1. МІСТЕРСТВО ЭКОНОМИКИ И ПО ВОПРОСАМ ЕВРОПЕЙСКОЙ ИНТЕГРАЦИИ
Улаанбаатар Дээд сургууль
Хичээлийн цогц ажиллагааны хөтөлбөр
Салбар ухааны хичээлийн нэр: “Макро эдийн засаг”
“Îëîí óëñûí ýäèéí çàñàã”, “Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë”, “Áèçíåñèéí ýäèéí çàñàã,
ìåíåæìåíò”, “¯éëäâýðëýëèéí ìåíåæìåíò”, “Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ìåíåæìåíò”, “Áèçíåñ
ìåíåæìåíò ìàðêåòèíã, ìåíåæìåíò ”-èéí ìýðãýæëýýð îþóòàí áýëòãýõýä çîðèóëàãäàâ.
Улаанбаатар хот – 2011
1

2. Зохион боловсруулагч: доктор, профессор Б.НОРЖВАНЧИГ
Эдийн засгийн салбарын Сургалт Арагзүйн зөвлөлийн хуралдаанаар сайшаан батлав.
2011 оны 5-р сарын ...
Протокол № ...
Агуулга
2

3. 1. Салбар ухааны хичээлийн зорилго ба үндсэн зорилтууд, судлах
зүйл
2. Сэдэвчилсэн төлөвлөгөө
3. Заах хичээлийн сэдвүүдийн агуулга
4. Лекцийн төлөвлөгөө
5. Семинар буюу практикийн хичээл:
5.1. Семинарын сэдвийн агуулга;
5.2. Реферат;
5.3. Тест;
5.4. Бодлого;
5.5. Хяналтын ажилд бэлтгэх асуулт;
5.6. Сэдвийн хүрээнд уншиж судлахыг зөвлөмж болгосон ном
зохиол.
6. Оюутны бие даах ажлын зохион байгуулалт:
Оюутны бие даах зүйлийн жагсаалт сэдвүүд, тэдгээрийн
дэд сэдэв
7. Хяналтын ажил:
7.1. Хяналтын ажлын цогц сэдэв;
7.2. Õÿíàëòûí àæèë ã¿éöýòãýõ àðãà òîãòîëöîîíû çààâàðëàãà.
8. Курсын ажил:
8.1. Курсйн ажлын сэдэвлэл;
8.2. “Макро эдийн засаг” – ын хичээлээр курсын дамжааны
ажил хийх арга òîãòîëöîîíû зааварлага.
9. Шалгалт сорил ба шүүлэгт зориулсан асуулт
10. Оюутны мэдлэг үнэлэлтийн шалгуур
11. Уншиж судлахыг зөвлөсөн ном зохиол
-Төгсгөл: Календарьчилсан төлөвлөгөө
. Салбар ухааны хичээлийн зорилго ба үндсэн
Нэг
зорилтууд, судлах зүйл
3

4. Нийгэмлэгийн үйлдвэрлэлийн зоион байгуулалтын тухай шинжлэх ухаан болох
макро эдийн засаг нь эдийн засгийн шинжлэх ухааны системд гол төв байр суурийг
эзэлдэг. Энэ салбар ухааны хичээл бол эдийн засаг, менежментийн мэргэжлийн
оюутнуудын мэдлэг эзэмших суурь тулгуур бэлтгэлийг хангаж өгдөг салбар ухаануудын
тоонд хамаарна. Тэр нь “Эдийн засгийн онолын үндэс”, “Микро эдийн засаг” зэрэг
хичээлийг судалсан оюутны мэдлэг дээр түшиглэнэ.
Хичээлийн зорилго: Дэлхийн ба эх орны шинжлэх ухаанд үндэслэгдсэн буюу
эдийн засгийн бодит үйлдлэгээр соригдож туршигдсан макро эдийн засгийн онол, цэгц
баримтлал (концепц), загварт тулгуурлаж үндэсний эдийн засгийн харилцан хамааралт
үйл ажиллагааны механизмыг нээх.
Энэхүү зорилгод хүрэхийн тулд багш, хичээл заах явцдаа дараах зорилтуудыг
шийдвэрлэнэ. Үүнд:
- Макро эдийн засгийн ухааны, нийгэмлэгт эзлэх байр суурийг зааж харуулах ба түүний
ойлголт ухагдахууны аппаратыг нээж өгөх;
- Өдгөө цагийн макро эдийн засгийн ухааны тулгуурлагдаж байгаа эдийн засгийн тусгай
тусдаах онолуудын агуулгыг нээж харуулах;
-- Макро эдийн засгийн задлан шинжилгээний үндсэн аргууд хийгээд загваруудыг авч
үзэн таниулах;
- Эдийн засгийн макро түвшинд байгаа шалтгаан - үр дагаварын холбоо болон эдийн
засаг дахь төрийн зохицуулалтын арга, хэрэгслүүдийг дэлгэн үзүүлэх;
- Макро эдийн засгийн тооцоолол гүйцэлдүүлэх, шинжилгээ хийх болоод макро эдийн
засгийн процесст нөлөөлөх төрийн өвөрмөц арга хэмжээний хамгийн оновчтой шийдвэр
гаргах чадварыг сонсогчдод мэдүүлэх.
Энэхүү салбар ухааны судлах зүйл нь үндэсний эдийн засгийн макро түвшний харилцан
хамааралт үйл ажиллагааны механизм мөн.
Хоѐр. Хичээлийн сэдвээрх цагийн хуваарилалт
(сэдэвчилсэн төлөвлөгөө)
4

5. Сургалтын өдрийн хэлбэр:
№
Үүнээс
Бүгд Танхимын хичээл
(д/д) Сэдвийн дугаар ба нэр Бие даах
цаг Семинар
Лекц буюу ажил
практик
1. Сэдэв-1. Макро эдийн засаг бол шинжлэх 2 2
ухаан мөн
2. Сэдэв-2. Үндэсний тооцооны систем дэх 8 2 2
макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд
3. Сэдэв-3. Макро эдийн засгийн тогтворгүй 6 2 4 2
байдал
4. Сэдэв-4. Хэрэглээ ба хадгаламж, хөрөнгө 6 2 2 2
оруулалт.
5. Сэдэв-5. Зах зээлийн нөхцөл дэх эдийн 6 2 2 2
засгийн тэнцвэр
6. Сэдэв-6. Дангаарх эдийн засгийн нийт 6 2 2 2
зардал ба эдийн засгийн тэнцвэр.
7. Сэдэв-7. Төр бол макро эдийн засгийн 6 2 2 2
зохицуулах субъект мөн
8. Сэдэв-8. Сангийн бодлогын механизм 6 2 2 2
9. Сэдэв-9. Зээлийн бодлогын механизм 6 2 2 2
10 Сэдэв-10. Гадаад эдийн засгийн бодлогын 8 4 2 2
механизм
11 Сэдэв-11. Ажил эрхлэлтийн бодлогын 6 2 2 2
механизм ба хүн амын социал (нийгмийн)
хамгаалал
12 Сэдэв-12. Эдийн засгийн өсөлт 6 2 2 2
13 Сэдэв-13. Монгол улсын шилжилтийн 8 2 4 2
эдийн засгийн онцлог.
14 Төгсгөл лекц 6 2 2 2
15 Шалгалт õ õ õ õ
16 Бүгд дүн 86 30 30 26
(6 кр.) (3 кр.) (3 кр.)
Гурав. Заах хичээлийн сэдвүүдын агуулга
Сэдэв-1. Макро эдийн засаг бол шинжлэх ухаан мөн
5

6. Макро эдийн засгийн удиртгал. Эдийн засгийн шинжлэх ухаанд макро эдийн засгийн
эзлэх байр суурь. Макро эдийн засгийн үндсэн асуудал болох нийгэмлэгийн хэрэгцээ ба
эдийн засгийн нөөц хоорондын зөрчилт байдал.
Макро эдийн засгийн объект ба судлах зүйл. Холимог эдийн засгийн систем макро эдийн
засгийн объект болох нь. Холимог эдийн засгийн загвар. Холимог эдийн засгийн
субъектүүд. Эдийн засгийн харилцан хамааралт үйл ажиллагааны механизм нь макро
эдийн засгийн судлах зүйл болох тухай. Макро эдийн засгийн жинхэнэ (эергүү) ба
норматив үүрэг. Макро эдийн засаг ба эдийн засгийн бодлого.
Макро эдийн засгийн хөгжлийн түүх. Франсуа Кенэгийн эдийн засгийн таблиц
макро эдийн засгийн загварын анхны оролдлого мөн. Сонгодог онол дахь макро эдийн
засгийн үзэл санаа. Макро эдийн засаг дахь Кейнсч хувьсал. Шинэ маягийн кейнсч ба
шинэ сонгодог онол.
Сэдэв-2. Үндэсний тооцооны систем дэх макро эдийн засгийн
үзүүлэлтүүд
Үндэсний тооцооны систем бол макро эдийн засгийн тооцооллын норматив бааз мөн.
Үндэсний тооцооны системийн гол утга, улс ардын аж ахуйн балансын системээс түүний
ялгагдах ялгаа. Үндэсний тооцооны системийн арга тогтолцооны үндсэн зарчмууд.
Макро эдийн засгийн хэмжигдэхүүний үндсэн үзүүлэлтүүд. Нийт гаралт ба дотоодын
нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ). дотоодын цэвэр бүтээгдэхүүн (ДЦБ). Эцсийн ба завсрын
бүтээгдэхүүн. ДНБ-ий тооцооллын аргууд. Амины ба эцсийн ашиглалтын орлого.
Үндэсний нийт орлого (ҮНО) хийгээд үндэсний орлого (ҮО) болж байгаа нийт орлого.
Макро эдийн засгийн цэвэр суурь үзүүлэлтүүд. Макро эдийн засгийн нэрлэсэн ба бодит
үзүүлэлт. Тогтмол ба урсангуй үнэ. Нэрлэсэн ба бодит ДНБ. ДНБ-ий өсөлт ба өсөлтийн
хурдац. Үнийн индекс ба ДНБ-ий дефлятор. ДНБ-ий инфиляцжилт ба дефляцжилт.
Сэдэв-3. Макро эдийн засгийн тогтворгүй байдал.
Үет давтамж (мөчлөг) бол эдийн засгийн хөгжлийн хэлбэр мөн. Эдийн засгийн үет
давтамжийн мөн чанар хийгээд бүтэц. Эдийн засгийн үет давтамжийн хөгжлийн уг гарал.
Эдийн засгийн үет давтамжийн төрөл. Эдийн засгийн үет давтамжийн хэлбэлзлийн
шалтгаан. Эдийн засаг дахь мөчлөгийн хэлбэлзлийн заалтуур (индикатор).
Ажил эрхлэлт ба ажилгүйдэл. Бүрэн ажил эрхлэлт ба үйлдвэрлэлийн боломжит
(потенциал) түвшин. Бүрэн бус ажил эрхлэлт ба ажилгүйдлын түвшин. Ажилгүйдлын
хэлбэр. Бодит болоод жинхэнэ, мөчлөгийн ажилгүйдэл. Оукены хууль ба мөчлөгийн
ажилгүйдлээс үүдэх эдийн засгийн гарз хохирол.
Инфиляц ба инфиляцын хурдац. Инфиляцын хурдцаас шалтгаалах инфиляцын төрөл.
Эрэлтийн ба орлогын инфиляц. Тэнцвэрт ба тэнцвэрт бус инфиляц, хүлээгдмэл ба
хүлээгдмэл биш инфиляц. Дефляц ба стагфляц.
6

7. Сэдэв-4. Хэрэглээ ба хадгаламж, хөрөнгө оруулалт.
Хэрэглээ, хадгаламж хоѐр бол орлогын функц мөн. Татваргүй орлогыг хэрэглээ ба
хадгаламжийн үндсэн хүчин зүйл гэдэг. Хэрэглээ ба хадгаламжийн график. Хэрэглээ ба
хадгаламж уруу хэлбийх дундаж төлөв. Хэрэглээ ба хадгаламж уруу тэмүүлэх хязгаар
төлөв. Хэрэглээ хийгээд хадгаламжийн, орлогын бус хүчин зүйл: баялаг, үнэ, хүлээгдэл,
хэрэглэгчийн өр шир, татвар ногдуулал. Автоном (өөртөө эрхт) хэрэглээ буюу хадгаламж.
Хөрөнгө оруулалт ба хөрөнгө оруулалтын хүчин зүйл. Цэвэр ашгийн хүлээгдмэл
ноорм ба хүүгийн хувь хэмжээ хөрөнгө оруулалтын эрэлтийн үндсэн гол хүчин зүйл болох
нь. Хүүгийн нэрлэсэн ба бодит хувь. Хөрөнгө оруулалтын нийт эрэлтийн график шугам.
Сэдэв-5. Зах зээлийн нөхцөл дэх эдийн засгийн тэнцвэр
Зах зээлийн нөхцөл дэх макро эдийн засгийн орчил. Зах зээлийн субъектүүд
хоорондын харилцан үйлдлийн загвар. Зардал, орлого хийгээд бүтээгдэхүүний урсгалын
шинжилгээ. Макро эдийн засгийн орчил дахь төрийн роль. Эдийн засгийн тэнцвэрийн
нөхцөл. Макро эдийн засгийн орчилд үзүүлэх гадаад эдийн засгийн үйл ажиллагааны
нөлөөлөл.
Нийт эрэлт. Нийт эрэлтийн мөн чанар ба хувь хувийн эрэлтээс ялгагдах түүний
ялгаа. Нийт эрэлтийн шугам. Нийт эрэлтийн үнийн хучин зүйл: хүүгийн хувь хэмжээний
үр нөлөө, баялгийн үр нөлөө, импортын худалдан авалтын үр нөлөө. Нийт эрэлтийн,
үнийн бус хүчин зүйлс ба нийт эрэлтийн шугаманд тэдгээрийн үзүүлэх нөлөө.
Нийт нийлүүлэлт. Нийт нийлүүлэлтэнд үзүүлэх, таваарын үнийн нөлөөлөл. Эдийн
засгийн мөчлөгийн үе шатуудаас хамааралтай, нийт нийлүүлэлтийн шугам. Нийт
нийлүүлэлтийн шугамын Кейнсийн ба завсрын, сонгодог хэрчим.
Нийт эрэлт-нийт нийлүүлэлт эдийн засгийн тэнцвэрийн загвар болох нь.Тэнцвэрийн
үнэ ба үйлдвэрлэлийн тэнцвэрт түвшин. Нийт нийлүүлэлтийн шугамын тус тусдаах
хэрчим дээрх эдийн засгийн тэнцвэрт хүрэх механизм.
Сэдэв-6. Хувийн эдийн засгийн нийт зардал ба эдийн засгийн тэнцвэр
Эдийн засгийн тэнцвэрийн зардлын загвар. “Зардал–гаргалт” - ын арга. “Зардал-
гаргалт” –ын график загвар. “Хорио-тариа” – ны арга ба түүний график дүрслэл.
Төлөвлөгдсөн буюу бодит хөрөнгө оруулалт.
Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн дэх нийт зардлын мультипликат нөлөө. Зардал ба
орлогын харилцан хувиралцлын загвар. Зардлын энгийн мультипликаторын мөн чанар.
Бүрэн бус буюу бүрэн ажил эрхлэлтийн нөхцөл дэх тэнцвэрийн ДНБ. Рецессийн
дэлбэрэлт нийт зардлын дутагдлын үр дагавар болох нь. Инфиляцын тэсрэлт хэтрүү нийт
зардлын үр дагавар болох нь. Рецесс ба инфиляцын дэлбэрэлтийн график загвар.
7

8. Сэдэв-7. Төр бол макро эдийн засгийн зохицуулах субъект мөн
Холимог эдийн засаг дахь төрийн роль. Зах зээлийн механизмын хязгаарлалт ба
эдийн засагт төрийн оролцоо зайлшгүй чухал болох нь. Төрийн эдийн засгийн
үндсэн үүргүүд: эдийн засгийн үйл ажиллагааны эрхийн үндэс хэлбэршүүлэх,
өрсөлдөөнийг хамгаалах, орлого хийгээд нөөцийг дахин хуваарилах, эдийн засгийг
тогтворжуулах.
Макро эдийн засгийн зохицуулалтын сонгодог онол. Зах зээлийн өөрийгөө
зохицуулах чадварын тухай согодог онолын үндсэн утга санаа. Кейнсч онолын гол
утга санаа. Эдийн засагт төрийн оролцоо харьцангуй чухлын тухай кейнсчүүлын
учир шалтгааны тайлал. Эдийн засагт үзүүлэх төрийн нөлөөллийн Кейнсч механизм.
Макро эдийн засгийн зохицуулалтын альтернатив онолууд. Монетарист онол.
Арилжаа солилцооны тэгшитгэл монетарист онолын эх үндэс болох нь. Эдийн засгийн
зохицуулалтын монетарист механизм. Дасан зохицолт ба зохистой хүлээлтийн онол.
Нийлүүлэлтийн эдийн засгийн онол. Макро эдийн засгийн онолын практик үүрэг.
Сэдэв-8. Сангийн бодлогын механизм
Сангийн дискрец бодлого. Төрийн худалдан авалт ба татвар эрэлтэд чиглэгдсэн
сангийн бодлогын хэрэгсэл болох нь. Үйлдвэрлэлийн түвшин (хэмжээ) – д үзүүлэх,
төрийн худалдан авалт ба татварын автоном (өөрөө удирдах) нөлөөлөл. Татварын
мультипликатор. Үйлдвэрлэлийн түвшин (хэмжээ) – д үзүүлэх, төрийн худалдан авалт ба
татварын ерөнхий нөлөөлөл. Тэнцвэржсэн төсвийн мультипликатор.
Сангийн автомат (өөрөө ажиллагч) бодлого. Татвар эдийн засгийн тохируулалтын
нийлэмж болох нь. Уналт буюу инфиляцын өсөлтийн нөхцөл дэх нийлмэл тохируулалтын
туст үр. Нийлмэл тохируулагчийг хязгаарлах ба сангийн дискрец бодлого зайлшгүй чухал
болох нь.
Нийлүүлэлтэд чиглэгдсэн сангийн бодлого. Эрэлт болоод нийлүүлэлт сангийн
бодлогын татвар гэсэн хувилбарын объект болох тухай. Нийлүүлэлтэнд нөлөөлөх
татварын нөлөөллийн урамшуулагч хувилбар. Лафферийн шугам ба түүний практик
хэрэглээний боломж.
Сангийн бодлого ба төсвийн алдагдал. Сангийн урамшуулах бодлого төсвийн
алдагдлын хүчин зүйл болох нь. Улсын төсвийн тэнцвэржилтийг хангах аргууд: жил
тутмын үндэслэл дээр, мөчлөгийн үндсэн дээр, санхүүгийн функцэлсэн хамаарлын
зарчим. Төсвийн алдагдлын санхүүжилтын эх сурвалж.
Сэдэв-9. Зээлийн бодлогын механизм
Мөнгөний зах зээл. Мөнгөний нийлүүлэлт ба мөнгөний агрегат (цогц нэгдвэр).
Мөнгөний эрэлт: хэлцлийн мөнгөний эрэлт ба актив-мөнгөний эрэлт. Хүүгийн хувь
8

9. (хэмжээ) бол мөнгөний үнэ мөн. Хүүгийн хувь мөнгөний зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтээс
хамаарах бйадал. Мөнгөний зах зээл дээрх тэнцвэр тогтолтын механизм.
Банкны систем ба мөнгөний нийлүүлэлт. Арилжааны банкны үүрэг, тэдгээрийн
баталгаа ба нөөц. Баталгаат нөөцийн ноорм. Депозит (нөөцийн мөнгө)-ын мультипликатор
ба мөнгөний нийлүүлэлт.
Грошово – эдийн засгийг жолоодох зээлийн зохицуулалт. Мөнгөний нийлүүлэлтийг
зохицуулах үндсэн хэрэгслүүд: нээлттэй зах зээл дээрх төрийн үнэт цаасны ажилбар,
хүүгийн бодлого, арилжааны банкуудын баталгаат нөөцийн ноормчлол. Үндэсний
үйлдвэрлэлийн түвшинд мөнгө зээлийн бодлогын үзүүлэх нөлөөлөл. “Хямд” ба “үнэтэй”
мөнгөний бодлого.
Инфиляцын эсрэг бодлогын механизм. Инфиляцын гол үр дагавар. Эрэлтийн ба
зардлын инфиляцын үр дагавар. Удааширсан инфиляцын үр дагавар. Инфиляцын эсрэг
бодлогын үндсэн чиглэлүүд: дасан зохицуулах ба тогтоон барих санхүү-зээлийн бодлого,
орлого ба үнийн бодлого, дефляцын эсрэг гадаад эдийн засгийн бодлого.
Сэдэв-10. Гадаад эдийн засгийн бодлогын механизм
Гадаад эдийн засгийн үйл ажиллагаа ба түүний бүтэц. Олон улсын санхүү эдийн
засгийн байгууллага. Улс орны гадаад эдийн засгийн үйл ажиллагааны зорилгод тохирон
нийцэх харьцангуй давуу талын онол.
Төлбөрийн баланс. Төлбөрийн балансын бүтэц. Тухайн хугацааны ажилбарын
баланс. Капиалын хөдөлгөөний баланс. Баланслах ажиллагаа. Төлбөрийн балансын
тохируулалт. Валютын курс (ханш). Валютын ханшлал (үнэлэлт). Үндэсний ба гадаад
валютын ханшууд хоорондын холбоо. Валютын худалдаж авах чадварын харьцаат буюу
тэнцэх үнэ. Эрэлт болоод нийлүүлэлт валютын ханшны хүчин зүйл болох нь. Валютын
курс, төлбөрийн баланс хоѐрын хоорондох холбоо.
Гадаад эдийн засгийн үйл ажиллагааны төрийн зохицуулалт. Протекционизм ба
чөлөөт худалдаа. Гадаад худалдааны зохицуулалтын гаалын ба гаалын бус хэрэгсэл.
Валютын журам дэглэм ба ханшийн төрийн зохицуулалт.
Сэдэв-11. Ажил эрхлэлтийн бодлогын механизм ба хүн амын социал
(нийгмийн) хамгаалал
Ажлын зах зээл. Ажлын зах зээл дээрх эрэлт ба нилүүлэлт.Ажлын хөлс ажиллах
хүчний үнэ болох нь. Ажлын зах зээлийн үйл ажиллагааны механизм: сонгодог онол,
кейнсч онол, ажлын уян хатан зах зээлийн онол.
9

10. Хүн амын ажил эрхлэлтийн, төрийн зохицуулалт. Ажил архлэлтийн өргөжүүлэх
бодлого ба түүний сөрөг үр дагавар.Ажилгүйдлийн, инфиляцтай уялдах холбоо. Богино
хугацаан дахь Филипсын шугам. Урт хугацаан дахь Филипсын шугам. Филипсын шугам
ба ажил эрхлэлтийн бодлогын дүгнэлт.
Орлогын хуваарилалт дахь тэгш бусын асуудал. Лоренцын шугам. Өөрийн хамгаалал
ба хүн амын нийгмийн гадаад хамгааллын хүчин зүйл. Ядуурлын хэмжээ: туйлын ба
харьцангуй. Хүн амын социал хамгааллын, төрийн хэрэгслүүд: нийгэм хангамжийн
хөтөлбөр, төрийн тусламжийн хөтөлбар.
Сэдэв-12. Эдийн засгийн өсөлт
Эдийн засгийн өсөлт ба эдийн засгийн хөгжилт. Эдийн засгийн өсөлтийн
материаллаг хүчин зүйлс. Эдийн засгийн өсөлтийн үйлдвэрлэлийн функц.Эдийн засгийн
өсөлтийн нийгэмлэгийн хүчин зүйлс. Эдийн засгийн өсөлтийн Мержиналист үзэл ба
бүтцийн онол.
Харрода – Домарагийн, эдийн засгийн өсөлтийн загвар. Кейнсч онол ба Харрода –
Домарагийн загвар.. Өртгийн капиталын онол Харрода – Домарагийн загварын үндэс
болох нь. Хадгаламж ба капитал оруулалтын үр ашигт тэмүүлэх хязгаар төлөв Харрода –
Домарагийн загварын гол хүчин зүйл болох тухай. Харрода – Домарагийн загвар дахь
эдийн засгийн өсөлтийн нөхцөлүүд.
Р. Солоугийн, эдийн засгийн өсөлтийн загвар. Солоугийн урт ба богино хугацааны
загвар дахь эдийн засгийн өсөлтийн хүчин зүйл. Ажлын бүтээмж эдийн засгийн өсөлтийн
гол нөхцөл болох нь. Р.Солоугийн загвар дахь капитал зэвсэглэмжийн тогтвортой түвшин.
“Алтан дүрэм” хадгаламжийн ноормын шалгуур болох нь.
Сэдэв-13. Монгол улсын шилжилтийн эдийн засгийн онцлог
Монголын эдийн засаг дахь шилжилтийн үйл явцын онцлог.
Төлөвлөгөөт системийг эрс өөрчлөх үндсэн чиглэлүүд, санхүүгийн
тогтворжуулалт, зах зээлийн тогтнол, бүтцийн өөрчлөн байгуулалт.
Монгол улсын нийгэм-эдийн засгийн бодлогын гол чиглэлүүд. Өмчийн
хэлбэрүүд. Хувьчлал. Аж ахуй эрхлэлт. Сүүдэр (далд)-ийн эдийн засаг.
Хуваарилалт ба орлого. Нийгэм (социал)-ийн хүрээндэх өөрчлөн байгуулалт.
Эдийн засаг дахь бүтцийн өөрчлөлт. Хөрөнгө оруулалтын бодлого. Төсвийн
бодлого. Мөнгө зээлийн бодлого. Татварын бодлого. Газрын буюу үл хөдлөх
хөрөнгийн зах зээлийн хөгжил. Нээлттэй зах зээлийн үүсэн тогтнол.
14. Төгсгөл лекц
10

11. Судлагдсан метериалын тойм. Эдийн засгийн хөгжлийн хэтийн төлөв.
Эдийн засгийн талаарх мэдлэгийн цаашид боловсронгуй болох замууд.
Шалгалтанд бэлтгэх зөвлөмж.
Дөрөв. Лекцийн төлөвлөгөө
Д/д Ерөнхий сэдэв Дэд сэдэв
1 Сэдэв-1. 1. Макро эдийн засгийн объект ба судлах
зүйл.
Макро эдийн засаг шинжлэх 2. Макро эдийн засгийн субъектүүд,
ухаан мөн тэдгээрийн харилцан үйлдэл.
3. Макро эдийн засгийн логик загвар.
2 Сэдэв-2. 1. Үндэсний тооцооны систем, түүний арга
тогтолцоон дахь үндсэн зарчмууд.
Үндэсний тооцооны систем дэх 2. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний, зардал
макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд буюу орлогоор тооцоолох аргазүй.
3. Дотоодын цэвэр бүтээгдэхүүн ба
үндэсний орлого.
4. Амины орлрого ба эцсийн ашиглалтын
орлрого.
3 Сэдэв-3. 1. Эдийн засгийн хөгжлийн үечлэн
давтагдах байдал.
Макро эдийн засгийн тогтворгүй
байдал 2.Ажилгүйдэл: мөн чанар, төрөл, нийгэм-эдийн
засгийн үр дагавар.
3. Инфиляц, түүний шалтгаан, хэлбэр ба үр
дагавар.
11

12. 4 Сэдэв-4. 1. Хэрэглээ ба хадгаламж, тэдгээрийн үүрэг.
2. Хэрэглээ ба хадгаламж уруу хэлбийх
Хэрэглээ ба хадгаламж, хөрөнгө дундаж ба хязгаар төлөв.
оруулалт 3. Хэрэглээ ба хадгаламжийн, орлогын бус
хүчин зүйл.
4. Хөрөнгө оруулалт: мөн чанар ба
тэдгээрийн хэмжээнд нөлөөлж буй хүчин
зүйл.
5 Сэдэв-5. 1. Зах зээлийн нөхцөл дэх макро эдийн
засгийн орчил.
Зах зээлийн нөхцөл дэх эдийн 2. Нийт эрэлт. Нийт эрэлтийн шугам. Нийт
засгийн тэнцвэр эрэлтийг тодорхойлж байгаа хүчин зүйлс.
3. Нийт нийлүүлэлт. Нийт нийлүүлэлтийг
тодорхойлж байдаг үнэ ба үнийн биш
хүчин зүйлс.
4. Нийт эрэлт, нийт нийлүүлэлт хоѐр эдийн
засгийн тэнцвэрийн загвар болох тухай.
6 Сэдэв-6. 1. Эдийн засгийн тэнцвэрийн, зардлаарх
загвар. “Зардал-гаргалт” ба ”изъятие” –
Дангаарх эдийн засгийн нийт “инъекции” загвар.
зардал ба эдийн засгийн тэнцвэр 2. Зардлуудын мультипликатор.
3. Бүрэн ба бүрэн бус ажил эрхлэлтийн
нөхцөл дэх тэнцвэрт дотоодын нийт
бүтээгдэхүүн.
7 Сэдэв-7. 1. Зах зээлийн баримжаалалтай эдийн засаг
дахь төрийн роль ба түүний эдийн засгийн
Төр – макро эдийн засгийн үүрэг.
зохицуулах субъект 2. Макро эдийн засгийн зохицуулалтын
сонгодог онол.
3. Кейнсч онол бол эдийн засгийн, төрийн
зохицуулалтын онолын үндэс мөн.
4. Макро эдийн засгийн зохицуулалтын
альтернатив онол.
12

13. 8 Сэдэв-8. 1. Сангийн дискрец ба автомат бодлого.
2. Сангийн бодлого ба улсын төсөв.
Сангийн бодлогын механизм 3. Улсын төсвийн алдагдал ба түүний
балансын концепц (цэгц баримтлал).
4. Төрийн өр шир ба түүний эдийн засгийн
үр дагавар.
9 Сэдэв-9. .1. Мөнгөний зах зээл, түүний тодорхойлолт.
Мөнгө зээлийн бодлогын 2. Банкны систем ба мөнгөний
механизм мультипликатор.
3. Мөнгө зээлийн бодлогын зорилго хийгээд
хэрэгслүүд.
10 Сэдэв-10. 1. Олон улсын эдийн засгийн харилцаа ба
харьцангуй давуу талын онол.
Гадаад эдийн засгийн бодлогын 2. Төлбөрийн баланс ба валютын ханш
механизм (курс).
3. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн дэх гадаад
худалдааны нөлөө.
4. Гадаад эдийн засгийн бодлогын үндсэн
бүрдэл хэсэг.
11 Сэдэв-11. 1. Рынок работы и механизм его
функционирования.
Ажил эрхлэлтийн бодлогын 2. Государственное регулирование
механизм ба хүн амын нийгмийн занятости.
хамгаалал 3. Эдийн засгийн тэнцвэргүйдэл ба хүн
амын нийгмийн хамгааллын бодлого.
13

14. 12 Сэдэв-12. 1. Сущность, факторы и типы
экономического роста.
Эдийн засгийн өсөлт
2. Модель экономического роста Харрода-
Домара.
3. Модель экономического роста Р. Солоу.
13 Монгол улсын шилжилтийн 1. Ñîöèàëèçìûí ýäèéí çàñãèéí õÿìðàë áà
эдийн засгийн онцлог ëèáåðàë øèíý÷ëýëò¿¿äèéí çàéëøã¿é áàéäàë.
2. Ñîöèàëèçìûí äàðààõ çàõ çýýëèéí
øèíý÷ëýëèéí õºãæëèéí ä¿ð áàéäàë.
3. Øèëæèëòèéí ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé ç¿é
òîãòëóóä áà îíöëîã.
4. Ìîíãîëûí, ýä¿ãýýõ õîèìîã ýäèéí çàñãèéí
îíîë, ïðàêòèê.
14 Òºãñãºë ëåêö 1. Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí îíîë äàõü
ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí
àñóóäàë.
2. Ìîíãîë óëñûí ýäèéí çàñãèéí
ºíãºðñºí áà ýä¿¿ãýýõ õºãæëèéí
àñóóäàë.
3. Ìîíãîëûí ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí
îöëîã áà èðýýä¿éí ç¿é òîãòëûí
òóõàé òààìíàë.
.
Тав. Семинар, буюу практикийн хичээлийн төлөвлөгөө
Сэдэв-2. Үндэсний тооцооны систем дэх макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд.
1. Үндэсний тооцооны систем. Дотоодын нийт ба үндэсний нийт бүтээгдэхүүн,
тэдгээрийн тодорхойлолт, бүтэц.
2. Үндэсний нийт бүтээгдэхүүнийг орлого хийгээд зарлагаар тооцоолох аргазүй.
Үндэсний цэвэр бүтээгдэхүүн.
3. Үндэсний орлого, түүний тодорхойлолт ба бүтэц.
14

15. -Реферат:
1. Үндэсний тооцооны систем (ҮТС) - ийн үндсэн гол арга тогтолцооны зарчмууд.
2. Монгол улсын, зах зээлд баримжаалсан жилүүд дэх ДНБ - ий динамик.
3. Амины ба эцсийн ашиглалтын орлого.
-Оюутны бие даалх ажлын бодлого:
Тест.
1. Дараах жагсаалтаас юу нь ДНБ –ий бүтцэд орохгүй вэ?
А) Элэгдэл; В) Түүхий эдийн өртөг;
Б) Амины орлого; Г) Корпорацын ашиг.
2. Дараахаас, аль нь үндэсний орлогын тооцоололд ашиглагддагүй вэ?
А) Корпорацын ашиг; В) рент;
Б) Улсын шилжүүлэг, буюу Г) Зээлийн хүү.
гуйвуулгын төлбөр;
3. ДНБ –ий үйлдвэрлэл дэх улсын секторын хувь нэмрийг тодорхойлохын тулд
зайлшгүй тооцоолж гаргах нь:
А) Төрийн мөнгөн тусламж, буюу В) Таваар ба үйлчилгээг худалдан авахад
гуйвуулгын төлбөр; зориулсан, төрийн зардлын хэмжээ;
Б) Улсын төсвөөс, гаргасан бүх зардлын Г) Хэрэглэгч ба хөрөнгө оруулалтын таваарт
хэмжээг; зориулсан, төрийн зардлын хэмжээ.
4. Дараах жагсаасны алийг тооцож гаргахад нийт цэвэр хөрөнгө оруулалт
харгалзаж бодогддог вэ?
15

16. А Орлогын аргаарх ДНБ; В Зардлын аргаарх дотоодын цэвэр
бүтээгдэхүүн;
Б Зарлагын аргаарх ДНБ; Г Дотоодын цэвэр бүтээгдэхүүн (ДЦБ) -
ий тэнцүүр.
5. Үндэсний орлого гэдэг нь:
А ДЦБ-ээс цэвэр хөрөнгө оруулалтыг В ДЦБ-ээс шууд бус татвар хассан;
хассан;
Б Амины орлого дээр мөнгөн тусламж Г ДЦБ дээр шууд бус татвар нэмсэн.
(субсид) нэмсэн;
6. Нэрлэсэн ДНБ 500 сая мөнгөн нэгжээс 600 сая мөнгөн нэгж, харин ДНБ – ний
дефдятор 125- с 150 хүрчээ - гэвэл, бодит ДНБ аль нөхцөлд байх вэ?
А Нэмэгдэж байгаа; В Буурч байгаа;
Б Өөрчлөгдөөгүй; Г Мэдээлэл нь хариулахад хангалттай
биш байгаа.
7. Хэрвээ, нэрлэсэн ДНБ ба үнэ, хоѐул нэмэгдсэн бол тэр нь:
А. Бодит ДНБ өөрчлөгдөөгүй В. Бодит ДНБ Багассан
Б. Бодит ДНБ өөрчлөгдсөн Г. Мэдээлэл нь хариулахад хангалттай
биш байгаа.
8. Хэрэв, ДЦБ 500 сая мөнгөн нэгж, элэгдэл хорогдол 40 сая мөн. нэгж, шууд бус
татвар 80 сая мөн. нэгж, мөнгөн тусламжийн гуйвуулга төлбөр - 50 сая мөн. нэгж
байгаа гэвэл, үндэсний орлого нь:
А 450; В 420;
Б 460; Г 370 сая мөн. нэгж.
16

17. 9. Хэрэв, үндэсний орлого 800 сая мөн. нэгж, нийгмийн даатгалын шимтгэл 60,
корпорацын ашгийн татвар 40, корпорацын үл хуваарилагдах ашиг 20, мөнгөн
тусламж гуйвуулга 50, амины орлогын татвар 200 мөн. нэгж байна гэвэл амины
орлого нь:
А 600; В 730;
Б 750; Г 700 сая мөн. нэгж.
10. Хэрэв үнийн индекс нь 1995 онд 50%, 2000 онд 100%, 2003 онд 110% байсан бол
үнийн түвшин 1995–2003 онд хэрэн нэмэгдсэн бэ?
А 160%; В 210%;
Б 120%; Г 260%.
Бодлого:
1. Доттодын цэвэр бүтээгдэхүүний тухай.
Өгөгдсөн нь: Хэрэглэгчийн зардал = 600; нийт цэвэр хөрөнгө оруулалт = 120, элэгдэж
хуучирсан капиталын сэлбэн засалтын = 80, төрийн зардал =60; мөнгөн тусламж
гуйвуулгын төлбөр =20, экспорт = 10, импорт = 12. Эдгээрээс дотоодын цэвэр
бүтээгдэхүүн (ДЦБ) - ийг тооц ! Хариу: 678
2. Судлагдан байгаа оны нэрлэсэн ДНБ-ий тооцоо.
Өгөгдсөн нь: Суурь оны бодит ДНБ = 1000, шинжлэгдэж байгаа үеийн бодит ДНБ-ий
өсөлт = 2%, үнийн өсөлт = 5%. Эндээс, шинжлэгдэж байгаа он дахь нэрлэсэн ДНБ-ийг ол.
Хариу: 1071.
3. Өгөгдсөн нь:
Амины хэрэглээний зардал = 5494
Нийт цэвэр хөрөнгө оруулалт = 1256
Төрийн, таваар хийгээд үйлчилгээ худалдан авалт = 1455
Цэвэр экспорт = - 94
Дэлхийн улс орнуудаас оруулсан хүчин зүйлсийн цэвэр орлого = - 8
17

18. Элэгдэл хорогдол = 872
Шууд бус татвар = 585
Эдгээрээс дараах үзүүлэлтийг тооцон гарга:
а) ДНБ; б) Дотоодын цэвэр бүтээгдэхүүн; в) үндэсний орлого. Хариу: 8111; 7239; 6654.
4. Өгөгдөл:
Ажлын хөлс = 4687
Рент = 709
Хүү = 432
Корпорац бус секторын ашиг = 551
Корпорацын нийт ашиг = 818
Налог на прибыль корпораций = 330
Ногдол ашиг = 275
Нийгмийн даатгалын шимтгэл = 609
Мөнгөн тусламж гуйвуулгын төлбөр = 1110
Амины секторын ашиг = 989.
Эдгээрээс, дараах үзүүлэлтүүдийг тооцож гарга:
а) үндэсний орлого, б) амины орлого, в) эцсийн ашиглалтын орлого.
Хариу: 7197; 7155; 6166.
5. Өгөгдөл:
Нэг жилийн нэрлэсэн ДНБ = 5000; үнийн индекс = 125.
Хоѐр жилийн, нэрлэсэн ДНБ = 6600; үнийн индекс = 150.
Эндээс, дараах үзүүлэлтүүдийг тооц:
Нэг жилийн бодит ДНБ,
18

19. Хоѐр жилийн бодит ДНБ.
1 ба 2 жилийн хоорондох эдийн засгийн өсөлтийн бодит хурдац. Ответа: 4000; 4400; 10%.
Энэ сэдвийн хүрээнд уншиж судлахыг зөвлөмж болгосон ном зохиол
Б.Норжванчиг. Эдийн засгийн ухаан-II (сурах бичиг). “Адмон”. УБ.-1999. 19-36
дахь тал.
Т.Батаа. Эдийн засгийн ухаан. “Хатан” студ. УБ.-2010. 235-257 дахь тал.
В.Д.Камаев нар. Орч. Ч.Баатар . Эдийн засгийн онол. “Их засаг”. УБ.-2008, 199-
213.
Бусад.
Энэ мэтээр ном, сурах бичгүүдийг сэдэвт холбогдох хуудсууды нь зааж
жагсаана !!!
Сэдэв 3. Макро эдийн засгийн тогтворгүй байдал
1. Үйлдвэрлэлийн үет давтамж бол эдийн засгийн хөгжлийн хэлбэр мөн.
2. Ажилгүйдэл, түүний мөн чанар ба нийгэм-эдийн засгийн үр дагавар.
3. Инфиляц, түүний тодорхойлолт. Эрэлтийн ба зардлын инфиляц. Дефляц ба
стагфляц.
Реферат:
1. М.Д. Кондратьєвын урт долгиоллын онол.
2. Орчин үеийн нөхцөл дэх Монгол улсын ажилгүйдэл.
3. Төрийн, инфиляцын эсрэг бодлого.
Оюутны бие даах ажлын бодлого
Ажилгүй хүмүүсийн ажил эрхлэлтэнд хандах харьцааны үүднээс, тэдний тухайн
байдлыг тодорхойлоход, хэн нь ажиллах хүчинд хамаархгүй вэ?
1. Өөрийн хүсэл санаагаараа ажлаас чөлөөлөгдсөн ажилтан.
2. Хагас ажлын өдрийн хуваарьт шилжсэн ажилтан.
3. Эрүүл мэндийн байдлаараа, ажиллах боломжгүй байгаа багш.
4. Урт удаан хугацаагаар ажил олж чадаагүйн улмаас, түүнийг эрж хайхаа зогсоосон
халагдмал ажилчин.
5. Сургалтын өдрийн хэлбэрээр сурч байгаа оюутан.
6. Оройн хэлбэрээр суралцаж байгаа автын механик.
7. Өөрийн гэр орныхоо ажил хийж байгаа, айл гэрийн эзэн.
8. Хэсэгхэн хугацаанд номын сангийн эрхлэгчээр ажиллаж байгаа, айл гэрийн эзэн.
Тест:
19

20. 1. Эдийн засгийн мөчлөгийг алинтай нь хобож үздэг вэ?
А) Зөвхөн гадаад хүчин зүйлсийн В) Нийт эрэлтийн динамикт ихэвчлэн
үйлдэлтэй; нөлөөлж байгаа хүчин зүйлстэй;
Б) Зөвхөн дотоод хүчин зүйлсийн Г) Нийт нийлүүлэлтийн динамикт
үйлдэлтэй; ихэвчлэн нөлөөлж байгаа хүчин
зүйлстэй.
2. Зааж байгаа үзэгдлүүдээс аль нь эдийн засгийн уналтийн үед тохирохгүй вэ?
А) Ашиглалтын үргэлжлэх хугацаа В) Корпорацын ашиг буурах;
бүхий тоног төхөөрөмжийн хөрөнгө
оруулалт багасах;
Б) Татвараас орох орлого багасах; Г) Ажилгүйдлын тусламжийн хэмжээ
багасах.
3. Дараах үзүүлэлтүүдын алийх нь тоон утга өсөлтийн үеийн эхний шатанд
багасахгүй бөгөөд уналтын үеийн эхний шатанд нэмэгдэхгүй вэ?
А) Удаан эдлэгдэх зүйлсын шинэ В) Үнэт цаасны ханш;
захиалгын хэмжээ;
Б) Жижиглэн худалдаалалтын хэмжээ Г) Ажлын долоо хоногийн дундаж
үргэлжлэл (урт).
4. Дараах үзүүлэлтүүдээс алийнх нь тоон утга, өсөлтийн үе эхэлсний дараа
буурч байдаг буюу уналтын үе эхэлсний дараа өсч байдаг вэ?
А) ДНБ – ий хэмжээ; В) Үнэт цаасны ханш;
Б) Болосруулах аж үйлдвэрлэлийн Г) Ажлын долоо хоногийн дундаж
таваарын нөөцийн хэмжээ; үргэлжлэл.
5. Эдийн засгийн мөчлөгийн явцад хамгийн их нөлөөлөл үзүүлж буй
динамикт:
А) Таваар-материалын нөөцийг В) Хэрэглэгчдийн зардал;
нэмэгдүүлэхэд чиглэгдэж байгаа цэвэр
20

21. хөрөнгө оруулалт;
Б) Удтал байх таваарын үйлдвэрлэлд Г) Төрийн зардал.
зориулагдаж байгаа цэвэр хөрөнгө
оруулалт;
6. Заагдсан ойлголтуудаас ямар нь ажил хэргийн мөчлөгийн үе шатанд
хамаарахгүй вэ ?
А) Хямрал; В) Өрнөлт;
Б) Сэргэлт; Г) Инфиляц.
7. Доорх өгүүлэгдсэн тохиолдлуудаас аль нь бүтцийн ажилгүйдлын жишээ
биш вэ?
А) Сэтгэлзүйн, тохиолдлын уур В) Эдийн засгийн хямралын үед ажлаа
амьсгалаас болж үйлдвэр аж ахуйн орхисон үйлдвэрийн ажилчин;
газарт шилжихээр ажлаас чөлөөлөгдөөд
байгаа программист;
Б) Өвлийн улиралд ажилгүй болж Г) Ган хайлуулагч, ажлаа роботоор
үлдээд байгаа барилгачин; сольж орлуулаад байгаа.
8. Хэрэв, ажилгүйдийн бодит (байж байгаа) түвшин 9%, ажилгүйдлын жинхэнэ
(байх ѐстой) түвшин 5,5% болж байгаа гэвэл, тэр нь:
А) Сайн дурын (урсгал) ажилгүйдлийн В) Мөчилгийн ажилгүйдлийн түвшин
түвшин 5,5% байгаа; 3,5% байна.
Б) Мөчлөгийн ба сайн дурын
ажилгүйдлийн түвшин 5,5% байгаа;
9. Удахгүй шинэ ажил олж авах найдлагатай байгаа хүн нь:
А) Ажил эрхлэж буйд хамаарагддаг; В) Ажиллах хүчний бүтцэд үл
тооцогддог;
Б) Ажилгүйд хамаарагдана; Г) Ажил хайх найдлага алдсан гэдэгт
21

22. авч үздэг.
10. Эдийн засгийн уналтын улмаас ажлаа орхисон хүн нь ажилгүйдлийн тодорхой
категори-д ордог. Тэр нь:
А) Ажлгүйдлын урсгал хэлбэрийн; В) Ажлгүйдлын мөчлөгийн хэлбэрийн;
Б) Ажлгүйдлын, бүтцийн хэлбэрийн; Г) Байнгын ажилгүйдлын.
11. Хүрэлцээ хомс нийт эрэлт нь юунд хүргэдэг вэ?
А) Ажилгүйдлын сайн дурын В) Ажилгүйдлийн мөчлөгийн хэлбэрийн
хэлбэриийн өсөлтөд; өсөлтөд;
Б) Ажилгүйдлын бүтцийн хэлбэрийн Г) Ажилгүйдлын ил (задгай) хэлбэрийн
өсөлтөд; өсөлтөд.
12. Инфиляцыг юутай холбон үзэж болох вэ?
А) Звхөн ДНБ-ий өсөлттэй; В) Хөгжлийн эх үүсвэрээс хамаарах,
ДНБ-ий өсөлт ба бууралттай;
Б) Звхөн ДНБ-ий багасалттай; Г) Хэрвээ, эдийн засаг бүрэн ажил
эрхлэлтийн нөхцөлд хөгжиж байх аваас,
ДНБ-ий өсөлттэй холбон үзнэ.
13. Хурдсаж байгаа инфиляцын үе дэх хүүгийн хаалт саад нь:
А) Мөнгөний үнэ буурсний учир, багасч В) Ажил эрхлэлтийн түвшин
доошилсний улмаас өсөн нэмэгдэж
22

23. байдаг; байдаг;
Б) Мөнгөний үнэ буурсний учир, өсч Г) Мөнгөний үнэ нэмэгддэг тул, багасч
байдаг; байдаг.
14. Доорх заагдсаний юу нь үйлдвэрлэлийн зардлын өсөлтөөр нөхцөлдсөн инфиляцад
хамаарал байдаггүй вэ?
А) Нэгж бүтээгдэхүүний зардлын В) Нийлүүлэлтийн сандаргал шоки;
өртгийн өсөлт;
Б) Хүүгийн хувь хэмжээний өсөлт; Г) Ажил эрхлэлт ба үйлдвэрлэлийн
өсөлт.
Бодлого:
1. Хөдөлмөрийн чадварын өсөлтийг бүрдүүлж байгаа хүн амын тоо нь:
а) Эрэгтэй - 1 сая 430 мянга. Үүний дотор ажилладаггүй, 1 и 2 группын хөгжлийн
бэрхшээлтэй нь 10 мянга;
б) Эмэгтэй - 1 сая 490 мянга. Үүний дотор ажил эрхэлдэггүй хөгжлийн бэрхшээлтэй 1 и 2
группын - 4,5 мянга;
в) Өсвөр үеийн ажиллаж байгаа - 2,5 мянга;
г) Ахмад насандаа ажиллаж байгаа хөдөлмөрийн чадвартай нь 4,5 мянга.
Ажиллах хүчийг тодорхойл. (Хариу: 2912,5.)
2. Хүн ам нь 500 мянга. Үүнээс:
а) 16 - аас өмнөх насны хүүхэд ба мэргэжлийн газар байгууллагад ажилладаг хүн 120
мянга;
б)Ажиллах хүчний бүрэлдэхүүнээс гарсан150 мянга;
в) Ажилгүйчүүл 23 мянга;
г) Бүрэн биш ажлын өдрөөр ажилладаг ажилчин ба ажил хайж байгаа хөдөлмөрийн
чадвартай 10 мянга.
Тооцоолох нь: а) ажиллах хүчний тоо; б) ажилгүйдлын түвшин. Хариу: 230; 10%.
23

24. 3. Өгөгдөл:
Тав дахь
Анхны жил жил
Ажиллах хүч 84899 95453
Ажил 80796 87524
эрхлэгчид
Ажилгүйчүүл
Ажилгүйдлын
түвшин
Тооцож тодорхойлох нь:
а) Авч үзэн байгаа 1 ба 5 дахь жилийн ажилгүйчүүдийн тоо ба ажилгүйдлын
түвшин;
б) Нэгэн зэрэг болсон өсөлт ба ажил эрхлэгчид, ажилгүйчүүдыг яаж тайлблах;
в) Авч үзэж байгаа 5 дахь жилд бүрэн ажил эрхлэлт байсан гэдгийг баталж болох уу.
Хариу: 4093; 7929
г) Ажиллах хүчний тоо ажил эрхлэлтийнхээсээ илүү түргэн өссөн болов уу.
4. Ажил эрхлэгчдийн тоо 90 саятай тэнцүү, ажилгүйчүүдийн тоо 10 сая гэвэл:
а) Ажилгүдлын түвшинг тооцож гаргах.
б) Ажилд байсан 90 саяаас, сарын дараа гэхэд 500 мянган хүн ажлаас чөлөөлөгдсөн, албан
ѐсны бүртгэлтэй ажилгүйчүүдээс 1 сая нь ажил хайлтаа зогсоосон байна.
Одоо тодорхойлох нь:
а) Ажил эрхэлж байгаа хүний тоо
б) Ажилгүйчүүдийн тоо
в) Ажилгүйдлын түвшин. Хариу: 89,5; 9,5; 10,6.
24

25. 5. Количество занятых и безработных составляет 1 тыс чол. Если из 1/3 безработных
отнять ? занятых, то останется 110 чол.
Найти: а) сколько лиц заняты; б) сколько безработных. Хариу: 760; 240.
Энэ сэдвийн хүрээнд уншиж судлахыг зөвлөмж болгосон ном зохиол
Б.Норжванчиг. Эдийн засгийн ухаан-II (сурах бичиг). “Адмон”. УБ.-1999. 208-226.
дахь тал.
Т.Батаа. Эдийн засгийн ухаан. “Хатан” студ. УБ.-2010. 351-368 дахь тал.
В.Д.Камаев нар. Орч. Ч.Баатар . Эдийн засгийн онол. “Их засаг”. УБ.-2008, 307-
323.
Бусад.
Энэ мэтээр ном, сурах бичгүүдийг сэдэвт холбогдох хуудсуудыг нь зааж
жагсаана !!!
Сэдэв 4. Хэрэглээ, хадгаламж ба хөрөнгө оруулалт
1. Хэрэглээ ба хадгаламж. Хэрэглээ ба хадгаламж уруу хэлбийх дундаж болоод
хязгаар төлөв.
2. Хөрөнгө оруулалт ба хөрөнгө оруулалтын хүчин зүйлс.
3. Хөрөнгө оруулалтын нийт эрэлтийн шугам.
Рефератууд:
1. Хэрэглээ буюу хадгаламжийн хүчин зүйлс.
2. Орчин үеийн нөхцөл дэх Монгол улсын хөрөнгө оруулалтын бодлого.
3. Хэрэглээ, хөрөнгө оруулалт ба дотоодын нийт бүтээгдэхүүний тэнцвэр.
Оюутны бие даах ажлын бодлого:
1. Эдийн засаг дахь хөрөнгө оруулалтын объектын тухай өгөгдлийн хүснэгт. Хэрэв
зээлийн хүү нь 9% байгаа бол хөрөнгө оруулалтын нийт эрэлт юутай тэнцэх бол.
Объектуудын 10 15 25 30 40 50
өртөг млрд.
долл.
Цэвэр ашгийн 16 14 12 10 8 6
ноорм %
Хариу: а) 80 млрд. долл.; б) 50; в) 70; 40 млрд. долл.
25

26. 2. Хэн нэгэн хүний эцсийн ашиглалтын орлого нь, хэрэглээнд тэмүүлэх дундаж төлөв
0,9 байгаа 100 мөнгөн нэгж гэж саная. Тэрбээр, түүнийг өөр хүнд 0,8 – тай тэнцүүгээр
шилжүүлэн өгсөн гэвэл: Ýíä, õýðýãëýã÷èéí çàðäàë áà õàäãàëàìæ ÿàæ ººð÷äºãäºõ âý?
3. Ýöñèéí àøèãëàëòèéí îðëîãî 90 ñàÿ ìºíãºí íýãæ, õàðèí õýðýãëýã÷èéí çàðäàë 99 ñàÿ ìºíãºí
íýãæ. Õýðýãëýý óðóó õýëáèéõ ëóíäàæ òºëºâ õýäòýé òýíöýæ áóéã îë.
4. 4. Ýöñèéí àøèãëàëòûí îðëîãûí ýä¿ãýý ¿åèéí ºñºëò 20 ñàÿ ìºíãºí íýãæ, õàðèí õýðýãëýý íü 18
ñàÿ ìºíãºí íýãæýýð ºññºí. Õàäãàëàìæ óðóó õýëáèéõ õÿçãààð òºëºâ õýäòýé òýíöýõèéã îë.
5. Õýðýâ, áîäèò õ¿¿ãèéí õóâü õýìæýý íü ºñ÷, õàðèí öýâýð àøãèéí õ¿ëýýãäìýë íîîðì áàãàñàæ áàéãàà
áîë ýíý áàéäàëä õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýðýëòèéí øóãàì áèåý ÿàæ àâ÷ ÿâàõ âý?
6. Õýðâýý õàäãàëàìæ 0,4 –òýé òýíö¿¿ áàééãàà áîë õýðýãëýý óðóó õýëáèéõ äóíäàæ òºëºâ õýäòýé
òýíöýæ áàéãàà áîë îî.
7. Ýöñèéí àøèãëàëòûí îðëîãî 90 ñàÿ ìºíãºí íýãæýýð íýìýãäñýí, õàðèí õýðýãëýýíèé çàðäàë íü 60 ñàÿ
ìºíãºí íýãæýýð. Õàäãàëàìæ óðóó õýëáèéõ õÿçãààð òºëâèéã òîäîðõîéë.
8. Õ¿ñíýãòýä, õºðºí㺠îðóóëàëòûí îáúåêòóóäûí òóõàé ìýäýýëýë ºãºãäñºí áàéíà. Õýðâýý, õ¿¿ãèéí
õóâü õýìæýý 11% - òàé òýíö¿¿ áàéãàà áîë õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýðýëò õýäòýé òýíöýõèéã îë.
Òºñë¿¿äèéí 9 8 15 24 7 11 20
õºðºíãº
îðóóëàëòûí ºðòºã
(ñàÿ ìºí. íýãæ)
ÖÀÕÍ (%) 15 9 12 18 10 19 7
9. Õºðºí㺠îðóóëàëòûã ç¿éä íèéö¿¿ëýõèéí òóëä öýâýð àøãèéí õ¿ëýýãäìýë íîîðì (ÖÀÕÍ) áà áîäèò
õ¿¿ãèéí õóâü õýìæýý õîîðîíäûí õàðüöàà ÿìàð áàéõ ¸ñòîé âý?
10. Õºðàí㺠îðóóëàëòûí õýìæýýíä íºëººëæ áàéäàã íü.
а) ¯éëäâýðëýëèéì áàéãàà õ¿÷èì ÷àäëûì в) Õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºñë¿¿äèéí íèéëáýð ºðòºã.
àøèãëàëòûí ò¿âøèí;
б) Áàÿëãèéí ¿ð àøèã;
Энэ сэдвийн хүрээнд уншиж судлахыг зөвлөмж болгосон ном зохиол:
Б.Норжванчиг. Эдийн засгийн ухаан-II (сурах бичиг). “Адмон”. УБ.-1999. 68-76
дахь тал.
Т.Батаа. Эдийн засгийн ухаан. “Хатан” студ. УБ.-2010. 258-280 дахь тал.
В.Д.Камаев нар. Орч. Ч.Баатар . Эдийн засгийн онол. “Их засаг”. УБ.-2008, 222-
227.
Бусад.
26

27. Энэ мэтээр ном, сурах бичгүүдийг сэдэвт холбогдох хуудсуудыг нь зааж
жагсаана !!!
Ñýäýâ 5. Çàõ çýýëèéí íºõöºë äýõ ýäèéí çàñãèéí òýíöâýð.
1. Çàõ çýýëèéí íºõöºë äýõ ìакро ýäèéí çàñãèéí îð÷èë.
2. Íèéò ýðýëò. Íèéò ýðýëòèéí øóãàì áà õ¿÷èí ç¿éëñ.
3. Íèéò íèéë¿¿ëýëò. Íèéò íèéë¿¿ëýëòèéí øóãàì áà õ¿÷èí ç¿éëñ.
Реферат:
1. Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí òýíöâýðèéí íºõöºë, ò¿¿íèé çºð÷èãäºë.
2. Íèéò ýðýëòèéí áóóðàëòèéí íºõöºëä ýäèéí çàñãèéí òýíöâýð ñýðãýýõ ìеханизм.
3. Íèéò íèéë¿¿ëýëòèéí áàãàñàëòàà𠺺äºëæ áàéãàà ýäèéí çàñãèéí òýíöâýð ñýðãýýõ ìеханизм.
Õÿíàëòûí àæèëä áýëòãýõ àñóóëò:
1. Çàõ çýýëèéí íºõöºë äýõ ìакро ýäèéí çàñãèéí îð÷èë.
2. Íèéò ýðýëò. Íèéò ýðýëòèéí øóãàì. Íèéò ýðýëòèéã òîäîðõîéëæ áàéãàà õ¿÷èí ç¿éëñ.
3. Íèéò íèéë¿¿ëýëò. Íèéò íèéë¿¿ëýëòèéí øóãàì. Íèéò íèéë¿¿ëýëòèéã òîäîðõîéëæ áàéãàà õ¿÷èí ç¿éëñ.
4. Íèéò ýðýëò – íèéò íèéë¿¿ëýëò ýäèéí çàñãèéí òýíöâýðèéí çàãâàð áîëîõ íü.
5. Íèéò ýðýëòèéí áóóðàëò (өсөлт) – аар дээшилж байгаа эдийн засгийн богино буюу урт
хугацааны тэнцвэрийн сэргээлтийн механизм .
6. Íèéò нийлүүлэлтийн багасàëòын нөхцөл дэх эдийн засгийн богино буюу урт хугацааны
тэнцвэр сэргээлтийн механизм.
Энэ сэдвийн хүрээнд уншиж судлахыг зөвлөмж болгосон ном зохиол:
Б.Норжванчиг. Эдийн засгийн ухаан-II (сурах бичиг). “Адмон”. УБ.-1999. 44-78
дахь тал.
Т.Батаа. Эдийн засгийн ухаан. “Хатан” студ. УБ.-2010. 292-305 дахь тал.
В.Д.Камаев нар. Орч. Ч.Баатар . Эдийн засгийн онол. “Их засаг”. УБ.-2008, 214-
230, 227-230.
Энэ мэтээр ном, сурах бичгүүдийг сэдэвт холбогдох хуудсуудыг нь зааж
жагсаана !!!
27

28. Сэдэв 7. Төр бол макро эдийн засгийн зохицуулалтын субъект
1. Төрийн эдийн засгийн үндсэн үүргүүд.
2. Макро эдийн засгийн зохицуулалтын сонгодог онол.
3. Макро эдийн засгийн зохицуулалтын кейнсч онол.
Рефератууд:
1. Монгол улсын, зах зээлийн зохицуулалтад баримжаалах шилжилтийн макро эдийн
засгийн зохицуулалт.
2. Макро эдийн засгийн зохицуулалтын монетарист онол.
3. Нийлүүлэлтийн ба оновчтой хүлээлтийн эдийн засгийн онол.
Оюутны бие даах ажлын даалгавар:
Тест.
1. Орчин үеийн зах зээлийн зохицуулалтад баримжаалсан эдийн засгийн, төрийн
зохицуулалтын зорилт нь:
А) Өрсөлдөөниыг сулруулах; В) Ажил эрхлэлт ба инфиляцын түвшний
хяналт;
Б) Зах зээлийн механизмыг шинэчлэн Г) Хариулах боломжгүй.
төлөвшүүлэх;
2. Òºðèéí çîõèöóóëàëòûí îáúåêòîä:
А) Òºðèéí äýýä áàéãóóëëàãà áà îðîí íóòãèéí В) ¯éëäâýð÷íèé ýâëýë áà àæ àõóé
çºâëºë; ýðõëýã÷äèéí çºâëºë;
Б) Òºëáºðèéí áàëàíñ; Г) Çàõ çýýëèéí ¿íý.
3. Õîëèìîã ýäèéí çàñãèéí ¿íäñýí ãîë òîõèðóóëãà íü:
А) Íèéò çàðäàë; В) Íèéò íèéë¿¿ëýëò;
28

29. Б) ¯íèéí ò¿âøèí; Г) Çàõ çýýë.
4. Òºðèéí øóóä çîõèöóóëàëòûí õýðýãñë¿¿ä íü:
А)Ò¿ðãýòãýñýí ýëýãäýë õîðîãäîë; В) Òàòâàð;
Б) Àæèë ýðõëýëòèéí çîõèöóóëãà; Г) Òºñâèéí áîäëîãî.
5. Íýýëòòýé ìàÿãèéí õîëèìîã ýäèéí çàñãèéí íºõöºëä, òºð íü ýäèéí çàñãèéí òèéì ¿¿ðãèéã
áèåë¿¿ëæ áàéäàã:
А) Òàòâàð öóãëóóëàõ; В) ̺íãºí òóñëàìæ ñóáñèä àâàõ;
Б)Òàòâàð òºëºõ; Г) Á¿òýýãäýõ¿¿í áà íººö õóäàëäààëàõ.
Áîäëîãî
1. Îðíû çàñãèéí ãàçàð íü èðýõ æèëä ÄÍÁ-èéã 12 ñàÿ ìºíãºí íýãæèä íýìýãä¿¿ëýõýýð òºëºâëºñºí.
Õýðýâ õýðýãëýýíä òýì¿¿ëýõ õÿçãààð òºëºâ 0,8 –òàé òýíö¿¿ áîë ÄÍÁ – èéã òºëºâëºãñºí ºñºëòºä
õ¿ðãýõèéí òóëä òàòâàðûã õýäýýð áàãàñãàõ ¸ñòîé âý?. Õàðèó: 3 ñàÿ ìºí. íýãæ
2. Óëñ îðíû ýäèéí çàñàã íü òèéíõ¿¿ ºãºäñºì òîî (млрд. евро) – ãîîð òîäîðõîéëîãäîæ áàéãàà ãýæ
ñàíàÿ. ¯¿íä: Áîäèò ÄÍÁ 4000, áîëîìæèò ÄÍÁ 4200, õýðýãëýý óðóó òýì¿¿ëýõ õÿçãààð òºëºâ 0,8.
Áóñàä ¿ç¿¿ëýëò ººð÷ëºã人ã¿é íºõöºëä, òýíöâýðèéí áàéäàë á¿õèé îðíû ýäèéí çàñàãò õ¿ðýõèéí òóëä
òºðèéí õóäàëäàí àâàëò ÿàæ ººð÷ëºãäºõ ¸ñòîé âý ?
Îðíû ýäèéí çàñãèéã òýíöâýðèéí áàéäàëä õ¿ðãýõèéí òóëä òàòâàð îðóóëàëòûí õýìæýý ÿàæ ººð÷ëºãäºõ
âý? Õàðèó: 40 ; 50 .
3. Óëñ îðìû ýäèéì çàñàã ìü ºãºäñºì òîî (млрд. евро) – ãîîð òîäîðõîéëîãäîæ áàéãàà ãýвэл: Хувийн
хадгаламж 120, татвар 750, төрийн худалдан авалт 680. Улсын эдийн засгийг тэнцвэрийн
байдалд хүргэхэд зориулагдах үндэсний хөрөнгө оруулалтын хэмжээг тодолрхойл.
. Хариу: 190 млрд. евро .
Энэ сэдвийн хүрээнд уншиж судлахыг зөвлөмж болгосон ном зохиол:
29

30. Б.Норжванчиг. Эдийн засгийн ухаан-II (сурах бичиг). “Адмон”. УБ.-1999. 79-102
дахь тал.
Т.Батаа. Эдийн засгийн ухаан. “Хатан” студ. УБ.-2010. 498-513 дахь тал.
В.Д.Камаев нар. Орч. Ч.Баатар . Эдийн засгийн онол. “Их засаг”. УБ.-2008, 324-
355.
Бусад.
Энэ мэтээр ном, сурах бичгүүдийг сэдэвт холбогдох хуудсуудыг нь зааж
жагсаана !!!
Сэдэв 9. Сангийн болоод мөнгө зээлийн бодлогын механизм
1. Сангийн дискрец бодлого.
2. Төрийн төсөв ба түүний тэнцлийн концепц.
3. Мөнгөний зах зээл ба түүний тэнцвэрт хүрэх механизм.
4. Грошово бол төрийн зээлийн бодлого мөн.
Рефератууд:
1. Энэ жил дэх Монголын улсын төсөв хийгээд түүний биелэлтийн явц.
2. Төрийн зээл өр ба улсын эдийн засгийн хөгжил дэх түүний үр дагавар.
3. Эдүгээ цагийн нөхцөл дэх Монгол улсын татварын бодлого.
4. Монгол улсын арилжааны банкууд ба эдийн засагт тэдгээрийн үзүүлж буй ач
холбогдол.
Оюутны бие даах ажлын бодлого:
Тест.
1. Зардлын салбар дахь төрийн бодлого ба татвар ногдуулалт нь дараах заагдсаны юугаар
нэрлэгдэх вэ?
А Монетар болдлогоор; В Нийлүүлэлтийн эдийн засгийн онолд
үнлэслэсэн бодлогоор;
Б Орлого хуваарилалтын бодлогоор; Г . Сангийн бодлогоор.
5. Сангийн автомат өөрөө бодлого хангаж өгдөг нь:
30

31. А Төрийн худалдан авалтын В Эдийн засгийн заримдаг
хэмжээний өөрчлөлт; тогтонгуйшил;
Б Эдийн засгийн бүрэн тогтонгуйшил; Г Татварын хувь хэмжээний өөрчлөлт.
6. Улсын төсвийн хомстол хэзээ хаана бий болдог вэ?
А Татвар оруулалтын хэмжээ багасаж В Улсын активуудын нийлэл нь түүний
байгаа; үүрэг баталгааны царыг хэтрүүлж
байгаа;
Б Төрийн зардал буурсан; Г Төрийн зарлагуудын дүн нь татвар
оруулалтын хэмжээг хэт ихсгэсэн.
7. Улсын зээллэг бол төрөөс татвар төлөгчдийн өмнө хүлээх үүрэг болно. Энэ нь
юугаар нэрлэгдсэн:
А Улсын зээллэг улсын активуудын В Төрийн облигацийн гол хэсэг, улс
дүнтэй тэнцэж байдаг; орны иргэд хийгээд үндэсний үйлдвэр
аж ахуйн газруудад очиж байдаг;
Б Айл гарийн аж ахуй нь мөнгөн Г) Албан ѐсны тоо мэдээ нь төрийн
тусламжийн төлбөрийг хүлээн авч зээллэгийн хэмжээг багатгасан байна.
байдаг;
8. Хэрэв засгийн газар бодит ДНБ – ий түвшинг дээшлүүлэхээр урьдчилан авч үзэж
байгаа бол, дараахын алин болж болох:
А Төрийн захиалга багасах; В Мөнгөн гуйвуулгын төлбөр
хорогдох;
Б Төсвийн алдагдлын түвшин буурах; Г Татвар багасах.
9. Төрийн зээллэг гэгчийг дээр дурьдсануудын нийлбэр гэвэл:
А Төсвийн алдагдлуудын; В Төсвийн алдагдлыг нөхөх суутгалууд
хэтрэлтийн;
Б Төрийн зардлуудын; Г Төсвийн илүүдлүүдийг суутгасны
төлөөх төсвийн алдагдлуудын.
31

32. 10. Хэрэв, мөнгөний эрэлтийг актив гэж тодорхойлбол, тэр нь жагсаасны алиас
хамаарсан актив байх вэ?
А Арилжааны банкуудын зээлийн В Мөнгөний массын нийт хэмжээ;
хүүгээс;
Б Арилжааны банкуудын нөөцийн Г Хадгаламж уруу хэлбийх хязгаар
ноормоос; төлөв.
11. Доорх заагдсан арга хэмжээнүүдээс аль нь төв (үндэсний) банкны мөнгөний
зохицуулалтанд байн байн хэрэглэгддэг вэ?
А Тоцооны хувь хэмжээний өөрчлөлт; В Зан суртахууны дэмжлэг;
Б Нээлттэй зах зээл дээрх ажиллавар; Г Баталгаат нөөцийн ноормын
өөрчлөлт.
12. Төв (үндэсний) банк, облигац худалдаж байгаа бол түүний дараах хүлээлт нь:
А Нөөцүүд болон мөнгөний В Нөөцүүд болон мөнгөний
нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх, хүүгийн нийлүүлэлтийг багасгах, хүүгийн хувь
хувь хэмжээг бууруулах; хэмжээг бууруулах;
Б Нөөцүүд болон мөнгөний Г Нөөцүүдийг багасгах, мөнгөний
нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх, хүүгийн нийлүүлэлтийг бууруулах, хүүгийн хувь
хувь хэмжээг өсгөх; хэмжээг өсгөх.
13. Төв (үндэсний) банк, облигац худалдан авч байгаа бөгөөд бүрэн ажил эрхлэлтийн
нөхцөлд баталгаат нөөцийн ноормыг багасгаж байх аваас юу болох вэ?
А Бодит ДНБ нэмэгдэнэ; В Үнийн түвшин доошилно;
Б Бодит ДНБ багасна; Г Үнийн түвшин дээшилнэ.
Бодлого:
32

33. 1. Хэрэглээ уруу хэлбийх хязгаар төлөв 0,8, харин татварын хязгаар коэффициент 0,25
байгаа нөхцөлд ДНБ - ийг 100 млрд мөнгөн нэгжээр өсгөхийн тул татварыг ямар дүнд
багасгахыг тодорхойл. Хариу: 50 млрд. мөнгөн нэгж. .
2. Монгол улсын боломжит ДНБ 2000 онд 220 млрд мөнгөн нэгж, бодит ДНБ 180 млрд
мөн. нэгж, цэвэр татварын дундаж коэффициент 0,35, төрийн худалдан авалт 25 млрд мөн.
нэгж байсан гэж саная. Төсвийн цикл үлдэгдэл хэдтэй тэнцэхийг тодорхойл. Хариу: 14
млрд. мөнгөн нэгж.
3. Засгийн газар татварыг 200 сая мөнгөн нэгжээр багасгах шийдвэр баталсан. Энэ
нөхцөлд хэрэглээ уруу хэлбийх хязгаар төлөв 0,75 байсан, харин татварын хязгаар
коэффициент 0,33 болов. Болит ДНБ – ийг богино хугацаанд өөрчлөхийн тулд төрийн
худалдан авалтыг ямар хэмжээнд багасгах ѐстой вэ? Хариу: 150 млрд.мөнгөн нэгж .
4. Арилжааны банканд, 50 сая мөнгэн нэгжийн хадгалгаа хөрөнгө дипозит тооцоогоор
орж ирсэн. Банкны нөөцийн ноорм 10%, мөнгөний бэлэн байдлын коэффициет 0,18 байв.
Банкы сиситем нь хэчнээн мөнгийг нэмж бий болгох вэ? Хариу: 210,7 сая мөнгөн нэгж .
5. Төв (үндэсний) банк мөнгөний нийлүүлэлтийг 330 млрд мөнгөн нэгжээр нэмэгдүүлэх
шийдвэр гаргасан. Мөнгөний бэлэн байдлын коэффициент 0,3, харин нөөцийн ноорм 15%
болох нөхцөлд мөнгөний бааз суурийг хэдээр нэмэгдүүлэх вэ? Хариу: 114,2 млрд мөнгөн
нэгж .
6. Банкны хадгалгаа хөрөнгө дипозит 200 млрд мөнгөн нэгжээр нэмэглсэн. Энэ
хугацаанд банкны нөөцийн ноорм нь 20% болж байв. Мөнгөний нийлүүлэлт хэд болж
өсөх вэ? Хариу: 1000 сая мөнгөн нэгж .
7. Монгол улсын төв (үндэсний) банк, арилжааны банкуудад зориулан 500 сая мөнгөн
нэгжийн дүн бүхий улсын облигацыг худалдан авсан. Хэрвээ, арилжааны банкууд нь
банкны нөөцийн ноорм 20% байх нөхцөлд өөрийн зээлийн мөнгийг бүрэн ашиглаж байгаа
бол мөнгөний нийлүүлэлт хэрхэн өөрчлөгдөж болох вэ? Хариу: 2500 сая мөнгөн нэгж .
Хяналтын ажилд бэлтгэх асуултууд:
1. Сангийн дискрец бодлого.
2. Сангийн автомат өөрөө бодлого.
3. Татварын хязгаар коэффициент, зардлын мультипликатор ба татварын
мультипликатор.
4. Сангийн бодлого ба улсын төсөв.
5. Төсвийн бодит, потенциаль боломжит ба мөчлөг үлдэгдэл.
6. Төрийн татварын систем. Лафферын шугам.
7. Бэлэн ба бэлэн бус мөнгө. Мөнгөний барьцаалагдах чадвар ликвидность .
8. Мөнгөний нийлбэр хэсгүүд агрегат , тэдгээрийн бүрдэл.
9. Мөнгөний нийлүүлэлтийн график дүрс.
33

34. 10. Хэлцлийн мөнгөний эрэлт ба мөнгөөрх эрэлт активууд болох нь. Тэдгээрийн
график дүрс.
11. Банкны систэм: тодорхойлолт, түүний тэнцэл.
12. Улс орны төв банкны үндсэн үүрэг. Төв банкны балансын бүтец.
13. Арилжааны банкууд, тэдгээрийн ангилал. Арилжааны банкдын балансын тайлан.
14. Хадгалаа хөрөнгө ба мөнгөний мультипликатор, тэдгээрийн томъѐо.
15. Банкууд хийгээд зээлийн мөнгө, коэффициентын томъѐоны гаргалга.
16. Мөнгөний бэлэн байдал, бэлэн мөнгө, мөнгөний бааз, хадгалгаа мөнгө.
17. Төрийн иөнгө зээлийн бодлогын мөн чанар ба зорилго.
18. Нээлттэй зах зээл дээрх ажиллаврын мөн чанар.
19. Хамгийн бага нөөцийн хувь хэмжээний өөрчлөлтийн мөн чанар ба тооцооны хувь,
арилжааны банкуудын зээлийн боломжид үзүүлэх тэдгээрийн нөлөөлөл .
Энэ сэдвийн хүрээнд уншиж судлахыг зөвлөмж болгосон ном зохиол:
Б.Норжванчиг. Эдийн засгийн ухаан-II (сурах бичиг). “Адмон”. УБ.-1999. 105-207
дахь тал.
Т.Батаа. Эдийн засгийн ухаан. “Хатан” студ. УБ.-2010. 306-350 дахь тал.
В.Д.Камаев нар. Орч. Ч.Баатар . Эдийн засгийн онол. “Их засаг”. УБ.-2008, 321-
278, 279-306.
Бусад.
Энэ мэтээр ном, сурах бичгүүдийг сэдэвт холбогдох хуудсуудыг нь зааж
жагсаана !!!
Зургаа. Оюутны бие даах ажлын зохион байгуулалт
Оюутны бие даах ажил бол “Макро эдийн засаг” хичээлийн сургалтын материал
олж авах ба мэдлэг эзэмших болоод заавал суралцах хичээлийн чөлөө цагт өөрөө сурах
дадал, зуршилтай болох үндсэн гол арга барил мөн. Оюутан, бие даах ажлын явцдаа
хичээлийн онолын асуудлыг судалж, бичгээр хийх даалгавар биелүүлэх ба реферат
бэлтгэж, өөрийн мэдлэг, дадлаа өөрөө хянаж байдаг.
Оюутны бие даасан ажил гэдэг нь өгөгдсөн асуултуудын жагсаалтын дагуу
хичээлийн хөтөлбөрийн тусгай тусгаар асуудлуудыг бие дааж судлах болон семинарын
хичээлд бэлтгэх ба ганцаарчилсан даалгаварыг гүйцэтгэх явдал юм.
Оюутны бие даан суралцах асуудал хичээлийн материалуудыг гүнзгийрүүлж олж
авах болон онолын мэдлэг эзэмших үндсэн дээр бие даан сэтгэх чадварыг хэлбэршүүлэх,
макро эдийн засгийн тооцооллуудыг гүйцэтгэх практик туршлагыг өөртөө суулгахад
чиглэгдэнэ.
34

35. Оюутны бие даах зүйлийн жагсаалт:
Сэдэв 1. Макро эдийн засаг шинжлэх ухаан мөн
1. Эдийн засгийн шинжлэх ухаанд макро эдийн засгийн эзлэх байр.
2. Нийгэмлэгийн хэрэгцээ ба эдийн засгийн нөөц хоорондын ялгаа зөрөө бол макро
эдийн засгийн гол асуудал мөн.
3. Эдийн засгийн үр ашиг ба макро эдийн засгийн гол зорит.
4. Макро эдийн засгийн шинжлэх ухааны хөгжлийн түүх.
Сэдэв 2. Үндэсний тооцооны систем дэх иакро эдийн засгийн
үзүүлэлтүүд
1. Завсрын ба эцсийн бүтээгдэхүүн.
2. Макро эдийн засгийн нэрлэсэн ба бодит үзүүлэлт.
3. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний тасалдал.
Сэдэв 3. Макро эдийн засгийн тогтворгүй байдал
1. Мөчлөг бол эдийн засгийн хөгжлийн хэлбэр.
2. Эдийн засгийн мөчлөгийн мөн чанар ба бүтэц.
3. Ажил эрхлэлт ба ажилгүйдэл.
4. Эрэлтийн буюу зардлын инфиляц.
Сэдэв 4. Хэрэглээ ба хадгаламж, хөрөнгө оруулалт
1. Хэрэглээ буюу хадгаламж бол орлогын функц мөн.
2. Хөрөнгө оруулалт ба хөрөнгө оруулалтийн хүчин зүйлс.
3. Нэрлэсэн ба бодит хүүгийн хувь.
Сэдэв 5. Зах зээлийн нөхцөл дэх эдийн засгийн тэнцвэр
1. Макро эдийн засгийн орчил дахь төрийн роль.
2. Эдийн засгийн тэнцвэрийн нөхцөл.
3. Нийт эрэлт ба нийт нийлүүлэлтийн талаас өргөгдөж байгаа эдийн засгийн
тэнцвэр сэргэлтийн механизм.
Сэдэв 6. Хувийн эдийн засгийн нийт зардал ба эдийн засгийн тэнцвэр
35