TẢI FREE ZALO: 093 457 3149. ANH EM NHÀ KARAMAZOV CỦA DOSTOYEVSKY DƯỚI GÓC NHÌN PHÂN TÂM HỌC

1. 1
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU.................................................................................................................2
1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................2
2. Lịch sử vấn đề..................................................................................................5
3. Đối tƣợng, phạm vi và mục đích nghiên cứu ..................................................7
4. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................8
5. Cấu trúc khóa luận...........................................................................................8
CHƢƠNG 1: DOSTOYEVSKY VÀ CUỐN TIỂU THUYẾT VĨ ĐẠI ANH EM
NHÀ KARAMAZOV ..............................................................................................9
1.1. Dostoyevsky – từ dấu ấn cuộc đời............................................................10
1.2. …..đến mô hình tiểu thuyết – Anh em nhà Karamazov ...........................15
1.3. Kết cấu đa dạng và phức tạp của tiểu thuyết............................................23
1.3.1. Kết cấu bên ngoài...............................................................................24
1.3.2. Kết cấu bên trong .................................................................................26
CHƢƠNG 2: NHỮNG NHÂN CÁCH “DỊ BIÊT” ..............................................33
2.1. Căn nguyên và biểu hiện của những nhân cách “dị biệt”...........................33
2.1.1. Sự ức chế về diện xuất thân..................................................................33
2.1.2. Tính dục dị biệt.....................................................................................45
2.2. Cuộc đụng độ của những tâm tính “dị biệt” ...............................................50
2.2.1. Fedor – Dmitri: Sự gặp gỡ của những kẻ đam mê dục tình.................50
2.2.2. Ivan – Smerdiakov: Sự song trùng của một bản thể ............................55
2.2.3. Ivan – Dmitri: Cuộc chiến giữa thiện và ác. ........................................60
CHƢƠNG 3: NHỮNG DIỄN NGÔN “DỊ BIỆT”................................................64
3.1. Diễn ngôn của một “vĩ nhân” – Ivan Karamazov.......................................64
3.2. Lời sám hối muộn màng của một căn tính thiện - Dmitri Karamazov.......76
KẾT LUẬN...........................................................................................................86
TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................89

2. 2
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Văn học Nga thế kỉ XIX có những cống hiến to lớn và ảnh hƣởng sâu rộng
đối với nền văn học thế giới. Những tác phẩm trong nền văn học này đã đƣợc
dịch ra rất nhiều thứ tiếng nhƣ Anh, Pháp, Mĩ, Trung Quốc, Nhật Bản, Việt
Nam... , có mặt ở hầu hết các tủ sách gia đình, các thƣ viện lớn nhỏ và làm rung
động hàng triệu trái tim con ngƣời trên toàn thế giới. Những cống hiến của văn
học Nga thế kỉ XIX về tiểu thuyết, văn xuôi, phƣơng pháp sáng tác, nghệ thuật
miêu tả phân tích tâm lí nhân vật, xây dựng những nhân vật tích cực, ... đã góp
phần làm phong phú thêm nền văn học thế giới cả về sáng tác lẫn lí luận phê
bình. Trong đó, chúng ta không thể không kể đến các sáng tác của
F.Dostoyevsky .
Dostoyevsky không những là một nghệ sĩ lớn, mà còn là một tƣ tƣởng gia
lớn. Những sáng tác của ông mang đậm chiều sâu tƣ tƣởng, nhận thức cao, đƣợc
đúc kết bằng cả trái tim khối óc và cuộc đời đầy giông bão của nhà văn. Tất cả
những vấn đề đó khiến cho việc nghiên cứu giá trị của những tác phẩm của
Dostoyevsky không còn là một khuynh hƣớng nữa mà đã trở thành những yêu
cầu tất yếu trong quá trình phát triển của văn học hiện đại Nga nói riêng và nền
văn học thế giới nói chung.
Dostoyevsky đƣợc xem là một trong những nhà cách tân vĩ đại nhất trong
hình thức nghệ thuật tiểu thuyết, đặc biệt là việc sáng tạo ra một phƣơng thức viết
tiểu thuyết mới, mà sau này khi nghiên cứu các sáng tác của ông, M.Bakhtin gọi
là “đa thanh” (hay “phức điệu”). Dostoyevsky không chỉ là nhà nghệ sĩ mà còn
là nhà tƣ tƣởng, nhà đạo đức, cho nên tác phẩm của ông luôn luôn đặt vấn đề đạo
đức và vấn đề nhân cách con ngƣời lên hàng đầu. Nhân vật của ông vì thế luôn là
những nhân vật tự ý thức, luôn trải qua một quá trình tự mổ xẻ, tự nhận thức bản

3. 3
thân, trong đó nhà văn đi sâu vào mọi ngóc ngách của đời sống nội tâm nhân vật,
vào chiều sâu ý thức của con ngƣời để xem xét, phanh phui cái bản chất ngƣời
trong mỗi con ngƣời, mà theo nhƣ ông nói là đi tìm “con người trong con
người”. Dostoyevsky đặt luôn đặt nhân vật trong guồng quay bề bộn, ngổn ngang
và ngầu đục của xã hội để làm rõ sự chao đảo, nghiêng ngả của nhân cách con
ngƣời dƣới tác động nhiều chiều và mạnh mẽ của những dòng tƣ tƣởng khác
nhau đang cùng tồn tại trong đó. Chính vì thế, nhân vật chính trong sáng tác của
ông thƣờng là những con ngƣời có đời sống nội tâm cũng nhƣ tính cách phức tạp,
luôn trong trạng thái giằng co, mâu thuẫn giữa thiện-ác, tốt- xấu, đam mê dục
vọng thấp hèn và nhân cách cao thƣợng. Nhân vật của ông thƣờng ở ngƣỡng của
đƣờng ranh giới, đứng trƣớc đƣờng biên của sự sa ngã, băng hoại đạo đức tâm
hồn, họ luôn phải đấu tranh để kìm hãm, vƣợt lên trên bản năng của phần con để
tiến đến phần ngƣời. Có thể nói hầu hết các nhân vật của Dostoyevsky là những
nhân vật đang chới với về mặt nhân cách, họ đại diện cho những tƣ tƣởng hoặc
phản tƣ tƣởng của nhà văn, đứng trƣớc hoàn cảnh xã hội đầy rẫy cái ác, họ rơi
vào trạng thái bi kịch, không sao thoát ra đƣợc.
F.Dostoyevsky đƣợc xem nhƣ là ngƣời đầu tiên phác thảo rất thành công
chân dung tinh thần con ngƣời, khám phá những chiều sâu tâm lí của thế giới tƣ
tƣởng, đƣa đến cho ngƣời đọc cách nhìn nhận mới về vấn đề con ngƣời. Vấn đề
con ngƣời đƣợc nhà văn đặt ra trong mối quan hệ với vấn đề xã hội giàu tính hiện
thực. Từ đó, nhà văn khái quát lên thành những vấn đề có ý nghĩa hết sức sâu sắc
đối với cái gọi là “con ngƣời”. Dostoyevsky đã có những phát kiến lớn lao về vấn
đề con ngƣời trong thời đại và để làm đƣợc điều đó ông đã thông qua hình tƣợng
nhân vật của mình. Bởi vì, mỗi tác phẩm văn học không thể không có nhân vật và
nhân vật trong tác phẩm văn học đều thể hiện tâm tƣ, tình cảm, nhân sinh quan,
thế giới quan của nhà văn.
Trong những năm cuối đời, sự nghiệp sáng tác của Dostoyevsky một lần

4. 4
nữa toả sáng và đƣợc khẳng định bởi kiệt tác Anh em nhà Karamazov. Tác phẩm
tổng kết cả cuộc đời viết văn của ông, ở đây hội tụ tất cả những ý tƣởng chủ đạo
mà nhà văn ấp ủ suốt đời, là sự kết tinh kinh nghiệm sống đầy sóng gió đau khổ
của nhà văn và vô vàn quan sát trong thực tế, thể hiện tay nghề điêu luyện sau
bốn chục năm lao động văn học. Thông qua tấm thảm kịch của một gia đình,
Dostoyevsky đã cho thấy những bi kịch tinh thần đang nổi lên dữ dội trong lòng
ngƣời Nga khi mà vẫn chƣa thể tìm thấy con đƣờng đáng tin cậy đƣa xã hội Nga,
con ngƣời Nga ra khỏi cơn các mộng, cuồng loạn lúc bấy giờ.
Cũng giống nhƣ những thiên tiểu thuyết khác của Dostoyevsky, Anh em
nhà Karamazov là thiên tiểu thuyết kép, tác phẩm một mặt phản ánh hiện thực xã
hội, một mặt thể hiện tƣ tƣởng triết học, đao đức của tác giả. Chính vì thế nên nó
vừa chứa đựng một dung lƣợng nội dung lớn, vừa truyền tải những thông điệp,
những suy tƣ có tính chất tƣ tƣởng từ tác giả, cho nên khi tiếp nhận tác phẩm,
ngƣời đọc không những phải kiên nhẫn đọc hết tác phẩm (nhƣ cách nói của tác
giả trong lời đề từ), mà còn phải có một tầm đón nhận đủ để khám phá, giải mã
đầy đủ ý nghĩa tiềm ẩn của tác phẩm có tầm vóc vĩ đại này.
Nhà văn đã khẳng định đƣợc tài năng khái quát và khả năng tƣ duy nghệ
thuật của mình - một tƣ duy nghệ thuật hoàn toàn mới: tƣ duy đa thanh. Trong tác
phẩm này, chúng ta có thể tìm thấy đƣợc nhiều vấn đề đƣợc đề cập nhƣ chất triết
lí, tôn giáo, tự do, luân lí. Vì vậy, để tìm hiểu và làm rõ nhiều vấn đề trong tác
phẩm Anh em nhà Karamazov thì trƣớc hết, chúng ta phải tìm hiểu về tâm lý của
các nhân vật trong tác phẩm để từ đó khái quát lên ý nghĩa tƣ tƣởng của tác phẩm
này. Đây là vấn đề quan trọng nhất, bởi vì tâm lý nhân vật là phƣơng tiện khái
quát các tính cách, số phận con ngƣời và các quan niệm nghệ thuật về con ngƣời
của nhà văn. Với các lí do trên chúng tôi quyết định chọn đề tài: “Anh em nhà
Karamazov của Dostoyevsky dƣới góc nhìn phân tâm học” để đƣợc tìm hiểu sâu

5. 5
vào tác phẩm đƣợc xem là một phát kiến vĩ đại của Dostoyevsky và cũng nhƣ
muốn khai thác thêm về vấn đề tƣ tƣởng của nhà văn.
Phân tâm học Freud sẽ giúp nhìn nhận Anh em nhà Karamazov một cách
sâu sắc và toàn diện hơn, đƣa ra những định nghĩa về cấu trúc nhân cách con
ngƣời, qua việc phân tích những giấc mơ của nhân vật, ta có thể tìm ra những ám
ảnh vô thức, những rối nhiễu tâm trí và hiểu hơn về vấn đề tính dục dị biệt tồn tại
ở các nhân vật trong tác phẩm.
2. Lịch sử vấn đề
Anh em nhà Karamazov là một tác phẩm hiện thực theo nghĩa cao cả nhất
có sức tố cáo hết sức lớn đồng thời là tác phẩm rất lôi cuốn khiến ngƣời đọc hồi
hộp với sự phát triển căng thẳng của cốt truyện hình sự đƣợc bố trí rất mực khéo
léo nhƣng bao trùm tất cả nó là cuốn tiểu thuyết mà tuyến triết lý chiếm địa vị
thống trị.
Nghiên cứu về tiểu thuyết Anh em nhà Karamazov trên thế giới chắc chắn
có rất nhiều công trình, tuy nhiên, do hạn chế về ngôn ngữ nên ngƣời viết luận
văn không thể bao quát hết toàn bộ những công trình hay tài liệu đó. Chúng tôi
xin đƣợc giới thiệu qua một số vấn đề liên quan đến tác phẩm qua những tài liệu
tiếp cận đƣợc.
Nhà nghiên cứu văn học lỗi lạc M. Bakhtin trong công trình Những vấn đề
thi pháp Dostoyevsky đã nghiên cứu các vấn đề sáng tác của Dostoyevsky ở góc
độ thi pháp nhƣ hình thức nghệ thuật, tƣ duy nghệ thuật, khám phá nhà nghệ sĩ
Dostoyevsky trong sáng tác của Dostoyevsky. Đặc sắc trong trong công trình này
là đem lại một cái nhìn mới mẻ không chỉ đối với sáng tác của nhà văn hiện thực
kiệt xuất, mà còn đối với văn học nghệ thuật nói chung. L.Gôxman trong công
trình Dostoyevsky - cuộc đời và sự nghiệp đã nghiên cứu cuộc đời của nhà văn
một cách trọn vẹn. Tác giả đã xem xét từng hoàn cảnh cụ thể các sáng tác của
Dostoyevsky. Qua công trình này chúng ta sẽ có cái nhìn khác hơn về

6. 6
Dostoyevsky, nhận thức đúng đắn hơn tƣ tƣởng nghệ thuật của ông. Tuy nhiên,
tác giả cũng chƣa đi sâu vào phân tích tiểu thuyết Anh em nhà Karamazov.
Stefan Sweig trong tập Ba bậc thầy Dostoyevsky, Balzac, Dicken của nhà
xuất bản Giáo Dục năm 1988, đã nghiên cứu trên quan điểm triết học sáng tác và
đóng góp của Dostoyevsky. Stefan Sweig đã dựa vào cơ sở đó mà khẳng định vị
trí, vai trò và tầm quan trọng của Dostoyevsky trên văn đàn thế giới. Ông nhận ra
các phƣơng diện quan trọng về tinh thần con ngƣời trong tình yêu và trong tín
ngƣỡng, trong đó, vấn đề con ngƣời trong Anh em nhà Karamazov đƣợc tìm
hiểu.
Tác phẩm Anh em nhà Karamazov của Dostoyevsky xuất bản và nhận
đƣợc quan tâm của một số độc giả ở miền Nam Việt Nam vào khoảng trƣớc năm
1975. Vào thời gian này, tình hình dịch, biên thảo, giới thiệu tác phẩm diễn ra sôi
nổi do nhiều nguyên nhân nhƣ hoàn cảnh xã hội miền Nam đặt ra nhiều vấn đề
tìm thấy trong sáng tác của Dostoyevsky, sự phát triển của một số trào lƣu văn
học cùng với cách đổi mới trong các phong cách viết của giới văn nghệ sĩ ở miền
Nam cũng có một số điểm tƣơng đồng với Dostoyevsky. Cho đến nay, đã có rất
nhiều công trình nghiên cứu về tác phẩm này trên cơ sở khảo sát toàn bộ sáng tác
của nhà văn, chứng tỏ Dostoyevsky đƣợc chú ý nhiều ở Việt Nam.
Nhiều nhà nghiên cứu, phê bình đã có những chuyên luận, bài viết về tác
phẩm này. Trong nhiều tạp chí nghiên cứu khoa học, đặc biệt là tạp chí nghiên
cứu văn học, có nhiều bài viết sâu sắc đề cập đến nghệ thuật viết tiểu thuyết của
Dostoyevsky, đặc biệt là vận dụng lí thuyết về tiểu thuyết đa thanh mà M.Bakhtin
đề xuất để đi sâu vào phân tích, làm rõ những giá trị nghệ thuật và tƣ tƣởng trong
các thiên tiểu thuyết của ông. Phạm Vĩnh Cƣ trong công trình nghiên cứu
Dostoyevsky – Sự nghiệp và di sản đã dành nhiều trang cho Anh em nhà
Karamazov. Tác giả có nhiều nhận định mới và khách quan về tác phẩm cuối
cùng này nhƣ nói đến đề tài tự do và phân tích nó trên một số nhân vật. Cái hay

7. 7
của Phạm Vĩnh Cƣ là phân tích vấn đề dựa vào cuộc đời tác giả Dostoyevsky. Vì
thế có thể nói công trình nghiên cứu của ông là rất khoa học và có giá trị cao.
Phạm Mạnh Hùng trong lời giới thiệu về tác phẩm Anh em nhà Karamazov của
Dostoyevsky đã dành khoảng 25 trang để nói về toàn bộ tác phẩm sâu sắc và đậm
triết lí này. Trong bài nghiên cứu này, nhiều khía cạnh đƣợc đƣa ra làm rõ nhƣ
triết lí, đánh giá nghệ thuật mà không đề cập đến từng nhân vật cụ thể. Trong
cuốn Văn học phương Tây của NXB Giáo dục phát hành năm 2005 do Đặng
Anh Đào chủ biên cũng có hẳn một phần nói về Dostoyevsky và Anh em nhà
Karamazov. Nhiều tác giả có một số đánh giá rất sâu sắc về tác phẩm. Lê Mạnh
Hùng nhận xét “tiểu thuyết là một bằng chứng hùng hồn về phép màu của sự thể
hiện nghệ thuật sống, vốn sống đƣợc dùng để tạo nên hình tƣợng có thể rộng hơn
quan niệm chủ quan của tác giả” [5]. Còn Hezman Hesse nhà văn Đức thì đánh
giá: “Một con ngƣời đơn độc nhƣ Doxtoiepxki mà viết lên Anh em nhà
Caramazov thì đó là một phép màu”. Trong luận văn thạc sĩ Văn học Nga tại
các thành thị miền Nam giai đoạn 1954 - 1975 (trường hợp Dostoyevsky),
Phạm Thị Phƣơng đã dành nhiều trang nói về vấn đề này. Phạm Thị Phƣơng có
nhiều nhận định sâu sắc về tác phẩm và nhân vật tập trung chủ yếu ở chƣơng ba
nhƣng chỉ mới đề cập đến sự giải thoát và suy nghĩ theo hƣớng của Phật giáo mà
chƣa đề cập từng hình tƣợng con ngƣời trong công trình nghiên cứu của mình.
Tóm lại, đến nay có rất nhiều công trình nghiên cứu về nhà văn Dostoyevsky
cũng nhƣ tiểu thuyết Anh em nhà Karamazov và mỗi công trình có những cách
tiếp cận phân tích khác nhau ở nhiều phƣơng diện. Nhìn chung, những công trình
nghiên cứu đó đều đề cập về thân thế sự nghiệp, tôn giáo, triết học về lịch sử,
triết lí... Điểm qua những công trình nghiên cứu, những bài báo khoa học, chúng
tôi nhận thấy ở Việt Nam gần nhƣ chƣa có đề tài hay công trình nào chuyên biệt
nghiên cứu về tiểu thuyết Anh em nhà Karamazov từ góc nhìn của phân tâm học.
3. Đối tượng, phạm vi và mục đích nghiên cứu

8. 8
Luận văn thống nhất sử dụng bản dịch Anh em nhà Karamazov do dịch
giả Phạm Mạnh Hùng chuyển ngữ, NXB Văn học, 2013.
Từ cơ sở lý thuyết phân tâm học, luận văn tập trung làm rõ hai vấn đề cơ
bản là phân tâm học tác giả và phân tâm học tác phẩm, đi vào khám phá thế giới
tâm lý, thử diễn giải những ẩn ức, ám ảnh trong tâm lý nhân vật, từ đó tìm hiểu
các diễn ngôn dị biệt của nhân vật để thấy rõ đƣợc tài năng thiên bẩm của
Dostoyevsky.
Mục đích nghiên cứu của luận văn là đề xuất một cách diễn giải tác phẩm
vĩ đại nhất của Dostoyevsky, tác phẩm khiến ông linh cảm thấy mình nắm bắt
đƣợc một đề tài xứng đáng với tầm vóc của mình. Ông viết: “Cuốn tiểu thuyết tôi
đang viết hiện thời nuốt hết mọi sức lực và thời giờ của tôi… Tôi viết không hối
hả, không vội làm cho xong việc, sửa đi sửa lại, gọt tỉa, tôi muốn tận tâm hoàn tất
tác phẩm, bởi vì chƣa hề có tác phẩm nào mà tôi nhìn nhận một cách nghiêm túc
hơn tác phẩm này”.
4. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn chủ yếu áp dụng các phƣơng pháp nghiên cứu về lý thuyết phân
tâm học của Freud trong việc lý giải các hành vi vô thức của nhân vật, lý thuyết
phân tâm học của Jung để tìm hiểu về các motif đƣợc sử dụng trong tác phẩm, và
lý thuyết phân tâm học của Lacan để diễn giải những diễn ngôn dị biệt của nhân
vật. Đồng thời sử dụng các thao tác thống kê, so sánh để làm rõ một số vấn đề
trong tác phẩm.
5. Cấu trúc khóa luận
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chƣơng
chính:
Chƣơng 1: Dostoyevsky và cuốn tiểu thuyết vĩ đại Anh em nhà Karamazov
Chƣơng 2: Nhân cách “dị biệt” trong Anh em nhà Karamazov
Chƣơng 3: Diễn ngôn “dị biệt” trong Anh em nhà Karamazov

9. 9
CHƯƠNG 1
DOSTOYEVSKY VÀ CUỐN TIỂU THUYẾT VĨ ĐẠI
ANH EM NHÀ KARAMAZOV
Sinh thời, Dostoyevsky đã khá nổi tiếng, nhƣng phải sau khi ông mất, thế
giới nhƣ đột nhiên phát hiện ra một thiên tài. Hàng loạt danh nhân Nga và châu
Âu, đại diện cho những trào lƣu tƣ tƣởng – nghệ thuật đua nhau phát biểu về
Dostoyevsky. Làn sóng hâm mộ Dostoyevsky lan tỏa khắp châu Âu từ đầu thế kỉ
XX. Các thế hệ độc giả nối tiếp đã nỗ lực chuyển dịch tác phẩm của Dostoyevsky
sang hàng chục thứ tiếng, thành hàng trăm, hàng ngàn công trình nghiên cứu
cuộc đời, nhân cách và sáng tác của ông.
Dostoyevsky mau chóng phát huy ảnh hƣởng tới văn học thế giới, tới
những khu vực tƣởng chừng nhƣ xa lạ với nền văn hóa Nga và châu Âu. Không
chỉ trong văn học nghệ thuật mà còn trong nhiều lĩnh vực khác, ngƣời ta thấy sự
hiện diện giàu hiệu ứng của Dostoyevsky nhƣ triết học, thần học, đạo đức học,
tâm lí học, chính trị học, luật học…… Triết gia nổi tiếng của Nga thế kỉ XIX
Vladimir Soloviev đã ca ngợi Dostoyevsky là “vị tiên tri của Thiên Chúa” bởi
dƣờng nhƣ trƣớc mặc ông có cuốn sách mở về những số phận khác nhau của con
ngƣời
Từ những khám phá về cuộc đời của Dostoyevsky, chúng ta thấy đƣợc mối
liên hệ rõ nét giữa những biến cố trong cuộc đời ông với tác phẩm vĩ đại nhất của
nền văn học thế giới – Anh em nhà Karamazov. Tác phẩm khởi nguồn từ chính
những ám ảnh trong tuổi thơ cũng nhƣ cả cuộc đời phiêu dạt của Dostoyevsky.
Nó chứa đựng những khám phá to lớn của ông về con ngƣời, những ý tƣởng sâu
sắc về lẽ sống và những tiên đoán, cảnh lúc phát ra tƣởng là huyễn hoặc nhƣng
lại vô cùng thâm sâu. Đồng thời phải kể đến tài năng thiên bẩm của Dostoyevsky
khi ông đã xây dựng nên một hệ thống kết cấu tác phẩm đạt đến độ logic tuyệt

10. 10
đối, gắn liền với những nhiễu loạn trong tâm hồn, nhân cách của chính các nhân
vật của ông.
1.1. Dostoyevsky – từ dấu ấn cuộc đời
Dostoyevsky có một cuộc đời đầy khổ đau nhƣng cũng với những khổ đau
đó mà ông đã trang bị cho mình ý chí mạnh mẽ và đi theo con đƣờng mà mình đã
chọn. Ông đã trở thành một trong những nhà văn tiêu biểu cho văn học hiện thực
Nga giai đoạn nửa sau thế kỉ XIX.
Fyodor Dostoyevsky sinh ngày 30 tháng 10 năm 1821 tại thành phố
Moskva. Cha ông là Mikhail, một bác sĩ quân y. Ông Mikhail là một con ngƣời
cứng rắn trong khi mẹ ông lại hoàn toàn trái ngƣợc, hiền lành, tử tế và vô cùng
rộng lƣợng. Các sự kiện của gia đình quý tộc xa xƣa này với một vùng đất cùng
hơn một trăm nông nô đã là hình ảnh của các nhân vật với các bản tính thái cực
trong các cuốn tiểu thuyết của Dostoyevsky sau này.
Sau khi học xong bậc trung học, ông đƣợc gửi theo học trƣờng kĩ sƣ quân
đội tại St. Petersburg. Mặc dù khá chăm chỉ và gây đƣợc ấn tƣợng tốt với các
giáo sƣ và bạn bè trong trƣờng, những ông vẫn cảm thấy đời sống sinh viên quá
buồn tẻ, không có chút hấp dẫn. Ông dành nhiều thời gian để đọc văn chƣơng,
ông đọc rất nhiều tác phẩm của các tác giả danh giá. Nhƣng đồng thời với đó ông
bắt đầu ăn chơi tiêu xài nên luôn trong tình trạng thiếu thốn tiền bạc. Sau mỗi lần
xin đƣợc tiền của gia đình, ông lại thiết đãi bạn bè bằng những buổi tiệc rƣợu hay
đánh bài. Ông quá rộng rãi với ngƣời khác và sống buông thả với chính mình.
Dostoyevsky sở hữu khí chất mạnh mẽ của ngƣời cha nhƣng cũng là hiện thân
của con ngƣời cô đơn tuyệt đối.
Năm 1844, sau khi tốt nghiệp, ông nhận thức rằng cái nghề nghiệp quân sự
thật vô cùng nhàm chán. Dostoyevky từ bỏ hẳn chức vụ sĩ quan để thả mình vào
văn chƣơng mà không nghĩ rằng đó là điều dẫn cuộc đời ông đến chỗ vô định và
nghèo khó cùng cực.

11. 11
Bắt đầu sự nghiệp văn chƣơng, Dostoyevsky đã phải gặp rất nhiều gian
truân. Dostoyevsky trải qua những ngày cùng quẫn, túng thiếu, phải đi vay
mƣợn, cầm cố đồ đạc để kiếm sống qua ngày. Ông nếm trải cuộc sống đầy khó
khăn của những ngƣời dân nghèo thành thị, của những viên chức thân phận hèn
kém. Hoàn cảnh bắt buộc ông phải tích cực lao động bằng chính ngòi bút của
mình. Cũng chính sự nghèo đói là chủ đề cho tác phẩm đầu tay của ông Những
kẻ tủi nhục xuất hiện năm 1846. Khi đó, ông đƣợc ca ngợi nhƣ một thiên tài và
trở thành một trong những gƣơng mặt sáng giá của văn chƣơng St. Petersburg
thời bấy giờ. Nhƣng tác phẩm thứ hai Kẻ song trùng với những khảo sát của một
kiểu tâm lý hoang tƣởng lại không đƣợc đón chào một cách nhiệt tình.
Trong bài bình luận và đánh giá những tác phẩm đầu tiên của
Dostoyevsky, Belinsky cho rằng: tài năng của cây bút này tuy đặc sắc nhƣng dẫu
sao vẫn là mới mẻ nên chƣa có thể bộc lộ hết, chƣa thể định hình rõ, và trong
thực tiễn sáng tác của Dostoyevsky đã chứng minh điều đó
Âm hƣởng của những cuộc cách mạng ở châu Âu cùng với những cuộc nổi
dậy của nông dân ở Nga đã tác động mạnh mẽ đến tƣ tƣởng của những trí thức
tiến bộ đƣơng thời. Họ bị thu hút bởi nhịp điệu văn chƣơng lãng mạn và những tƣ
tƣởng tự do đến từ phƣơng Tây đồng thời với đó là con đƣờng vận động chuyển
biến của xã hội Nga. Thời gian này, ông giao thiệp với một nhóm ngƣời trẻ có
tinh thần cấp tiến, say mê tƣ tƣởng xã hội Châu Âu đƣợc gọi là nhóm
Petrashevski. Năm 1849, cả nhóm bị bắt giam, trong các cuộc thẩm cung,
Dostoyevsky chỉ phát biểu những lời bênh vực chủ nghĩa tự do, sự bãi bỏ kiểm
duyệt báo chí, sự giải phóng nông nô…Sáng sớm một ngày tháng 12 rét căm,
ngay phút cận kề cái chết nơi pháp trƣờng, văn chƣơng vẫn đeo đuổi ông. Nhà
văn nhớ đến câu chuyện Ngày cuối cùng của kẻ tử tội của Victor Hugo và quay
sang kể vài lời với ngƣời bạn bị trói bên cạnh. Chỉ ít phút trƣớc giờ hành quyết,
họ nhận lệnh xá tội chết đƣợc ban xuống. Hai ngày sau, Dostoyevsky cùng một

12. 12
vài ngƣời bạn là những ngƣời đầu tiên trong nhóm bị đeo cùm sắt nặng chừng
10kg vào chân và lên đƣờng đi đày. Kể từ đây, cuộc đời ông rẽ sang một khúc
ngoặt quan trọng và biến cố kinh khủng này cũng là bƣớc đầu thành hình cho tất
cả các tác phẩm vĩ đại về sau của ông. Giây phút bị đặt trƣớc ngƣỡng cửa cái
chết, sự suy đồi giá trị của một ngƣời tri thức trẻ tuổi, sự đau khổ tột cùng trong
thời gian lƣu đày đều là những ấn tƣợng đậm nét trong tâm trí Dostoyevsky, chế
ngự ngòi bút và trí tƣởng tƣợng của ông.
Kinh nghiệm trong thời gian đi đày trở thành chủ đề cho Ghi chép từ Ngôi
nhà chết, sự nhạo báng của Hoàng đế qua cuộc hành quyết giả tạo là nguồn cảm
hứng cho Thằng ngốc, kinh nghiệm tù tội trong Tội ác và hình phạt cũng là
đƣợc rút ra từ kinh nghiệm của chính nhà văn khi bản thân ông cũng từng bị chia
cách khỏi những tù nhân khác do cái khí chất cô đơn của ông, để rồi ông tự thấy
mình bị khinh thƣờng, nghi ngờ và tấn công bởi những kẻ cùng chung cảnh ngộ.
Ông bắt đầu nhận định bản chất của tội ác và bản chất của kẻ sát nhân, những
ngƣời thƣờng xuyên phạm tội từ ý muốn nhiều hơn bản năng. Thời gian đi đày đã
khiến ông hoàn toàn thay đổi, từ suy nghĩ tới cơ thể. Cái đam mê chủ nghĩa tự do
của thời tuổi trẻ cũng biến mất mà thế vào đó là nỗi đau khổ khi tuân theo những
quan điểm phức tạp và cay đắng của xã hội con ngƣời. Năm 1859, ông đƣợc
phóng thích và cho phép trở về thủ đô, trở lại với những suy tƣ trĩu nặng về xã
hội Nga, cõi đời Nga, con ngƣời Nga. Lúc này, dƣới sự cai trị của tân Hoàng đế,
không khí đời sống trí thức cũng thay đổi với luồng gió mới của chủ nghĩa vô
thần cũng nhƣ chủ nghĩa dân tộc Nga.
Sự khắc nghiệt, cái nghèo đói cũng nhƣ cuộc sống ồn ào tại St. Petersburg
đã nhấn chìm nhà văn sâu hơn trong cái hố nghĩ ngợi và bế tắc. Điều suy tƣởng
này cũng là chủ đề chính của văn chƣơng ông. Quả nhiên, Dostoyevsky lúc này
trở thành linh hồn của giới nông dân Nga, trở thành một trong những nhà văn vĩ
đại nhất của cuộc sống thành phố hiện đại, chồng chất, thúc bách và bị đàn áp.

13. 13
Trong cuộc sống đó, khó khăn của ông lại ngày càng chồng chất khi tờ tạp chí
ông đồng xuất bản đang bán rất chạy bỗng dƣng bị buộc phải ngừng xuất bản.
Với một loạt biến cố trong cuộc đời mình thời gian này, Dostoyevsky hoàn toàn
rơi vào tình trạng phá sản và viết lách là một lối giải thoát duy nhất. Qua văn
chƣơng, cái gánh nặng của những tháng năm này đƣợc nhà văn phơi bày rõ rệt.
Ông bắt đầu mô tả sự rút lui khỏi giới trí thức lãng mạn thời bấy giờ, khởi nguồn
của một tƣ tƣởng mới về văn chƣơng tự thú một cách châm biếm. Nó biểu thị cái
cay đắng và đau khổ trong điều tƣởng tƣợng rằng nhà văn “đang đi xuống lòng
đất, tự rút sâu vào bên dƣới bề mặt phẳng của đời sống và tâm lý xã hội loài
ngƣời”. Nó cũng nói lên sự phân chia giữa ý thức mỉa mai trong nội tâm một con
ngƣời với cảm nghĩ trách nhiệm cho đám đông đau khổ đang tràn đầy thành phố.
Trong thời gian Dostoyevsky đi học xa nhà, cha ông – Mikhail đã bị giết chết bởi
các nông nô trong vùng nổi loạn. Sự kiện này luôn ám ảnh Dostoyevsky, khiến
cho các tác phẩm của ông thƣờng đề tài là tội ác. Và vào cuối cuộc đời mình, cái
chết của ngƣời cha đã trở thành nỗi ám ảnh khiến ông viết nên tác phẩm danh
tiếng Anh em nhà Karamazov
Fyodor Dostoyevsky mắc chứng động kinh từ năm lên 9 tuổi. Ông trải qua
hơn 100 cơn co giật trong suốt 20 năm cuối đời. Trài nghiệm của bản thân đã trở
thành cơ sở cho việc mô tả cơn động kinh của các nhân vật nhƣ Hoàng thân
Myshkin trong Thằng ngốc hay Smerdiakov trong tiểu thuyết Anh em nhà
Karamazov . Dostoyevsky đã nói về các cơn động kinh của mình: “Tôi trải qua
niềm hoan lạc không thể có lúc bình thƣờng. Sự hài hòa trong tôi và toàn thể cõi
đời thật ngọt ngào và mạnh mẽ, vài giây có thể đánh đổi mƣời năm sống hay cả
cuộc đời”.
Việc xuất bản các bản viết sau khi Dostoyevsky qua đời và nhật ký của vợ
ông đã soi sáng rõ ràng một giai đoạn trong cuộc đời của ông, cụ thể là thời kỳ
mà Dostoyevsky ở Đức, ông bị chứng nghiện cờ bạc ám ảnh. Ngƣời ta không thể

14. 14
nhận thấy ở đó một điều gì khác hơn là cái dục vọng bệnh hoạn không thể chối
cãi. Nhƣ vẫn thƣờng xảy ra đối với ngƣời bệnh thần kinh, ý thức phạm tội của
Dostoyevsky cũng có dạng hữu hình nhƣ là gánh nặng nợ nần và Dostoyevsky có
thể vin vào cái cớ đó để cho rằng ông tìm cách trờ về nƣớc Nga bằng tiền thắng
cƣợc để thoát khỏi các chủ nợ nhƣng đó chỉ là cái cớ. Dostoyevsky khá tỉnh táo
khi nhận ra điều đó và khá thành thật khi thú nhận nó. Tất cả những nét đặc trƣng
trong cách ứng xử phi lý, đƣợc đánh dấu bởi sự chi phối của các xung năng đã
chứng tỏ điều đó, ngoài ra: ông không dừng lại đƣợc trƣớc khi bị thua nhẵn túi.
Đối với ông, cờ bạc cũng là con đƣờng hƣớng tới sự tự trừng phạt. Theo lời vợ
ông kể, mỗi lần ông ta hứa danh dự với vợ là không cờ bạc nữa, thì hầu nhƣ bao
giờ ông cũng thất hứa. Khi thua bạc đến mức hai ông bà lâm vào cảnh thống khổ,
ông rút vào một trạng thái thoả mãn bệnh hoạn thứ hai. Ông tự chửi rủa rồi quỵ
luỵ trƣớc mặt bà, van xin bà hãy khinh bỉ ông, hãy tiếc nuối vì đã lấy một tên tội
đồ già nua nhƣ ông; rồi, khi ý thức đã đƣợc an ủi phần nào, ngày hôm sau ông lại
tiếp tục cờ bạc. Bà vợ trẻ phải làm quen với cái chu kỳ ấy, vì bà nhận thấy rằng
điều duy nhất đem lại bất cứ hy vọng cứu giúp nào, tức sự nghiệp viết lách văn
chƣơng không bao giờ tốt hơn khi ngƣời ta đã đánh mất tất cả, phải cầm cố tài
sản cuối cùng của mình. Tất nhiên, bà không nắm đƣợc mối tƣơng quan đó. Khi
những dằn vặt tội lỗi của Dostoyevsky đã đƣợc giải tỏa nhờ vào những trừng phạt
mà ông tự gánh chịu, thì sự ức chế làm việc lai nổi lên và ông tự cho phép mình
dấn bƣớc trên con đƣờng thành công.
Ngay từ khi Dostoyevsky còn sống, đã có nhiều câu chuyện thêu dệt về đời
sống ái tình của thiên tài này trong giới văn nghệ sĩ Nga cuối thế kỉ XIX. Trong
các tác phẩm của ông có rất nhiều mâu thuẫn, xung đột và những mối quan hệ
phức tạp giữa đàn ông và những ngƣời phụ nữ. Mọi sự có thể cho rằng khởi
nguồn từ thƣở thiếu thời, Dostoyevsky sớm nhận ra cái bản chất gia trƣởng ngự
trị trong gia đình mình. Cha ông có tính đa nghi đến mức bệnh hoạn, nghiện rƣợu

15. 15
nặng và cũng qua lại với đủ hạng phụ nữ, từ quý tộc đến đám dân đen bần hàn.
Tất cả những chuyện này đều xảy ra trƣớc mặt ngƣời mẹ mà Dostoyevsky tôn
sùng nhƣ thần thánh. Chính điều đó đã khiến Dostoyevsky luôn cảm thấy căm
ghét cha mình và từ trong vô thức, phần nào ông mong chờ cái chết của ngƣời
cha. Và sau khi cha ông bị giết hại một cách dã man mà không để lại bất cứ một
chứng cớ nào, Dostoyevsky cũng đã bị chấn động một cách nặng nề. Với ông,
thảm kịch này chứa đựng bạo lực, sự đồi trụy và phần nào cả cái mong ƣớc trong
vô thức của ông. Cái chết của ngƣời cha trở thành một sự ám ảnh nặng nề trong
tiềm thức của Dostoyevsky và cũng trở thành nguyên mẫu cho tác phẩm của ông
sau này.
Dostoyevsky có một ý thức khá rạch ròi. Ông viết nhƣ một tuyên ngôn.
Qua tác phẩm của ông chúng ta thấy đƣợc vị trí của những con ngƣời nhỏ bé
trong xã hội, thấy đƣợc vẻ đẹp bên trong của họ cùng với việc bóc trần mọi thứ
xấu xa của xã hội, tố cáo thế lực đồng tiền đã chà đạp lên đạo đức con ngƣời
trong xã hội.
Ngày 28 tháng 01 nnăm 1881, trái tim của F.Dostoyevsky ngừng đập, kết
thúc đoạn đƣờng đời mới đƣợc hơn 59 năm. Con đƣờng lao động nghệ thuật của
tác giả mới tròn ba thập kỉ rƣỡi, trong đó có không ít những năm túng thiếu gian
khổ, những năm tù đày đen tối, nghe những lời phê phán, bài xích dữ dội và
những ngày đẹp đẽ vinh quang, những lời khen ngợi náo nức trong thành công
sáng tạo nghệ thuật.
1.2. …..đến mô hình tiểu thuyết – Anh em nhà Karamazov
Tiểu thuyết Anh em nhà Karamazov đƣợc xem là một trong những thành
tựu lớn nhất của văn học Nga và thế giới thế kỷ XIX ảnh hƣởng mạnh mẽ đối với
văn học thế giới trong cả thế kỷ XX. Đây là tác phẩm cuối cùng của
F.Dostoyevsky, ông viết tác phẩm này từ năm 1878 đến năm 1880. Ông thuộc
loại thiên tài hiếm hoi mà càng về cuối đời thì sự nghiệp sáng tác càng lên tới

16. 16
đỉnh cao hơn. Anh em nhà Karamazov là tác phẩm vĩ đại nhất, là tác phẩm tổng
kết cả cuộc đời viết văn của ông, hội tụ tất cả những ý tƣởng chủ đạo mà nhà văn
ấp ủ suốt đời và đã giãi bày một phần trong tác phẩm trƣớc đó. Đây là sự kết tinh
kinh nghiệm sóng gió đầy đau khổ của nhà văn và vô vàn quan sát trong thực tế,
tay nghề điêu luyện sau gần 40 năm lao động văn học. Lúc F.Dostoyevvsky viết
Anh em nhà Karamazov là lúc cuộc đời ông tƣơng đối êm đềm, hạnh phúc. Vinh
quang của ông lên tới tột đỉnh, ông đƣợc bầu vào Viện Hàn lâm cuối tháng 7 năm
1877 và bài diễn văn về Puskin ông đọc vào tháng 6 năm 1880 đã gây chấn động
trong toàn nƣớc Nga, làm cho uy tín của ông càng thêm lẫy lừng. Cảnh túng bấn
thƣờng xuyên trƣớc đây đã chấm dứt, ông có thể làm việc bình tĩnh hơn, không
bị những “eo xèo” về cơm áo bám riếtnữa.
Hoàn cảnh nƣớc Nga những năm 70 hết sức phức tạp và đau thƣơng. Sau
cuộc cải cách nông nô năm 1861, quan hệ tƣ bản phát triển mãnh liệt ở Nga, nông
dân phá sản, bần cùng hóa, kéo ra thành thị để làm thuê cho các chủ xƣởng máy.
Đồng thời, đây cũng là thời kì mâu thuẫn xã hội trở nên gay gắt, ý thức cách
mạng của quần chúng lao động phát triển sâu sắc thêm, phong trào phản đối nổi
lên trong nông dân, trí thức nằm chống lại sự bóc lột chuyên chế của chế độ Sa
hoàng. Trong hoàn cảnh ấy, trƣớc sự rạn nứt của nền móng xã hội và bóng dáng
của cuộc các mạng xã hội đã hiện rõ, Dostoyevsky luôn đau đớn khi nhìn thấy
những đau khổ tột cùng của nhân dân. Vì thế, ông viết tác phẩm lớn nhất của
cuộc đời mình về tình trạng hỗn loạn xã hội khúc xạ qua sự tan rã gia đình, về sự
tìm kiếm “ý nghĩa của tồn tại” ở những con ngƣời đại diện cho các thế hệ thuộc
quá khứ, hiện tại và tƣơng lai của nƣớc Nga, về những đau khổ vô lƣợng của
nhân dân và những con đƣờng có thể đi đến cải cách xã hội.
F.Dostoyevsky đã ấp ủ ý định cho bộ tiểu thuyết này từ nhiều năm trƣớc,
ông đã linh cảm thấy mình nắm bắt đƣợc một đề tài xứng đáng với tầm vóc của
mình. Ông viết “Ít khi tôi gặp trƣờng hợp nói lên đƣợc những điều mới mẻ, đầy

17. 17
đủ, độc đáo nhƣ thế này”. Tiếp đó là quá trình làm việc hết sức căng thẳng. Trong
một lá thƣ đề ngày 23 tháng 07 năm 1879, ông viết: “Cuốn tiểu thuyết tôi đang
viết hiện thời nuốt hết mọi sức lực và thời giờ của tôi. Tôi viết không hối hả,
không vội làm cho xong việc, sửa đi sửa lại, gọt tỉa, tôi muốn tận tâm hoàn tất tác
phẩm, bởi vì chƣa hề có tác phẩm nào mà tôi nhìn nhận một cách nghiêm túc hơn
tác phẩm này.”
Theo Marc Slonim: “Anh em nhà Karamazov không có thể bị xếp vào bất
cứ loại sáng tác giới hạn nào nhƣ ngƣời ta có thể xếp loại Divina Commedia hay
Faust. Nó bao gồm nhiều loại với cùng một chiều rộng thâu tóm tất cả và trải câu
truyện của nó chuyển biến đồng thời trên bình diện đời sống thƣờng nhật tới bình
diện tƣ tƣởng trừu tƣợng; và nó thống nhất trong một nghệ thuật siêu đẳng địa
ngục của tội lỗi và hình phạt, lò luyện tội của tranh chấp và sự thanh tẩy qua đau
khổ, và một viễn tƣợng về thiên đàng nhƣ một biểu tƣợng của tình yêu và hòa
điệu. Sự thống nhất này đánh dấu Anh em nhà Karamazov nhƣ một trong những
kiệt tác vĩ đại của văn chƣơng thế giới.” [13; tr.CLXV]
Còn Rene Etiemble cho rằng: “Anh em nhà Karamazov là một trong những
cuốn tiểu thuyết đẹp nhất chƣa từng đƣợc viết”. [13; tr. CLXV]
Anh em nhà Karamazov khắc họa thành công bức tranh xã hội phức tạp
nhiều màu sắc chồng chất, đan chéo nhau, đối địch nhau gay gắt, đặc tả thành
công những ngóc ngách tâm lý ẩn kín của con ngƣời. Tuyến cốt truyện trung tâm
của bộ tiểu thuyết đƣợc xây dựng trên cơ sở những sự việc, những con ngƣời
trong một gia đình ngẫu hợp. Những tính chất ngẫu hợp của gia đình Karamazov
đạt đến thực sự khủng khiếp, tới mức con có thể giết bố.
Bối cảnh của tiểu thuyết là vào thế kỉ XIX, trong một thị trấn nhỏ của vùng
Nga cổ, có ông Fedor Karamazov bị ngƣời vợ giàu có bỏ rơi với đứa con nhỏ
Dmitri. Bà ta phải lòng một viên sĩ quan, theo về Petersburg sống với nhân ngãi
một thời gian thì chết đột ngột, không để lại di chúc. Thế là ngƣời chồng cũ

18. 18
Fedor Karamazov nghiễm nhiên đƣợc thừa hƣởng gia tài của ngƣời vợ cũ. Ít lâu
sau, ông ta cƣới vợ mới – một cô gái mồ côi trẻ đẹp, không có của hồi môn nên
ông ta đối xử một cách trịch thƣợng. Dẫu sao hai ngƣời cũng có với nhau hai
mụn con trai – Ivan và Aliosa Karamazov. Khi vợ hai chết sớm, ông ta cũng
chẳng thèm ngó ngàng gì đến ba đứa con trẻ dại.
Dmitri đƣợc bố gửi tiền “có chăng hay chớ”, theo học một thời gian rồi
nhập ngũ. Ivan đƣợc ngƣời bảo trợ của mẹ nuôi ăn học và biết gây dựng một
cuộc sống tự lập, Aliosa chán học, rút vào nhà tu. Tại tu viện đó, Fedor và Dmitri
kéo đến nhờ đức cha làm trọng tài phân chia tài sản mà mẹ Dmitri để lại và cũng
từ đây vỡ lở chuyện rằng ông bố Fedor cũng đang săn đón Grusenka – cô gái mà
Dmitri, con trai mình đang định cƣới làm vợ. Ông ta thậm chí chỉ mong một ngày
ngƣời ta tống cổ Dmitri vào tù vì vỡ nợ. Mối quan hệ giữa Dmitri với bố ngày
càng căng thẳng. Có những lần anh tức tốc chạy đến, rình mò ở nhà bố chỉ vì
Grusenka. Rồi sự xuất hiện của nhân vật thứ tƣ – Smerdiakov gần nhƣ là mấu
chốt cho tấn thảm kịch trong câu chuyện. Smerdiakov – đứa con trai không đƣợc
công nhận của Fedor Karamazov – chỉ nhăm nhăm khoét sâu mâu thuẫn cha con
nhà Karamazov hòng chuộc lợi cho bản thân mình. Và rồi, câu chuyện xuất hiện
hai cái chết: Smerdiakov tự sát và ngƣời ta cũng phát hiện đƣợc xác của ông bố
Fedor Karamazov.
Ba anh em nhà Karamazov điển hình cho ba hạng ngƣời. Dmitri là hạng
ngƣời bình dị, không thắc mắc suy nghĩ gì về lẽ sống cả, không có mục đích, cứ
việc để cho bản năng và dục vọng lôi cuốn. Ivan điển hình cho hạng ngƣời có
học, biết suy nghĩ nhƣng dục vọng cũng mạnh mẽ không kém, anh ta luôn nhìn
thấy những bất bình trong xã hội và mong muốn cải tổ lại xã hội bằng cách lập ra
một hệ thống mới, một trật tự mới, rút bớt tự do cá nhân đi mà bắt mỗi ngƣời vào
trong khuôn khổ đã định. Sau cùng, Aliosa là con ngƣời hiền triết, thánh hạnh,
chỉ muốn lấy lòng nhân ái mà cảm hóa con ngƣời. Dostoyevsky cũng chỉ ra rằng,

19. 19
trong mỗi con ngƣời có hai phần thiện và ác luôn luôn mâu thuẫn với nhau. Sự
mâu thuẫn đó hiện ra rất rõ và đƣợc đặc tả rất khéo trong nhân vật Ivan và
Smerdiakov. Hai anh em cùng cha khác mẹ đó nhƣ hình với bóng. Smerdiakov là
cái bóng, là cái phần ác, phần thú tính trong con ngƣời Ivan, cái gì cũng nghe lời
Ivan, giết cha vì tƣởng làm nhƣ vậy, Ivan sẽ vui lòng. Còn bản thân Ivan muốn
gì, chính anh ta lại không biết.
Bộ tiểu thuyết này lẽ ra chỉ là mở đầu của một chùm tiểu thuyết có quy mô
rất lớn, song tác giả đã không kịp thực hiện và nó trở thành cuốn sách cuối cùng,
thành “di chúc” của Dostoyevsky. Bộ tiểu thuyết này đƣợc phân thành 12 quyển,
mỗi quyển gồm nhiều chƣơng liên kết với nhau theo một lôgic cân đối, chặt chẽ.
Nhà văn đã xây dựng một hệ thống khá đông nhân vật gồm cả nhân vật chính và
nhân vật phụ. Trong tiểu thuyết này, ngoài tuyến cốt truyện chính, nhà văn còn
kết hợp và mở ra nhiều tuyến phụ nhằm bao quát các vấn đề xã hội và soi rõ chủ
đề trung tâm.
Dostoyevsky đã xây dựng nên một hệ thống nhân vật thuộc hệ hình nhân
vật “con ngƣời quỷ ám”. “Quỷ ám” theo nghĩa hẹp là chỉ những lũ ngƣời có hành
vi vô luận, quái ác nhƣng lại cảm thấy khoái chí vì điều đó. Còn theo nghĩa rộng,
“con ngƣời quỷ ám” chỉ số phận những con ngƣời trong quá trình họ đi tìm tự do
tuyệt đối, ám chỉ những con ngƣời không thừa nhận bên trên mình một quyền lực
hay uy tín nào, tự giải phóng mình khỏi mọi ràng buộc và chuẩn mực xã hội để
thực hiện triệt để quyền tự quyết, tự do lựa chọn của cá nhân. Dostoyevsky xác
định “cái tự do vô điều kiện ấy, tự do trong cả thiện lẫn ác, tự do trong tội lỗi lẫn
đức hạnh, tự do không song hành với lý tƣởng và niềm tin sẽ dẫn đến sự hủy hoại
và reo rắc sự hủy hoại với những ngƣời khác nữa”.
Bản thân Dostoyevsky luôn bị mê hoặc bởi những tƣ tƣởng đối nghịch.
Ông đặt các nhân vật trong thế đối nghịch tƣơng phản nhau và khắc họa những tƣ
tƣởng, triết lý chống lại nhau. Trong Anh em nhà Karamazov, ông minh họa các

20. 20
mối quan hệ cơ bản giữa các nhân vật, đặt từng nhân vật vào một vị thế phức hợp
trong hệ thống ý thức hệ đa chiều và triết lý. Bằng cách làm nổi bật những tính
cách đối nghịch giữa các nhân vật, Dostoyevsky tạo nên một cuộc tranh luận, đôi
khi đƣợc diễn đạt rõ ràng giữa các nhân vật, đôi khi chính sự phô bày các tính
cách dƣờng nhƣ ngụ ý cho ngƣời đọc tự phán xét. Nhân vật trong Anh em nhà
Karamazov không đơn tuyến chỉ biểu trƣng cho những quan điểm đơn giản mà là
một biểu tƣợng hai mặt đƣợc biểu đạt trong cơ cấu tiểu thuyết. Bản thân mỗi
nhân vật đã là hiện thân cho sự mâu thuẫn và đấu tranh nội tâm, vai trò của họ
trong một vài trƣờng hợp đặc biệt có thể phát triển và thay đổi. Tác giả chỉ ra
rằng có cả thiện và ác trong mọi con ngƣời – mỗi con ngƣời đều tự lựa chọn đạo
đức của mình. Ngay cả khi giải quyết đƣợc vấn đề lớn lao nhƣ thiện và ác, ông
vẫn rất tinh tế khi tạo ra những nhân vật biểu đạt cái đức hạnh đồi bại và dễ mắc
sai lầm của loài ngƣời.
Trong tiểu thuyết, khát vọng tìm kiếm sự cứu rỗi của các nhân vật đƣợc
nhấn mạnh đôi khi nhƣ một chứng bệnh, đôi khi nhƣ một sự tự trừng phạt và đôi
khi nhƣ một khát vọng giản đơn vì sự nhục mạ. Hứng thú của Dostoyevsky với
nỗi thống khổ đƣợc làm phong phú thêm trong suốt thời gian tù tội và quá trình
hành hình. Có thể ông tìm thấy sự chuộc lỗi trong nỗi thống khổ của chính ông,
nhƣng nhiều nhân vật của ông dƣờng nhƣ đánh mất mỗi liên hệ giữa nỗi thống
khổ và sự sám hối.
Tác phẩm kinh điển này của Dostoyevsky không chỉ đề cập đến những vấn
đề mang tính đạo lý cao siêu hay tội lỗi mà nó còn là câu chuyện về những điều
tƣởng chừng nhƣ rất bình thƣờng trong cuộc sống nhƣ vai trò quan trọng của tiền
bạc hay dục vọng con ngƣời. Nhiều nhân vật trong Anh em nhà Karamazov gắn
liền với vấn đề về tiền bạc. Họ gắn những giá trị cao quý với sự trao đổi tiền bạc
và việc trả nợ hầu nhƣ trở nên căng thẳng và đáng xấu hổ. Bản thân tác giả đã
từng có thời điểm tiêu tốn toàn bộ thời gian và tài sản của mình vì tính ham mê

21. 21
cờ bạc và ông cũng hiểu rất rõ rằng nghèo đói có thể tàn phá con ngƣời nhƣ thế
nào. Tại Nga vào thời điểm đó, chế độ nông nô vừa đƣợc bãi bỏ, tuy nhiên kể cả
khi ngƣời nô lệ đƣợc giải phóng thì sự cách biệt giàu nghèo vẫn còn rất lớn,
nhiều nông nô vẫn sống trong tình trạng nguyên thủy và bị bần cùng hóa. Các
nhân vật trong Anh em nhà Karamazov tiêu tiền không suy nghĩ, không chỉ là
một hành động xuẩn ngốc mà còn là sự ích kỉ và nhu nhƣợc. Tuy nhiên, nhân vật
của Dostoyevsky không phải là những tên trộm tham lam và ngông cuồng, tiền
bạc đi kèm với những giá trị cao quý đã tạo cho nó giá trị vật chất nặng nề của sự
tôn trọng và cả của tƣớc vị. Cho dù tiền bạc có nhiều sức hấp dẫn trong tiểu
thuyết nhƣng các nhân vật chính trực vẫn đề cao những nguyên tắc nhƣ tình bạn
hay danh dự hơn cả.
Sự ý thức mạnh mẽ về huyết thống cũng là một vấn đề đƣợc đề cập tới
xuyên suốt bộ tiểu thuyết. Trải qua nhiều thế kỉ, câu chuyện vẫn hoàn thành xuất
sắc sứ mệnh “dẫn đƣờng” của nó. Đó là hình ảnh một thế hệ trẻ không chỉ trƣởng
thành để tuân theo những luật lệ vô nghĩa đƣợc lập ra bởi thế hệ đi trƣớc mà họ
luôn cố gắng tự giải thoát khỏi những tội lỗi và gánh nặng mà thế hệ già bỏ lại.
Các thế hệ trong Anh em nhà Karamazov mặc dù khác nhau rõ rệt song lại có sự
ràng buộc chặt chẽ. Điều quan trọng nhất là thế hệ trẻ tƣợng trƣng cho niềm hi
vọng và họ có thể chuộc lại những lỗi lầm của những ngƣời đi trƣớc.
Xuyên suốt Anh em nhà Karamazov còn là những vấn đề liên quan đến
dục vọng của con ngƣời. Đối với Fedor, dục vọng bao gồm cả sự trung thành với
khoái lạc tình dục. Alyosha, tất nhiên, chỉ khát vọng đƣợc kết nối với thế giới và
những sinh vật của nó, ban phát tình yêu và sự cảm thông. Những thái độ khác
nhau rõ rệt nhƣ vậy xuất phát từ một điểm chung là “dục vọng”. Nó dƣờng nhƣ là
nguồn năng lƣợng tự nhiên có thể sử dụng để tồn tại hay suy yếu đi. Cùng lúc đó,
nó cũng dẫn dắt các hành vi hƣởng lạc của các nhân vật nhƣ Fyodor hay Dmitri.
Khi ngƣời yêu cũ của Grusenka quay về và mối tình của Dmitri với cô ấy bị cản

22. 22
trở, anh quyết định tự sát. Điều này ngụ ý rằng khát vọng của anh hay dục vọng
đang suy kiệt. Nhiệt tâm của anh ta là có điều kiện. Cái dục vọng có điều kiện
này mâu thuẫn với quan điểm của Đức cha Zossima rằng con ngƣời có thể yêu
mọi ngƣời và mọi thứ trong thế giới. Dục vọng của Dmitri là sự ích kỷ, thứ mà có
thể bị lẫn lộn với khát vọng sống. Khi Dmitri vào tù, tất nhiên, anh nhận ra anh
muốn bắt đầu lại từ đầu. Anh ta đuổi theo những viễn cảnh xa xôi và nhận ra lỗi
lầm. Anh ta quyết định anh ta muốn sống với ngƣời đàn bà anh yêu, “tận sâu
thẳm đáy lòng” và chết vì đất nƣớc. Khát vọng sống có thể là không điều kiện,
dƣờng nhƣ là vậy; con đƣờng đi của anh ta bị lạc lối.
Theo L.Groxman trong Dostoyevsky – cuộc đời và sự nghiệp, vụ án “giết
cha” trong tác phẩm Anh em nhà Karamazov có nguyên mẫu từ một câu chuyện
có thật của một ngƣời bạn tù của Dostoyevsky tại Omxco tên là Ilinxki. Anh ta
nguyên là thƣợng úy, trƣớc kia đã từng phục vụ trong tiểu đoàn tiêu binh ở
Tobonxco bị xử oan “giết cha” và nhận án tù hai mƣơi năm khổ sai, khi đƣợc
minh oan thì anh ta cũng đã chịu đủ nửa án. Ấn tƣợng đặc biệt với ngƣời tù khổ
sai phạm tội giết cha là ở chỗ Dostoyevsky nhìn thấy ở đây một hiện tƣợng đạo
đức kì lạ, câu chuyện về anh bạn tù đã từng đƣợc Dostoyevsky kể ngay trong
chƣơng đầu của tác phẩm Ghi chép trong ngôi nhà chết xuất bản đầu năm 1860,
trƣớc khi tác giả nhận tin anh bạn tù đƣợc tòa án chính thức tuyên bố vô tội. Mùa
thu năm 1874, sự thật về câu chuyện giết cha này đã đi vào bản thảo đầu tiên của
Anh em nhà Karamazov. Trong những ghi chép đầu tiên cho cuốn tiểu thuyết
cuối cùng của đời mình, ngƣời anh cả trong Karamazov sau này – Dmitri
Karamazov đã từng mang họ Ilinxki.
Có lẽ mặc cảm Oedipe đã ám ảnh cả cuộc đời nhà văn vì cái chết của cha
ông – Mikhail Dostoyevsky. Cái chết đó đƣợc lý giải bởi rất nhiều nguyên nhân
theo những lời kể khác nhau của những ngƣời trong gia đình, thế nhƣng tất cả chỉ
là giả thiết “vì khi xảy ra vụ án mạng, không có ai đƣợc chứng kiến, không có

23. 23
một biên bản điều tra nào đƣợc lƣu lại, chẳng hung thủ nào bị tốt giác và cơ quan
tòa án cũng chƣa hề tiến hành một vụ điều tra nào” [2; tr.52].
Cái chết đau đớn của ngƣời cha hung hãn, tàn ác và nát rƣợu ấy đã ám ảnh
Dostoyevsky đến hết cuộc đời. Trong cuốn biên niên sử gia đình Dostoyevsky,
con gái nhà văn đã hồi tƣởng lại “Suốt đời cha tôi cứ phân tích mãi về nguyên
nhân của cái chết hãi hùng đó. Khi xây dựng hình tƣợng Fedor Karamazov, có lẽ
cha tôi đã nhớ đến cái tính kẹt xỉn của ông tôi. Tính xấu đó đã từng làm cho con
cái hết sức đau khổ, hết sức bực dọc. Và chắc hẳn, cha tôi cũng nhớ đến bệnh
nghiện rƣợu của ông tôi đã từng làm cho con cái ghê tởm” [2; tr.55].
Và hẳn nhiên trong cuốn tiểu thuyết cuối cùng của đời mình, cuốn tiểu
thuyết kinh điển về các lầm lỗi, thói hƣ tật xấu của con ngƣời và cả những tội ác,
tất cả đã đƣợc Dostoyevsky xây dựng nên từ chính những ám ảnh trong cuộc
sống của chính mình.
Anh em nhà Karamazov là một trong những thể nghiệm hiếm hoi của
Dostoyevsky nói riêng và văn học thế giới nói chung khi kết hợp cốt truyện hấp
dẫn của bộ tiểu thuyết với những chiều sâu của tƣ duy triết học. Tiểu thuyết cuối
cùng của Dostoyevsky quan tâm chủ yếu đến những vấn đề cơ bản về bản chất
của con ngƣời, về cội rễ của cái ác và ngọn nguồn của cái thiện và việc những
khởi nguyên đó tƣơng quan với nhau nhƣ thế nào trong tâm hồn con ngƣời và thế
giới xung quanh. Trong Anh em nhà Karamazov, Dostoyevsky đã biết mổ xẻ
tâm can con ngƣời ra thành từng phần, mỗi phần riêng biệt cũng giống nhƣ cấu
thành một khối mâu thuẫn phức tạp, trong đó, sự tổng hợp từ tất cả các thành
viên gia đình nhà Karamazov giúp ngƣời đọc hình dung đƣợc đặc sắc của tâm
hồn Nga. Tính cách vừa hoang sơ vừa thánh thiện, với đầu óc vừa độ lƣợng vừa
mâu thuẫn và khát vọng nếm trải tất cả sự thấp hèn của sa ngã, sự quyến rũ của
phản bội.
1.3. Kết cấu đa dạng và phức tạp của tiểu thuyết.

24. 24
“Kết cấu là toàn bộ tổ chức phức tạp và sinh động của tác phẩm...Tổ chức
tác phẩm không chỉ giới hạn ở sự tiếp nối bề mặt, ở những tƣơng quan bên ngoài
giữa các bộ phận, chƣơng đoạn, mà còn bao hàm sự liên kết bên trong, nghệ thuật
cấu trúc nội dung cụ thể của tác phẩm. Bố cục là một phƣơng diện của kết cấu.
Ngoài bố cục, kết cấu còn bao gồm: tổ chức hệ thống tính cách, tổ chức thời gian
và không gian nghệ thuật của tác phẩm; nghệ thuật tổ chức các liên kết cụ thể của
các thành phần cốt truyện, nghệ thuật trình bày, bố trí các yếu tố ngoài cốt
truyện…sao cho toàn bộ tác phẩm thật sự trở thành một chỉnh thể nghệ thuật.
Bất cứ tác phẩm văn học nào cũng có một kết cấu nhất định. Kết cấu là phƣơng
diện cơ bản và tất yếu của khái quát nghệ thuật. Kết cấu đảm nhiệm các chức
năng rất đa dạng: bộc lộ tốt chủ đề và tƣ tƣởng các tác phẩm, triển khai, trình bày
hấp dẫn cốt truyện; cấu trúc hợp lí hệ thống tính cách, tổ chức điểm nhìn trần
thuật của tác giả; tạo ra tính toàn vẹn của tác phẩm nhƣ là một hiện tƣợng thẩm
mĩ”. [21; 156-157].
Với cách hiểu nhƣ vậy, kết cấu có phạm vi rất rộng, chứa đựng nhiều
phƣơng diện của hệ thống thi pháp, nhƣng cốt lõi của nó là tổ chức bên trong của
thế giới nghệ thuật, sự liên kết, hô ứng giữa các thành tố trong tác phẩm. Soi
chiếu vào khái niệm trên, có thể tìm hiểu kết cấu của Anh em nhà Karamazov
trên hai phƣơng diện cơ bản nhất là kết cấu bên ngoài và kết cấu bên trong.
1.3.1. Kết cấu bên ngoài
Kết cấu bên ngoài hay còn gọi là bố cục của tác phẩm chính là sự sắp xếp,
phân bố các đoạn, các bộ phận của tác phẩm theo một trình tự nhất định. Với một
dung lƣợng lớn, hơn 1000 trang, liên kết với nhau theo một logic chặt chẽ, Anh
em nhà Karamazov là điển hình tiêu biểu cho kết cấu tiểu thuyết đa thanh của
Dostoyevsky. Mỗi quyển và chƣơng đều có đầu đề do tác giả đặt tên theo nội
dung bao hàm trong đó. Chẳng hạn, trong phần một, để giới thiệu toàn cảnh về

25. 25
gia đình Karamazov từ tiểu sử các thành viên trong gia đình, mối xung đột giữa
họ…tác giả đã đặt tên cho ba quyển đó lần lƣợt nhƣ sau:
- Quyển 1: Câu chuyện một gia đình
- Quyển 2: Cuộc họp mặt không đúng chỗ
- Quyển 3: Những kẻ ham nhục dục.
Trong mỗi chƣơng lại có những lời đầu đề riêng. Ví dụ trong quyển hai
Cuộc họp mặt không đúng chỗ, các chƣơng lần lƣợt có đầu đề nhƣ sau:
1. Đến tu viện
2. Tên hề già
3. Những người đàn bà sùng tín
4. Một bà kém đức tin
5. Xin được như nguyện, Amen
6. Tại sao trên đời lại có một người như thế
7. Gã chủng sinh ham danh lợi
8. Vụ tai tiếng
Với cách viết nhƣ vậy, ngƣời đọc có thể nắm đƣợc những nội dung hoặc sự
kiện chính trong mỗi phần, mỗi đoạn mà chƣơng đó muốn nói đến, đồng thời dễ
dàng có cái nhìn tổng quan trong toàn bộ bố cục tác phẩm. Trong quyển 4, tác giả
đã đƣa ra đầu đề có tính khái quát bi kịch tinh thần của các nhân vật trong đó: Nỗi
vò xé trong phòng khách; Nỗi vò xé trong gian nhà lụp xụp.
Ngoài cách đặt đầu đề theo tên nhân vật và nội dung sự kiện xảy ra trong
phần đó, tác giả còn có cách đặt tên đầu đề theo tính cách nhân vật hoặc một lời
nói, lời nhận xét của nhân vật có ý nghĩa khái quát bản chất vấn đề đƣợc đề cập ở
trong đó. Trong chƣơng 2, quyển 2, tiêu đề: Tên hề già đã thể hiện đƣợc bản chất
trâng tráo, trỡ trẽn, thích làm trò của lão Fedor cha trong cuộc họp mặt ở chốn
trang nghiêm. Hay ở chƣơng 6, đầu đề Tại sao trên đời lại có một người như thế?
Là lời nhân vật Dmitri nói về lão Fedor khi lão làm loạn cuộc hòa giải bằng

26. 26
những lời thóa mạ, vu khống trơ trẽn đối với con mình, lão còn diễn một vai bi
hài kịch rất đạt với tất cả sự đê tiện của bản chất Karamazov, khiến cho những
ngƣời trong buổi gặp đó không thể chịu đƣợc và phải xấu hổ thay cho lão. Chính
vì thế trong chƣơng này, lão là nhân vật chính, đây là sân khấu cho lão diễn
xƣớng tất cả bản chất dối trái, lật lọng, thô thiển và những trò hề giả dạng bi kịch
khi đóng vai một ông bố bị con mình đối xử bất công. Tên chƣơng nhƣ vậy đã
khái quát đƣợc cảm nhận của ngƣời trong cuộc dành cho vai diễn của lão.
Cũng giống nhƣ thế là tên chƣơng Nổi loạn, đƣợc lấy từ câu nói của Aliosa
trƣớc những câu chuyện của Ivan “Đó là sự nổi loạn”, hay câu nói mang tính
thông đồng của Smerdiakov dành cho Ivan cũng đƣợc đƣa lên làm đầu đề Nói
chuyện với người thông minh đến là thú vị.
Với cách viết này, tác giả đã cụ thể hóa Anh em nhà Karamazov, giúp
ngƣời đọc dễ dàng tiếp cận và tra cứu tác phẩm, đồng thời cũng cho thấy phần
nào đó cấu trúc nhân cách nhiễu tâm, loạn tâm của các nhân vật đƣợc tác giả thể
hiện trong từng chƣơng đoạn. Đó cũng là cách nhà văn thể hiện ngay trên bề mặt
ngôn từ những phức tạp, ngổn ngang, xung đột của xã hội và con ngƣời, cung cấp
những cảm nhận ban đầu về thế giới nghệ thuật và con ngƣời trong các sáng tác
của Dostoyevsky.
1.3.2. Kết cấu bên trong
Kết cấu bên trong là phƣơng diện quan trọng nhất trong kết cấu của một
tác phẩm văn học. Đó là kiến trúc nghệ thuật bên trong của tác phẩm, đƣợc thể
hiện thông qua hệ thống cốt truyện, nhân vật, cách sắp xếp không- thời gian của
tác giả. Theo đó, Anh em nhà Karamazov là một thế giới nghệ thuật rộng lớn và
đặc sắc với kết cấu hết sức đa dạng.
Thứ nhất phải kể đến kiểu hình thức câu chuyện đƣợc kể lại theo lối truyện
lồng trong truyện, các câu chuyện nhỏ lại đan xen, xâu chuỗi với nhau để cùng
hƣớng đến cốt truyện chung của toàn tác phẩm.

27. 27
Trong tác phẩm này, Dostoyevsky đã xây dựng nên một hệ thống nhân vật
với rất nhiều sự kiện, rất nhiều biến cố. Trong đó, các nhân vật là thành viên của
gia đình Karamazov là những nhân vật trung tâm. Vì thế bên cạnh việc kể lại
những sự việc có liên quan các mối quan hệ của nhân vật đó với nhau, thì mỗi
nhân vật lại có những mối quan hệ và sự việc riêng. Chẳng hạn, từ việc giới thiệu
ông bố, lần lƣợt những đứa con cũng đƣợc giới thiệu tỉ mỉ với từ nhỏ đến lớn rồi
những nhân vật có liên quan đến quá trình lớn lên trƣởng thành của nó. Hay trong
quan hệ với nhân vật Dmitri và Fedor có thêm nhân vật Grusenka và câu chuyện
về cuộc đời thăng trầm của nàng, trong câu chuyện giữa Dmitri với Caterina thì
có thêm câu chuyện về gia đình Caterina. Hay với nhân vật Aliosa thì có câu
chuyện về những đứa trẻ, đặc biệt câu chuyện bi kịch của gia đình viên đại uý với
cái chết của Iliusa, trong câu chuyện của trƣởng lão Zoxima có câu chuyện về
ngƣời khách bí ẩn…những câu chuyện nhỏ về các nhân vật phụ có liên quan đến
các nhân vật chính đƣợc nhà văn kể lại một cách khá tỉ mỉ và cụ thể thông qua
cách lồng khung, có thể là từ lời kể của chính nhân vật trong tác phẩm nhƣ câu
chuyện về gia đình Caterina do Dmitri kể lại, câu chuyện về ngƣời khách bí ẩn do
Zoxima kể nhƣng chủ yếu là do nhân vật ngƣời kể chuyện xƣng “tôi” thuật lại,
nên câu chuyện có tính liên kết đƣợc dẫn dắt, kết nối lại với nhau liên tục chứ
không rời rạc. Việc lồng các câu chuyện lại với nhau nhằm tạo sự liên kết cho
việc thể hiện những ý tƣởng mang tính xã hội rộng lớn mà nếu thiếu nó thì hiệu
quả phổ quát của nó khó lòng đạt đƣợc. Cách lồng khung này cộng với sự xen kẽ
các cốt truyện hình sự, tôn giáo, tình yêu đã tạo nên kết cấu lồng khung xâu chuỗi
cho tác phẩm này. Và với kiểu kết cấu này, ngƣời đọc phải xác định từng câu
chuyện, tách chúng ra để hiểu thật sâu giá trị cũng nhƣ ý nghĩa của chúng rồi sau
đó đặt nó vào trong chỉnh thể tác phẩm để có đƣợc cái nhìn sâu sắc nhất và hiểu
hơn về thế giới nghệ thuật của tác phẩm.
Thứ hai là kiểu kết cấu tác phẩm theo trật tự thời gian tuyến tính, câu

28. 28
chuyện đƣợc kể liền mạch, liên tiếp nhau, vận động một chiều từ quá khứ đến
hiện tại và tƣơng lai chứ không có sự cắt ngang, đứt nối.
Kiểu kết cấu này tồn tại trong suốt các phần lớn của tác phẩm, nó thể hiện
theo quá trình một vụ án hình sự. Đầu tiên là giới thiệu hoàn cảnh, nguyên nhân
gây ra những mâu thuẫn, xung đột của những nhân vật có liên quan đến vụ án. Từ
giới thiệu các thành viên trong gia đình ngẫu hợp Kararamazov, mâu thuẫn về
tiền bạc và tình yêu giũa bố con, anh em, tạo ra nguyên nhân dẫn đến vụ án
mạng. Tiếp đó là vụ án mạng xảy ra, kẻ tình nghi Dmitri bị bắt, quá trình điều tra
diễn ra, và cuối cùng là phần xét xử, luận tội của toà án. Đây là dạng kết cấu
tuyến tính dựa trên thời gian biên niên. Toàn bộ tác phẩm đƣợc triển khai trên
trục chính của kết cấu vụ án này. Lối kết cấu này cũng đƣợc sử dụng trong những
câu chuyện nhỏ của cha Zosima, cuộc đời nhân vật này đƣợc kể lại từ nhỏ đến
lớn với những sự kiện quan trọng đánh dấu bƣớc ngoặc đến với thiên chúa của
cha. Ba lần Ivan đến gặp Smerdiakov đƣợc sắp xếp theo trình tự thời gian và tiếp
ngay sau đó là cuộc gặp gỡ với quỷ. Đây là quá trình tự thẩm vấn, tự phản xét
bản thân của nhân vật Ivan với sự tuần tự về thời gian trong những cuộc gặp gỡ
mang tính điều tra, tìm hiểu chân tƣớng sự việc, tuy nhiên không giống nhƣ quá
trình điều tra mang tính xã hội nhƣ đối với Dmitri, quá trình của Ivan là quá trình
mang tính chất tinh thần và quá trình này thể hiện rõ những xung đột, khủng
hoảng của nhân vật, qua đó bi kịch tinh thần của Ivan càng đƣợc thể hiện rõ với
sự tăng cấp ngày càng dữ dội, sâu sắc hơn.
Kết cấu tuyến tính là cách kết cấu tác phẩm theo lối truyền thống và đơn
giản nhất, tuy nhiên chính nhờ sự căng thẳng của cốt truyện và sự hoà trộn với
các kiểu kết cấu khác nên câu chuyện diễn ra không gây nhàm chán mà vẫn hấp
dẫn. Hơn nữa, vụ án này không đơn giản chỉ là một vụ án hình sự mà tính chất
của nó ghê gớm hơn nhiều, các nhân vật liên quan ai cũng có khả năng gây án, và
số phận nhân vật lại đƣợc miêu tả ở những thời điểm có tính chất khủng hoảng

29. 29
nên ngƣời đọc luôn hồi hộp theo dõi những bƣớc đi của nhân vật, những chuyển
biến về tinh thần những tình tiết bất ngờ trong vụ án. Do đó, lối kết cấu tuyến tính
có một vị trí tạo khung hợp lí, đặc biệt trong tác phẩm.
Thứ ba là dạng kết cấu vòng tròn, lặp đi lặp lại theo kiểu quay vòng các sự
kiện và nhân vật ở đầu và cuối tác phẩm. Trong Anh em nhà Karamazov, kiểu
kết cấu này thể hiện ở sự lặp lại có tính quy luật của những nhân vật chính. Sự
lặp lại này thể hiện ở những di truyền từ hai thế hệ trong gia đình Karamazov,
những hành động có tính lặp lại của các nhân vật và quan trọng nhất là việc
truyền thụ đức tin tôn giáo cho những thế hệ kế tiếp.
Kết cấu vòng tròn đƣợc nhận thấy rõ nhất trong tính di truyền bản chất
Karamazov từ ông bố sang những đứa con nhà Karamazov. Bản chất đam mê dục
vọng đến cuồng loạn của lão Fedor đã đƣợc di truyền sang những đứa con với
những biểu hiện khác nhau. Dmitri giống lão nhất ở sự say mê, bồng bột gắn với
những ham muốn nhục dục vật chất không thể kìm chế đƣợc. Ivan thì di truyền ở
lão sự lạnh lùng, ích kỉ theo chủ nghĩa cá nhân phƣơng Tây, đặc biệt là quan điểm
mọi việc điều đƣợc phép làm, và mỗi ngƣời không phải chịu trách nhiệm về việc
làm của mình cũng nhƣ ngƣời khác mà Ivan đƣa ra chính là xuất phát từ cuộc
sống vô trách nhiệm, làm mọi thứ theo ý mình bất chấp ngƣời khác của ông bố.
Còn thằng con hoang Smerdiakov thì chỉ kế thừa ở lão già này sự độc ác, thô lậu
và nỗi căm thù thế giới mà y sống. Đối với Aliosa, tƣởng chừng nhƣ chàng trai
trong sáng nhƣ thiên thần này không thể dính một chút nhơ bẩn nào từ dòng họ
Karamazov nhƣng thực chất, nhân vật này cũng có những đam mê với cuộc sống
mãnh liệt giống nhƣ những ngƣời khác trong gia đình, bằng chứng là anh vẫn biết
yêu, và đã có những giây phút muốn nổi loạn. Qua việc xây dựng những yếu tố
mang tính di truyền này, tác giả đã cho thấy bản chất con ngƣời luôn có sự kết
nối từ đời này sang đời khác, và sự di truyền đó tuy âm thầm nhƣng rất mạnh mẽ,
không dễ gì thay đổi đƣợc nếu không có một thứ gì đó có khả năng thanh tẩy thật

30. 30
mạnh mẽ. Và để giải quyết vấn đề khó khăn này, Dostoyevsky tìm đến tôn giáo.
Tôn giáo cũng có sự kế thừa của nó. Điều này đƣợc thể hiện ở việc kế thừa tình
yêu thƣơng và đức tin tôn giáo từ các nhân vật trong tác phẩm. Đầu tiên là trƣởng
lão Zoxima đƣợc ngƣời anh của mình truyền cho tình yêu thƣơng con ngƣời một
cách vô điều kiện và khả năng bao dung, không phán xử bất kì ai với bất cứ việc
làm nào, đến lƣợt trƣởng lão lại truyền lại cho Aliosa niềm tin vào con ngƣời và
chúa, và cuối cùng là Aliosa đi truyền giảng cho những đức trẻ trong vùng, với tƣ
cách là thế hệ nối tiếp, kế thừa cho đức tin tôn giáo mà tác giả muốn gửi gắm.
Mỗi một lần kế thừa dù là bản năng di truyền hay cảm nhận đức tin thì đó cũng
là một vòng tròn, tuy nhiên đây không phải là vòng tròn khép kín mà đƣợc xây
dựng và phát triển trên cơ sở vòng tròn trôn ốc. Có thể nhận thấy điều này rất rõ ở
đoạn kết của tác phẩm, khi đám trẻ tung hô Aliosa: “Hoan hô Karamazov”, tức là
lúc này, bản chất gia đình đã đƣợc khẳng định nhƣng không phải là Karamazov
của lão Fedor, của Ivan, Smediakov hay cả Dmitri mà là Karamazov của Aliosa,
Karamazov với niềm say mê làm điều thiện, Karamazov với tấm lòng thiết tha
muốn xây dựng một thế giới hài hoà tốt đẹp.
Kết cấu vòng tròn này cũng đƣợc thể hiện rõ trong những hành động đƣợc
lặp lại của các nhân vật theo hƣớng quan hệ nhân quả. Chẳng hạn, việc lão Fedor
hãm hiếp ngƣời đàn bà dở điên dở dại và sinh ra Smerdiakov, là một hành động
đê tiện mang tính chất tội ác. Và sau này, việc Smerdiakov giết lão cũng là sự trả
thù có tính quy luật của quan niệm ác giả ác báo, gieo nhân nào gặp quả nấy.
Cũng nhƣ thế là hành động cắn tay Aliosa của cậu bé Iliusa là hành động để trả
thù cho việc Dmitri đã đánh viên trung uý, bố cậu bé. Rồi hành động từ chối tình
yêu của Caterina với Ivan cũng là sự trả thù cho lòng kiêu hãnh bị tổn thƣơng của
nàng khi bị Dmitri từ hôn, giống nhƣ thế là việc Grusenka giễu cợt đàn ông là bởi
sự căm hận kẻ đã phản bội nàng… Tính quy luật nhân quả theo kết cấu vòng tròn
này xuất hiện rất nhiều trong Anh em nhà Karamazov, thông qua dạng kết cấu

31. 31
này, mâu thuẫn giữa các nhân vật trong tác phẩm đƣợc thể hiện rõ nhất bởi quy
luật vòng tròn với quan điểm cái ác phải đƣợc trả lại bằng cái ác.
Sự kết hợp giữa các dạng kết cấu trên đã làm cho kết cấu tác phẩm rất phức
tạp. Sự căng thẳng cao độ của kết cấu và minh hoạ đã đạt tới giới hạn, tới cực
đỉnh, tới những biểu hiện sắc sảo nhất. Nhà văn ít chú ý tới tính thống nhất của
kết cấu và tiết kiệm các phƣơng tiện biểu hiện, mà lại chú ý đến tự thân hình thức
của tác phẩm nhằm diễn tả ảo ảnh dữ dội về sự suy sụp, sự tàn lụi, sự đổ vỡ tất cả
những gì vĩ đại, những gì tốt lành mà ông hằng tôn trọng. Chính sự biến dạng
phức tạp, sự tan rã và phân hoá của vẻ đẹp truyền thống, sự cắt ngang vô lối của
những mặt phẳng, sự tƣơng phản chệch hƣớng là những yếu tố rất cần thiết cho
ngƣời nghệ sĩ, để ông hƣớng tới sự hỗn loạn đƣơng thời và những ƣớc mơ về thời
đại hoàng kim và về niềm hạnh phúc của tất cả mọi ngƣời. Từ đó xuất hiện tính
phức tạp trong kết cấu cuốn tiểu thuyết này. Sự dồi dào về tƣ liệu đã phân chia kí
sự gia đình thành từng quyển sách, mỗi quyển sách có ý nghĩa độc lập, trong đó
có những chi tiết rất phong phú. Những khuynh hƣớng, tƣ tƣởng đạo đức, tôn
giáo của tác giả đã làm cho cuộc đời đầy say mê của Dmitri, tấn bi kịch tri thức
của Ivan, những tìm kiếm ban đầu của Aliosa trở nên vô cùng phức tạp.
TIỂU KẾT
Mỗi nhà văn, nhất là những nhà văn lớn khi sáng tác một tác phẩm văn học
đều thể hiện các quan điểm tƣ tƣởng của mình vào trong tác phẩm đó nhằm nói
lên tiếng nói riêng của mình. Dostoyevsky với bộ óc đầy bão táp của mình đã
dành một khoảng rộng cho các quan điểm về con ngƣời. Đó là những con ngƣời
thật trong cuộc sống và trong mọi thời đại dù xã hội có phát triển đến đâu đi nữa.
Con ngƣời trong những sáng tác của ông vừa đậm chất Nga, vừa tiêu biểu cho tất
cả mọi ngƣời của nhân loại rộng lớn với tất cả nỗi lòng, đau khổ, giằng xé…Đó
là những con ngƣời chƣa bao giờ đứng yên trƣớc hoàn cảnh và số phận. Nhà văn
luôn đặt nhân vật của mình vào những tình huống gay cấn, dƣờng nhƣ bị bóp

32. 32
nghẹt trong thời gian gấp rút, không gian chật hẹp để họ tự dằn vặt, đối diện trực
tiếp với bản ngã thứ hai của mình, tạo nên tính đa dạng trong sáng tác. Những
trang viết của Dostoyevsky đã làm cho cuộc sống cá nhân trở thành một hoạt
động có tính nguyên tắc và vô tƣ đến độc đáo, còn tƣ duy tối cao về tƣ tƣởng lại
trở thành niềm say mê riêng tƣ nội tại, nâng cao ý nghĩa của lời tự phát ngôn so
với sự tác động bề ngoài. Tƣ tƣởng của nhà văn - nhân vật đã giúp cho sự tự ý
thức khẳng định đƣợc tính tự chủ của con ngƣời trong thế giới nghệ thuật của
Dostoyevsky, chiến thắng mọi hình tƣợng cố định không vận động. Chúng ta
nhìn thấy nhân vật trong tƣ tƣởng và qua tƣ tƣởng, còn nhà văn tìm thấy tƣ tƣởng
trong quá trình phát triển nhân vật và qua nhân vật. Giữa chiều sâu nhân cách
nhân vật và tƣ tƣởng nhà văn nói riêng, tƣ tƣởng con ngƣời nói chung có những
điểm hòa hợp kì lạ. Do đó, khi chúng ta đọc tác phẩm của Dostoyevsky chúng ta
dễ dàng nhìn thấy hình ảnh của mình trong đó. Với sự hiểu biết sâu sắc về bản
chất đối thoại của tƣ tƣởng con ngƣời, về bản chất đối thoại của tƣ tƣởng,
Dostoyevsky đã phát hiện và trình bày những gì đích thực nhất của đời
sống.

33. 33
CHƯƠNG 2
NHỮNG NHÂN CÁCH “DỊ BIỆT”
Anh em nhà Karamazov là tác phẩm lớn cuối cùng của Dostoyevsky, một
thế giới quan đầy mâu thuẫn, một xã hội rối loạn, điên đảo đƣợc ông miêu tả nhƣ
bong đen chụp xuống số phận mỗi con ngƣời. Ông đƣợc coi là nhà tâm lí thiên tài
khi đi sâu khám phá tận đáy sâu tâm hồn nhân vật, đặc biệt là sự giằng co, đấu
tranh trong tƣ tƣởng. Thông qua vụ án con giết cha, Dostoyevsky đã khắc họa
thành công bức tranh về một gia đình “ngẫu hợp” với những nhân cách đa dạng.
Đó là mảng tối của nhân cách ngƣời cha dâm dục, phóng đãng, đồi trụy Fedor
Karamazov, là cái ác trong đứa con hoang Smerdiakov, hay là sự đấu tranh gay
gắt giữa những thái cực đầy mâu thuẫn dẫn đến khủng hoảng trên đƣờng tìm
kiếm đức tin ở hai nhân vật Dmitri và Ivan Karamazov. Không phải ngẫu nhiên
mà những nhân vật của Dostoyevsky lại có những nhân cách, tâm tính “dị biệt”
nhƣ vậy. Thông qua ánh sáng của phân tâm học Freud, ta thấy đƣợc sự ảnh
hƣởng từ những rối nhiễu tâm lý đối với sự hình thành nhân cách con ngƣời, từ
đó chi phối những hành động, cử chỉ của các nhân vật trong tác phẩm. Đồng thời
thông qua mối quan hệ mật thiết giữa các nhân vật, Dostoyevsky đã làm rõ đƣợc
dụng ý nghệ thuật khi xây dựng nên các cặp nhân vật, có thể là trái ngƣợc hoàn
toàn, những cũng có thể là bổ sung, hoàn thiện cho nhau.
2.1. Căn nguyên và biểu hiện của những nhân cách “dị biệt”
2.1.1. Sự ức chế về diện xuất thân
Trong quá trình tạo dựng lí thuyết của mình, Freud xây dựng nhiều khái
niệm cốt lõi, cơ bản mà từ chỗ rất xa lạ, các khái niệm này đã dần trở nên thân
thuộc. Ví dụ mối quan hệ cơ bản về tam giác Cha – Mẹ - Con mà tiêu biểu là khái
niệm về mặc cảm Oedipe (Complexe d’oedipe). Freud cho rằng mỗi ngƣời là một
Oedipe, mỗi cá nhân đều có những ham muốn nhƣ Oedipe và run sợ trƣớc những
ham muốn đó. Mặc cảm này có ở ngƣời lớn và là sự lặp lại mặc cảm ở đứa trẻ.

34. 34
Mặc cảm Oedipe là một khái niệm lƣỡng phân của đứa bé trai yêu mẹ ghét bố
(tƣơng tự nhƣ vậy với bé gái yêu bố ghét mẹ) đồng thời biết mình không nên nhƣ
vậy và cảm thấy có lỗi...Các nhân vật trong Anh em nhà Karamazov đều có một
điểm chung là thiếu vắng tình yêu thƣơng của cha và mẹ. Nếu mẹ của Dmitri bỏ
đi khi hắn ta vẫn còn nhỏ thì mẹ của Ivan và Aliosa đƣợc Dostoyevsky miêu tả
với hình ảnh của ngƣời đàn bà “ngộ dại”. Còn riêng với đứa con hoang vô thừa
nhận Smerdiakov, bản thân y cũng cảm thấy xấu hổ khi có ai đó nhắc tới mẹ của
y, một ngƣời đàn bà điên. Lacan đã chỉ ra rằng, trong mỗi con ngƣời, giai đoạn
gƣơng soi chính là thời điểm hình thành cái tôi cá nhân, quá trình đó là quá trình
con ngƣời đồng nhất mình với ảo ảnh gƣơng thông qua sự hiện diện của ngƣời
khác. Và trong chính mối quan hệ tam giác bất thƣờng đó, những đứa con nhà
Karamazov lớn lên với tấm gƣơng soi là cha của chúng, Fedor Karamazov, gần
nhƣ thừa hƣởng toàn bộ những tính cách dị thƣờng của ngƣời cha, trừ “đứa con
của Chúa” lƣu lạc vào dòng họ - Aliosa Karamazov.
Dmitri là đứa con đầu lòng bất hạnh, bị tống khứ ngay từ lúc lên ba tuổi.
Dmitri là kết quả của cuộc hôn nhân thứ nhất giữa Fedor Pavlovich Karamazov
với Adelaida Ivanovna Miuxova. Mẹ của hắn là một cô gái xinh đẹp, có của hồi
môn lớn, lại thuộc kiểu ngƣời thông minh lanh lợi. Adelaida Ivanovna là con một
gia đình giàu có thuộc dòng họ quý tộc. Cuộc sống của hai vợ chồng chẳng hòa
thuận gì sau khi hai ngƣời lấy nhau: “Ngay sau khi bỏ theo gã, Adelaida
Ivanovna thấy ngay rằng nàng chỉ có thể khinh bỉ chồng, ngoài ra không còn gì
khác. Vì thế hậu quả của cuộc hôn nhân diễn ra nhanh chóng lạ thƣờng.”[5;
tr.18]. Chính thói xảo quyệt, hám tiền, sa đoạ và bỉ ổi đến trơ trẽn của Fedor đã
dẫn đến xung đột khiến Adelaida phải “bỏ chồng trốn đi với một anh chàng
chủng sinh nghèo kiết xác”, để lại cho Fedor đứa con là Dmitri. Nhƣng ngay sau
đó, bố Dmitri đã hoàn toàn bỏ rơi hắn, không phải vì thù ghét hay vì những tình
cảm vợ chồng bị xúc phạm mà chỉ đơn giản là vì Fedor đã quên hẳn đứa con trai

35. 35
của mình. Trong lúc đó, Dmitri đƣợc ngƣời đầy tớ trung thành trong nhà là
Grigori trông nom, chăm sóc cho đến khi ngƣời anh họ của mẹ hắn,
Alexandrovitr Miuxov từ Paris trở về và nhận nuôi hắn. Mẹ của Dmitri khi chết
đi có để lại tài sản là một ngôi nhà tranh ấp nên hắn về ở tại đó cùng ông cậu.
Nhƣng sau đó, Alexandrovitr phải trở về Paris một thời gian dài nên ông giao
Dmitri lại cho một bà cô họ quý tộc. Sau khi bà quý tộc qua đời, Dmitri đến ở với
một ngƣời con gái của bà và hình nhƣ sau đó Dmitri còn đổi chỗ một lần nữa.
Ngay từ khi còn trẻ, Dmitri có phần buông thả với cuộc sống của mình “Anh ta
lớn lên với niềm tin rằng dù sao mình vẫn có chút tài sản và đến tuổi thành niên
anh ta sẽ đƣợc tự lập” [5; tr.22]. Vì thế, quãng thời gian tuổi thơ của Dmitri rất
lộn xộn, hắn bỏ dở việc học ở trƣờng trung học, sau đó đƣợc học ở trƣờng võ bị
rồi đến vùng Kavkaz, phục vụ quân ngũ, dính vào chuyện bê tha thách đấu, ăn
chơi hoang đàng, phung phí khá nhiều tiền. Cho đến tuổi thành niên hắn đƣợc bố
gửi tiền cho nhƣng lúc đó hắn đã nợ nần chồng chất. Cũng lúc này, Dmitri mới
biết mặt bố mình khi hắn quyết tâm về nhà để nói chuyện với bố rạch ròi về phần
tài sản của hắn. Dmitri ở nhà một thời gian ngắn rồi cũng vội ra đi, sau khi nhận
đƣợc một số tiền và giao ƣớc với bố về việc thu lợi tức của điền trang sau này
nhƣng bản thân Dmitri cũng không đƣợc biết về thu nhập thực sự cũng nhƣ tổng
giá trị tài sản. Fedor đã nói với hắn rằng tài sản của hắn không nhiều nhƣ hắn
nghĩ và đó là nguyên nhân dẫn đến thảm họa, Dmitri sửng sốt, nghi ngờ có sự
gian dối, hắn nổi xung lên và gần nhƣ mất trí.
Ở một phƣơng diện khác, nhân vật Dmitri đƣợc miêu tả là “một thanh niên
hai mƣơi tám tuổi. Thân hình chàng cơ bắp nở nang, có thể đoán đƣợc chàng có
thể lực hơn ngƣời, nhƣng mặt chàng có vẻ gì bệnh hoạn. Mặt hốc hác, má hõm,
nƣớc da vàng ệch. Mắt ốc nhồi khá to, thẫm màu, có cái nhìn rõ ràng là bƣớng
bỉnh nhƣng hơi vu vơ. Ngay cả khi nói năng cáu kỉnh, ánh mắt dƣờng nhƣ cũng
không ăn nhập với nội tâm, mà biểu lộ một cái gì khác đôi khi không hoàn toàn

36. 36
phù hợp với lúc đó” [5; tr.104]. Với hình ảnh đó, nó gợi cho chúng ta nhiều suy
nghĩ, dƣờng nhƣ nó không có sự thống nhất giữa bề ngoài và bên trong nội tâm
nhân vật. Có lẽ ở Dmitri tồn tại hai con ngƣời khác nhau: một con ngƣời khỏe
mạnh nhƣng phờ phạc, trụy lạc, bệnh hoạn, khổ sở và một con ngƣời có tâm hồn
đa cảm, phức tạp và không vƣớng bận bởi thể xác của mình. Sở dĩ nhƣ vậy là do
nhân vật chịu sự chi phối bởi tƣ tƣởng mới mẻ và quan niệm nghệ thuật về số
phận con ngƣời của Dostoyevsky. Ông luôn đặt nhân vật của mình trong tâm
trạng dồn dập những trở ngại và những do dự, họ muốn tất cả, cái tốt và cái xấu,
cái bùng cháy và cái băng giá, cái ở xa và cái gần kề, họ không có mức độ, họ
vƣợt qua các giới hạn. Họ không muốn có cái gì đặc biệt trong thế giới này mà họ
muốn tất cả, sự tràn đầy về tình cảm, sự sâu sắc, toàn bộ cuộc sống “nhân vật của
Dostoyevsky đều bị nỗi đau khổ giằng xé; vẻ mặt họ co lại; họ sống trong những
cơn sốt, những cơn co giật, những cơn co thắt” [22; tr.52].
Đối với bố mình là Fedor Pavlovitr, nếu nói về vấn đề chữ hiếu thì Dmitri
là ngƣời con vô cùng tội lỗi, Dmitri đối xử với ông tệ hơn cả những ngƣời khác
trong họ, có lẻ bởi ngay từ khi mới sinh ra, hắn không nghĩ là trong cuộc đời
mình có một ngƣời bố. Hắn đã kiện bố mình vì số tiền của mẹ hắn để lại, làm mọi
cách để có đƣợc số tiền đó bởi hắn nghĩ chúng đáng lẽ phải là của mình. Trong
cuộc gặp gỡ ở tu viện, Dmitri có những cử chỉ và hành động bất kính với bố của
mình, giữa lúc có nhiều ngƣời, Dmitri bảo bố mình “Im mồm đi” [5; tr.88],
không những vậy, hắn còn liên tiếp nói những câu khó nghe khác nhƣ “Thật là
trơ trẽn và dối trá, Dối trá tuốt! Bề ngoài là sự thật, bên trong là dối trá” [5; tr.88]
và “vậy mà tôi chỉ thấy một kẻ dâm đãng hám gái, một tên hề hết sức đê tiện” [5;
tr. 90]. Những lời nói đó thật không phải là lời nói của một ngƣời con đối với bố,
có lẽ lúc này, Dmitri chỉ coi bố mình nhƣ một đối thủ đang sẵn sàng tấn công, và
hắn, bằng mọi cách phải chống cự đến cùng. Trong một lần đi tìm Grusenka,
Dmitri nghĩ là nàng trốn trong nhà bố mình nên quyết tâm xông vào, tấn công

37. 37
ông bố Fedor, không nghe lời bất cứ một ai trong nhà và làm cho tất cả mọi
ngƣời đều hoảng sợ “Anh vung hai tay lên, bất thần tóm lấy hai mảng tóc mai
cuối cùng còn lại của lão già, giật mạnh, quật lão đổ huỵch xuống sàn” [5; tr.
164]. Bên cạnh đó là lời nói bất hiếu “Tôi nguyền rủa ông và tôi từ ông đấy” [5;
tr.164]. Tệ hơn bao giờ hết, tội lỗi nhất đối với Dmitri và nó cũng khiến hắn
mang tội sau này là dọa sẽ giết bố “Nếu lúc này chƣa giết chết thì lần khác ta sẽ
giết chết cho bằng đƣợc”, “Các chú không bảo vệ đƣợc đâu” [5; tr.164], “tôi sẽ
giết, giết ông già” [5; tr. 144], “tôi căm ghét cái yết hầu của ông, mũi ông, mắt
ông, cái cƣời giễu cợt trơ trẽn của ông. Tôi cảm thấy ghê tởm con ngƣời ông” [5;
tr.144]. Mâu thuẫn giữa Dmitri và bố ngày càng đậm nét và sự căm thù đối với
bố của Dmitri ngày càng đƣợc đẩy lên cao.
Ngay cả đối với Grigori, ngƣời đã từng chăm sóc Dmitri lúc còn bé mà hắn
cũng dám đánh “Dmitri vung tay thẳng cánh giáng cho lão một đòn, Lão già đổ
dụi xuống” [5; tr.163]. Đây là điều mà lão không thể tin đƣợc, nhƣng buồn thay
đó lại là sự thật và không phải chỉ là một lần trong đời ông mà còn lặp lại khi
Dmitri đột nhập vào nhà Fedor lần sau. Lần này, Dmitri dùng chiếc chày đồng
đánh vào đầu lão. Dmitri hoàn toàn có lỗi khi tấn công Grigori vì ông ta không
làm gì có tội mà còn có ơn chăm sóc, cƣu mang hắn khi còn bé. Cũng không thể
biện minh rằng lúc này vì tình cảm đã làm hắn trở nên mất tự chủ vì thực tế
Dmitri hoàn toàn tỉnh táo và có khả năng điều khiển bản thân mình. Không riêng
gì ngƣời giúp việc Grigori, Dmitri đã nhiều lần tấn công ngƣời khác để hù dọa và
thỏa chí của “dòng máu Karamazov”. Dmitri là là mẫu ngƣời hội tụ tất cả những
thói hƣ tật xấu của con ngƣời nhƣ có thái độ, hành động, và lời nói không tốt với
mọi ngƣời xung quanh mình và nó là những gì mà cho đến ngày nay xã hội vẫn
lên án. Những thói hƣ tật xấu đó biểu hiện từ bên trong con ngƣời cho đến hành
động thực tiễn, từ những hành động nhỏ bé đến những tội ác, xấu xa. Dmitri đại
diện cho lớp trẻ Nga đƣơng thời nói riêng và cho cả nhân loại nói chung, sống

38. 38
bồng bột, suy nghĩ và hành động không đúng mực, gần nhƣ muốn phá vỡ những
quan hệ vốn có của con ngƣời thời này.
Nhƣng không thể phủ nhận một mặt khác trong con ngƣời của Dmitri,
“một tâm hồn trong trắng, thuần phát” [13; tr.CVII]. Ngay từ khi còn bé, Dmitri
đã không nhận đƣợc sự chăm sóc của cha mẹ, nhƣng đối với cha mình, hắn vẫn
bày tỏ một sự kính trọng nhất định. Trong lần gặp gỡ ở tu viện để giải quyết việc
phân chia tài sản, Dmitri cúi đầu chào trƣởng lão Zossima “Chàng rạp mình chào
và xin ban phƣớc. Trƣởng lão đứng dậy ban phƣớc, Dmitri kính cẩn hôn tay Cha
và thốt lên, giọng xúc động lạ thƣờng. Sau đó, Dmitri đột ngột quay về phía ba
mình rạp mình chào cũng kính cẩn nhƣ thế. Rõ ràng là chàng đã nghĩ kĩ từ trƣớc
về cái chào ấy với tấm lòng chân thành, chàng cho rằng mình có bổn phận bày tỏ
sự tôn kính và thiện ý” [5; tr.84]. Dmitri đã có suy nghĩ từ trƣớc về cái chào đó,
cái chào của ngƣời con đối với bố. Chính hành động này của Dmitri cũng khiến
cho tất cả mọi ngƣời, đặc biệt là Fedor cảm thấy rất bất ngờ. Và cũng ngạc nhiên
không kém là hành động “bật dậy khỏi ghế và chào lại con cũng cung kính”
nhƣng lại là “với vẻ hết sức độc ác” của Fedor. Chuỗi hành động của hai nhân vật
này diễn ra theo một lẽ dĩ nhiên là bởi trƣớc mặt mọi ngƣời, Dmitri không thể
không lễ phép với bố mình, và nhất là khi ông ta lại vốn là nơi cung cấp tiền bạc
cho hắn sau này. Cũng nhƣ Dmitri, Fedor không thể thể hiện thái độ khác đƣợc vì
dù sao Dmitri cũng là con ông, hơn nữa hắn lại thể hiện thái độ rất cung kính, lịch
sự với ông. Mặc dù bề ngoài là thế, nhƣng thật trong lòng mình, ông không ƣa gì
đứa con đó. Nếu nhƣ ban đầu tình cảm bố con giữa hai con ngƣời này không tốt
là do chuyện về số tài sản của mẹ Dmitri để lại thì đến về sau, tình cảm đó thật sự
rạn nứt, mâu thuẫn bố con không thể giải quyết đƣợc nữa lại bởi tình yêu và sự
chiếm hữu đối với một cô gái – Grusenka.
Khác với Dmitri, Smerdiakov lại là một nhân vật với hoàn cảnh xuất thân
đặc biệt hơn rất nhiều. Hắn là kết quả của cuộc hãm hiếp mà Fedor thực hiện với

39. 39
Smerdiasaia. Có lẽ chính vì vậy mà cuộc đời Smerdiakov đầy ám ảnh u ám. Xuất
phát từ sự thù hận, Smerdiakov mang trong mình một sự hậm hực đến cay nghiệt,
y khinh miệt cuộc đời và lạnh lẽo với tất cả mọi ngƣời, mọi thứ trong cuộc sống
“Nó còn trẻ, mới hai mƣơi tƣ, tính tình rất khó gần và lầm lì. Không phải là nó
thô lậu hay có điều gì hổ thẹn, không, trái lại nó ngạo mạn và dƣờng nhƣ khinh
miệt cả thiên hạ” [5; tr.146]. Smerdiakov tự tách mình ra khỏi cuộc sống xung
quanh và tự tạo cho mình những sở thích quái đản, kì dị. Là đứa con dị dạng sinh
ra từ cuộc cẩu hợp trong cơn say xỉn u mê của ngƣời cha bỉ ổi với một mụ điên
mất trí, Smerdiakov ra đời vô thừa nhận. Y đƣợc vợ chồng ngƣời giúp việc Marfa
Ignatievna và Grigori Vaxilievich nuôi dạy trong bếp nhà Fedor từ khi còn là đứa
trẻ sơ sinh đỏ hỏn. Suốt thời thơ bé, y thƣờng lánh riêng một mình, ẩn trong xó
tối nhìn cuộc đời. Y có sở thích bệnh hoạn là bắt mèo treo cổ cho đến chết rồi
làm lễ chôn cất đàng hoàng. Y choàng tấm khăn trải giƣờng lên ngƣời làm áo
thụng thầy tu, vừa hát vừa đƣa đi đƣa lại cái gì đó trên xác con mèo. Với một tâm
hồn tăm tối, hình nhƣ khờ khạo nhƣng vẫn lẫn lộn sự tinh ranh quái quỷ không
khác gì ông bố ruột Fedor, năm 12 tuổi, y bắt đầu lên những cơn động kinh ghê
gớm đƣa y vào tình trạng hôn mê vô thức mà sau đó khi tỉnh lại y không còn nhớ
gì trƣớc đó nữa. Smerdiakov suốt đời căm ghét dữ dội ông bố ruột và cũng không
chút tình cảm với ông bố nuôi. Ở y luôn tồn tại một thứ cảm giác gần nhƣ là sự
kinh tởm. Thói sạch sẽ quái đản của y “…với mọi món ăn khác cũng đều nhƣ thế:
nó dùng đĩa giơ miếng ăn ra chỗ sáng, xem xét kỹ nhƣ soi kính hiển vi, cân nhắc
chán rồi mới đƣa vào mồm” [5; tr.147] chắc hẳn cũng khởi nguồn từ sự ghê tởm
với những ngƣời xung quanh mà đôi khi là với cả loài ngƣời. Tâm tƣ con ngƣời
này nhƣ thế nào, y suy tính điều gì thật không ai có thể biết rõ, y luôn tạo dựng
cho mình một bức tƣờng ngăn cách với thế giới xung quanh, với những con
ngƣời y đang sống cùng.