1. Bazat e HW – Kujtesa dytësore
5.12.2012
Departamenti i Informatikës
Fakulteti i Shkencave Natyrore
Universiteti i Tiranës
Kujtesa dytësore
Kujtesa
dytësore
Kujtesa afatgjatë e kompjuterit
Informacionet e ruajtura në të nuk humbasin pas fikjes
së kompjuterit
Ruan shumicën e informacioneve me të cilat merret
një sistem kompjuterik
Ndodhet një hap më larg proçesorit
Kompjuteri duhet t’i transferojë të dhënat në kujtesën
parësore (RAM) para se t’i përpunojë ato
Ka kapacitet shumë herë më të madh se kujtesa
parësore por është përgjithësisht shumë më e
ngadaltë
Arsyeja kryesore e shtresëzimit në kujtesa parësore
dhe dytësore është shpejtësia
2

2. Qëndrueshmëria e të dhënave
Kujtesa
dytësore
Karakteristika kryesore dalluese e kujtesave dytësore
ndaj atyre parësore është qëndrueshmëria e të
dhënave, pra fakti që të dhënat nuk humbasin pas
shkëputjes së rrymës elektrike
Të dhënat në një kujtesë dytësore nuk varen nga
prezenca ose jo e rrymës elektrike në to (si në rastin
e kujtesës parësore)
Në rastin më të mirë as kushtet atmosferike, as
prezenca apo jo e dritës së diellit, diferenca e
temperaturave, etj. nuk duhet të ndikojnë mbi
qëndrueshmërinë e të dhënave
Qëndrueshmëria mund të simulohet tek kujtesat që
bazohen në prezencën e rrymës elektrike me anë të
metodave që sigurojnë mosndërprerjen e rrymës
(p.sh bateria tek CMOS)
3
Klasifikimi i kujtesave dytësore
Kujtesa magnetike
P.sh Disqet e ngurtë (Hard Disk)
Bazohen tek magnetizmi (pra kthimi i elektricitetit në fushë
magnetike).
Materiale magnetike: hekuri, nikeli, kobalti
Zakonisht përdorin disqe ose shirita plastikë
Kujtesa
dytësore
Kujtesa optike
Përdorin rreze drite (lazer) për të shkruar në disqe
Idea bazë qëndron në faktin që 0-1 mund ti kodosh si e
bardhë ose e zezë (pra dritë ose errësirë)
Këto sekuenca krijohen në mënyrë mekanike nga pajisje jo
të kushtueshme
Kujtesa flash
Është një tip EEPROM
Qark i integruar i palëvizshëm
Mund të fshihet ose shkruhet me anën e sinjaleve elektrike
4

3. Disqet e ngurtë (Hard Disk)
Ndërtimi Bazë i HD
Kujtesa
dytësore
Një bosht qëndror që lidh disa disqe
(pjata) të holla prej metali ose xhami
Çdo disk ka dy siperfaqe dhe çdo
sipërfaqe përmban një material magnetik
Boshti qëndror rrotullohet me mijëra
rrotullime për minut duke rrotulluar
dhe disqet bashkë me të
Një hapësirë e vogël ndan disqet nga
njëri tjetri në mënyrë që koka lexueseshkruese të mund të levizë midis tyre
Pistat, sektorët dhe cilindrat
Cdo sipërfaqe e disqeve ndahet në pista
të cilat më pas ndahen në sektorë
Sektorët ruajnë 512 byte të dhëna
Të gjithë sektorët që janë poshtë dhe
sipër njëri tjetrit formojnë një cilindër
Gjatë proçesit të shkrimit të të dhënave,
koka lexuese-shkruese pasi ka mbushur
një pistë shkruan pjesën tjetër të të
dhënave në pistën e rradhës të lirë
brenda një cilindri
5
Pjesët përbërse të një Hard Disk Drive
Kujtesa
dytësore
Përveç boshtit dhe disqeve pjesë të tjera përbërëse të
një HD janë
6
Koka lexuese-shkruese
Krahu që lëviz kokën lexuese-shkruese
Shasia në të cilën montohet
Lidhësit me motherboard (vendet ku do lidhen kabllot)

4. Parametrat e një HD
Përveç madhësisë (sasia e informacionit që ruan) e cila në ditët e
sotme është e konsiderueshme (>100 GB) ekzistojnë dhe
parametra të tjerë për HD
Shpejtësia e rrotullimit e matur në rrotullime për minutë
(RPM)
Kujtesa
dytësore
P.sh 3600, 10000, 15000 RPM
Një shpejtësi më e madhe rrotulluese lejon për një shpejtësi më të
madhe të përdorimit të të dhënave
Vonesa
Edhe pse shpejtësia rrotulluese mund të jetë e lartë ekziston një
vonesë nga momenti që kërkohen të dhënat në atë që ato arrijnë të
lexohen nga HD
Ajo mat konkretisht kohën që i duhet HD për të pozicionuar kokën
lexuese-shkruese në sektorin ku ndodhen të dhënat.
P.sh një shpejtësi rrotulluese prej 7200 RPM sjell një vonesë mesatare
prej 4.2 ms
Shpejtësia e transmetimit të të dhënave mat shpejtësinë
me të cilën arrijnë të transferohen të dhënat nga HD në pajisjen
që po i kërkon ato (p.sh qarku kryesor). Ajo matet me MB/s.
7
Ndërfaqet lidhëse të HD
Ndërfaqet kryesore që mundësojnë lidhjen e HD me
motherboard janë
Kujtesa
dytësore
PATA (Parallel ATA, versione të njëpasnjëshme
ATA të rrjedhura nga ndërfaqja historike IDE)
SATA (Serial ATA) - një ndërfaqe më e shpejtë (që lejon
një shpejtësi më të madhe të transmetimit të të dhënave,
standard i ditëve të sotme
Shpejtësitë e transmetimit të të dhënave
PATA (IDE) - 33-133MB/S
SATA
SATA-1 150MB/S
SATA-2 300MB/S
SATA-3 600MB/S
Në ditët e sotme 99% e kompjuterëve personalë
përdorin SATA
8

5. Disqet optike
CD
Kujtesa
dytësore
DVD
Blu-ray
9
Compact Disc (CD)
Një lloj disku optik
CD i ruajnë të dhënat në një pistë fizike e cila formon një spirale
të vazhdueshme nga qëndra tek rrethi anësor i CD
Kjo ka rrjedhur pasi përdorimi fillestar i CD ka qënë për të ruajtur
muzike e cila është e vazhdueshme
Kujtesa
dytësore
Kapaciteti maksimal 700MB
Ato mund të jenë vetëm të lexueshme (CD-ROM) ose dhe të
shkruajtshme CD-RW
Shpejtësia e rrotullimit të CD Drive nuk është konstante gjatë të
gjithë kohës, ajo varion gjatë leximit të tij
Parametrat kryesorë të një CD Drive janë
Shpejtësia e transferimit të të dhënave, pra sa shpejt kalohen të
dhënat tek ndërfaqja. Ajo zakonisht matet me X (bazuar tek
shpejtësia bazë e një CD audio). P.sh një CD Drive me 32X është
më i shpejtë se një me 16X, ose një drive me 24X lejon transferim të
dhënash me shpejtësi 105Mbit/s
Koha mesatare e aksesit, sa shpejt drive akseson skedarë të
rastësishëm të gjendur në CD. Ajo matet me ms. Nuk ka lidhje të
ngushtë me shpejtësinë e transferimit të të dhënave.
10

6. DVD
Kujtesa
dytësore
Mund të konsiderohen si një version i avancuar i CD
(ka të njëjtat përmasa)
Ka dalë për herë të parë në vitin 1995
Dy tipet kryesore janë DVD-Video dhe DVD-ROM
Në dallim nga CD ato mund të shkruhen në dy
shtresa dhe gjithashtu në të dy anët
Kapaciteti maksimal
4.7 GB (e shkruajtshme vetëm në një shtresë)
8.5 GB (e shkruajtshme në dy shtresa)
9.4 GB (e shkruajtshme në të dy anët në një shtresë)
Shpejtësia e DVD matet gjithashtu me X por 1X në
rastin e DVD do të thotë transferim me 1.3MB/s (për
CD është 150KB/s).
DVD Video gjithnjë luhen me 1X
11
Blu-Ray Disc (BD)
Kujtesa
dytësore
Disqe optike që janë dizenjuar për të zëvendësuar
CD dhe DVD
Emri rrjedh nga një lazer blu që lexon disqet i cili
lejon që informacioni të lexohet me densitet më
të madh se lazeri i kuq i përdorur për DVD
Lejojnë shkrim në dy shtresa
Kapaciteti maksimal
25GB - Një shtresë
50GB - Dy shtresa
Shpejtësia e transferimit të të dhënave
Në rastin e BD, 1X është 36MBit/s
Ekzistojnë dhe disa variante me më shumë se 2
shtresa (3 dhe 4)
12

7. Ndërfaqet dhe kompatibiliteti i drive të
disqeve optike
Ndërfaqet që përdoren për të lidhur drive të
disqeve optike janë të ngjashme me atë të HD pra
Kujtesa
dytësore
ATA (IDE)
SATA
PC Card (PCMCIA) për laptop
USB ose Firewire kur janë të jashtme
Kompatibiliteti
Zakonisht (edhe pse jo detyrimisht) drive optike
lexojnë (dhe shkruajnë) formatet më të vjetra deri tek
CD, p.sh DVD-Drive lexon dhe CD kurse Blu-Ray
drive lexon dhe DVD dhe CD
13
Kujtesa FLASH
Kujtesa
dytësore
Është një lloj kujtese e përhershme që mund të shkruhet,
fshihet dhe rishkruhet me anë të sinjaleve elektrike
Konsiderohet si një version i mëtejshëm i EEPROM
Kjo lloj kujtese nuk kërkon rrotullimin dhe si rrjedhojë
është përgjithësisht më e shpejtë në lexim se disqet optike
apo HD
Ekzistojnë dy tipe bazë
NAND - Ky tip lejon leximin dhe shkrimin në blloqe kujtese
dhe përdoret gjerësisht për USB Flash Drive, Solid-State
Drive, etj.
NOR - Lejon leximin ose shkrimin e vetëm një byte. Përdoret
kryesisht për të zëvendësuar tipet e vjetra të ROM
Shpejtësia e transmetimit të të dhënave
Tipet NAND janë më të shpejta në lexim se shkrim. Ajo që
reklamohet është zakonisht shpejtësia maksimale e leximit.
Si njësi përdoret MB/s ose X i CD. P.sh një USB Flash drive me
100X do të thotë që ka shpejtësi transferimi prej 15MB/s
14

8. Solid-state drive (SSD)
Kujtesa
dytësore
Është një lloj drive që përdor qarqe të integruara
për të ruajtur të dhënat
Nuk kërkojnë rrotullim, si rrjedhojë kanë marrë
këtë emër për tu dalluar nga disqet optike dhe
HD
Janë më pak të zhurmshme dhe më të shpejta se
disqet rrotulluese (HD, optike)
Përgjithësisht ndërtohen me kujtesa flash
Ndërfaqet lidhëse janë të njëjtat me ato që
përdoren nga disqet optike dhe HD
Ekzistojnë dhe drive hibride që kombinojnë HD
me SSD për të rritur performancën
Forma
Shpesh gjenden në të njëjtë formë si HD (për tju
përshtatur pajisjeve ekzistuese)
Shpesh janë në formën e kutive me shumë fole që
lejojnë rreshtimin e disa kujtesave flash
15
Kosto e tyre akoma është në mënyrë të
konsiderueshme më e shtrenjtë se ajo e HD
Kujtesat e jashtme
Kujtesa
dytësore
Quhen të tilla pasi ato nuk ndodhen brenda
kasës së kompjuterit personal (ose
Laptopit)
HD, dhe të gjitha drivet e disqeve optike
gjenden gjithashtu në versionin si kujtesë e
jashtme
Shpesh HD Drive të jashtëm janë identik
me ato të brendshëm, por ndryshojnë
vetëm nga mënyra se si lidhen me
kompjuterin
Ndërfaqet lidhëse më të përdorshme për
kujtesat e jashtme janë
USB
Firewire
Si kujtesë e jashtme mund të konsiderohen
dhe USB Flash Drive të cilët në ditët e
sotme ruajnë deri në 256GB
16