1. - 1 -
แนวคิดเรื่องกรรมและความจริงสูงสุดของเชน
....................................................................
แนวคิดเรื่องกรรม
ศาสนาเชนถือวา อํานาจของกรรมหรือการกระทําของมนุษยยอมมีอํานาจเหนือสิ่งอื่น
และจะปฏิเสธอํานาจเบื้องบนทุกอยาง ทั้งไมเห็นดวยกับความเชื่อเรื่องพระเจา พลีกรรม หรือการ
กระทําทุกอยางที่เขาลักษณะเปนการออนวอนขอความกรุณาหรือความโปรดปรานจากพระเจา
โดยเฉพาะเรื่องพระเจาผูสรางโลกนั้น ศาสดามหาวีระเองก็มีแนวความคิดที่ปฏิเสธ คือไมทรงเชื่อ
วาโลกนี้มีผูสราง และคําสอนของมหาวีระก็เนนหนักถึงอํานาจแหงกรรม อํานาจของกรรม
สามารถที่จะบันดาลใหบุคคลมีความเปนไปตาง ๆ นานา
และศาสนาเชนถือวา กรรมมีสภาพเปน “อาสรวะ” คือมีลักษณะที่ไหลเขาสูชีวะได มีสิ่ง
ผูกพันชนิดหนึ่งที่เรียกไดวากิเลสที่ติดอยูกับชีวะ สิ่งที่ผูกพันกันนี้เรียกวา “กษายะ” ผลของกรรม
ที่บุคคลกระทําลงไป จะมีสภาพเปนอนุภาค แลวถูกกษายะดึงดูดใหไหลซึมเขาสูชีวะ ซึ่งจะปดกั้น
ชีวะและทําใหชีวะเปลี่ยนสภาพไปจากเดิม๑
ศาสนาเชนไดแบงกรรมเปน ๒ ประเภทใหญ ๆ เคือ
๑. ทรัพยพันธะ ไดแกกรรมทางกาย
๒. ภาวพันธะ ไดแกกรรมทางจิต ๒
การที่ศาสนาเชนแบงกรรมออกเปนสองประเภทเพราะถือวา กรรมมีสวนเกี่ยวของโดยตรงกับชีวะ
ศาสนาเชนไดแบงธรรมชาติของกรรมไว ๘ ชนิดคือ
๑.ขญานาวรณียกรรม คือกรรมที่เปนอุปสรรคตอความรูจริง
๒.ทรรศนาวรณียกรรม คือกรรมที่เปนเครื่องปดกั้นความเชื่อศรัทธา
๓.เวทนียกรรม คือกรรมที่ทําใหบุคคลเปนสุขหรือทุกข
๔.โมหนียกรรม คือกรรมที่กอใหเกิดความหลงผิด
๕.อายุสกรรม คือกรรมที่มีผลทําใหชีวิตสั้นหรือยาว
๖.นามกรรม คือกรรมที่มีผลเกี่ยวกับชื่อบุคคล
๗.โคตรกรรม คือกรรมที่มีผลทําใหชีวะไปเกิดในโคตรใดโคตรหนึ่ง
๘.อันตรายกรรม คือกรรมที่คอยขัดขวางไมใหชีวะกาวไปสูความสิ้นกิเลส ๓
____________________
๑
ฟน ดอกบัว. ปวงปรัชญาอินเดีย (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพสยาม. ๒๕๔๕). น. ๒๔๘.
๒
เรื่องเดียวกัน.
๓
ไพฑูลย พัฒนใหญยิ่ง. ความคิดสําคัญในปรัชญาอินเดีย (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพโอเดียนสโตร.
๒๕๓๐). น. ๗๓.

2. - 2 -
ธรรมชาติของกรรม ๘ ประการตามที่กลาวมาขางตน แสดงใหเห็นอยางชัดวา บุคคลใน
โลกนี้ไมมีวาจะเปนไปลักษณะใดก็ตาม ลวนแตอยูภายใตอํานาจของกรรมทั้งนั้น กรรมเปนตัว
บังคับมนุษยในทุกทาง กรรมกับชีวะในทัศนะของศาสนาเชนเปนเรื่องที่มีความสําคัญมาก
ดังไดกลาวมาแลววา ศาสนาเชนถือกรรมเปนเรื่องสําคัญ มีอํานาจตอชีวิตมากกวา
อํานาจอื่น ๆ กรรมตาง ๆ เหลานั้นแยกออกไดคือ
ประการแรก เรื่องกรรมที่ติดมากับชีวะ คําสอนตอนนี้ มีความคลายคลึงกันกับเรื่อง
เกี่ยวกับความเชื่อในเรื่องการเกิดใหม
ประการที่ ๒ การมีกรรมคือความทุกข มีคําสอนระบุวา “เพราะหมดกรรมเกาดวยตบะ
(การทรมานรางกาย) เพราะไมทํากรรมใหม ความไมถูกบังคับตอไปจึงมี เพราะไมถูกบังคับตอไป
ความสิ้นกรรมจึงมี เพราะสิ้นกรรม ความสิ้นทุกขจึงมีเพราะสิ้นทุกข ความสิ้นเวทนาจึงมี เพราะ
สิ้นเวทนา จัดเปนอันพวกทาน สลัดทุกขไดทั้งหมด ๔
คําสอนของนิครนถ นาฏบุตร ที่กลาวขางตน ระบุชัดวากรรมเปนตัวบังคับบุคคลหรือชีวะ
ชีวะใดที่สิ้นกรรม ชีวะนั้นจะเปนอิสระ หมดความทุกข หมดอารมณที่หวั่นไหวตามสิ่งที่มา
กระทบ เมื่อมีอารมณมั่นคง ความทุกขตางๆ จะไมสามารถครองชีวะไดการขจัดกรรมคือการขจัด
ความทุกข
ประการที่ ๓ ทางแหงการกระทํากรรม ซึ่งศาสนาเชน ไดแบงกรรมออกเปนประเภทใหญ
ๆ ได ๒ ชนิด คือกรรมทางกายและกรรมทางจิต แตในที่นี้ศาสนาเชนมีการยืนยันวาการกระทํา
ทางกายสําคัญกวาการกระทําทางอื่นๆ กอนที่จะกลาวถึงการกระทําทางกายวามีโทษกวาทางอื่น
นั้น จะกลาวถึงชื่อเรียกการกระทําความชั่วทางกายกอน ศาสนาเชนระบุวา การกระทําความชั่วทุก
อยาง ศาสนาเชนไมเรียกวา “กรรม” แตเรียกวา “ทัณฑะ” ๕
ทางที่จะกระทําความชั่วที่เรียกวา
“ทัณฑะ”นั้นมีอยู ๓ ทางคือ
๑.กายทัณฑะ การกระทําชั่วทางกาย
๒.วจีทัณฑะ การกระทําชั่วทางวาจา
๓. มโนทัณฑะ การกระทําชั่วทางใจ ๖
ในบรรดาทัณฑะ ๓ อยางนั้น กายทัณฑะมีโทษหนักที่สุด คําสอนนี้ นิครนถ นาฏบุตร
เปนผูยืนยันวา “กายทัณฑะจะมีโทษมากกวาในการกระทําบาปกรรม ในการเปนไปแหงหรรม วจี
ทัณฑะ มโนทัณฑะ หามีโทษมากเหมือนกายทัณฑะไม” ๗
________________
๔
ม. มู. ๑๒/๒๑๙/๑๔๑
๕
เรื่องเดียวกัน.
๖
ม. ม. ๑๓/๖๓/๑๑๒.
๗
เรื่องเดียวกัน.

3. - 3 -
ประการที่ ๔ การเชื่อกฎแหงกรรม ชีวะใดที่ยังมีการเวียนวายตายเกิด ชีวะนั้นยังมีกรรม
เพราะเหตุนี้ การขจัดกรรมคือหลักปฏิบัติที่สําคัญที่สุด ซึ่งนักบวชเชนจะตองปฏิบัติ ๘
ประการที่ ๕ ความเปนกิริยาวาทะในเรื่องกรรม มีคําสอนของนิครนถ นาฎบุตร ตอน
หนึ่งวา “ก็ทานเปนกิริยาวาท จักเขาไปเฝาพระสมณโคดมผูเปนอกิริยวาททําไมเพราะสมณโคดม
เปนอกิริยวาท จึงแสดงธรรมเพื่ออกิริยวาทและแนะนําพวกสาวกดวยอกิริยวาทนั้น” ๙
คําสอน
ตอนนี้ นิครนถ นาฏบุตร กลาวกับสาวกสําคัญคนหนึ่งแสดงวา ศาสนาเชนแบงลักษณะแหงคํา
สอนของตนทั้งหมดวาเปน “กิริยวาท” คือยอมรับและยืนยันวากรรมทุกอยางตองมีผล นิครนถ
นาฏบุตร เปนผูยืนยันวา ศาสนาเชนมีความยึดมั่นเชนนี้ทั้งศาสดาและสาวก
กรรมกับชีวะ
การกลาวถึงคําสอนเรื่องชีวะและกรรมของศาสนาเชน แสดงใหเห็นรายละเอียดเรื่องกรรม
และชีวะที่เกี่ยวพันกัน จึงขอกลาวสรุปเรื่องกรรมและชีวะของศาสนาเชนดังนี้
๑ ชีวะมีทั้งกรรมเกาและกรรมใหม
๒ กรรมที่เปนตัวควบคุมหรือบังคับชีวะใหเปนตางๆ
๓ ชีวะทุกชีวะที่ยังเวียนวายตายเกิดตางก็มีกรรมทั้งนั้น
๔ ชีวะใดยังมีกรรม ชีวะนั้นยังมีความทุกข
๕ หนาที่ของนักบวชเชนคือการพยายามขจัดกรรมเกาใหหมด และไมกระทํากรรมใหม
๖ ในศาสนาเชนจะไมมีอโหสิกรรมที่ทําไปแลว
หลักคําสอนเรื่องเจตนาในการกระทําความดีและชั่ว
ทั้งศาสนาเชนและพุทธศาสนาถือวา กรรมมีความสําคัญตอชีวิตมนุษยมาก ในอุปาลิวาท
สูตร ไดกลาวถึงเรื่องกรรมของทั้งสองศาสนาวามีความแตกตางกัน ในเรื่องของเจตนา และชื่อ
เรียกจนกลายเปนเรื่องที่ขัดแยงกัน ในตอนแรก เปนความแตกตางกันของชื่อเรียกการ
กระทําความชั่ว ทางศาสนาเชนไมเรียกการกระทําความชั่ววากรรม แตเรียกวา “ทัณฑะ”
เรื่องนี้มีหลักฐานจากการที่สาวของนิครนถ นาฏบุตรคนหนึ่งชื่อ ทีฆตปสสี ไดเขาเฝา
พระพุทธเจาเพื่อสนทนากัน ตอนเริ่มสนทนาก็เปนการสนทนากันเรื่องสุขทุกข แสดงใหเห็นวา
ความสัมพันธสวนตัวระหวางพระพุทธเจากับพวกนิครนถนั้น เปนไปในทางที่ดี ถึงแมวาในดาน
คําสอนจะแตกตางกันออกไปก็ตาม หลังจากสนทนากันในเรื่องอื่น พระพุทธเจาทรงถามฑีฆตปส
สีในเรื่องคําสอนเกี่ยวกับกรรมของนิครนถนาฏบุตรผูเปนศาสดาวา นิครนถนาฏบุตรไดบัญญัติ
กรรมในการกระทําบาป และในการเปนไปแหงบาปไวมากเพียงใด ๑๐
________________
๘
ม. มู. ๑๒/๒๑๙/๑๔๗-๑๔๘.
๙
อง. อฏฐก. ๑๒/๑๐๒/๑๕๙.
๑๐
ม. ม. ๑๓/๖๓/๕๒.

4. - 4 -
ฑีฆตปสสีนิครนถกราบทูลตอบวา นิครนถนาฏบุตรมิไดเรียกการกระทําบาปวากรรม
แตเรียกวา “ทัณฑะ” และทานไดแบงทัณฑะไว ๓ ประการ คือ
๑. กายทัณฑะ การกระทําความชั่วทางกาย
๒. วจีทัณฑะ การกระทําความชั่วทางวาจา
๓. มโนทัณฑะ การกระทําความชั่วทางใจ ๑๑
แตทางพุทธศาสนาไมไดเรียกการกระทําความชั่ววาทัณฑะ เมื่อทีฆตปสสีทูลถามเรื่องนี้
พระพุทธเจาทรงตอบวา พระองคทรงรับผลการกระทําความชั่วหรือดีวากรรม และกรรมนั้นมีอยู
๓ ทางเหมือนกันคือ
๑. กายกรรม การกระทําทางกาย
๒. วจีกรรม การกระทําทางวาจา
๓. มโนกรรม การกระทําทางใจ ๑๒
ที่กลาวมานี้ เปนความแตกตางเรื่องชื่อเรียกการกระทํา โดยเฉพาะการกระทําความชั่ว
นับวายังไมเกิดความขัดแยงกัน แตเรื่องที่ขัดแยงกันมากคือโทษที่เกิดจากการกระทํา
ทางศาสนาเชนถือวา ในบรรดาทัณฑะ ๓ อยางนั้น กายทัณฑะมีโทษหนักที่สุด
ทางพุทธศาสนาถือวา มโนทัณฑะ มีโทษหนักที่สุด ผูยืนยันความคิดของศาสนา
เชนเกี่ยวกับเรื่องนี้คือ ทีฆตปสสีนิครนถ และทางพระพุทธศาสนานั้น พระพุทธเจาเปนผูยืนยัน
การสนทนาระหวางพระพุทธเจากับทีฆตปสสีนิครนถ คงเปนเพียงการยืนยันหลักคําสอน
เกี่ยวกับกรรมและทัณฑะพรอมดวยโทษที่จะไดรับ ทีฆตปสสีนิครนถมิไดอยูสนทนาตอ แตไดลา
พระพุทธเจากลับไปหานิครนถนาฏบุตร ผูเปนศาสดาของตน และไดเลาเรื่องการสนทนากับ
พระพุทธเจาใหนิครนถ นาฏบุตรฟง ไดรับคําชมและการยืนยันจากนิครนถ นาฏบุตรวา
ดูกรทีฆตปสสี ดีละ ๆ ขอที่ทีฆตปสสีนิครนถพยากรณแกสมณโคดมตรงตามที่สาวก
ผูฟง ผูรูทั่วถึงคําสอนของศาสดาโดยชอบ มโนทัณฑะอันต่ําทรามจะงามอะไรเลา เมื่อ
เทียบกับกายทัณฑะอันยิ่งใหญนี้ โดยที่แท กายทัณฑะเทานั้นมีโทษมากกวา ในการ
กระทําบาปกรรม ในการเปนไปแหงกรรม วจีทัณฑะ มโนทัณฑะ หามีโทษมาก
เหมือนกายทัณฑะไม ๑๓
เปนอันวาการที่ทีฆตปสสีนิครนถไดพูดถึงเรื่องการที่กายทัณฑะ มีโทษมากกวาทัณฑะ
อยางอื่นนั้น เปนการถูกตองตามหลักศาสนาเชน
____________________
๑๑
เรื่องเดียวกัน. น. ๓.
๑๒
เรื่องเดียวกัน.
๑๓
เรื่องเดียวกัน.

5. - 5 -
อยางไรก็ตาม ทางพระพุทธศาสนาไมเห็นดวยกับเรื่องนี้ เพราะถือวาความชั่วจะเกิดทาง
กาย หรือวาจาก็ได จะตองมีใจเปนผูบงการ ความผิดทางใจจะตองมีโทษหนักกวาความผิดทางอื่น
หากไรจิตใจเปนตัวบงการ การกระทําความผิดทางอื่นยอมเกิดขึ้นไดยาก พุทธศาสนาใชคําวา
ทัณฑะของศาสนาเชนมาโตแยงและเปรียบเทียบไววา
ในคําเหลานี้คือ กายทัณฑะ วจีทัณฑะ มโนทัณฑะ พวกผูรูทั้งหลาย
บัญญัติทัณฑะสองประการเบื้องตนวาไมมีจิตแมหนอยเดียว พวกเขา
ยอมบัญญัติทัณฑะสองประการนี้วา เปนที่ทราบกันมาวา เมื่อลมพัด
กิ่งไมยอมสั่นไหว น้ํายอมกระเพื่อม แตสั่นไหวของกิ่งไมและการ
กระเพื่อมของน้ํา ไมมีจิตฉันใด กายทัณฑะก็ไมมีจิตฉันนั้น และเมื่อ
ลมพัด รุกขชาติทั้งหลายมีใบตาลเปนตนยอมสงเสียง น้ํายอมสงเสียง
แตในการสงเสียงของธรรมชาติสองอยางนั้น ไมมีจิตฉันใด ถึงวจีทัณฑะ
ก็ไมมีจิตฉันนั้น ๑๔
เรื่องการกระทําความชั่วทางใดมีโทษมากกวายังไมมีการยุติในตอนนี้ เพราะในขณะที่
ทีฆตปสสีนิครนถกําลังนั่งคุยกับ นิครนถ นาฏบุตร ผูเปนศาสดาเกี่ยวกับเรื่องนี้อยูนั้น มีสาวกของ
นิครนถ นาฏบุตร ที่เปนคฤหัสถอีกคนหนึ่งชื่ออุบาลี ไดนั่งฟงอยูดวย อุบาลีคนนี้เปนสาวกที่
สําคัญมากคนหนึ่งของนิครนถ นาฏบุตร เพราะมีฐานะร่ํารวยไดชื่อวาเปนคฤหบดี เปนผูสงเสริม
ศาสนาเชนอยางจริงจัง นอกจากนั้นเขายังเปนผูเชี่ยวชาญในคําสอนของนิครนถ นาฏบุตรมาก
เมื่อเขาไดฟงทีฆตปสสีนิครนถเลาถึงเรื่องการสนทนากับพระพุทธเจา เขาก็รับอาสาที่จะ
ไปสนทนาในเรื่องที่กําลังขัดแยงและที่ทีฆตปสสีนิครนถสนทนาคางอยูกับพระพุทธเจาเขามีความ
มั่นใจวาสามารถที่จะเอาชนะในการโตเถียงเรื่องทัณฑะและโทษของทัณฑะได เขาประกาศวาหาก
พระพุทธเจายืนยันวามโนทัณฑะมีโทษหนักกวาทัณฑะอยางอื่น เขาจะหาเหตุผลมาหักลางคําสอน
ของพระพุทธเจา จนกระทั่งใหไดรับความพายแพ นิครนถ นาฏบุตรผูเปนศาสดา
สงเสริมใหเขาไปพบพระพุทธเจาอยางเต็มที่ เพราะจะมีความเชื่อวาอุบาลีสามารถจะหักลางแนวคิด
และคําสอนของพระพุทธเจาได แตทีฆตปสสีนิครนถ ผูไดสนทนากับพระพุทธเจามาแลว ได
คัดคานอยางเต็มที่ เหตุผลที่เขาอางคือพระพุทธเจาเปนคนหลอกลวง รูจักวิธีการพูดที่จะใหศาสนิก
อื่นกลับใจมานับถือพุทธศาสนา แตนิครนถ นาฏบุตรไมยอมรับฟง ยังมีความมั่นใจวา
“ดูกรทีฆตปสสี ขอที่อุบาลีคฤหบดีจะเขาถึงความเปนสาวกของพระสมณโคดม มิใชฐานะ มิใช
โอกาส แตขอที่พระสมณโคดมจะพึงถึงความเปนสาวกของอุบาลีคฤหบดี เปนฐานะที่จะมีได” ๑๕
_____________________
๑๔
ม. ม. อ. น. ๔๙.
๑๕
ม. ม. ๑๓/๖๗/๕๖.

6. - 6 -
เมื่ออุบาลีคฤหบดีไดพบพระพุทธเจา ก็ไดเริ่มสนทนากันถึงเรื่องกรรมหรือทัณฑะและผล
หรือโทษที่จะไดรับ
เพื่อความชัดเจนในเรื่องโทษที่จะไดรับจากการกระทําความชั่วหรือทัณฑะ พระพุทธเจา
ทรงเอาการกระทําความดีตามทัศนะของศาสนาเชนมาซักถามเปรียบเทียบกอนวา “ดูกรคฤหบดี
ทานจะสําคัญขอนี้เปนไฉน นิครนถในโลกนี้เปนอาพาธ มีไขหนัก หามน้ําเย็น ดื่มแตน้ํารอน เมื่อ
เขาไมไดน้ําเย็นจะตองตาย ดูกรคฤหบดี ก็นิครนถ นาฏบุตรบัญญัติความเกิดของนิครนถผูนี้ในที่
ไหนเลา” ๑๖
อุบาลีคฤหบดีไดอธิบายขอนี้วา “ขาแตพระองคผูเจริญ เทวดาชื่อมโนสัตวอยูนิครนถนั้น
ยอมเกิดในเทวดาจําพวกนั้น เปนผูมีใจเกาะเกี่ยวกระทํากาละ” ๑๗
พิจารณาตามคําอธิบายของอุบาลีคฤหบดี จะเห็นไดวาในการกระทําความดีนั้น ศาสนาเชน
ถือจิตใจเปนเรื่องสําคัญ พวกนิครนถที่เครงครัดในการทรมานตนจนตองเสียชีวิตไป ยอมจะไดไป
เกิดเปนเทวดาในสวรรค ทางพุทธศาสนาไดอธิบายความหมายของศาสนาเชนเพิ่มเติมในคําวา
เทวดาชื่อมโนสัตวไววา “เทวดาพวกที่ชื่อมโนสัตวนั้น ไดแกพวกเทวดาผูติดของ คือถูกทําใหผูก
คลองไวในใจ คือเพราะพวกนิครนถเหลานั้นผูกพันไวในใจแลวตาย เพราะฉะนั้น พวกเขายอม
เกิดในพวกเทวดาที่ชื่อมโนสัตว” ๑๘
จากคําอธิบายเพิ่มเติมนี้ แสดงวาพวกนิครนถมีความหวังในการบําเพ็ญตบะ ๒ อยางคือ
เพิ่มไดเกิดในสวรรค และการเปลื้องกรรม
ในเมื่อการเกิดเปนเทวดาพวกมโนสัตวของศาสนาเชนขึ้นอยูกับจิตใจ แสดงวาศาสนาเชน
ก็ถือวาจิตใจเปนของสําคัญ เมื่อพระพุทธเจาไดฟงคําอธิบายของอุบาลีคฤหบดีในเรื่องนี้ พระองค
ทรงเตือนใหอุบลีคฤหบดีในเรื่องนี้ พระองคทรงเตือนใหอุบาลีคฤหบดีทบทวนเรื่องที่ไดสนทนา
แลว แตอุบาลีคฤหบดีก็ยืนยันวา ในการกระทําบาป กายทัณฑะยังมีโทษหนักกวาวจีทัณฑะและ
มโนทัณฑะ
เมื่อเปนอยางนี้ พระพุทธเจาทรงตองการที่จะทราบวาเจตนาในการกระทําความชั่วของคน
อยูที่สวนใดของทัณฑะโดยตรัสถามวา
____________________
๑๖
เรื่องเดียวกัน. น. ๕.
๑๗
ม. ม. ๑๓/๖๙/๕๘.
๑๘
เรื่องเดียวกัน.

7. - 7 -
“ดูกรคฤหบดี ทานจะสําคัญความขอนี้เปนไฉน นิกรนถในโลกนี้พึงเปน
ผูสํารวมดวยการสังวรโดยสวน ๔ คือ หามน้ําทั้งปวง ประกอบดวย
การหามบาปทั้งปวง กําจัดบาปดวยการหามบาป อันการหามบาป
ทั้งปวงเปนการถูกตองแลว เมื่อเขากาวไป ถอยกลับ ยอม
ถึงการฆาสัตวตัวเล็กๆ เปนอันมาก ดูกรคฤหบดี ก็นิครนถนาฏบุตร
บัญญัติวิบากเชนไรแกนิครนถผูนี้” ๑๙
คําตอบของอุบาลีคฤหบดี คือ หากการกระทําบาปนั้นเปนไปโดยไมจงใจ นิครนถ นาฏ
บุตรถือวามีโทษนอย และถาจงใจกระทํา ก็มีโทษมาก ๒๐
สังเกตดูคําสอนของนิครนถ นาฏบุตร ที่อุบาลีคฤหบดีตอบตอนนี้ จะเห็นไดวานิครนถ
นาฏบุตรจะถือวากายทัณฑะมีโทษหนักที่สุดก็จริง แตทั้งนี้ตองเอาเจตนามาตัดสิน คือถาบาปนั้น
กระทําโดยจงใจจะมีโทษมากกวาบาปที่กระทําโดยไมจงใจ มีปญหาอยูวา เจตนาจะจัดเปนทัณฑะ
สวนใด พระพุทธเจาเลยตรัสถามตอไปวา นิครนถ นาฏบุตรบัญญัติเจตนาลงในสวนไหนของ
ทัณฑะ คําตอบที่พระองคไดรับจากอุบาลีคฤหบดีคือ นิครนถ นาฏบุตรบัญญัติเจตนาลงในสวน
มโนทัณฑะ๒๑
จึงเปนอันสรุปไดวา ถึงแมศาสนาเชนจะถือวากายทัณฑะมีโทษหนักกวาทัณฑะ
อื่นๆ ก็จริง แตทั้งนี้ยอมขึ้นอยูกับเจตนาในการกระทําดวย กายทัณฑะจึงไมนาจะมีโทษมากกวา
ทัณฑะอื่นๆ อยางไรก็ตาม ทางพุทธศาสนาไมยอมรับหลักคําสอนนี้ และยังยืนยันวาความผิด
ทางใจมีโทษหนักกวาการกระทําความผิดทางอื่น ๒๒
ในการสนทนากับอุบาลีคฤหบดี พระพุทธเจาทรงซักถามเรื่องทัณฑะอยางละเอียดบางครั้ง
ตองยกตัวอยางสนทนากัน เพื่อทรงชี้ใหอุบาลีคฤหบดีเห็นวามโนกรรมเปนกรรมสําคัญและมีโทษ
หนักในการที่บุคคลจะกระทําชั่วตางๆ เพราะหากใจไมคิดชั่ว การกระทําความชั่วคงเกิดขึ้นนอย
มาก
____________________
๑๙
ม. ม. ๑๓/๗๐/๕๙.
๒๐
เรื่องเดียวกัน.
๒๑
เรื่องเดียวกัน
๒๒
เรื่องเดียวกัน.

8. - 8 -
จุดมุงหมายสูงสุดของชีวิต
เชนถือวา โมกษะเปนจุดหมายสูงสุดของชีวิต เปนโลกุตตรภาวะ สภาวะที่พนไปจากโลก
ไมตองมาเวียนวายตายเกิดในสังสารวัฏใหระทมทุกขอีกตอไป
ความหลุดพน หมายถึงการแยกวิญญาณออกจากวัตถุ เราสามารถปองกันวัตถุไมใหเขาไป
ผูกพันกับวิญญาณไดและทําลายวัตถุที่วิญญาณผูกพันอูก็ได เราเรียกกรรมวิธีนี้วา สังวร หมายถึง
ระวังหรือสํารวมมิใหการไหลของกรรมเขาไปสูวิญญาณ และ นิรชรา หมายถึง การทําลายหรือ
สลัดกรรมเกาที่มีอยูในวิญญาณใหหมดไปตามลําดับ ๒๓
ความหลุดพนที่จะกลาวถึง หมายถึงการที่ชีวะหลุดพนจากการเวียนวายตายเกิดหรือ
โมกษะ คือการขจัดกรรมใหหมด ทุกขก็หมด เมื่อทุกขหมดชีวะนั้น ๆ เปนอันหลุดพนเครื่อง
ผูกมัดทั้งปวง ไมตองมาเวียนวายตายเกิดตอไปอีก
ทางที่จะกาวไปสูความหมดทุกขอันเปนการหยุดการเวียนวายตายเกิด ศาสนาเชนเนนการ
อบรมทางกาย (กายภาวนา) และไมเห็นดวยกับการอบรมทางใจเพราะเขาใจวาพุทธเจาทรงสอนให
สาวกอบรมจิตอยางเดียว ๒๔
เหตุที่ทางศาสนาเชนเนนเชนนั้นเพราะถือวาการอบรมกายเปนทาง
ไปสูตบะ และการอบรมกายที่ถึงขั้นบําเพ็ญทุกรกิริยา คือ วิธีการที่จะลบลางกรรมที่เคลือบติดอยู
กับชีวะ และศาสนาเชนถือวาบุคคลจะพบความสุขไดดวยการเอาความทุกขเขาแลก สาวกของ
นิครนถ นาฏบุตร ไดอธิบายใหพระพุทธเจาฟงวา “บุคคลมิใชจะประสบความสุขไดดวยความสุข
แตจะประสบความสุขไดดวยความทุกขแท” ๒๕
ตบะจึงเปนหัวใจในการแสวงหาความหลุดพน
จากความทุกขที่ศาสนาเชนถือวาถมทับบุคคลอยูแตมีหลักเกณฑอยูวา ตบะตองมาจากความรูจะงม
งายหรือลืมตนมิได จะตองใชญาณทัศนะ คําวา “ญาณทัศนะ” คือ ความเห็นแจงในคําสอนของ
ศาสนาเชน
มีขอความเกี่ยวกับเรื่องนี้วา “นิครนถ นาฏบุตร รูธรรมทั้งปวง เห็นธรรมทั้งปวง ยืนยัน
ญาณทัศนะหมดทุกสวนวา เมื่อเราเดินไปก็ดี ยืนก็ดี หลับก็ดี ตื่นก็ดี ญาณทัศนะปรากฏอยูติดตอ
เสมอไป” ๒๖
จึงพอสรุปไดวา ตบะที่กระทําโดยอาศัยความรูตามหลักของศาสนา คือ ทางแหงความ
หลุดพนจากความทุกข หรือนิรวาณ (นิพพาน) ของศาสนาเชน
____________________
๒๓
สถิต วงศสวรรค. ปรัชญาตะวันออก. (กรุงเทพฯ: รวมสาสนการพิมพ. ๒๕๔๑). น. ๖๔.
๒๔
ม. มู. ๑๒/๔๐๕/๓๖๑.
๒๕
เรื่องเดียวกัน. ๖๒๐/๑๔๙.
๒๖
เรื่องเดียวกัน. ๒๑๙/๑๘๗.

9. - 9 -
เรื่องการปฏิบัติไปสูโมกษะ เชนจะเนนเรื่องการทรมานรางกาย ดังปรากฏในธัมมจัก
กัปปวัตตนสูตร ที่พระพุทธเจาทรงแสดงแกปญจวัคคียวา ที่สุดโตง ๒ อยางอันบรรพชิตไมควร
ของและนํามาปฏิบัติ นั่นก็คือ กามสุขัลลิกานุโยค การบํารุงบําเรอตนดวยกาม และอัตตกิลมถานุ
โยค การทรมานตนใหเดือดรอน
ในเทวทหสูตรนั้น พระพุทธเจาทรงตรัสถามพวกนิครนถวา
เธอมีความเห็นอยางนี้มิใชหรือวา สิ่งที่บุคคลเสวยหรือประสพอยูในชีวิตนี้จะเปน
สุขก็ตาม ทุกขก็ตาม มิใชสุขมิใชทุกขก็ตาม ทั้งหมดเนื่องมาจากเหตุที่ทําไวในกาลกาลกอนเมื่อ
กรรมเกาถูกกําจัดหมดไป ไมทํากรรมใหม ไมมีกิเลสไหลเขา ก็สิ้นกรรม เพราะสิ้นกรรมก็สิ้น
ทุกข เพราะสิ้นทุกขก็สิ้นเวทนา เพราะสิ้นเวทนา ทุกขทั้งปวงก็ทําลายไปหมด
พวกนิครนถใหคําตอบยืนยันตามนั้น พระพุทธเจาจึงตรัสถามตอไปอีกวา ถาเชนนั้นเธอก็
ยอมรับวา ความสุข ความทุกข ของคนเราขึ้นอยูกับเหตุหรือกรรมในอดีตเปนบางสวนและขึ้นอยู
กับเจตนจํานงของเราเปนบางสวนใชหรือไม
พวกนิครนถใหคําตอบยืนยัน พระพุทธเจาจึงตรัสถามอีกวา ถาเปนดังนั้น ฉันขอถามกะเอ
เธอรูไหมวา ไดเคยเปนอะไรมาในกาลกอน เธอไดเคยทํากรรมเชนนั้นหรือไม เอรูหรือไมวาทุกข
หมดสิ้นไปแลวมีประมาณเทานี้ ทุกขที่จะพึงทําใหหมดสิ้นไปจักประมาณเทานี้หรือเมื่อทุกขหมด
ไปเทานี้แลว ทุกขทั้งปวงจักหมดไป เธอรูหรือไมวาการละอกุศลธรรม การทํากุศลธรรมใหถึง
พรอมยอมมีไดในปจจุบัน
พวกนิครนถใหคําตอบปฏิเสธวา ไมรูทุกคําถาม พระพุทธเจาทรงตรัสถามตอไปวาถาไมรู
ดังนั้น เธอจะถือเชนนั้นไดอยางไร ดูกรนิคัณฐะ อยากจะทราบวา ดวยความพยายามและความ
เพียร จะสามารถเปลี่ยนกรรมที่จะใหผลในปจจุบัน หรือใหผลในชาติหนา หรือใหผลเปนทุกข
กลายเปนตรงกันขามไดหรือไม
พวกนิครนถตอบวาไมได พระพุทธเจาจึงตรัสวา ถาเชนนั้นความเพียรพยายามและความ
เพียรของพวกเธอก็ชื่อวาไรผล
พระพุทธเจาตรัสวิจารณใหพระภิกษุทั้งหลายฟงวา พวกนิครนถมีความเห็นอยางนี้ยอมถูก
ติเตียนในฐานะ ๑๐ คือ
๑) ถาสัตวเสวยสุขทุกข เพราะเหตุที่ทําไวกาลกอน พวกนิครนถที่ไดรับทุกขเพราะ
ทรมานตัว ก็คงไดทํากรรมชั่วไวในกาลกอน

10. - 10 -
๒) ถาสัตวเสวยสุขทุกขเพราะทานผูเปนใหญ (พระเจา) มิตอง หรือบันดาลทานผูเปน
ใหญก็คงจะชั่วทั้งชาติ จึงสรางใหพวกนิครนถไดรับทุกข
๓) ถาสัตวเสวยสุขทุกขเพราะเหตุบังเอิญ พวกนิครนถก็ประสพเหตุบังเอิญที่ชั่ว เพราะ
ตองไดรับทุกขเวทนาอยางหนัก
๔) ถาสัตวเสวยสุขทุกขเราะชาติกําเนิด (สังคติ) ชาติกําเนิดของนิครนถก็คงจะชั่ว จึงทํา
ใหเสวยทุกขเวทนาอยางหนัก
๕) ถาสัตวเสวยสุขทุกข เพราะความพยายามในปจจุบัน ความพยายามในปจจุบันของ
พวกนิครนถก็คงจะชั่ว จึงทําใหเสวยทุกขเวทนาหนัก
๖) ถาสัตวเสวยสุขทุกข เพราะเหตุที่กระทําไวในกาลกอนหรือมิใชก็ตาม พวกนิครนถก็
ถูกติเตียน
๗) ถาสัตวเสวยสุขทุกขเพราะทานผูเปนใหญรางหรือไมก็ตาม พวกนิครนถก็ถูกติเตียน
๘) ถาสัตวเสวยสุขทุกขเพราะเหตุบังเอิญหรือไมก็ตาม พวกนิครนถก็ถูกติเตียน
๙) ถาสัตวเสวยสุขทุกขเพราะความพยายามในปจจุบันหรือไมก็ตาม เพราะชาติกําเนิด
หรือไมก็ตาม พวกนิครนถก็ถูกติเตียน
๑๐)ถาสัตวเสวยสุขทุกขเพราะความพยายามในปจจุบันหรือไมก็ตาม พวกนิครนถก็คงถูกติ
เตียน เพราะมีลัทธิทรมานตนใหลําบาก
หลักคําสอนสําคัญ
ในนิคัณฐสูตร ก็กลาวถึงหลักกรรมของทานนิครนถ นาฏบุตร ไวในทํานองเดียวกันวา
กรรมเกาหมดไป เพราะความเพียรเผากิเลส ฆาเหตุไดเพราะไมทํากรรมใหม ดวยประการฉะนี้ จึง
เปนอันวา เพราะกรรมสิ้นไป ทุกขหมดไป เพราะทุกขหมดไป เวทนาจึงหมดไป เพราะเวทนาหมด
ไป ทุกขทั้งปวงจึงเสื่อมไปโดยไมเหลือ การลวงทุกขยอมมีไดดวยกรรมวิธีที่ทําใหกิเลสเสื่อมไป
โดยไมเหลือ ซึ่งบุคลจะพึงเห็นไดเอง ดวยประการฉะนี้
ในสามัญผลสูตร กลาวไววา ทานนิครนถ นาฏบุตร ทูลตอบพระเจาอชาตศัตรูเมื่อทรงถาม
ถึงสามัญผลในศาสนาของทานวา นิครนถในโลกนี้ เปนผูสังวรแลวดวยสังวร ๔ประการ คือ ๑. หาม
น้ําทั้งปวง ๒. ประกอบดวยน้ําทั้งปวง ๓. กําจัดดวยน้ําทั้งปวง ๔. ประพรมดวยน้ําทั้งปวง เพราะ
สังวรดวยสังวร ๔ ประการนี้ บัณฑิตจึงเรียกวา เปนผูมีตนถึงที่สุดแลว มีตนสํารวมแลวมีตนตั้งมั่น
แลว
ในนิคัณฐสูตร ความตอนหนึ่งวา ทานนิครถ นาฏบุตรถือวา สมาธิที่ไมมีวิตกวิจารนั้นไมมี
ความดับวิตกวิจารก็ไมมี ระหวางญาณกับศรัทธา ทานถือวา ญาณ ประณีตกวา
ในสีหสูตร กลาววา ทานนิครนถ นาฏบุตร เรียกลัทธิของทานวากิริยาวาท คือ ลัทธิที่ถือวา
กรรมที่ทําแลวมีผล ไดแก ทําดีไดดี ทําชั่วไดชั่ว และกลาววา หลักคําสอนของพระพุทธเจาเปนอกิริ

11. - 11 -
ยวาท ซึ่งเมื่อสีหเสนาบดี สาวกคนหนึ่งของทานไปทูลถามพระพุทธเจา พระพุทธองคทรงรังวาถูก
แลว เพราะพระองคทรงถือพุทธศาสนา ทําไหทานิครนถ นาฏบุตรเสียใจมาก
ในอุปาลิวาทสูตร กลาวไววา คําวา กรรม ทานนิครนถ นาฏบุตรเรียกวา ทัณฑะ และกลาว
ยืนยันวา ในบรรดากายทัณฑะ วจีทัณฑะ และมโนทัณฑะนั้น กายทัณฑะชื่อวามีโทษมากที่สุด
ตอมา สาวกคนหนึ่งชื่อ ทีฆตปสสีไดนําเรื่องนี้ไปทูลถามพระพุทธเจา เมื่อไดฟงพระพุทธดํารัสวา
ทางพุทธศาสนาถือวา มโนกรรมมีโทษมากกวา ก็กลับมารายงานทานนิครนถ นาฏบุตร ขณะนั้นมีอุ
บาลีคฤหบดีผูเปนสาวกนั่งอยูดวย และรับอาสาไปโตวาทะกับพระพุทธเจาในเรื่องนี้อีก ซึ่งทาน
นิครนถ นาฏบุตรก็สนับสนุน ทั้งๆ ที่ทีฆตปสสีคัดคานดวยเกรงจะเสียทีแกพระพุทธเจา
เมื่ออุบาลีคฤหบดีไปเผาพระพุทธเจา และกลาวสนับสนุนวาทะของทานนิครนถ นาฏบุตร
วา กายทัณฑะมีโทษมากกวามโนทัณทะ พระพุทธองคจึงทรงอุปมาใหฟงวา สมมุติวา นิครนถคน
หนึ่งอาพาธ มีทุกข เปนไขหนัก หามน้ําเย็น ดื่มน้ํารอน เมื่อไมไดน้ําเย็น เขาก็ตาย ตรัสถามวาทาน
นิครนถ นาฏบุตรพยากรณวา นิครนถคนนั้นตายแลวไปเกิดที่ไหน อุบาลีคฤหบดีทูลตอบวา ไป เกิด
ในเทวดาพวกมโนสัตว เพราะมีใจเกาะเกี่ยวทํากาละ พระพุทธเจาทรงเตือนวา วาทะของอุบาลีขัด
กันเองแลว แตอุบาลียังยืนยันกายทัณฑะอยู พระองคจึงตรัสอุปมาใหฟงอีกวา ถามีนิครนถคนหนึ่ง
สํารวมดวยสังวร ๔ อยู ขณะเขากาวไปถอยหลัง ยอมฆาสัตวเล็กๆเปนอันมาก ตรัสถามวา ทาน
นิครนถ นาฏบุตร บัญญัติวิบากเชนไรแกนิครนถคนนี้ อุบาลีแยงวา ทานศาสนาของตนบัญญัติวา
กรรมที่ ทําโดยไมจงใจ ไมมีโทษมาก ทรงซักวา ถาจงใจทําเลา อุบาลีทูลตอบวา มีโทษมาก ทรงซัก
วา ทานนิครนถ นาฏบุตร บัญญัติเจตนาลงในทัณฑะไหน อุบาลีทูลตอบวา ในสวนมโนทัณฑะ พระ
พุทธองคทรงเตือนอีกวา วาทะของอุบาลีขัดกันเองแลว แตอุบาลีก็ยืนยันเหมือนเดิม พระพุทธเจาจึง
ทรงอุปมาอีกหลายอยางในที่สุด อุบาลียอมรับวา ทานเลื่อมใสตั้งแตอุปมาขอแรกแลว แตประสงค
จะฟงปฏิภาณของพระพุทธองคตอไป แลวทานก็ปฏิญาณตนถือพุทธศาสนาแตนั้นมา
ทฤษฎีเรื่องกรรม
นักปราชญสํานักเชน มีคําสอนเรื่อง “กรรม” อยางละเอียดโดยมีจุดประสงคเพื่อนํามา
อธิบายสภาพทางโลก (สังสาริกะ) ของชีวะ ตามปรัชญาเชนกรรมมีอยู 8 ชนิดดวยกันคือ
๑.ญานวรนิยะ –กรรม - กรรมที่บดบังความรู
๒.ทัศนาวรนิยะ– กรรม - กรรมที่บดบังความคิด
๓. โมหะนิยะ – กรรม -กรรมที่สรางความหลง
๔.เวทนิยะ - กรรม - กรรมที่ทําใหเกิดความยินดี
๕. นาม – กรรม - กรรมที่ทําใหเกิดรูป
๖. อนตะรายะ– กรรม กรรมที่สรางสิ่งขัดขวาง
๗.โคตระ– กรรม -กรรมที่กําหนดใหบุคคลเกิด ใหครอบครัวใดครอบครัวหนึ่ง
๘.อายุสยะ - กรรม -กรรมที่กําหนดชวงเวลาในชีวิตของแตละคน

12. - 12 -
สิ่งมีชีวิตทั้งหมดไมวามนุษยหรือต่ํากวามนุษยตกอยูภายใตกรรมเหลานี้ ดังนั้นโชคชตา
ของวิญญาณจึงมีความเกี่ยวพันกับกรรม
กรรมเหลานี้แบงออกเปน 2 ชนิด คือ ทรัพยะ – กรรม และภาวะ – กรรม ทรัพยะ
กรรม ประกอบดวยอนุภาคสสาร อนุภาคสสารลึกลับจากแกนกลาง ขององคประกอบ ของกรรม
มีความสัมพันธกับวิญญาณของสสารลึกลับแหงองคประกอบของกรรมทําใหเกิดเปนกายขึ้น กายที่
เกิดขึ้นมาจะไดรับโภชนาการจากสภาพแวดลอมคําวา ภาวะ - กรรม หมายถึงการกําหนดทางจิต
อยางไมบริสุทธิ์ หรือตราบใดที่จิตยังไมบริสุทธิ์จะเปนสาเหตุของการทําใหเกิด “รูป” หรือ
รางกายจาก อนุภาคของสสาร (ทรัพยะ) ทรัพยะกรรม มีอิทธิพลตอการกําหนดของจิต ทรัพยะ
– กรรม เปนสสาร ในขณะภาวะ - กรรม คือการกําหนดของจิต การเปลี่ยนแปลงใด ๆ ในกรรม
อยางหนึ่งของกรรมทั้ง 2 ชนิดนี้ยอมมีผลกระทบถึงกัน การเปลี่ยนแปลงทาง สสารยอมเกิดการ
เปลี่ยนแปลงมากอนของสสารและทํานองเดียวกันการเปลี่ยนแปลงทางจิต ยอมเกิดจากสภาพของ
จิตกอน การพยายามกําจัดการเกี่ยวของกับรางกายตองรักษาการกําหนดที่ไมบริสุทธิ์ของจิตให
สะอาดและการจะใหถึงเปาหมายเชนนี้ ปรัชญาเชน กําหนดใหตองทําโยคะหรือตะบะ