Πρακτικά 1ου Πανελληνίου Συνεδρίου Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης

2. ISBN: 978-960-233-216-0
Copyright © 2015
Επιμέλεια Εξωφύλλου: Χριστίνα Παρασκευοπούλου

3. Περιεχόμενα
Επιστημονική Επιτροπή (σελ. 1)
Οργανωτική Επιτροπή (σελ. 2)
Γραμματεία (σελ. 4)
Χαιρετισμός (σελ. 5)
Εισαγωγή (σελ. 7)
Αντί Προλόγου: Ομιλία Κωνσταντίνου Τσουκαλά (σελ. 12)
Εισηγήσεις Προσκεκλημένων Ομιλητών
Για την Κοινωνιολογία στην Ελλάδα. Αναδρομές και αναμονές
Μαρία Ηλιού (σελ. 14)
«Ισότητα στην ελληνική εκπαίδευση; Ας γελάσω…» Οι κοινωνικές και οι εκπαιδευτικές
ανισότητες στην Ελλάδα σύμφωνα με τις απόψεις φοιτητριών και φοιτητών ελληνικών
Α.Ε.Ι. και Α.Τ.Ε.Ι.
Αργύρης Κυρίδης (σελ. 19)
Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης: Απόπειρα προσέγγισης όψεων της σημερινής πολυ-
επίπεδης και πολύμορφης κρίσης
Κώνσταντίνος Λάμνιας (σελ. 20)
Άτυπες μορφές εκπαίδευσης και θεσμοθετημένες εκπαιδευτικές πρακτικές: συγκλίσεις
και αντιφάσεις
Δήμητρα Μακρυνιώτη (σελ. 21)
Γυναίκες και σταδιοδρομίες στον ακαδημαϊκό χώρο: δυσκολίες και στρατηγικές υπέρβασης
Ελένη Μαραγκουδάκη (σελ. 22)
Κοινωνιολογία της Ελληνικής Εκπαίδευσης: παραγωγή θεωρίας και εμπειρικής έρευνας
(στοχασμοί και προβληματισμοί)
Θεόδωρος Μυλωνάς (σελ. 23)
Ταξικές διαστάσεις της διαπολιτισμικότητας
Γιώργος Νικολάου (σελ. 26)
Ακαδημαϊκή λογοκρισία και επιστημονική αναστοχαστικότητα
Νίκος Παναγιωτόπουλος (σελ. 27)

4. Οι τέσσερις «εποχές» της σχολικής αποτυχίας
Παναγιώτης Παπακωνσταντίνου (σελ. 28)
Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης: Η αναζήτηση της πορείας της στο σύγχρονο κόσμο της
παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας
Ιωάννης Ε. Πυργιωτάκης (σελ. 29)
Η κοινωνιολογία της εκπαίδευσης στην Ελλάδα: πραγματικότητα και προοπτικές
Ελένη Σιάνου-Κύργιου (σελ. 30)
Η θεωρία του συμβολικού ελέγχου και η συνεισφορά της στην κατανόηση της εκπαίδευσης
και της σύγχρονης «καθολικά παιδαγωγημένης» κοινωνίας
Άννα Τσατσαρώνη (σελ. 31)
Εισηγήσεις
Εκπαίδευση στην Ετερότητα: Η εισαγωγή της Κοινωνικής
Ανθρωπολογίας στην Ελλάδα 1940 – 1959,
Γιώργος Αγγελόπουλος (σελ. 32)
Η επαγγελματική ικανοποίηση των σχολικών συμβούλων στην
Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης Κεντρικής Μακεδονίας
Iωάννης Αδαμόπουλος (σελ. 37)
O «αποτελεσματικός ηγέτης» και η δράση του ως προς
την κοινωνιολογική προσέγγιση της σχολικής βίας.
Στέλλα Αλεξίου (σελ. 48)
Ο Γλωσσικός Σεξισμός στα Εγχειρίδια Γλώσσας της Γ’ Δημοτικού:
Μία Ποσοτική Ανάλυση Περιεχομένου
Χρήστος Αλεξόπουλος, Ευάγγελος Χαρβούρος,
Διονύσης Γουβιάς, (σελ. 53)
H εκπαίδευση μέσα από το κινηματογραφικό είδος των School Movies-
ένα μοντέλο σύγκρισης της θεσμοθετημένης εκπαίδευσης με τη δημόσια
παιδαγωγική του κινηματογράφου
Νικόλαος Αλέτρας, Σταυρούλα Γερασάκη, (σελ. 54)
Αντιλήψεις των γυναικών μελών ΔΕΠ για το εργασιακό περιβάλλον τους
Αναστασία Αναστασάκη, (σελ. 58)
Καθοριστικοί παράγοντες που επηρεάζουν την ερευνητική παραγωγικότητα
των γυναικών μελών ΔΕΠ
Αναστασία Αναστασάκη, (σελ. 64)

5. Διαπολιτισμικότητα και μετασχηματισμός στην εκπαίδευση: μια αναστοχαστική
καταγραφή στο πλαίσιο της νέας μάθησης
Ευγενία Αρβανίτη, (σελ. 70)
Κοινωνικές ανισότητες και θετικές διακρίσεις: η πρόσβαση στο πανεπιστήμιο
των μελών της μειονότητα της Θράκης
Νέλλη Ασκούνη, (σελ. 71)
Αποκλίνουσα συμπεριφορά – Η παραβατικότητα στο νηπιαγωγείο. Οικογένεια.
Σχέσεις διαρκούς αλληλεπίδρασης;
Άννα Ατσαλή, (σελ. 72)
Κοινωνικές ανισότητες και πολιτιστικές δράσεις στο σχολείο
Άννα Βακάλη, Γεώργιος Γεωργιάδης,
Δαμιανός Ξανθόπουλος, (σελ. 82)
Συγκρουσιακά θέματα τοπικής ιστορίας: το μνημείο του ολοκαυτώματος
στα Γιάννενα
Ιφιγένεια Βαμβακίδου, Αστέριος Κουκούδης,
Ανδρομάχη Σολάκη (σελ. 91)
Η μελέτη της ετερότητας στη σχολική τάξη: μια ανάλυση υπαγωγής μελών
Αλεξάνδρα Βασιλοπούλου, (σελ. 106)
Η κοινωνική και πολιτική αγωγή στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση στην Ελλάδα
και η διαμόρφωση του πολίτη της νέας εποχής της παγκοσμιοποίησης
Ασημίνα Βατσίτση, (σελ. 107)
Παιδιά, Συλλογική Ταυτότητα και Εκπαιδευτική Διαδικασία
Μαρία Βεργέτη, Φρόσω Χαραλαμπίδου, (σελ. 119)
Πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και κοινωνική δικαιοσύνη
Αθανάσιος Βέρδης, (σελ. 120)
Η κατανόηση και η ανάδειξη του ισότιμου ρόλου των εκπαιδευομένων,
από τους εκπαιδευτές, σε περιβάλλον ανοικτής κι εξ αποστάσεως εκπαίδευσης
Ηλίας Βλάχος, (σελ. 125)
Η κοινωνική προσφορά του ολοήμερου σχολείου στην ολοκήρωση των κατ’ οίκων
εργασιών: Μία ερευνητική προσέγγιση από τη σκοπιά των εκπαιδευτικών
Σταματία Γαβριήλογλου,, Μαρία Μπάρμπα, (σελ. 131)

6. Στάσεις και αντιλήψεις των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης για
το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού
Σταματία Γαβριήλογλου, Μαρία Μπάρμπα, (σελ. 137)
Ζητήματα μεθοδολογίας στην έρευνα για τη σχολική βία
Στράτος Γεωργούλας, (σελ. 143)
Μικροί, μεγάλοι μαζί στην πρόληψη της βίας
Άρτεμις Γιώτσα, (σελ. 144)
Ποσοτική και ποιοτική εκτίμηση των καταγεγραμμένων περιστατικών της σχολικής
βίας/εκφοβισμού στους μαθητές της Περιφέρειας Ηπείρου
Τατιανή Γκάτσα, (σελ. 145)
Ο πόλεμος των ερμηνειών για τα αίτια της κρίσης χρέους στην Ελλάδα: η εσωτερίκευση
του κυρίαρχου ευρωπαϊκού αφηγήματος από τους νέους
Αθανάσιος Γκότοβος, (σελ. 150)
Ο Κριτική παρουσίαση του αναλυτικού προγράμματος του International Baccalaureate
Κωνσταντίνος Γόγαλης, (σελ. 166)
Σύνδεση Σχολείου και Κοινότητας: Σύνοψη Καλών Πρακτικών και Προτάσεις Πολιτικής
που προέκυψαν από την υλοποίηση της Δράσης 7, της Πράξης «Εκπαίδευση Αλλοδαπών
και Παλιννοστούντων Μαθητών», κατά το διάστημα 2010-13
Διονύσης Γουβιάς, Μαρία Γκασούκα, Χρυσή Βιτσιλάκη, (σελ. 173)
Η εκπαιδευτική έρευνα στο καθρέφτη της χρηματοοικονομικής κρίσης: προς
μια βιοπολιτική της εκπαιδευτικής έρευνας
Γεωργία Γούγα, Ιωάννης Καμαριανός, (σελ. 174)
Νέες Μορφές Εκπαίδευσης και Δυσμενές Κοινωνικό Πλαίσιο: Η Περίπτωση
των Γυναικών Ρομά
Λάμπρος Γράμψας, Γεώργιος Γιακουμάκης, (σελ. 175)
«Από την ισότητα ευκαιριών στο μύθο της αξιοκρατίας» Οι απόψεις των εκπαιδευτικών
Πληροφορικής για την ανισότητα των φύλων
Δήμητρα Γρίνου, (σελ. 181)
Κοινωνιολογικές όψεις της ένταξης και χρήσης των Τεχνολογιών της Πληροφορίας
και Επικοινωνιών (Τ.Π.Ε.) στην εκπαίδευση
Απόστολος Δαρόπουλος, (σελ. 188)

7. Ο αλληλοσυμπληρωματικός χαρακτήρας δια βίου μάθησης και κοινωνικής-αλληλέγγυας
οικονομίας για μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς. Εμπειρική Διερεύνηση
Αθανάσιος Κ. Δεβετζίδης, (σελ. 189)
Θεσμοθετημένες διακρίσεις: Η «διανομή των δικαιωμάτων σπουδής» από τους φορείς του
Κόμματος – Κράτους, στους νέους Έλληνες της περιοχής Αργυροκάστρου, κατά τη διάρκεια
του καθεστώτος Ραμίζ Αλία
Κωνσταντίνος Δημητρόπουλος, (σελ. 198)
Η ελληνόγλωσση εκπαίδευση στη Διασπορά. Παρόν και μέλλον
Πασχάλης Δήμου, Μαγδαληνή Βίτσου, (σελ. 204)
Διερεύνηση της έμφυλης αναλογίας των αναπληρωτών εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας
και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης
Δάφνη Δουλγερίδου, Αναστάσιος Παπαδημητρίου,
Αλέξιος Τσιούλης, (σελ. 211)
Ιχνηλατώντας την πορεία των αποφοίτων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων: Μετάβαση και
ένταξη σε περίοδο κρίσης
Αναστάσιος Εμβαλωτής, (σελ. 217)
Κινητικές δυσκολίες και κοινωνική περιθωριοποίηση στο σχολείο. Ο ρόλος
του εκπαιδευτικού
Χαρίλαος Κ. Ζάραγκας, (σελ. 218)
Η ενασχόληση των νηπίων με αθλητικές δραστηριότητες στον ελεύθερο χρόνο
και η κοινωνική τους προέλευση
Χαρίλαος Κ. Ζάραγκας, Παππά Αικατερίνη, Τσιολάκη Αλεξάνδρα,
Φώτογλου Ελένη, (σελ. 233)
Τα δημόσια σχολεία λένε STOP στη βία. Μαθαίνοντας τα παιδιά να αναγνωρίζουν και να
αποδοκιμάζουν τη βία στην καθημερινότητά τους.
Ανδρέας Ν. Ζεργιώτης, (σελ. 249)
Η θεωρία του πολιτισμικού κεφαλαίου στην εκπαίδευση: ζητήματα αγωγής, σχολικής
αποτυχίας και κοινωνικής διαστρωμάτωσης στα χρόνια της κρίσης
Ζωή Ζιωντάκη, Αθανάσιος Σακκάς, (σελ. 250)
Η επιρροή του οικογενειακού περιβάλλοντος στη σχολική επίδοση των μαθητών
Κυριακή Θεοδοσιάδου, (σελ. 259)

8. Οι προωθούμενες από τη διαπολιτισμική εκπαίδευση κοινωνικές αξίες ως ασπίδα
στην ετερότητα
Γεώργιος Καδιγιαννόπουλος, Μαρία Καραβίδα, (σελ. 267)
Η γυναίκα διευθύντρια και η διαχείρηση της σχολικής τάξης
Κωνσταντίνα Καζέπη, (σελ. 272)
Γυναίκες ερευνήτριες τη δεκαετία του ΄60: Η αποδιαφοροποίηση ή η μετα-
διεπιστημονικότητα στο κοινωνιολογικό παίγνιο
Ευαγγελία Καλεράντε, (σελ. 279)
Εκπαίδευση, στερεότυπα και ‘Λόγοι’ περί φύλου: μια ανθρωπολογική προσέγγιση
Μαρία Κάλφα, (σελ. 280)
Η έμφυλη διάσταση της αλληλεπίδρασης στο Δημοτικό Σχολείο: η παρατήρηση στην τάξη
Βασιλική Κάντα, (σελ. 284)
Η έκφραση αλληλεγγύης στην εκπαίδευση σε εποχή κρίσης: μορφωτική και κοινωνική
συμβολή
Βασιλική Καντζάρα, (σελ. 295)
Ο ρόλος της ομάδας των συνομηλίκων στο φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού
Κωνσταντίνα Δ. Κάπαρη, (σελ. 296)
Το Εργατικό Κέντρο Βόλου από την ίδρυσή του ως τη δίκη του Ναυπλίου: δράσεις,
ο ιδεολογικός και παιδευτικός του ρόλος. Το ΕΚΒ: η Νυχτερινή Σχολή, το Παρθεναγωγείο
και το κοινωνικό πλαίσιο της λειτουργίας τους
Αλεξία Καπραβέλου, (σελ. 305)
Οι απόφοιτοι της Ζαρίφειου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Αλεξανδρούπολης και του
Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
Αθανάσιος Τ. Καραφύλλης, (σελ. 311)
Ομοφυλόφιλα παιδιά και ομοφυλόφιλοι εκπαιδευτικοί: Πόσο έτοιμο είναι το σχολείο μας να
αποδεχτεί αυτή τη μορφή διαφορετικότητας;
Ζαχαρένια Καραθανάση, Αναστασία Καστραντά, (σελ. 312)
Εναλλακτικές Ψυχοκοινωνιολογικές Προσεγγίσεις στο φαινόμενο του Σχολικού Εκφοβισμού
Ζαχαρένια Καραθανάση, Αναστασία Καστραντά, (σελ. 318)
Τελετουργική επικοινωνία στο νηπιαγωγείο
Ρένα Κατσένου, (σελ. 323)

9. Στερεοτυπικές αντιλήψεις και διακρίσεις φύλου στο σχολικό εγχειρίδιο της Αντιγόνης
Σοφοκλέους: ποσοτική παρουσίαση των ευρημάτων της έρευνας.
Βασίλης Κατσίβελος, Διονύσης Γουβιάς, Χρήστος Αλεξόπουλος, (σελ. 329)
Επίδραση κοινωνικών συνθηκών στη μάθηση των μαθηματικών:
τρεις μαθηματικές ιστορίες
Απόστολος Κέμος, Χαράλαμπος Κοττεάκος, Κωνσταντίνα Τζέλιου, (σελ. 338)
Πανεπιστήμια και κρίση στην Ελλάδα: επιδόσεις και νεο-φιλελευθερισμός
Σωκράτης Κονιόρδος, (σελ. 346)
Εκπαιδευτικές στρατηγικές μεταναστών γονέων μαθητών Δημοτικών Σχολείων Εργατικών
Συνοικιών της Πάτρας
Γεράσιμος Κουστουράκης, Γεωργία Σπηλιοπούλου, Άννα Ασημάκη, (σελ. 349)
Διαπολιτισμική εκπαίδευση και ολιγοθέσια σχολεία: Μία προσπάθεια διερεύνησης των
απόψεων των Προϊσταμένων των σχολικών μονάδων
Αναστασία Κουτίβα, Παναγούλα Παπαδημητροπούλου, (σελ. 350)
Αναλύοντας το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης και τις επιπτώσεις του στην κοινωνία
και στην εκπαίδευση
Δημήτριος Κρέκης, (σελ. 358)
Λέξη και περιεχόμενο. Η συνεργασία γονέων –εκπαιδευτικών
Παντελής Κυπριανός, Αφροδίτη Σταυροπούλου, (σελ. 366)
Η Λαϊκή Εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα: Αναπαραστάσεις της Αυτοδιοίκησης και της
Λαϊκής Δικαιοσύνης στα αναγνωστικά βιβλία της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής
Απελευθέρωσης (1944)
Κωνσταντίνος Κυριάκης, (σελ. 371)
Σημειολογική και κοινωνιολογική προσέγγιση των εξωφύλλων των σχολικών
αναγνωστικών
κατά την περίοδο 1903-1952
Φώτιος Λαμπίρης, (σελ. 377)
Χωράνε οι μητρικές γλώσσες των αλλόφωνων μαθητών στο ελληνικό δημοτικό σχολείο;
Οι απόψεις των εκπαιδευτικών
Ιωάννης Λάμπρος, Γιώργος Νικολάου, (σελ. 379)

10. Η θεωρία του Andy Green για τη δημιουργία των εκπαιδευτικών συστημάτων και η
εφαρμογή της στην περίπτωση της Ελλάδας
Νεκταρία Λιοδάκη, (σελ. 389)
Δυνατότητες και περιορισμοί του συνδυασμού ποσοτικών και ποιοτικών μεθόδων έρευνας
Νεκταρία Λιοδάκη, (σελ. 395)
Έμφυλες κοινωνικές αναπαραστάσεις στα γλωσσικά εγχειρίδια 1955 και 2006
Ευαγγελία Λόζγκα, (σελ. 400)
Διαγενεακή Αναπαραγωγή της Κοινωνικής Ανισότητας. Ανιχνευτική διερεύνηση της
πρόσβασης των νέων στην εκπαίδευση και το επάγγελμα στα απογραφικά δεδομένα του
2001 & 2011
Θωμάς Μαλούτας, (σελ.408)
ΤΠΕ και οι διαφορές στη μάθηση ανάμεσα στα σχολεία αγροτικών και αστικών περιοχών:
έρευνα για την εξέλιξη του φαινομένου στο νομό Αργυροκάστρου Αλβανίας
Λορέτα Μαμάνι, (σελ. 409)
Η εξωσχολική εκπαίδευση των παιδιών στην προεφηβική ηλικία
Μαγδαληνή Μανιού, (σελ. 414)
Η Εθνοπολιτισμική Ετερότητα ως γενεσιουργός αιτία του Σχολικού Εκφοβισμού
Αννέτα Μαντέλη, Γιώργος Νικολάου, (σελ. 418)
Σχολική ζωή και πρακτική ιδεολογία στο Νηπιαγωγείο
Άννα Καλλιόπη Μαυρογιώργου, (σελ. 429)
Αξιολόγηση των Εκπαιδευτικών λογισμικών για το μάθημα των Θρησκευτικών
στο Δημοτικό Σχολείο
Αγορίτσα Mήττα, Πολυξένη Μήτση, (σελ. 435)
Ο ρόλος της γλώσσας στα σχήματα αντίληψης των εκπαιδευτικών: μια ιστορία
παραγνώρισης
Ιωάννα Μικρογιαννάκη, (σελ. 444)
Ο κοινωνικός ρόλος του εκπαιδευτικού
Μπάκας Θωμάς, Κανούριου Ελένη, Δημητριάδη Ελένη, (σελ. 450)
Η κατασκευή στερεοτύπων για την ανώτατη εκπαίδευση από τον ημερήσιο Τύπο
Αλέξανδρος Μπαλτζής, Γιώργος Αγγελόπουλος, (σελ. 451)

11. Μορφές βίας στα Δημοτικά σχολεία και Γυμνάσια της πόλης του Αργυροκάστρου
Ευανθία Μπαρούτα, Λορέτα Μαμάνι, (σελ. 457)
Η κρίση του Νεοελληνικού Σχολείου και η διδασκαλία της Μουσικής στη Γενική Εκπαίδευση:
απόψεις εκπαιδευτικών της Μουσικής
Καλλιόπη Μπεκιάρη, (σελ. 462)
Έμφυλες διαστάσεις της βίας στο σχολείο
Ανδρομάχη Μπούνα, Θεόδωρος Θάνος, (σελ. 467)
Τα παιδιά στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης: Η αποτύπωση της κατάστασης
μέσα από έρευνα στον Τύπο (2013-2014)
Μαρία Νικολάου Σουζάννα, (σελ. 468)
Εκπαίδευση σε συνθήκες κρίσης
Βασίλης Ντακούμης, (σελ. 469)
Αντιλήψεις, στάσεις και εμπειρίες των μαθητών της ΣΤ Δημοτικού σχετικά με επιλεγμένες
πτυχές της σχολικής ζωής
Χαράλαμπος Νταλάκας, (σελ. 470)
Απόψεις των γονέων για το Πρόγραμμα Σπουδών του Νηπιαγωγείου
Παναγούλα Παπαδημητροπούλου, Μαρία Καραλή,
Νικόλαος Μάνεσης, (σελ. 477)
Σχολικές επιδόσεις μαθητών δημοτικού της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας: η επίδραση
κοινωνικοοικονομικών δεικτών και εθνικής προέλευσης
Ανδριανή Παπαδοπούλου, Λήδα Στεργίου, (σελ. 484)
Η μαθησιακή διαδικασία και οι μαρτυρούμενες ποινές στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων
(1876-1913)
Μάρθα Γ. Παπαδοπούλου (σελ. 493)
Οι γονείς των μαθητών στην κοινωνιολογική έρευνα: ένα θεωρητικό και
μεθοδολογικό πλαίσιο
Αντιγόνη- Άλμπα Παπακωνσταντίνου, (σελ. 519)
Εκπαίδευση και κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη:Η περίπτωση του ΤΕΙ Ιονίων Νήσων
Γιώργος Παπακωνσταντίνου, (σελ. 520)
Συμπεριληπτική Εκπαίδευση και Μετανάστευση
Λαμπρινή Παππά, (σελ. 533)

12. Κοινωνιολογικές και παιδαγωγικές διαστάσεις της εκπαίδευσης ευάλωτων κοινωνικών
ομάδων. Η περίπτωση των Ρομά του Νομού Ευβοίας
Χρήστος Παρθένης, Ευάγγελος Ι. Χαϊνάς, (σελ. 538)
Διεπιστημονικές προσεγγίσεις της διαχείρισης των εκπαιδευτικών ανισοτήτων των
μαθητών/τριών Ρομά, στο πλαίσιο υλοποίησης του προγράμματος: «Εκπαίδευση
των Παιδιών Ρομά»
Χρήστος Παρθένης, Ευάγγελος Ι. Χαϊνάς, (σελ. 559)
Το αντικείμενο της Κοινωνιολογίας στην Εκπαίδευση Στελεχών της Εμπορικής Ναυτιλίας
Ισίδωρος Παχουνδάκης, (σελ. 576)
Πέρα από την ιδιωτική και κρατική εκπαίδευση: Η εκπαίδευση ως ένας θεσμός των “κοινών”
Γιάννης Πεχτελίδης, Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Ελένη Δαμοπούλου, (σελ. 588)
Αναπαραστάσεις των δασκάλων για τη φοίτηση των Ρομά μαθητών τους
Παναγιώτης Πίλουρης, Γεώργιος Παπαγεωργίου, (σελ. 589)
Το νέο πρόγραμμα σπουδών φυσικών επιστημών για την υποχρεωτική εκπαίδευση
ως εργαλείο διαμεσολάβησης υπό το πρίσμα της κοινωνικο-πολιτισμικής θεωρίας
Κατερίνα Πλακίτση, (σελ. 600)
Η μουσική πράξη ως δημιουργία και παράσταση σχέσεων: Ο Christopher Small
και η μουσικοπαιδαγωγική κληρονομιά του
Θεοχάρης Ράπτης, (σελ. 601)
Το φαινόμενο του Σχολικού Εκφοβισμού στην Ελληνική Εκπαίδευση: Οι τύποι, οι αιτίες
και οι συνέπειες του φαινομένου
Αναστάσιος Ρομπόρας, (σελ. 608)
Επαγγελματική μάθηση των Νηπιαγωγών ως παράγοντας επιτυχημένης μετάβασης
στο Δημοτικό Σχολείο
Μαρία Σακελλαρίου, Ροδόκλεια Αναγνωστοπούλου,
Παναγιώτα Στράτη, (σελ. 609)
H θέση της γυναίκας στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση στη σύγχρονη ευρωπαϊκή και ελληνική
πραγματικότητα
Ελένη Σιαφάκα, (σελ. 619)

13. Γνώση και Εξουσία στη Διοίκηση της Εκπαίδευσης: Οι Μετατοπίσεις στο Πεδίο
της Εκπαιδευτικής Πολιτικής ως ανταπόκριση της Ελλάδας στις Κατευθύνσεις της
Παγκοσμιοποίησης και του Εξευρωπαϊσμού
Πολυχρόνης Σιφακάκης, (σελ. 626)
Παιχνίδι: εργαλείο κοινωνικής ανάπτυξης του παιδιού; Μία κριτική θεώρηση στις θεωρίες
των Piaget- Vygotsky
Ιωάννης Σκαγιάς, (σελ. 636)
Οι αντιλήψεις των μελών Δ.Ε.Π. του Πανεπιστημίου Πατρών για τη θέση και τη στάση
του ερευνητή στο πεδίο της βιογραφικής προσέγγισης
Άννα Σολωμού, Άννα Ασημάκη, (σελ. 642)
Μορφές βίας στα γυμνάσια του 19ου και του πρώτου μισού του 20ου αιώνα:
από το 1836 έως το 1950
Γεωργία Σπάλα, (σελ. 648)
Νόρμες και ρόλοι στην ομάδα κατά τη λήψη αποφάσεων. Κοινωνικές
και κοινωνικό-μαθηματικές νόρμες
Νικόλαος Συμεωνίδης, (σελ. 654)
Κοινωνιολογία των ΤΠΕ- Έμφυλη διάσταση
Όλγα Τάσση, (σελ. 660)
Η LGBT Κοινότητα στην Αλβανία, προβληματισμοί στη διαπαιδαγώγηση
Adisa TELITI, Ersida TELITI, (σελ. 669)
Πρώτης γενιάς φοιτητές, πολιτισμικό κεφάλαιο και εμπειρίες από τις σπουδές
στο πανεπιστήμιο
Όλγα Τζαφέα, (σελ. 670)
ΕΑΝ– Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Σχολικής Βίας. Καλές πρακτικές κατά του σχολικού
εκφοβισμού στις ευρωπαϊκές χώρες
Γαβριήλογου Σταματία, (σελ. 683)
Πολιτισμικές πρακτικές των γονέων και κοινωνική προέλευση
Ευθύμιος Τόλιος, Θεόδωρος Θάνος, (σελ. 688)
Κριτική θεώρηση της κοινωνιολογίας του σχολικού εκφοβισμού
Χρήστος Τουρτούρας, Ελευθερία Μπαλή, (σελ. 689)

14. Εκφάνσεις της σχολικής βίας. Οι απόψεις των εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης
Αντώνης Τσατσάκης, Θεόδωρος Θάνος, (σελ. 690)
Άτυπες μορφές γνώσεις στην τυπική εκπαίδευση: Ένα παράδειγμα
Νικόλας Τσαφταρίδης, (σελ. 691)
Επιλογή σπουδών στην ανώτατη εκπαίδευση και κοινωνική τάξη στην εποχή της κρίσης
Ιάκωβος Τσιπλακίδης, (σελ. 697)
Η συμβολή της Μη Τυπικής Εκπαίδευσης στην καταπολέμηση του Κοινωνικού Αποκλεισμού
στο σχολείο: Μια προσέγγιση στο πλαίσιο της σύγχρονης Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής
Θεωρίας
Χρήστος Τσιρώνης, (σελ. 702)
Γλωσσικές δομές του πόνου σε σύγχρονα δημοσιογραφικά και διαφημιστικά κείμενα –
Ο ρόλος της εκπαίδευσης
Νικολέττα Τσιτσανούδη, Εμίλ Θεοδωρόπουλος, Αντώνης Μαλλίδης, (σελ. 714)
Μη τυπικές και άτυπες μορφές εκπαίδευσης στην απόκτηση βασικών δεξιοτήτων στη χρήση
του υπολογιστή
Ροδάνθη Τσώνη, Τζένη Παγγέ, (σελ. 725)
Κοινωνικές διαστάσεις της εκπαιδευτικής πολιτικής: Η περίπτωση του Ολοήμερου Σχολείου
Γεώργιος Π. Φλουρής, (σελ. 732)
Δυνατότητες ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων με την αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών
της Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) στο μάθημα των Θρησκευτικών στο Δημοτικό
Σχολείο
Ιωάννης Φύκαρης, Πολυξένη Μήτση, (σελ. 748)
Επαγγελματική κατάρτιση και απασχόληση: από την ανεργία των νέων στην πολιτική των
Vouchers Ερευνητικά δεδομένα & κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις
Νίκος Φωτόπουλος, (σελ. 763)
Οι συνέπειες της φτώχειας στο ελληνικό Δημοτικό Σχολείο
Μελπομένη Χρήστου, (σελ. 764)
Κοινωνιοσημειωτική ανάλυση της παιδικής εργασίας σε σποτ της Διεθνούς Αμνηστίας
Αναστασία Χριστοδούλου, Αργύρης Κυρίδης, Λάζαρος Παπουτζής,
Ελένη Σολάκη, (σελ. 779)

15. Ανοδικά κινούμενοι έφηβοι της εργατικής τάξης. Μια βιογραφική προσέγγιση για το
σχηματισμό του habitus τους
Μιχάλης Χριστοδούλου, (σελ. 793)
Ριζοσπαστικός εποικοδομητισμός: γνώση, μάθηση και εκπαίδευση
Ερμόλαος Ψαριανός, (σελ. 788)
Κοινωνιολογικές διαστάσεις της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας
Ερμόλαος Ψαριανός, (σελ. 809)

16. 1
Τιμητική Επιστημονική Επιτροπή
Ηλιού Μαρία, Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης
Λάμνιας Κωνσταντίνος, Καθηγητής Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης
Μυλωνάς Θεόδωρος, Καθηγητής Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης
Πυργιωτάκης Ιωάννης, Καθηγητής Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης
Τσουκαλάς Κωνσταντίνος, Καθηγητής Κοινωνιολογίας
Πρόεδρος Επιστημονικής Επιτροπής
Θάνος Θεόδωρος, Επίκ. Καθηγητής Π. Ιωαννίνων
Μέλη Επιστημονικής Επιτροπής
Αλεξίου Θανάσης, Καθηγητής Παν/μίου Αιγαίου
Ανδρεαδάκης Νίκος, Αναπλ. Καθηγητής Παν/μίου. Αιγαίου
Αρβανίτη Ευγενία, Λέκτορας Παν/μίου Πατρών
Αρτινοπούλου Βάσω, Καθηγήτρια Παντείου Παν/μίου
Ασημάκη Άννα, Λέκτορας Παν/μίου Πατρών
Βεργέτη Μαρία, Επίκ. Καθηγήτρια Δημοκρίτειου Παν/μίου Θράκης
Βιτσιλάκη Χρυσή, Καθηγήτρια Παν/μίου Αιγαίου
Γεωργούλας Στράτος, Αναπλ. Καθηγητής Παν/μίου Αιγαίου
Γουβιάς Διονύσιος, Επίκ. Καθηγητής Παν/μίου Αιγαίου
Γώγου Λέλα, Καθηγήτρια Δημοκρίτειου Παν/μίου Θράκης
Δαρόπουλος Απόστολος, Διδάσκων (407) Παν/μίου Θεσσαλίας
Ελευθεράκης Θεόδωρος, Λέκτορας Παν/μίου Κρήτης
Εμβαλωτής Αναστάσιος, Αναπλ. Καθηγητής Παν/μίου Ιωαννίνων
Καλογιαννάκη Πέλλα, Καθηγήτρια Παν/μίου Κρήτης
Καλτσούνη-Νόβα Χριστίνα, Καθηγήτρια Εθν. Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών
Καμαριανός Ιωάννης, Επίκ. Καθηγητής Παν/μίου Πατρών
Κιμουρτζής Παναγιώτης, Αναπλ. Καθηγητής Παν/μίου Αιγαίου
Καντζάρα Βασιλική, Αναπλ. Καθηγήτρια Παντείου Παν/μίου
Καραφύλλης Αθανάσιος, Αναπλ. Καθηγητής Δημοκρίτειου Παν/μίου Θράκης
Κουστουράκης Γεράσιμος, Επίκ. Καθηγητής Παν/μίου Πατρών
Κουτσελίνη Μαίρη, Καθηγήτρια Παν/μίου Κύπρου
Κυπριανός Παντελής, Καθηγητής Παν/μίου Πατρών
Κυρίδης Αργύρης, Καθηγητής Αριστοτέλειου Παν/μίου Θεσσαλονίκης
Μακρυνιώτη Δήμητρα, Καθηγήτρια Εθν. Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών
Μαραγκουδάκη Ελένη, Αναπλ. Καθηγήτρια Παν/μίου Ιωαννίνων
Μπάκας Θωμάς, Επίκ. Καθηγητής Παν/μίου Ιωαννίνων
Νικολάου Γεώργιος, Αναπλ. Καθηγητής Παν/μίου Ιωαννίνων
Νικολάου Σουζάνα, Επίκ. Καθηγήτρια Παν/μίου Ιωαννίνων
Παναγιωτόπουλος Νίκος, Καθηγητής Παν/μίου Κρήτης
Παληός Ζαχαρίας, Επίκ. Καθηγητής ΕΑΠ
Παπακωνσταντίνου Γεώργιος, Αναπλ. Καθηγητής Εθν. Καποδιστριακού Π. Αθηνών
Παπακωνσταντίνου Παναγιώτης, Καθηγητής Παν/μίου Ιωαννίνων
Πεχτελίδης Ιωάννης, Επίκ. Καθηγητής Παν/μίου Θεσσαλίας
Σακελλαρίου Μαριγούλα, Αναπλ. Καθηγήτρια Παν/μίου Ιωαννίνων
Σιάνου-Κύργιου Ελένη, Καθηγήτρια Παν/μίου Ιωαννίνων
Σταμέλος Γεώργιος, Καθηγητής Παν/μίου Πατρών
Στεργίου Αμαρυλλίς, Επίκ. Καθηγήτρια Παν/μίου Ιωαννίνων
Τσατσαρώνη Άννα, Καθηγήτρια Παν/μίου Πελοποννήσου
Φώκιαλη Περσεφόνη, Αναπλ. Καθηγήτρια Παν/μίου Αιγαίου
Φωτόπουλος Νίκος, Επίκ. Καθηγητής Παν/μίου Δυτικής Μακεδονίας

17. 2
Πρόεδρος επί τιμή
Σακελλαρίου Μαριγούλα, Πρόεδρος ΠΤΝ, Αναπλ. Καθηγήτρια Παν/μίου Ιωαννίνων
Πρόεδρος Οργανωτικής Επιτροπής
Θάνος Θεόδωρος, Επίκ. Καθηγητής Παν/μίου Ιωαννίνων
Αντιπρόεδρος Οργανωτικής Επιτροπής
Κονιόρδος Σωκράτης, Πρόεδρος Ελληνικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας,
Καθηγητής Παν/μίου Κρήτης
Μέλη Οργανωτικής Επιτροπής
Αναστασοπούλου Παρασκευή, Μέλος ΕΜΑΕΔΕ ΠΤΔΕ Παν/μίου Ιωαννίνων
Αρβανίτη Ευγενία, Λέκτορας Παν/μίου Πατρών
Ασλάνη Γεωργία, Φοιτήτρια ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Βαμβακούση Ξένια, Επίκ. Καθηγήτρια Παν/μίου Ιωαννίνων
Βεργέτη Μαρία, Επίκ. Καθηγήτρια Δημοκρίτειου Παν/μίου Θράκης
Γουβιάς Διονύσιος, Επίκ. Καθηγητής Παν/μίου Αιγαίου
Γρανίτσας Βασίλειος, Φοιτητής ΦΠΨ Παν/μίου Ιωαννίνων
Δαρόπουλος Απόστολος, Σχ. Σύμβουλος Π.Ε., Διδάσκων Παν/μίου Θεσσαλίας
Ευαγγέλου Φίλιππος, Αιρετός ΑΠΥΣΠΕ Ηπείρου
Ζάραγκας Χαρίλαος, Επίκ. Καθηγητής Παν/μίου Ιωαννίνων
Θάνου Σοφία, Φοιτήτρια Τμ. Μαθηματικού Παν/μίου Ιωαννίνων
Καινούργιου Ελένη, Καθηγήτρια ΤΕΙ Ηπείρου
Καμαριανός Γιάννης, Επίκ. Καθηγητής Παν/μίου Πατρών
Καντζάρα Βασιλική, Επίκ. Καθηγήτρια Πάντειου Παν/μίου
Καλτσάς Κωνσταντίνος, Πτυχιούχος ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Καρατζά Αθηνά, Υποψ. Διδάκτωρ Παν/μίου Κρήτης
Κατσιούλας Κωνσταντίνος, Φιλόλογος
Κεφάλας Κωνσταντίνος, Φοιτητής Τμ. Πληροφορικής Παν/μίου Ιωαννίνων
Κυρίδης Αργύρης, Καθηγητής Αριστοτέλειου Παν/μίου Θεσσαλονίκης
Μαραγκουδάκη Ελένη, Αναπλ. Καθηγήτρια Παν/μίου Ιωαννίνων
Μπάκας Θωμάς, Επίκ. Καθηγητής Παν/μίου Ιωαννίνων
Μπούνα Ανδρομάχη, Υποψ. Διδάκτωρ ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Νικολάου Γεώργιος, Αναπλ. Καθηγητής Παν/μίου Ιωαννίνων
Νταλάκας Χαράλαμπος, Δάσκαλος, Φοιτητής ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Παπαδόπουλος Σταύρος, Υποψ. Διδάκτωρ Παν/μίου Ιωαννίνων
Παναγιωτόπουλος Νικόλαος, Καθηγητής Παν/μίου Κρήτης

18. 3
Παπακωνσταντίνου Παναγιώτης, Καθηγητής Παν/μίου Ιωαννίνων
Πεχτελίδης Ιωάννης, Επίκ. Καθηγητής Παν/μίου Θεσσαλίας
Ράπτης Χάρης, Επίκ. Καθηγητής Παν/μίου Ιωαννίνων
Σαρρής Δημήτριος, Λέκτορας Παν/μίου Ιωαννίνων
Σιάνου-Κύργιου Ελένη, Καθηγήτρια Παν/μίου Ιωαννίνων
Σίντος Στέφανος, Πρόεδρος Συλλόγου Εκπ/κών Π.Ε. Ν. Ιωαννίνων, Δάσκαλος
Σταθά Παρασκευή, Φοιτήτρια ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Στεφάνου Χρήστος, Φοιτητής ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Τόλιος Ευθύμιος, Υποψ. Διδάκτωρ Παν/μίου Ιωαννίνων
Τζαφέα Όλγα, Υποψ. Διδάκτωρ Παν/μίου Ιωαννίνων
Τσατσάκης Αντώνης, Υποψ. Διδάκτωρ Παν/μίου Π.Τ.Ν. Π. Ιωαννίνων
Τσιπλακίδης Ιάκωβος, Δρ, Εκπαιδευτικός Αγγλικής Γλώσσας Δ.Ε.
Τσιτσανούδη-Μαλλίδη Νικολέτα, Επίκ. Καθηγήτρια Παν/μίου Ιωαννίνων
Φωτόπουλος Νίκος, Επίκ. Καθηγητής Παν/μίου Δυτικής Μακεδονίας

19. 4
Γραμματεία Συνεδρίου
Συντονιστές Γραμματείας
Μπούνα Ανδρομάχη, Υποψ. Διδάκτωρ ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Σταθά Παρασκευή, Φοιτήτρια ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Στεφάνου Χρήστος, Φοιτητής ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Τόλιος Ευθύμιος, Υποψ. Διδάκτωρ ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Μέλη Γραμματείας
Αγουρίδη Σοφία, Φοιτήτρια ΦΠΨ Παν/μίου Ιωαννίνων
Αλμασίδου Μαρία, Φοιτήτρια ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Ασλανίδου Ευαγγελία, Πτυχιούχος ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Βαρθαλίτου Βερονίκη-Μαρία, Φοιτήτρια Προσχολικής Αγωγής, ΤΕΙ Ηπείρου.
Γεωργίου Άννα, Φοιτήτρια ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Ζαμπίτογλου Δέσποινα, Φοιτήτρια ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Ζαχαράκη Νικολέττα, Φοιτήτρια Τμ. Φυσικού Παν/μίου Ιωαννίνων
Ζήνδρος Βασίλης, Μέλος Δ.Σ. Συλλόγου Εκπαιδευτικών Π.Ε. Ν. Ιωαννίνων
Κάββουρα Μαρία-Ελένη, Φοιτήτρια Π.Τ.Ν. Παν/μίου Ιωαννίνων
Καπάκη Δήμητρα, Φοιτήτρια ΦΠΨ Παν/μίου Ιωαννίνων
Κοντογεωργάκης Παναγιώτης, Φοιτητής ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Κυρατζή Δήμητρα, Φοιτήτρια ΦΠΨ Παν/μίου Ιωαννίνων
Λάγγη Βιολέττα, Φοιτήτρια Προσχολικής Αγωγής, ΤΕΙ Ηπείρου
Λέκκα Όλγα, Φοιτήτρια Π.Τ.Ν. Παν/μίου Ιωαννίνων
Λεπίδου Στέλλα, Φοιτήτρια ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Λυκίδου Ανδριάννα- Μαργαρίτα, Φοιτήτρια ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Λώλης Δημήτριος, Ειδ. Γραμματέας Δ.Σ. Συλλόγου Εκπαιδευτικών Π.Ε. Ν. Ιωαννίνων
Λώλου Αθανασία, Φοιτήτρια Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Ιωαννίνων
Μαλιώτα Γιώτα, Φοιτήτρια ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Μερεκούλια Ευσταθία, Φοιτήτρια ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Μερεκούλια Καλλιόπη, Φοιτήτρια ΠΤΔΕ Παν/μίου Ιωαννίνων
Μοσχίδου Μαίρη, Μέλος Δ.Σ. Συλλόγου Εκπαιδευτικών Π.Ε. Ν. Ιωαννίνων
Μπαλαμάτσια Μαρίνα, Μέλος Δ.Σ. Συλλόγου Εκπαιδευτικών Π.Ε. Ν. Ιωαννίνων
Νάτσια Ελευθερία, Γεν. Γραμματέας Δ.Σ. Συλλόγου Εκπαιδευτικών Π.Ε. Ν. Ιωαννίνων
Παπουτσής Ευάγγελος, Μέλος Δ.Σ. Συλλόγου Εκπαιδευτικών Π.Ε. Ν. Ιωαννίνων
Πρόντη Αφροδίτη, Φοιτήτρια ΦΠΨ Παν/μίου Ιωαννίνων
Ρουβάκη Ασημίνα, Φοιτήτρια ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Σκαρτσιάρη Κωνσταντίνα, Φοιτήτρια ΦΠΨ Παν/μίου Ιωαννίνων
Στέφος Ιωάννης, Μέλος Δ.Σ. Συλλόγου Εκπαιδευτικών Π.Ε. Ν. Ιωαννίνων
Στουγιάννος Χρήστος,Ταμίας Δ.Σ. Συλλόγου Εκπαιδευτικών Π.Ε. Ν. Ιωαννίνων
Τερζάκη Γεσθημανή, Φοιτήτρια Τμ. Φιλολογίας Παν/μίου Ιωαννίνων
Τσιώκου Ελευθερία, Φοιτήτρια ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Τσουμελέκα Μαρία, Αντιπρόεδρος Δ.Σ. Συλλόγου Εκπαιδευτικών Π.Ε. Ν. Ιωαννίνων
Φραγκουλίδου Ντορίνα, Φοιτήτρια ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων
Χρόνη Κωνσταντίνα, Φοιτήτρια Τμ. Φιλολογίας Παν/μίου Ιωαννίνων

20. 5
Χαιρετισμός κατά την επίσημη έναρξη του Συνεδρίου
του Θεόδωρου Θάνου
Προέδρου της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου
κ. Πρύτανη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
κ. Νικολόπουλε Σταύρο, Μέλος του Συμβουλίου του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
κ. Πρόεδρε του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
κ. Πρόεδρε της Ελληνικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας
κ. Πρόεδρε του Συλλόγου Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού
Ιωαννίνων
κυρίες και κύριοι
αγαπητοί φοιτητές και φοιτήτριες
Σας καλωσορίζω στο 1ο
Πανελλήνιο Συνέδριο Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης
με θέμα «Η έρευνα στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης. Παρόν και Προοπτικές»
που διοργανώνουν το Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου
Ιωαννίνων και η Ελληνική Κοινωνιολογική Εταιρεία υπό την αιγίδα του Συλλόγου
Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Ιωαννίνων. Το Συνέδριο
εντάσσεται στις εκδηλώσεις του Πανεπιστημίου για τα 50 χρόνια από την ίδρυση του.
Το παρόν Συνέδριο αποτελεί μία αναγκαιότητα στο επιστημονικό πεδίο της
Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης μετά από 20 χρόνια που πραγματοποιήθηκε το Α΄
Πανελλήνιο Συνέδριο Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Πατρών με
Επιστημονικό Υπεύθυνο τον καθηγητή κ. Θεόδωρο Μυλωνά. Δεν είναι τυχαίο που το
Α΄ Πανελλήνιο Συνέδριο είχε διοργανωθεί από το Πανεπιστήμιο Πατρών και 20
χρόνια μετά διοργανώνεται από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, γιατί και τα δύο
πανεπιστήμια έχουν παράδοση στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης, όπως
προκύπτει από τον αριθμό μελών ΔΕΠ με γνωστικό αντικείμενο την Κοινωνιολογία
της Εκπαίδευσης, που διδάσκουν τα δύο Πανεπιστήμια. Ονομάστηκε 1ο
Πανελλήνιο
Συνέδριο Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης με την προοπτική η σημερινή
επιστημονική συνάντηση να επαναληφθεί στο μέλλον, ανά τακτό χρονικό διάστημα.
Σκοπός του Συνεδρίου, όπως προκύπτει και από το θέμα του, είναι η
παρουσίαση των ερευνών στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης, η οποία θα
συμβάλλει αφενός στην καταγραφή και την αξιολόγηση των ερευνών και των όρων
παραγωγής τους και αφετέρου στον προβληματισμό για τις προοπτικές της έρευνας.
Στην επίτευξη του στόχου θα συμβάλλουν οι εισηγήσεις των νέων και παλαιότερων
ερευνητών και η συζήτηση που θα αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου, οι
εργασίες του οποίου ξεκίνησαν από το πρωί. Θα μου επιτρέψετε να επισημάνω αλλά
και να ευχαριστήσω τους Κοινωνιολόγους της Εκπαίδευσης που, εκτός ελάχιστων
απουσιών, βρίσκονται όλοι σήμερα εδώ για να στηρίξουν την Επιστήμη της
Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης.
Ευχαριστώ θερμά τους προσκεκλημένους ομιλητές που εξαρχής αποδέχθηκαν
την πρόταση και στήριξαν το Συνέδριο αλλά και τους εισηγητές που συμμετέχουν στο

21. 6
Συνέδριο. Θα μου επιτρέψετε να κάνω μια εξαίρεση και να ευχαριστήσω ιδιαίτερα
τους προσκεκλημένους ομιλητές που έχουν αφυπηρετήσει και έχουν θέσει τις βάσεις
και έχουν συμβάλλει στη διαμόρφωση και την εξέλιξη της Κοινωνιολογίας της
Εκπαίδευσης στην Ελλάδα από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 έως σήμερα: την κ.
Μαρία Ηλιού, τον δάσκαλό μου κ. Γιάννη Πυργιωτάκη που ταξίδεψε από την Κύπρο,
τον κ. Θεόδωρο Μυλωνά, τον κ. Κωνσταντίνο Λάμνια, τον κ. Κωνσταντίνο Τσουκαλά
που θα βρίσκεται αύριο κοντά μας. Ακόμη ευχαριστώ την κ. Δήμητρα Μακρυνιώτη και
την κ. Άννα Τσατσαρώνη.
Από το ξεκίνημα της προσπάθειας αυτής μέχρι τώρα, αρωγοί με τις συμβουλές
τους, τη στήριξη και τη βοήθεια είναι οι καθηγητές Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης,
μέλη της Επιστημονικής και Οργανωτικής Επιτροπής και προσκεκλημένοι ομιλητές: ο
δάσκαλός μου κ. Νίκος Παναγιωτόπουλος, ο κ. Αργύρης Κυρίδης, ο κ. Παναγιώτης
Παπακωνσταντίνου, η κ. Ελένη Σιάνου και η κ. Ελένη Μαραγκουδάκη. Τους υπέρ-
ευχαριστώ.
Το Συνέδριο δεν θα πραγματοποιούνταν αν δεν υπήρχε η παρότρυνση και η
συνεχής στήριξη της Προέδρου του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών του
Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, αγαπητή συνάδελφος, κ. Μαρία Σακελλαρίου.
Το Συνέδριο αγκάλιασε και στήριξε η Ελληνική Κοινωνιολογική Εταιρεία, την
οποία, ευχαριστώ και εύχομαι η συνεργασία αυτή να αποτελέσει το έναυσμα κι άλλα
συνέδρια Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης να γίνουν σε συνεργασία με την Ελληνική
Κοινωνιολογική Εταιρεία.
Ακόμη, ευχαριστώ το Σύλλογο Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης
Νομού Ιωαννίνων που για μια ακόμη φορά, στηρίζουν τις επιστημονικές εκδηλώσεις
των Παιδαγωγικών Τμημάτων του Πανεπιστημίου.
Η οικονομική στήριξη των χορηγών αποτέλεσε βασικό παράγοντα στην
πραγματοποίηση του Συνεδρίου. Ευχαριστώ τα Bruno Καφέ Ιωαννίνων και ιδιαίτερα
τον κ. Χάρη Τσάνη, τις εκδόσεις Gutenberg, το οινοποιείο Κυρ-Γιάννης, τα
βιβλιοπωλεία Πρόκος, τα αρτοποιεία Τζιμογιάννης, τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Πεδίο,
Επίκεντρο, Μεταίχμιο και Τόπος, τα ξενοδοχεία Grand Serai και Du Lac, την
αεροπορική εταιρεία Aegean Airlines, τα νερά Κορπή, τα αναψυκτικά Green και τους
χορηγούς επικοινωνίας Ηπειρωτικός Αγών και Ήπειρος TV1. Για τη καλλιτεχνική
νότα στο συνέδριο ευχαριστώ τους μουσικούς κ. Νίκο Κυπριώτη, κ. Ευθύμιο
Σφαιρόπουλο, κ. Κώστα Δημητρίου και τον κ. Δημήτρη Νίκα.
Επίσης, ευχαριστώ θερμά τους φοιτητές και φοιτήτριες του Πανεπιστημίου μας
που με τη συμμετοχή τους στηρίζουν σε όλα τα επίπεδα το Συνέδριο, ιδιαίτερα στη
σημερινή εποχή της κρίσης. Ειλικρινά, έχει καταβληθεί κάθε προσπάθεια να
αποκομίσουν τα μεγαλύτερα οφέλη.
Ακόμη, ευχαριστώ θερμά τα μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής που
ανταποκρίθηκαν με μεγάλη συνέπεια στο έργο τους, παρά τις καλοκαιρινές διακοπές.
Τέλος, ευχαριστώ την κ. Ζέτα Ασίκοκογλου, υπεύθυνη του Συνεδριακού
Κέντρου και τους τεχνικούς του Συνεδριακού Κέντρου.
Τα ζωτικά όργανα, η καρδιά και ο πνεύμονας κάθε Συνεδρίου είναι η
Οργανωτική Επιτροπή και η Γραμματεία. Ευχαριστώ όλα τα μέλη της. Επιτρέψτε μου
να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τους υποψήφιους διδάκτορες Ανδρομάχη Μπούνα,
Αντώνη Τσατσάκη και Ευθύμιο Τόλιο και τη φοιτήτρια Εύη Σταθά του Παιδαγωγικού
Τμήματος Νηπιαγωγών.

22. 7
Η έρευνα στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης. Παρόν και προοπτικές -
Εισαγωγή
Η Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης αποτελεί μια νέα σχετικά επιστήμη στη
χώρα μας αλλά και διεθνώς. Ωστόσο οι ρίζες είναι παλαιότερες, στις θεωρίες των T.
Parsons, E. Durkheim, Μ. Weber, κ.ά. Σήμερα, η Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης,
όπως επισημαίνει ο Νίκος Παναγιωτόπουλος στην εισήγησή του, είναι «...ένας
κλάδος που διαθέτει ένα ισχυρό σύστημα γνώσεων».
Η ανάπτυξη και εξέλιξη της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης ως αυτόνομου
επιστημονικού πεδίου συνδέεται με την εξέλιξη της εκπαίδευσης. Όπως αναφέρει
στην ομιλία του ο καθηγητής Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, η εκπαίδευση, κυρίως μετά
το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, «...δεν είναι πια τόπος μόνο εγχάραξης κανόνων και
κυρίαρχων αξιών (...) είναι μια παρέμβαση στην κοινωνική δομή. (...) Η εκπαίδευση
είναι μηχανισμός ανισοποίησης και επιμερισμού των ανθρώπων σε ιεραρχημένες θέσεις
και ιεραρχημένες δεξιότητες μέσα σε ένα σύνολο το οποίο είναι ακόμα αυστηρά ταξικά
διαμορφωμένο. Έτσι, τίθεται το θέμα των κληρονόμων. Ο P. Bourdieu και ο J.-Cl.
Passeron έβγαλαν το περίφημο βιβλίο "Οι κληρονόμοι"».
Από τη δεκαετία του 1960 και μετά, το ενδιαφέρον για τις αναπαραγωγικές
λειτουργίες της εκπαίδευσης αυξάνεται όχι μόνο στη Γαλλία, αλλά και στις ΗΠΑ, την
Αγγλία και σε όλη την Ευρώπη.
Προς αυτήν την κατεύθυνση, στην Ελλάδα δημοσιεύονται τη δεκαετία του
1970, οι μελέτες: «Προς μίαν Ελληνικήν Κοινωνιολογία της Παιδείας» (1974) της
Ιωάννας Λαμπίρη-Δημάκη από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών και
«Εξάρτηση και αναπαραγωγή. Ο κοινωνικός ρόλος των εκπαιδευτικών μηχανισμών
στην Ελλάδα (1830-1922» (1977) του Κωνσταντίνου Τσουκαλά από τις εκδόσεις
Θεμέλιο. Οι μελέτες αυτές έδωσαν το έναυσμα και αποτέλεσαν το πλαίσιο της
ανάπτυξης της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Κατά τα τέλη της
δεκαετίας του 1970 και τη δεκαετία του 1980, παρουσιάζεται μια «έκρηξη» στις
θεωρητικές και εμπειρικές μελέτες, με κυρίαρχο θέμα την
«ανισοποιητική»/αναπαραγωγική λειτουργία της εκπαίδευσης. Την ίδια περίοδο,
μολονότι δεν εντάσσεται αμιγώς στο επιστημονικό πεδίο της Κοινωνιολογίας της

23. 8
Εκπαίδευσης, σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η μελέτη του Κωνσταντίνου Τσουκαλά
«Κράτος, κοινωνία, εργασία στη μεταπολεμική Ελλάδα» (1987, εκδόσεις Θεμέλιο)
στην ανάλυση και ερμηνεία της σχέσης εκπαίδευσης και απασχόλησης, στην Ελλάδα.
Κατά τη δεκαετία του 1990 έως τις αρχές της δεκαετίας του 2000, συνεχίζεται η
εκπόνηση μελετών και ερευνών στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης που καθιστούν
πιο πλούσια την ελληνική βιβλιογραφία. Η αναπαραγωγή των κοινωνικών
ανισοτήτων στην εκπαίδευση εξακολουθεί να αποτελεί κυρίαρχο θέμα, ενώ
παράλληλα παρουσιάζονται μελέτες που αφορούν στην αναπαραγωγή των έμφυλων
ανισοτήτων, μέσω του σχολείου. Από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 και μετά
παρατηρείται μια μείωση των μελετών στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης,
ιδιαίτερα αυτών που εστιάζουν σε ζητήματα σχετικά με τις κοινωνικές ανισότητες.
Αυτό το διάστημα μεταφράζονται βιβλία σπουδαίων Κοινωνιολόγων της
Εκπαίδευσης που διαμόρφωσαν το θεωρητικό και επιστημολογικό πλαίσιο της
έρευνας στον εν λόγω επιστημονικό πεδίο διεθνώς, μεταξύ των οποίων: «Οι
κληρονόμοι. Οι φοιτητές και η κουλτούρα τους» των P. Bourdieu και J.- Cl. Passeron
(1995, εκδόσεις Καρδαμίτσα) υπό την επιστημονική επιμέλεια (εισαγωγή και
μετάφραση του Νίκου Παναγιωτόπουλου), «Παιδαγωγικοί κώδικες και κοινωνικός
έλεγχος» του Β. Bernstein (1989, εκδόσεις Αλεξάνδρεια) με εισαγωγή, μετάφραση
και σημειώσεις του Ιωσήφ Σολομών, «Η διάκριση» του P. Bourdieu (2002, εκδόσεις
Πατάκη) με πρόλογο του Ν. Παναγιωτόπουλου, «Μαθαίνοντας να δουλεύεις» του
Paul Wilis (2012, εκδόσεις Gutenberg) με επιμέλεια του Γ. Πεχτελίδη και «Η
αναπαραγωγή» των . Bourdieu και J.- Cl. Passeron (2014, εκδόσεις Αλεξάνδρεια) με
πρόλογο του Ν. Παναγιωτόπουλου. Η προσπάθεια αυτή είχε ξεκινήσει από την Άννα
Φραγκουδάκη που στο βιβλίο της «Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης» (1985, εκδόσεις
Παπαζήση), συμπεριλαμβάνονται μεταφρασμένα άρθρα επιστημόνων, που είχαν
διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης
διεθνώς: T. Parsons, P. Bourdieu, B. Bernstein, J. Coleman, S. Bowels, V. Isambert-
Jamati και B. Clark.
Παρά την ανάπτυξη της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης στη χώρα μας,
πραγματοποιήθηκαν μόλις δύο επιστημονικά συνέδρια Κοινωνιολογίας της
Εκπαίδευσης, κατά τη δεκαετία του 1990, με πρωτοβουλία του καθηγητή Θεόδωρου
Μυλωνά. Όπως ο ίδιος αναφέρει στην εισήγησή του, το 1995, στο Πανεπιστήμιο
Πατρών πραγματοποιήθηκε το Α΄ Πανελλήνιο Συνέδριο Κοινωνιολογίας της

24. 9
Ελληνικής Εκπαίδευσης και «...λίγα χρόνια αργότερα οργανώθηκε ένα άλλο στη
Θεσσαλονίκη από τη Θ. Ανθογαλίδου». Στα συνέδρια αυτά συμμετείχαν, κατεξοχήν,
προσκεκλημένοι ομιλητές.
Μετά από είκοσι χρόνια οργανώθηκε το 1ο Πανελλήνιο συνέδριο
Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης, στο οποίο είχαν την ευκαιρία όσοι, μεταξύ των
οποίων και πολλοί νέοι ερευνητές, υπηρετούν και θεραπεύουν το επιστημονικό πεδίο
της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης, να ανακοινώσουν τις εργασίες μετά από κρίση.
Είναι αλήθεια ότι η κρίση των εργασιών δεν εξάντλησε όλη την αυστηρότητα,
ακριβώς, για να δοθεί η ευκαιρία και σε μεταπτυχιακούς φοιτητές αλλά και
επιστήμονες από άλλα επιστημονικά πεδία που γοητεύονται από την Κοινωνιολογία
της Εκπαίδευσης, να συμμετέχουν. Έτσι, παρουσιάστηκαν τα θέματα της
Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης που απασχολούν τις έρευνες και τις μελέτες αυτήν
την περίοδο και αναπτύχθηκε δημιουργικός και γόνιμος διάλογος. Σ' αυτό συνέβαλε
το γεγονός ότι στο Συνέδριο συμμετείχαν όλοι σχεδόν οι Κοινωνιολόγοι της
Εκπαίδευσης της χώρας μας, οι οποίοι συνέβαλαν και συμβάλλουν στην ανάπτυξη
και την εξέλιξή της.
Πράγματι, από τις εισηγήσεις του Συνεδρίου διαπιστώθηκε ότι το ερευνητικό
ενδιαφέρον των κοινωνιολόγων της εκπαίδευσης εστιάζεται σε ευαίσθητα κοινωνικά
θέματα όπως οι κοινωνικές ανισότητες, η σχολική βία, η κρίση και η ετερότητα.
Ακόμη, υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις πρακτικές των εκπαιδευτικών που θα
μπορούσαν να συμβάλουν στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων στην
εκπαίδευση και γενικότερα στην αντιμετώπιση των κοινωνικών διακρίσεων. Είναι
εμφανές, ότι η Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης, και η Κοινωνιολογία γενικότερα,
μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην κατανόηση, μέσα από την αποδόμηση,
της κοινωνικής πραγματικότητας και του σχολείου «...αντικειμενοποιώντας το
κοινωνικό αυθαίρετο ή ακριβέστερα καταδεικνύοντας πως κάθε εκπαιδευτικό
φαινόμενο είναι κατασκευασμένη αυθαιρεσία από τις προγενέστερες λησμονημένες
κοινωνικές σχέσεις» και «εξακολουθεί να ασκεί αφ΄ εαυτού μια απελευθερωτική
επίδραση». Η ανάπτυξη της Κοινωνιολογίας «...συμβαδίζει με το δημόσιο συμφέρον
και, υπό μία έννοια, η λειτουργία της Κοινωνιολογίας και άρα της Κοινωνιολογίας της
Εκπαίδευσης θα μπορούσε να προσδιοριστεί ως λειτουργία δημόσιας υπηρεσίας», όπως
επισημαίνει ο Νίκος Παναγιωτόπουλος στην ομιλία του.

25. 10
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μιας απαξίωση και υποβάθμιση του κλάδου
της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης η οποία «...εκφράζει τους μετασχηματισμούς
των όρων της επιστημονικής παραγωγής», σύμφωνα με τον Ν. Παναγιωτόπουλο, οι
οποίοι συνδέονται με την παλινδρόμηση της αυτονομίας του εν λόγω κλάδου εξαιτίας
μιας σειράς παραγόντων.
Η παρουσίαση των εισηγήσεων στον παρόντα τόμο των Πρακτικών, δεν γίνεται
με βάση τη θεματική τους αλλά με αλφαβητική σειρά του επωνύμου των εισηγητών.
Στην αρχή, παρουσιάζονται οι εισηγήσεις των προσκεκλημένων ομιλητών. Στο
κάλεσμα για αποστολή των κειμένων ανταποκρίθηκαν όλοι οι εισηγητές με ελάχιστες
εξαιρέσεις. Στην περίπτωση αυτή, παρατίθεται η περίληψη της εισήγησης. Είναι
χρήσιμο να διευκρινιστεί ότι οι εισηγήσεις εκφράζουν τις απόψεις των συγγραφέων
τους. Σεβόμενοι το υφολογικό, γλωσσικό και μορφολογικό ύφος των κειμένων, δεν
έγιναν γλωσσικές ή άλλου είδους παρεμβάσεις, την ευθύνη των οποίων έχουν οι ίδιοι
οι συγγραφείς. Προς τιμή του καθηγητή Κωνσταντίνου Τσουκαλά επιλέχθηκε, αντί
προλόγου, η παρουσίαση μέρους της ομιλίας του στο Συνέδριο, όπως δημοσιεύθηκε
στις εφημερίδες «Πρωινός Λόγος» και «Ηπειρωτικός Αγών» των Ιωαννίνων.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους προσκεκλημένους ομιλητές οι οποίοι, με χαρά,
αποδέχθηκαν την πρόσκληση της Οργανωτικής Επιτροπής: Κωνσταντίνο Τσουκαλά,
Μαρία Ηλιού, Αργύρη Κυρίδη, Κωνσταντίνο Λάμνια, Δήμητρα Μακρυνιώτη, Ελένη
Μαραγκουδάκη, Θεόδωρο Μυλωνά, Γιώργο Νικολάου, Νίκο Παναγιωτόπουλο,
Παναγιώτη Παπακωνσταντίνου, Γιάννη Πυργιωτάκη, Ελένη Σιάνου-Κύργιου και
Άννα Τσατσαρώνη. Επίσης, θα ήθελα να μου επιτραπεί να ευχαριστήσω χωριστά
τους Κοινωνιολόγους της Εκπαίδευσης Χρυσή Βιτσιλάκη, Βάσω Καντζάρα, Νέλλη
Ασκούνη, Γιάννη Καμαριανό, Σουζάννα-Μαρία Νικολάου, Γιάννη Πεχτελίδη,
Ασημάκη Άννα, και Γεράσιμο Κουστουράκη. Ακόμη, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους
Καθηγητές που έχουν ασχοληθεί με θέματα της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης
Σωκράτη Κονιόρδο, Αθανάσιο Γκότοβο, Θωμά Μαλούτα, Τζένη Παγγέ, Στράτο
Γεωργούλα, Θανάση Καραφύλλη, Γιώργο Παπακωνσταντίνου, Μαρία Σακελλαρίου,
Ιφιγένεια Βαμβακίδου, Κατερίνα Πλακίτση, Αναστάσιο Εμβαλωτή, Αναστασία
Χριστοδούλου, Χρήστο Τουρτούρα, Μαρία Βεργέτη, Ευγενία Αρβανίτη, Βέρδη
Αθανάσιο, Καλεράντε Ευαγγελία, Άρτεμις Γιώτσα, Χαρίλαο Ζάραγκα, Θωμά
Μπάκα, Γιώργο Αγγελόπουλο, Λήδα Στεργίου, Χρήστο Παρθένη, Αλέξανδρο
Κιουπκιολή, Θεοχάρη Ράπτη, Adisa Teliti, Ersida Teliti, Χρήστο Τσιρώνη, Νικολέττα

26. 11
Τσιτσανούδη, Γιάννη Φύκαρη, Αλέξη Μπαλτζή, Μαρία Γκασούκα και Αλεξάνδρα
Βασιλοπούλου.
Ευχαριστώ θερμά το Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών, τη Σχολή των
Επιστημών Αγωγής, την Πρυτανεία του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, το διοικητικό
συμβούλιο και την υπεύθυνη του Συνεδριακού Κέντρου «Κάρολος Παπούλιας»
καθώς και την Κοινωνιολογική Εταιρεία Ελλάδας για τη συνεργασία, την αμέριστη
συμπαράσταση και τη στήριξη στην οργάνωση του Συνεδρίου, το οποίο εντάσσεται
στον εορτασμό για τα 50 χρόνια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Επίσης, ευχαριστώ τους χορηγούς του Συνεδρίου και τη μουσική μπάντα «ISM
Jazz Quartet» που μας χάρισε ευχάριστες στιγμές με τη τζαζ μουσική και ιδιαίτερα το
Νίκο Κυπριώτη.
Ακόμη, ευχαριστώ την Επιστημονική Επιτροπή του Συνεδρίου για την άμεση
ανταπόκριση στην κρίση των εισηγήσεων.
Υπερ-ευχαριστώ την Οργανωτική Επιτροπή και τη Γραμματεία του Συνεδρίου
για το χρόνο και τον κόπο που κατέβαλε με συνέπεια και υπευθυνότητα, για να
στεφθεί με απόλυτη επιτυχία η πραγματοποίηση του Συνεδρίου.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα εκείνους που από τη δημιουργία της ιδέας
για την οργάνωση έως την ολοκλήρωσή του, με στήριξαν σε όλα τα επίπεδα, το
δάσκαλό μου Νίκο Παναγιωτόπουλο, τον Αργύρη Κυρίδη, τον Γιώργο Νικολάου και
τους φοιτητές μου Αντώνη Τσατσάκη, Ανδρομάχη Μπούνα, Εύη Σταθά και Θύμιο
Τόλιο.
Γιάννενα, 30 Απριλίου 2015
Θεόδωρος Θάνος
Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης
Παιδαγωγικού Τμ. Νηπιαγωγών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

27. 12
Αντί Προλόγου
Κωνσταντίνος Τσουκαλάς
Η εκπαίδευση στον αστερισμό του φιλελευθερισμού1
Η ομιλία2
του μεγάλου Έλληνα Διανοούμενου στο 1ο
Πανελλήνιο Συνέδριο
Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Επιμέλεια: Θεόδωρος Θάνος, Επίκ. Καθηγητής ΠΤΝ Π. Ιωαννίνων
Πριν από λίγες μέρες πραγματοποιήθηκε το 1ο
Πανελλήνιο Συνέδριο Κοινωνιολογίας
της Εκπαίδευσης στο Συνεδριακό Κέντρο του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, το οποίο
οργάνωσαν το Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών και η Ελληνική Κοινωνιολογική
Εταιρεία. Στο συνέδριο συμμετείχαν διακεκριμένοι επιστήμονες από όλα τα
πανεπιστήμια της χώρας μας, μεταξύ των οποίων ο Καθηγητής Κοινωνιολογίας και
Έλληνας Διανοούμενος Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, κατά την άποψή μου ο
μεγαλύτερος Έλληνας Κοινωνιολόγος. Θεώρησα ότι θα ήταν ενδιαφέρον να
παρουσιάσω κάποια μέρη της ομιλίας του.
Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, στην ομιλία του, αρχικά, επισήμανε ότι το αν και
«το ζήτημα του περιεχομένου της εκπαίδευσης είναι πανάρχαιο», οι λέξεις «παιδεία»
και «εκπαίδευση», «αποκρυσταλλώθηκαν «για πρώτη φορά με τη σημερινή μορφή
στο νεωτερικό Διαφωτισμό». Η παιδεία και η εκπαίδευση είναι ιδέες «βασισμένες
πάντοτε στην ιστορία και τη συγκυρία» και αναφέρονται και παραπέμπουν σε
«κινούμενα αξιακά πλαίσια ιστορικά».
Ο Κ. Τσουκαλάς ανέφερε ότι ο κοινωνικός προβληματισμός για την εκπαίδευση
συνδέεται με την ανάγκη της κοινωνίας να αναπαραχθεί, όπως αναπαράγονται «όλα
τα συστήματα (...) γιατί αλλιώς διαλύονται». Πριν το Διαφωτισμό, στις
«πρωτονεωτερικές κοινωνίες» η αναπαραγωγή τους «γινόταν λίγο πολύ
αυτομάτως». Μετά το Διαφωτισμό, οι «νεωτερικές» κοινωνίες, οι οποίες
«χρησιμοποιούν την ιστορία ως όχημα επί της εξέλιξής τους», το θέμα της
αναπαραγωγής τους μπαίνει στο επίκεντρο του προβληματισμού «μέσα σε έναν
κόσμο που πιστεύει ότι πρέπει να αλλάξει, κατευθυνόμενος από την πρόοδο». Η
«εκπαίδευση μπαίνει στο επίκεντρο», για να απαντήσει στην προβληματική «τι θα
αναπαραχθεί και ποιος θα το αναπαράγει, και πώς τα παιδιά θα μάθουν να γίνουν
αυτό που πρέπει να γίνουν, για να είναι η κοινωνία καλύτερη από πριν». Παρουσίασε
μια «σχηματική περιοδολόγηση» του τρόπου με τον οποίο στις νεωτερικές κοινωνίες
έγινε αντιληπτή η λειτουργία της παιδείας:
Πρώτη φάση: Το αστικό φιλελεύθερο κράτος του 19ου
αιώνα έως τις αρχές του
20ου
αιώνα. Σ’ αυτήν τη φάση, «η εκπαίδευση βασικά είναι εκπαίδευση ιδεών,
μεταλαμπάδευση των πολιτιστικών αξιών του εθνικού πολιτισμού, των ειδών της
κοινωνικής αυτογνωσίας, όπως εκφραζόταν μέσα από την άρχουσα τάξη. (...)
Αντανακλά κοινωνίες που (...) είναι σίγουρες για τον εαυτό τους». Υπό αυτήν την
έννοια ο προβληματισμός γύρω από την εκπαίδευση είναι «φιλοσοφικός, ιδεολογικός
ή αξιακός».

28. 13
Δεύτερη φάση: 20ος
αιώνας, κυρίως μετά το β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Το
κοινωνικό κράτος που «γεννιέται μετά το 1945 στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες
(…) είναι μια παρέμβαση στην κοινωνική δομή». Η πρόοδος δεν είναι πια
«αυτονόητη», αλλά «μεθοδεύεται από μία κρατική πολιτική η οποία παρεμβαίνει στον
κοινωνικό ιστό». Αναδεικνύεται το πρόβλημα της εκπαίδευσης «όσον αφορά τη
λειτουργία της και τις κοινωνικές της προεκτάσεις και συνέπειες διότι γίνεται
αντιληπτό ότι η εκπαίδευση (...) μαζί με την ομογενοποίηση την ιδεολογική, διαιρεί,
διακρίνει και χωρίζει. Η εκπαίδευση είναι μηχανισμός ανισοποίησης και επιμερισμού
των ανθρώπων σε ιεραρχημένες θέσεις (...) μέσα σε ένα σύνολο το οποίο είναι
ακόμα αυστηρά ταξικά διαμορφωμένο». Η εκπαίδευση αρχίζει να αντιμετωπίζεται
από την «ανισοποιητική» της λειτουργία. Το αίτημα του Διαφωτισμού για κοινωνική
δικαιοσύνη επανέρχεται καθώς τα παιδιά από τα λαϊκά στρώματα έχουν «πολύ
λιγότερες πιθανότητες στατιστικές να σπουδάσουν, να προκόψουν και να μπουν στο
άρχον σύστημα, από ότι έχουν τα παιδιά που έρχονται από τις ανώτερες κοινωνικές
κατηγορίες». Η εκπαίδευση «δεν πρέπει απλώς να μεταλαμπαδεύει τις αξίες, δεν
πρέπει απλώς να καθιστά, να αμβλύνει τις κοινωνικές ανισότητες, αλλά πρέπει
επίσης να συμβάλλει αποφαστιστικά στην υλική πρόοδο και στην ανάπτυξη της
παραγωγικότητας, κτλ.». Στις δεκαετίες του 1960, 1970 και 1980 δημιουργείται ένας
μεγάλος προβληματισμός στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης «γύρω από τι και
πώς πρέπει να λειτουργήσει η εκπαίδευση και γύρω από τη συμβατότητα του
αιτήματος για πολιτιστική και αξιακή συνέχεια, του αιτήματος για πολιτιστική,
κοινωνική δικαιοσύνη και του αιτήματος για οικονομική ανάπτυξη».
Τρίτη φάση: Η εκπαίδευση «βρίσκεται υπό τον αστερισμό του
νεοφιλελευθερισμού», όπου «η αξιακή και η ισονομιστική πλευρά της εκπαίδευσης
λίγο πολύ εξαφανίζονται και η άτυπη εκπαίδευση» θα κριθούν «μόνο πια με αγοραία
κριτήρια». Ανοίγεται πλέον ένας δρόμος όπου «μόνο ο χρήσιμος επιτρέπεται να
ευδοκιμήσει και θα ανταμειφθεί γι αυτό, ο "άχρηστος" στον Καιάδα. Όλοι πρέπει να
αξιολογούνται συνεχώς αυστηρότατα, να βαθμολογούνται, να κατατάσσονται κατά
μήκος ενός μεταβαλλόμενου μεν αλλά συνεχώς ανακατασκευαζόμενου ιδεολογικού
συνεχούς. Δια βίου αξιολόγηση λοιπόν, δια βίου εκπαίδευση, δια βίου ανασφάλεια».
Σ' αυτό το πλαίσιο «δεν έχει λόγο να ασχοληθεί κανείς με τα θέσφατα, ούτε με το
περιεχόμενο των αξιών, ούτε με το ισονομιστικό αίτημα να έχουν όλοι τη δυνατότητα
να εκπαιδευτούν. (...) Το άγριο θηρίο του φιλελευθερισμού έχει αφηνιάσει. Ποιος θα
είναι ο θηριοδαμαστής; Θηριοδαμαστής είναι η πολιτική, (...) η οποία, πιστεύω, θα
επαναφέρει (...) στο προσκήνιο το ερώτημα "ποια είναι η κοινωνία ακριβώς την οποία
θέλουν να αναπαράγουν;"»
1. Δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες των Ιωαννίνων: Ηπειρωτικός Αγών, Πρωινός Λόγος
και Ελευθερία
2. Απομαγνητοφώνηση ομιλίας: Ανδρομάχη Μπούνα, Υποψήφια Διδάκτωρ ΠΤΝ
Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

29. 14
Για την Κοινωνιολογία στην Ελλάδα. Αναδρομές και
αναμονές
Μαρία Ηλιού, Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης
Αγαπητοί συνάδελφοι, αγαπητοί φοιτητές και φοιτήτριες, κυρίες και κύριοι,
Με συγκίνηση ξαναβλέπω τα Γιάννενα και το αγαπημένο μου Μιτσικέλι που με
καλημέριζε έξω από τα παράθυρά μου τόσα πρωινά στη διάρκεια δέκα χρόνων. Γι'
αυτό το δώρο ευχαριστώ από καρδιάς το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και τους
οργανωτές του συνεδρίου.
Θα σημειώσατε από τον τίτλο της ομιλίας μου πως πέρα από τις χρονικές
παραμέτρους που ορίζει το αντικείμενο του διήμερου αυτού, το παρόν δηλαδή και το
μέλλον, αναφέρομαι και σε μια τρίτη: στο χτες. Όχι στο παρελθόν, λέξη που μοιάζει
να σφραγίζει αμετάκλητα αυτό που “παρήλθε”, αλλά στο χτες που υπεισέρχεται στο
σήμερα και μας συνοδεύει κάθε στιγμή. Και αυτή που σας μιλάει τώρα έρχεται από
αυτό το χτες.
Το ίδιο και η Κοινωνιολογία, ο κλάδος της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης
και η επιστημονική έρευνα στην Ελλάδα.
Είναι γνωστό πως στον τόπο μας οι πρώτες έδρες Κοινωνιολογίας ιδρύθηκαν
και λειτούργησαν για λίγα χρόνια κατά τη δεκαετία του '30, στα Πανεπιστήμια
Θεσσαλονίκης και Αθηνών. Δίδαξαν αντίστοιχα ο Αβροτέλης Ελευθερόπουλος και ο
Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Σύντομα οι έδρες αυτές καταργήθηκαν. Δικτατορία του
Μεταξά. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος στάλθηκε για χρόνια στην εξορία. Πόλεμος,
Κατοχή, Εμφύλιος, μετεμφυλιακό πολιτικό κλίμα. Η Κοινωνιολογία, όχι μόνο δεν είχε
θέση στα πανεπιστήμια, αλλά ήταν και “εθνικά ύποπτη”. Το επίθετο κοινωνικός ήταν
“εθνικά ύποπτο”. Τελικά η κοινωνία ήταν “εθνικά ύποπτη”.
Ο πρώτος (και μόνος για πολλά χρόνια) φορέας επιστημονικής έρευνας στις
κοινωνικές επιστήμες, το Κέντρο Κοινωνικών Επιστημών Αθηνών (το σημερινό
ΕΚΚΕ), ιδρύθηκε μόλις το 1959. Τόσο η ίδρυσή του, όσο και το πρωτοποριακό έργο
που επιτέλεσε εκείνα τα χρόνια, μέσα σε απίστευτα δύσκολες συνθήκες,
παραπέμπουν σε μία σειρά συγκυριών και συμπτώσεων, με αποτελεσματικότερες
τη σθεναρή υποστήριξη της Ουνέσκο και την τοποθέτηση στον πυρήνα του δύο
χαρισματικών προσωπικοτήτων: του Ιωάννη Περιστιάνη και του Μιχάλη Γούτου.
Ένα πολυσέλιδο αφιέρωμα στο Κέντρο εκείνης της εποχής μας έδωσαν οι εκδόσεις
Gutenberg το 2003 με πρωτοβουλία και επιμέλεια της Ιωάννας Λαμπίρη-Δημάκη
(Κοινωνικές Επιστήμες και Πρωτοπορία στην Ελλάδα 1950-1967. Ειδικό αφιέρωμα).
Σ' αυτό, επιστήμονες που εργάστηκαν τότε στο Κέντρο, Έλληνες και ξένοι, το
εικονογραφούν μέσα από τις εμπειρίες τους.
Ο Βρετανός ανθρωπολόγος J.K. Campbell αναθυμάται πως οι επιτόπιες
έρευνες στην Ελλάδα χρειάζονταν την άνωθεν επιβεβαίωση της “καλής πίστης” των

30. 15
ερευνητών “στα μάτια φιλύποπτων τοπικών αρχών” που ήταν “πανέτοιμες όλες να
υποθέσουν πως κοινωνική έρευνα σημαίνει άκρως αριστερές συμπάθειες ή
κατασκοπία” (σελ. 434). Και ο Ολλανδός Hans Vermeulen: “Το Κέντρο ήταν ένα
νεαρό ίδρυμα σε μία χώρα όπου οι κοινωνικές επιστήμες ήταν σε μεγάλο βαθμό
άγνωστες και μάλλον ύποπτες” (σελ.502).
Στις επετειακές εκδόσεις απολογισμού για τα 25 και τα 30 χρόνια του ΕΚΚΕ
σημειώνεται, ότι το Κέντρο “υπέστη τις συνέπειες τόσο του κλίματος της γενικότερης
υποβάθμισης των Κοινωνικών Επιστημών, όσο και της καχυποψίας με την οποία
αντιμετωπίζονταν οι δυνάμει έστω κριτικές προσεγγίσεις της ελληνικής
πραγματικότητας”, “Σε μία εποχή που σημαδευόταν ακόμα από τη μεταπολεμική
ατμόσφαιρα της μισαλλοδοξίας και της δυσπιστίας απέναντι σε κάθε κριτική
σκέψη...” (εκδ.1986, σελ.7 και 9, εκδ.1989, σελ. 13 και 14).
Σε μία άλλη έκδοση του ΕΚΚΕ, στη μνήμη του Ιωάννη Περιστιάνη (1995), ο
Στάθης Δαμιανάκος διεκτραγωδεί πώς στην επιτόπια έρευνα στο χωριό Γρεβενίτι το
1961, η ομάδα των ερευνητών βρέθηκε να ανακρίνεται “σκληρά” από τη
χωροφυλακή, από την οποία δεχόταν και αυστηρές συστάσεις να προσέξει τις
επιβλαβείς δράσεις των κοινωνικών επιστημών και ιδιαίτερα της Κοινωνιολογίας. Και
μία γλαφυρή λεπτομέρεια. Η ομάδα των ερευνητών του ΕΚΚΕ δεν μπόρεσε να
απαλλαγεί από την καχυποψία των τοπικών αρχών παρά μόνο χάρη στη
συγκυριακή παρουσία μέλους της βασιλικής οικογένειας, όταν πέρασε από το
Γρεβενίτι ο Περιστιάνης, συνοδευόμενος από τον Πρίγκιπα Πέτρο της Ελλάδος που
ήταν και ο ίδιος ανθρωπολόγος. (Les amis et les autres, Mélanges, σελ.63).
Έχω κι εγώ να θυμάμαι πώς το 1966, πέντε ολόκληρα χρόνια μετά από τις
έρευνες στο Γρεβενίτι και ενώ βρισκόμαστε με άλλη ομάδα του ΕΚΚΕ όχι σε χωριό,
αλλά στην κεντρική πλατεία της Λάρισας, βρεθήκαμε κυκλωμένοι από απόσπασμα
της χωροφυλακής με επικεφαλής τον Διοικητή που μας απείλησε με άμεση
σύλληψη, αν δεν δεχόμαστε να μας απελάσει την άλλη μέρα το πρωί. Η αιτία; Όπως
μας είπε ο ίδιος ανενδοίαστα, το ότι παίρναμε συνεντεύξεις από εκπαιδευτικούς.
Όταν του έδειξα τα επίσημα έγγραφα του Υπουργείου Παιδείας που είχαμε για την
έρευνά μας, αντέτεινε ότι “δεν αναγνωρίζει το Υπουργείο Παιδείας και δεν θα
επιτρέψει την έρευνα, παρά εάν πάρει διαταγή από το Υπουργείο Δημοσίας
Τάξεως”. Τελικά, όπως είχα και άλλοτε την ευκαιρία να εξιστορήσω, οι ερευνητές
αφέθησαν ελεύθεροι και η έρευνα συνεχίστηκε μόνο έπειτα από παρέμβαση του
Νομάρχη, προς τον οποίο, ως Πρόεδρο της “Νομαρχιακής Επιτροπής Λαϊκής
Επιμορφώσεως”, είχαμε άλλα έγγραφα που αποδείχτηκαν περισσότερο ισχυρά...
Ο χωροφύλακας είχε άνετα καταργήσει το Υπουργείο Παιδείας. Ένα χρόνο
μετά, κάποιοι συνταγματάρχες κατάργησαν και το πολίτευμα.
Είχαν πού να πατήσουν. Τρανό παράδειγμα: τα διαβόητα και απέθαντα
πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων που, θέλοντας να αποκρύψουν ότι τα
πολιτικά φρονήματα εννοούσαν, βροντοφώναζαν μια άλλη μεγάλη αλήθεια: πως
σκόπευαν στον έλεγχο της κοινωνικής συνείδησης και εγρήγορσης. Τα
πιστοποιητικά αυτά δεν καταργήθηκαν παρά στη Μεταπολίτευση, μετά από μια
ακόμη δικτατορία που την πλήρωσε ακριβά ο τόπος και ακριβότερα η Κύπρος. Δεν
είχαν πάψει να απαιτούνται ούτε επί Γεωργίου Παπανδρέου.