Tables en mémoire des Annamites en vallée du Louron

1. 0 500(km)
0 300(mi)
Tonkin
Golfe du
Tonkin
Laos
Cambodge
Annam
CHINE
BIRMANIE
SIAM
Cochinchine
Kouang-Tchéou-Wan
Golfe du Siam
Tourane
Tonlé Sap
Les Annamites sont un peuple viet-
namien originaire de l’Annam, région
située au centre du pays. Colonisée
par les Français en 1887 pour accé-
der au marché chinois et gagner des
terres agricoles, l’Annam est une
composante de l’Indochine française
sous le statut de protectorat.
À partir de 1916, 50 000 Vietna-
miens, principalement originaires
de l’Annam et du Tonkin partent par
nécessité ou par force vers la métro-
pole, recrutés pour travailler dans
l’industrie de l’armement. Comme
beaucoup embarquèrent du port de
Tourane (DaNang), en Annam, on les
appela “les Annamites”.
Bien que l’Annam et le Tonkin soient
des protectorats, ce sont surtout
des habitants de ces régions, en prin-
cipe non-soumis à la réquisition, qui
viennent en métropole car les colons
avaientbesoindes« indigènes »dela
colonie de Cochinchine pour cultiver
l’hévéa, alors que le nord connaissait
la disette.
L’Indochine française : 1858 -1954.
Who are the Annamites ?
They are Vietnamese people born in Annam, an
area in central Vietnam. In 1987 the French co-
lonized the region to have access to the Chinese
market and also take advantage of the cultivated
lands. Annam was a component of the French Indochi-
na under protectorate status.
From1916 onwards, 50000 Vietnamese , mainly from
Annam and Tonkin, left their countries either out of ne-
cessity or because they were compelled to. They were
recruited to work in the armament industry. Because
they left from Tournane Harbour ( DaNang) they were
named « Annamites ».
Annam and Tonkin were protectorates,therefore not
subject to requisition wheras Cochinchina,nearby, was
a colony but the settlers wanted the Cochinchinese to
cultivate hevea though , at the time, the people in the
north of the country were starving.
Qui son eths Annamitas ?
Eths Annamitas que son un pòble vietnamian ori-
ginari deth Annam, region situada ath centre deth
país. Colonizat peths francesis en 1887 entà acce-
dir ath marcat chinés e ganhar tèrras agricòlas, eth
Annam qu’ei ua compausanta dera Indochina francesa
devath eth estatut de protectorat.
A partir de 1917, 50 000 vietamians originaris deth An-
nam que parten per necessitat o per fòrça de cap tara
metropòli entà trabalhar ena industria deth armament.
Coma embarcan deth pòrt de Tourane (DaNang), en
Annam, que’us an aperats “eths Annamitas“
Ja qu’eth Annam e eth Tonkin sian protectorats, que
son abitants d’aquestas regions, en principi non-some-
tuts ara requisicion, que venguen en metropòli pr’amor
eths colons qu’agèvan besonh deths «indigènas» dera
colonia de Cochinchina tà cultivar eth hevea, eth nòrd
que coneishèva alavetz era diseta.
Những người An-nam nầy là ai?
Người An-nam thuộc dân tộcViệt, có nguồn gốc
An-nam, một vùng đất trung tâm của xứ nầy. Bị
người Pháp đô hộ vào năm 1887, mục đích của
người Pháp là tiến đến gần thị trường Trung hoa
và chiếm lĩnh đất đai nông nghiệp. An-nam thuộc cơ
cấu Đông dương thuộc Pháp dưới chế độ bảo hộ.
Từ năm 1916, có đến 50.000 người Việt-nam phần lớn
là người An-nam (Trung bộ) và Bắc bộ (Tonkin) hoặc
vì nhu cầu cần thiết hoặc vì bị cưỡng bách đã đi đến
chính quốc (Pháp). Họ được thu nhận vào ngành kỹ
nghệ chế tạo vũ khí. Vì họ đã đáp tàu từ Tourane (Đà
nẵng), một hải cảng nằm trong phần đất An-nam, nên
người ta gọi họ là những người An-nam.
Mặc dù An-nam và Bắc kỳ thuộc vể phần đất bảo hộ,
lẽ ra thì họ không phải bị trưng tập, nhưng họ đã đến
chính quốc vì thực dân Pháp ở Nam-kỳ đang cần đến
dân «bản xứ» của thuộc địa Nam kỳ trong công cuộc
trồng cao su trong các đồn điền của họ. Trong lúc đó
thì miền bắc đang bị nạn đói, đó cũng là nguyên nhân
thúc đẩy họ phải ra đi.
Table réalisée grâce au soutien d’EDF, d’Arkema et de
l’Office National des Anciens Combattants et Victimes
de Guerre, Le Pays d’art et d’histoire des vallées d’Aure
et du Louron, la commune de Cazaux-Debat et avec le
concours des élèves bilingues de quatrième du Collège
Maréchal Foch d’Arreau, Mme Bouygard Rosie et Mme
Luguern Phan Thi Hông Hanh
L’Indochine au temps de la
colonisation française
Le port de Tourane (DaNang)
et la voie ferrée
Le port de Tourane
Un officier et son
secrétaire
Un navire qui
assurait la liaison
Tourane-Marseille
Des papiers d’identité
indochinois
Cazaux-Debat
Les Amis de Cazaux
RéalisationPicboisPyrénées0562352916•MiseenpageChristianStaebler
QUI SONT LES ANNAMITES ?1

2. Pendant la Première Guerre mon-
diale, (1914-1918), en raison de la
mobilisation des hommes métropo-
litains sur le front, des travailleurs
indochinois originaires de l’Annam
mais aussi du Tonkin au Vietnam
viennent travailler à la fabrication
d’armes, notamment à l’arsenal de
Tarbes et à la poudrerie de Toulouse.
Decettedernière,140d’entreeux,af-
faiblispardesémanationschimiques,
et victimes d’émeutes racistes en
février 1918, sont envoyés en avril
1918 sur les chantiers hydro-élec-
triques du Louron. Là, les conditions
de vie et de travail sont très diffi-
ciles. Les ouvriers construisent une
énorme canalisation en béton de 7
kilomètres.
Dix-neuf d’entre eux trouvent la
mort entre le 15 et le 30 août 1918
à cause du virus de la grippe espa-
gnole alors qu’ils travaillent dans le
Louron. L’épidémie tua 280000 per-
sonnes en France et 30 millions dans
le monde
How is it Annamites found them-
selves in the Louron valley ?
During WW1(1914-1918)because of the general
mobilization , Indochinese workers from Annam
and Tonkin were needed in France to work in arma-
ment plants, for example in Tarbes arsenal and Tou-
louse gunpowder factory.
140 workers from Toulouse, weakened by chemical
fumes and the racial riots of February 1918, were sent
to the hydroelectric sites of the Louron in April 1918.
The living and working conditions were very hard. The
workers had to build an enormous , concrete pipe 7 ki-
lometers long. 19 men died of the Spanish flu’between
the 15th and 30th of August 1918. The epidemic killed
28000 people in France and 30 million throughout the
world.
Perqué Annamitas en Loron ?
Pendent era Prumèra Guèrra mondiala, (1914-
1918), pr’amor dera mobilacacion deths òmes
metropolitans sus eth front, trabalhadors indo-
chinesis originaris deth Annam mès tanben deth
Tonkin ath Vietnam que venguen trabalhar ara fabri-
cacion d’armas, notadament en arsenal de Tarba e ena
podreria de Tolosa.
D’aquesta d’ací, 140 d’entre eris, aflaquits per ema-
nacions quimicas, e victimas de susmautas racistas en
herevèr 1918, que son enviats en abriu 1918 sus eths
chantièrs idroelectrics deth Loron. Atieu, eras condi-
cions de vita e de trabalh que son plan dificilas. Eths
aubrèrs que i basteishen ua enòrma canalisacion en
beton de 6 a 7 kilometras.
19 Annamitas que tròban era mort entre eth 15 e eth
30 d’aost 1918 pr’amor deth virus dera gripa espanhòla
mentre que trabalhan en Loron. Era epidemia qu’aucei-
sh 280 000 personas en França et 30 milions en monde
sancèr.
Tại sao những người An-nam lại
đến Lauron?
Trong thế chiến thứ nhất (1914-1918) những
người dân chính quốc bị động viên ra trận, chính
quốc cần đến dân xứ Đông-dương, phần lớn là
người gốc An-nam, cũng có nhiều người gốc Bắc-kỳ,
đến làm việc trong các nhà máy sản xuất vũ khí, nhất
là xưởng vũ khí ở Tarbes và nhà máy chế biến bột
thuốc súng ở Toulouse.
140 người trong những người làm việc tại xưởng chế
biến thuốc súng bị đưa vể làm việc trong công trường
thủy điện tại Lauron, vì sức khỏe của họ bị yếu kém và
vì họ là nạn nhân của cuộc nỗi dậy chống kỳ thị chủng
tộc vào tháng 2 năm 1918. Ở đây điều kiện sinh sống
và làm việc của họ cực kỳ khó khăn.
Những người công nhân nầy đã xây dựng một ống
nước bằng bê tông khổng lồ dài đến 7 cây số. Trong
lúc làm việc tại Lauron 19 người trong bọn họ đã tử
vong vào giữa những ngày 15 và 30 tháng 8 năm 1918
vì vi trùng dịch cảm cúm Tây-ban-nha. Bệnh dịch nầy
đã làm chết hết 280.000 trong nước Pháp và 30 triệu
người trên toàn cầu.
Table réalisée grâce au soutien d’EDF, d’Arkema et de
l’Office National des Anciens Combattants et Victimes
de Guerre, Le Pays d’art et d’histoire des vallées d’Aure
et du Louron, la commune de Cazaux-Debat et avec le
concours des élèves bilingues de quatrième du Collège
Maréchal Foch d’Arreau, Mme Bouygard Rosie et Mme
Luguern Phan Thi Hông Hanh
Les dégats de la
grippe espagnole
La revue des Annamites
à Tarbes
Les travailleurs
dans le canal.
Un ouvrier
annamite
Les Annamites sortent
de l’arsenal deTarbes
Cazaux-Debat
Les Amis de Cazaux
RéalisationPicboisPyrénées0562352916•MiseenpageChristianStaebler
POURQUOI DES ANNAMITES DANS LE LOURON ?2

3. À cette époque, les Viêtnamiens ve-
nusduTonkinoudel’Annamhabitent
souvent une région de montagnes et
vivent surtout de l’agriculture. Pour
travailler dans les champs il n’y a pas
encore de mécanisation, ils utilisent
donc des buffles. Toutefois, à cause
des différences climatiques, les types
de cultures ne sont pas les mêmes ;
les Annamites cultivent surtout du
riz et de nombreux fruits et légumes
tandis qu’à Cazaux-Debat, on cultive
des légumes, des pommes de terre,
du blé et fait aussi de l’élevage ovin
et bovin. Dans les Pyrénées, ils dé-
couvrent la neige, une autre forme
de culture et d’élevage dans un cli-
mat beaucoup plus rude que le leur.
Leur présence n’est pas passée ina-
perçue car les Louronais n’étaient
pas habitués à voir des étrangers,
surtout venus d’aussi loin.
Ils étaient installés dans un camp
ici-même sur la commune de Ca-
zaux-Debat, à proximité du chantier.
The Vietnamese and the
Pyrenean people
In those days, the Vietnamese who had been
brought from Tonkin or Annam inhabited moun-
tainous areas and lived on what the land yielded.
Mechanisation had not yet reached those regions and
the people relied on Asiatic buffaloes for their work.
Due to climatic differences, the types of cultures were
different here and there. The Annamites mostly grew
rice and many fruits and vegetables ; over here,people
lived on vegetables, wheat,potatoes and bred cows
and sheep. In the Pyrenees, the Annamites dis covered
other methods of farming and breeding and snow was
new to them.
They did not go unnoticed by the villagers who were
little used to seeing strangers let alone foreigners from
so far away. Their camp was on that very spot on the
district of Cazaux Debat and near their working site.
Eths Annamitas e eths pirenenencs
Ad aquesta epòca, eths Annamitas e eths Lorone-
sis que demoran en ua region de montanhas e
que viven sustot dera agricultura. Entà trabalhar
ens camps non i a pas encara de mecanisacion,
qu’utilizan vacas. Totun, pr’amor deras diferéncias cli-
maticas, eths tipes de culturas non son pas eths madei-
shis ; eths Annamitas que cultivan sustot arrís mentre
qu’eths pirenenecs cultivan legumes, mandòrras, blat e
que hèn tanben eslhevatge ovin o bovin. Ens Pirenèus,
que descrobeishen era nèu, ua auta forma de cultura
e d’eslhevatge en un climat plan mes rude qu’eth loé.
Era loa preséncia n’ei pas passada inapercebuda
pr’amor eths Loronesis n’èran pas acostumats a véger
etrangèrs, sustot venguts de tan lonh.
Qu’èran instalats en un camp acitau sus era comuna de
Cadaus-Devath, a proximitat deth chantier.
Những người An-nam và những
người Pê-rê-nê
Người An-nam thường sinh sống ở miền núi và
nhất là sống nhờ vào nông nghiệp vì họ chưa
được cơ khí hóa, khi làm viêc đồng áng họ chỉ
dùng đến trâu. Vì khí hậu khác nhau nên cách trồng
trọt không giống nhau, người An-nam thường trồng
lúa và cây ăn quả cùng rau cỏ, vì hoa quả, khoai tây và
lúa cũng có thể dùng vào việc chăn nuôi cừu và bò. Ở
Pê-rê-nê họ khám phá ra tuyết và cách trồng trọt và
chăn nuôi trong một khí hậu khắc nghiệt rất khác với
xứ họ.
Sự hiện diện của những người An-nam không che mắt
được những người xứ Lauron, vì ở đây người ta khô-
ng có thói quen gặp những người lạ, nhất là những
người lạ đó lại đến từ một xứ xa xôi.
Người An-nam sinh sống trong các căn trại tại chính
vùng đất nầy trong xã Cazaux-Debat, tiếp cận với
công trường.
Table réalisée grâce au soutien d’EDF, d’Arkema et de
l’Office National des Anciens Combattants et Victimes
de Guerre, Le Pays d’art et d’histoire des vallées d’Aure
et du Louron, la commune de Cazaux-Debat et avec le
concours des élèves bilingues de quatrième du Collège
Maréchal Foch d’Arreau, Mme Bouygard Rosie et Mme
Luguern Phan Thi Hông Hanh
Les Annamites lors de
la pause repas
Démonstration de culture
par Tonkinois à Versaille
Le marché de
Nui-Déo à Tonkin
Monsieur Carrère,
102 ans en 1918
Le maire de
Cazaux Debat
Cazaux-Debat
Les Amis de Cazaux
RéalisationPicboisPyrénées0562352916•MiseenpageChristianStaebler
LES VIÊTNAMIENS ET LES PYRÉNÉENS3

4. Dans les vallées d’Aure et Louron,
la construction d’usines hydroélec-
triques commence en 1917.
Depuis 1912, la Compagnie des Che-
mins de fer du midi a mis en place
un vaste projet d’électrification de
son réseau à partir des barrages
construits dans les Pyrénées.
On trouve plusieurs usines dont huit
exploitées aujourd’hui par l’EDF : à
Loudenvielle,àBeyrède,celledeBor-
dère à Arreau, à Guchen, à Saint Lary,
à Fabian, à Eget et Maison Blanche
au Rioumajou.
L’eau est retenu par des prises d’eau
ou barrages, elle est ensuite trans-
portée par canaux dont certains sou-
terrainsversdeschambresd’eaupuis
envoyée dans des conduites forcées
qui servent à faire tourner des tur-
bines à l’intérieur des centrales.
L’usine d’Arreau devait alimenter la
poudrerie située à Lannemezan et
qui fabriquait des munitions pour le
front. Pour fabriquer de l’azote, un
composant chimique utilisé dans les
explosifs, il était nécessaire d’utiliser
de l’électricité.
Hydroelectricity in the Aure and
Louron valleys
In these valleys, the construction of hydroelectric
plants started in 1917.
In 1912, The Southern Railways Company had initiated
a vast project to electrify its net thanks to dams built in
the Pyrenees. Several plants are still exploited to-day by E
D F, 8 of them are nearby, Londenvielle, Beyrede,Bordere,
near Arreau, Guchen, St Lary, Fabian, Eget, Maison Blanche
in Rioumajou. The water was stored behind the dams then
transported in big pipes, some of them underground, towar-
ds waters chambers and then to penstocks used to turn tur-
bines inside the plants.
The Arreau plant was meant to supply the powder mill near
Lannemezan where they made munitions for the war . Elec-
tricity was needed to produce nitrogen, a chemical compo-
nent used in the making of explosives.
Era idroelectiricitat enas vaths
d’Aura e deth Loron
Enas vaths d’Aura e deth Loron, era construccion d’usi-
nas idroelectricas que commença en 1917.
Dempuish 1912, era Companhia deth camin de hèr deth
mieidia qu’a botat en plaça un vaste projècte d’electrifica-
cion deth sué hielat a partir deths barratges bastits ens Pire-
nèus.
Que trobam mantuas usinas, ueit espleitadas uei pera EDF :
a Lodenvièla, a Beireda, era de Bordèras en Àrreu, a Gushen,
a Sent Lari, a Fabian, a Eget e Maison Blanca ath Arriumajor.
Era aiga qu’ei retenguda per presas d’aiga o barratges, en se-
guir qu’ei carrejada per agaus, daubuns sosterrans, de cap
a resèrvas d’aiga puish qu’ei enviada en conduitas forçadas
que serveishen a hèr virar eras turbinas laguens eras cen-
tralas.
Era usina d’Àrreu que devèva alimentar era podreria situa-
da alavetz en Lanamesa e de qui fabricava municions entath
front. Entà fabricar azòt, un composant quimic emplegat ens
explosius, que hèva necèra d’utilizar electricitat.
Thủy điện trong các thung lũng
Aure và Lauron
Nhà máy thủy điện ở các thung lũng Aure và Lauron
được xây dựng vào năm 1917.
Từ năm 1912 công ty đường sắt miền Nam nước Pháp
(Midi) đưa ra một dự án khổng lồ về việc tạo ra một mạn
lưới điện lực bắt nguồn từ các đập nước được xây dựng trên
vùng núi Pê-rê-nê. Có rất nhiều nhà máy, trong đó có 8 nhà
máy do E.D.F.( điện lực nước Pháp) khai thác như ở: Londe-
ville, ở Bayède, nhà máy Borrdère ở Arreau, Guchen, Saint-
Lavy, Fabian, Eget, nhà máy Maison Blanche ở Rioumajou.
Nước được giữ lại trong các bể chứa, trong các đập, sau đó
theo các kênh đào một đôi khi kênh chạy ngầm vào lòng
đất, đưa nước về các phòng chứa rồi do các ống ép nước
được đẩy vào để làm quay các tua-bin trong các nhà máy
điện.
Nhà máy Arreau bắt buộc phải cung cấp điện cho maý sản
xuất bột thuốc súng tại Lannemezan, ở đây người ta sán
xuất đạn để cung cấp cho chiến trường. Để chế ra chất
đạm, một hợp chất hóa học cần thiết trong việc chế biến
chất nổ, công việc nầy phải cần đến điện lực.
Table réalisée grâce au soutien d’EDF, d’Arkema et de l’Office
National des Anciens Combattants et Victimes de Guerre, Le
Pays d’art et d’histoire des vallées d’Aure et du Louron, la com-
mune de Cazaux-Debat et avec le concours des élèves bilin-
gues de quatrième du Collège Maréchal Foch d’Arreau, Mme
Bouygard Rosie et Mme Luguern Phan Thi Hông Hanh.
Photos vietnamiens Tarbes et Toulouse : SPA (Section photo-
graphique de l’armée) Collection Bibliothèque de documenta-
tion internationale contemporaine http://www.bdic.fr/
Photos chantier : Edit. E Senz, Toulouse
La chambre d’eau de
l’usine d’Arreau
La construction de
l’usine de poudre de
Lannemezan
La corvée
La construction de
l’usine d’Arreau
Cazaux-Debat
Les Amis de Cazaux
RéalisationPicboisPyrénées0562352916•MiseenpageChristianStaebler
L’HYDROÉLECTRICITÉ DANS LES VALLÉES D’AURE ET DU LOURON4