1. Ćwiczenia słuchu fonematycznego– materiały szkoleniowe
dla rodziców dzieci z Przedszkola nr 240
im. Polskich Olimpijczyków
Umiejętność rozróżniania dźwięków mowy ludzkiej (fonemów występujących w
danym języku) określa się mianem słuchu fonematycznego (fonemowego). Z potoku
mowy dziecko musi wyodrębnić słowa, w słowie sylaby, w sylabie głoski, a także
uchwycić kolejność głosek w wyrazie. Tę zdolność należy kształcić poprzez bodźce
słuchowe już w dzieciństwie.
Słuch fonematyczny to złożony proces analizy i syntezy dźwięków mowy.
Zaburzenia tego rodzaju słuchu są przyczyną wadliwej realizacji fonemów,
utrudniają rozumienie mowy, powodują trudności w pisaniu i czytaniu. Naturalny
trening słuchu fonemowego rozpoczynamy już w okresie niemowlęcym. Niemowlę
najpierw reaguje na melodię głosu matki. Następnie w drugim półroczu życia
zaczyna różnicować dźwięki i je naśladować. W drugim roku życia pojawia się
zdolność różnicowania dźwięków mowy artykulacyjnej (także w zakresie głosek,
których dziecko nie potrafi jeszcze wymówić). Rozwój analizatora słuchowego
postępuje szybciej niż rozwój aparatu artykulacyjnego. Analizator słuchowy dziecka,
które zaczyna mówić, jest gotowy do różnicowania prawie wszystkich dźwięków.
Wszelkie ćwiczenia rozpoczynamy od ustalenia, jakie głoski są mylone. Następnie
różnicujemy fonemy najbardziej kontrastowe: a, p, u, m, i. Rozpoczynamy od
wymawiania pojedynczych głosek, najpierw samogłosek, potem spółgłosek. Ważne,
aby spółgłoski wymawiać krótko, bez elementu wokalicznego, np.: k – nie ky lub ka.
Następnie ćwiczymy głoski opozycyjne, np.: t – d, p – b, s – ś – sz. Należy też
sprawdzić, czy dziecko odróżnia głoski dźwięczne od ich bezdźwięcznych
odpowiedników, np.: koza – kosa, bąk – pąk, góra – kura, biuro – pióro.
1

2. Uwaga!
Stosowane do ćwiczeń słowa muszą być zgodne z fonetyką. Nie należy używać
słów, w których głoska traci dźwięczność, np.: sad (słychać w wymowie sat), a
także słów zawierających dyftongi (dwugłoski), np.: auto. Najczęściej
występujące dyftongi: au, ai, ei, oi, ui, eu.
Do przeprowadzenia z dzieckiem ćwiczeń słuchu fonematycznego nie trzeba
stwarzać specjalnej sytuacji, można do tego wykorzystać wiele popularnych zabaw,
w które rodzice bawią się swoimi dziećmi na co dzień.
Ćwiczenia słuchowe stanowią pierwszy etap prowadzący do słuchu mownego.
Podczas ich wykonywania dziecko uczy się różnicować bodźce z otoczenia oraz
identyfikować je w wypowiadanych słowach. Opierają się na bodźcach
niewerbalnych.
Przykładowe ćwiczenia słuchowe:
•
szukanie ukrytego źródła dźwięku, np. budzika, rozróżnianie i naśladowanie
odgłosów zwierząt (psa, kota, krowy, owcy, kaczki, gęsi itp.),
•
rozpoznawanie po dźwięku różnych urządzeń domowych (suszarka,
odkurzacz, pralka itp.),
•
rozpoznawanie po dźwięku różnych odgłosów przyrody (burza, deszcz, wiatr,
szemrzący strumyk, szeleszczące liście, szum morza itp.),
•
zabawa „Zgadnij, co wydaje ten dźwięk” – rozrywanie kartki papieru,
przelewanie wody, stukanie o blat biurka, potrząsanie kluczami itp.,
•
zabawa „Grzechotki” – do takich samych pojemniczków (np. po jajku
niespodziance) wsypujemy/wkładamy różne rzeczy, np.: ryż, cukier, koraliki;
zadaniem dziecka jest wskazanie par tak samo brzmiących pojemniczków lub
wskazanie, który pojemnik wydaje najcichszy lub najgłośniejszy dźwięk,
•
wsłuchiwanie się w ciszę i nazywanie dźwięków otoczenia, np.: posłuchaj i
powiedz, co słychać za drzwiami/oknem
•
wyklaskiwanie, wytupywanie, wystukiwanie rytmów (rozpoczynając od
prostego rytmu), np.: prezentujemy 3 klaśnięcia – dziecko po nas powtarza; 1
klaśnięcie, przerwa, 2 klaśnięcia, przerwa,
•
zabawy polegające na tym, że dziecko na określony sygnał dźwiękowy musi
odpowiednio zareagować, np.: wstań – klaśnij, siadaj – stuknij
2

3. •
różne zabawy dźwiękonaśladowcze – naśladowanie odgłosów zwierząt,
sprzętów, pojazdów,
•
zabawy paluszkowe (Idzie rak nieborak...),
•
zabawa „Zakupy” – mama idzie dzisiaj na zakupy i chce kupić tylko te
produkty, których nazwy zaczynają się od głoski s
•
zabawa „Drzewo czy wąż” – opowiadamy dzieciom wymyśloną historię, taką
by w treści opowiadania wystąpiły słowa do identyfikacji, np.: Wąż wpełzał na
drzewo. Zwisał z gałęzi i przyglądał się, co też dzieje się w dole. Nagle zerwał
się wiatr; mocno targał konarami. Wąż spadł i skrył się do swojej
kryjówki.Dziecko może swobodnie spacerować po pokoju; na hasło wąż
naśladuje pełzającego węża i syczy; na hasło drzewostaje na baczność z
uniesionymi rękami i szumi.
Przykłady ćwiczeń słuchu fonematycznego:
•
wyróżnianie wyrazów w zdaniu, np.: ile wyrazów w zdaniu, tyle ułożonych
patyczków,
•
wydzielanie sylab w wyrazach, np.: wystukiwanie sylab, wyklaskiwanie,
wskazywanie poprzez uderzanie w bębenek, tupanie, podskoki.
•
wyróżnianie głosek w wyrazach – zaczynamy od samogłosek – na początku
(w nagłosie, np. W wyrazie Ola), na końcu (w wygłosie) i w środku wyrazu (np.
w wyrazie kot), potem to samo ćwiczymy ze spółgłoskami,
•
wydzielanie spółgłoski nagłosowej przez przedłużanie nagłosu, np.: ssstół,
sssanki
•
wydzielanie samogłoski wygłosowej, np.: mama, woda, tata
•
wydzielanie głosek w wyrazach najpierw łatwych, potem coraz trudniejszych,
np.: t – o– r – b – a
•
wyszukiwanie słów rozpoczynających się od danej głoski,
•
rozpoznawanie określonych głosek wsłowach, np.: dziecko tupie, kiedy
usłyszy daną głoskę w wyrazie,
•
ćwiczenia syntezy i analizy sylabowej – podział wyrazów na sylaby i składanie
wyrazów z sylab,
•
liczenie sylab w wyrazach,
•
wyszukiwanie wyrazów/obrazków przedmiotów o nazwach rozpoczynających
się tą samą sylabą,
3

4. •
ćwiczenie w rozróżnianiu wyrazów blisko brzmiących, różniących się tylko
jedną głoską, np.: domek – Tomek; rodzic wymawia daną nazwę, a dziecko
pokazuje właściwy obrazek spośród dwu lub czterech prezentowanych,
•
odróżnianie przez dziecko mowy prawidłowej od nieprawidłowej, np.: Powiedz,
kiedy wymawiam dobrze, a kiedy źle: (np.) stół – sztół, coło – czoło,
•
kończenie wyrazów –rodzic wymawia pierwszą sylabę wyrazu, a dziecko
dopowiada resztę,
•
wyróżnianie wyrazów w zdaniu – pytamy, jaki wyraz jest w zdaniu pierwszy, a
jaki ostatni,
•
domino sylabowe/głoskowe –rodzic rozpoczyna zabawę, wypowiadając
dowolny wyraz; zadaniem dziecka jest podanie wyrazu rozpoczynającego się
tak samo jak ostatnia sylaba/głoska w słowie podanym przez osobę dorosłą, i
tak na zmianę, np.: koszu-la – lama – mapa – para – rama – mata – tata,
•
ćwiczenia syntezy i analizy głosek – wymawiamy wolno głoski, a dziecko
składa z nich wyraz i odwrotnie – mówimy wyraz, a dziecko rozkłada go na
głoski,
•
szukanie wyrazu w wyrazie, np.: STOlik, KOTwica
•
demonstracja właściwego dźwięku i jego deformacji, np.: w przypadku r –
języczkową, gardłową i boczną; dziecko w umówiony sposób sygnalizuje, że
usłyszało poprawny dźwięk,
•
układanie rozrzuconych obrazków przedmiotów, których nazwy zaczynają się
taką samą głoską, jak nazwa wskazanego przedmiotu.
Uwaga !
W tych ćwiczeniach, jak i w innych dziedzinach przyswajania wiedzy i
umiejętności, niezbędne jest przestrzeganie zasady stopniowania trudności.
Nie można przechodzić do trudniejszych ćwiczeń, jeśli dziecko ma kłopoty z
łatwiejszymi.
Opracowanie
Nauczycielki grupy III « Tygrysy » na podstawie :
•
Rocławski B.: Słuch fonemowy i fonetyczny. Teoria i praktyka. Wyd. Glottispol 2003 r.
•
G. Jastrzębowska, Podstawy logopedii, Opole 1999, Uniwersytet Opolski.
•
E.M. Minczakiewicz, Mowa - Rozwój - Zaburzenia - Terapia, Kraków 1997,
Wydawnictwo Naukowe WSP.
•
Chmielewska E.: Zabawy logopedyczne i nie tylko. MAC 1996 r.
4

5. •
Styczek I: Badania i kształcenie słuchu fonetycznego. WsiP, Warszawa 1982 r.
Polecamy gry komputerowe ( uwaga – niektóre gry są dostępne po wykupieniu
abonamentu) :
http://www.mimowa.pl
http://www.logofigle.pl
http://babyonline.pl/tagi/7403/gry-logopedyczne
http://www.instalki.pl/programy/download/Windows/nauczanie_poczatkowe/LogusKomputerowe_Gry_Logopedyczne.html
http://www.superbelfrzy.edu.pl/gry-edukacyjne/logopedyczne/reraki-2/
http://www.toker.com.pl/cwiczenia-logopedyczne-dla-dzieci/#exercises_anchor
http://www.komlogo.pl/index.php/sklep/komlogo/logopedyczne-zabawy-czesc-viisluch-fonemowy-detail
Logopedyczne gry stolikowe do kupienia przez internet :
http://www.domino-edu.pl/index.php?cat_id=139&page=0&view=0&sort=default
http://www.ab-art.org.pl/index.php?kategoria_id=30&sciezka=1,11,30
http://www.pomocedydaktyczne.ig.pl/gry
http://www.komlogo.pl/index.php/sklep/tematyczne/przedszkole
Wyboru gier dokonała : Ewa Skwarka
5

6. •
Styczek I: Badania i kształcenie słuchu fonetycznego. WsiP, Warszawa 1982 r.
Polecamy gry komputerowe ( uwaga – niektóre gry są dostępne po wykupieniu
abonamentu) :
http://www.mimowa.pl
http://www.logofigle.pl
http://babyonline.pl/tagi/7403/gry-logopedyczne
http://www.instalki.pl/programy/download/Windows/nauczanie_poczatkowe/LogusKomputerowe_Gry_Logopedyczne.html
http://www.superbelfrzy.edu.pl/gry-edukacyjne/logopedyczne/reraki-2/
http://www.toker.com.pl/cwiczenia-logopedyczne-dla-dzieci/#exercises_anchor
http://www.komlogo.pl/index.php/sklep/komlogo/logopedyczne-zabawy-czesc-viisluch-fonemowy-detail
Logopedyczne gry stolikowe do kupienia przez internet :
http://www.domino-edu.pl/index.php?cat_id=139&page=0&view=0&sort=default
http://www.ab-art.org.pl/index.php?kategoria_id=30&sciezka=1,11,30
http://www.pomocedydaktyczne.ig.pl/gry
http://www.komlogo.pl/index.php/sklep/tematyczne/przedszkole
Wyboru gier dokonała : Ewa Skwarka
5