2. Κόκκινη κλωστή δεμένη,
στην ανέμη τυλιγμένη,
δώσ’της κλότσο να γυρίσει
παραμύθι αρχινήσει
και την καλή σας συντροφιά
να την καλησπερίσει
3. • Άλλοι αφηγηματικοί τρόποι είναι η
περιγραφή και ο διάλογος
• Αφηγηματικά μοτίβα (θέματα της
ιστορίας) είναι: πρόβλημα-συμβουλή-
-δοκιμασία- λύση
• Ο τόπος και ο χρόνος δεν
προσδιορίζεται με ακρίβεια.
• Η δράση είναι γρήγορη
• Η γλώσσα του παραμυθιού είναι απλή.
– Χρησιμοποιείται κυρίως το ρήμα
στον ενεστώτα ή αόριστο.
– Αποφεύγονται οι μεγάλες περίοδοι
λόγου.
– Χρησιμοποιείται η παρατακτική
σύνταξη των προτάσεων (π.χ Μια
φορά ήταν ένας τσομπάνης ,κι είχε
μία στάνη έξω από το χωριό κι
έβοσκε τα πρόβατα…..)
• Δημιουργείται και διαδίδεται προφορικά.
Είναι ανώνυμος ο δημιουργός του.
• Παρουσιάζεται σε παραλλαγές
(διαφοροποιείται από περιοχή σε περιοχή)
• Ψυχαγωγεί το κοινό σε ώρες ξεκούρασης
απ’ τη δουλειά κοντά στο τζάκι, σε ώρες
ταξιδιού, αρρώστιας..
• Παρουσιάζει την καθημερινή ζωή του λαού
μας και ιδιαίτερα την αγροτική.
• Είναι αφηγηματικό κείμενο στο οποίο
κυριαρχεί το υπερφυσικό στοιχείο(δράκοι,
μάγισσες) ή η διδακτική διάθεση.
Τα χαρακτηριστικά του λαϊκού παραμυθιού
4. • Υπάρχει λιτότητα εκφραστικών στοιχείων (δηλαδή είναι λίγα τα επίθετα οι παρομοι-
ώσεις, οι μεταφορές..)
Συναντάμε λαϊκές εκφράσεις(«ο βασιλιάς είχε και του πουλιού το γάλα») και στοιχεία
του προφορικού λόγου, τα οποία επιβεβαιώνουν ότι δημιουργήθηκε προφορικά: «για
να μην τα πολυλογούμε, παιδί μου)
6. Θεματικές ενότητες
1η ενότητα: «Κάποτε ήταν ένας πλούσιος βασιλιάς……………….που λέει ο λόγος»
• Πλαγιότιτλος: Το πρόβλημα του βασιλιά και οι λύσεις που δοκιμάζει αρχικά.
2η ενότητα: «’Οπου κάποια μέρα……είσαι ελεύθερος να μου πάρεις το κεφάλι»
• Πλαγιότιτλος: Η αιτία του προβλήματος του βασιλιά. Οι συμβουλές που δίνονται
στον βασιλιά.
3η ενότητα: «Κι ο βασιλιάς, παιδί μου,……………… Περίμενε και θα φας του απάντησε
εκείνος».
• Πλαγιότιτλος: Η δοκιμασία του βασιλιά.
4η ενότητα: «Σε λίγο βγήκανε τα καρβέλια…………………η όρεξη δε θα σου λείπει».
• Πλαγιότιτλος: Η ικανοποίηση του βασιλιά από τη λύση του προβλήματος.
5η ενότητα: «Ο βασιλιάς ακολούθησε την ορμήνεια…………που μακάρι να τρώαμε κι
εμείς έτσι».
• Πλαγιότιτλος: Οι αλλαγή στην καθημερινή ζωή του βασιλιά
7. Αφηγηματικοί τρόποι
Η αφήγηση γίνεται σε γ’ ενικό πρόσωπο
• π.χ «Την ίδια μέρα ο βασιλιάς έδωσε διαταγή στους φουρναραίους να
ψήσουν «το πιο γλυκό ψωμί».’Επεσαν με τα μούτρα στη δουλειά οι
ψωμάδες…….Μα κανένα δεν άνοιγε την όρεξη του βασιλιά »
Περιγραφή
Π.χ «κι επήγανε στον κάμπο, εκεί που καθόταν ο γέροντας ,σε μια
καλύβα,μέσα σ’ένα χωράφι σπαρμένο»
«Σε λίγο βγήκανε τα καρβέλια αχνιστά και ροδοψημένα…Το πρόσωπο του
βασιλιά έγινε κόκκινο από χαρά»
Διάλογος
«Μήπως κουράζεσαι βασιλιά μου;»
«Τι λες γιατρέ μου.’Ολη μέρα ξαπλωμένος ….ούτε το μικρό μου δαχτυλάκι
δεν κουνώ»
8. Θεματικά κέντρα
• Η εργασία και η ύπαρξη ενδιαφερόντων δίνει χαρά και ικανοποίηση στον
άνθρωπο.
• Η πληθώρα υλικών αγαθών δε δίνει στον άνθρωπο γαλήνη και ευτυχία.
• Η ζωή του ανθρώπου αποκτά νόημα μόνο όταν κοπιάσει για να έχει τα
απαραίτητα υλικά αγαθά.
Επιμύθιο/το δίδαγμα του παραμυθιού:«Βασιλιά μου, πρέπει να ξέρεις πως η
ζάχαρη του ψωμιού σου ήταν ο ιδρώτας που έχυσες για να το φτιάξεις».
10. Τα πρόσωπα του παραμυθιού
ο βασιλιάς
• Πλούσιος
• Δυστυχισμένος
• Γκρινιάρης-αδιάφορος
• Αδρανής- τεμπέλης
• Αυστηρός-αυταρχικός
• Συνετός
• Συνεργάσιμος
• Πρόθυμος
• Υπάκουος-υπομονετικός
11. Η γλώσσα και το ύφος του κειμένου
Η γλώσσα του παραμυθιού είναι απλή ,γιατί :
το παραμύθι δημιουργείται προφορικά. Αυτό μάλιστα φαίνεται καλύτερα,
όταν σε μερικά σημεία ο λαϊκός αφηγητής διακόπτει την αφήγηση και
απευθύνεται στο ακροατήριο: «Αλέσανε το στάρι τους, και για να μην τα
πολυλογούμε, γυρίσανε κατά το μεσημέρι στην καλύβα….»
• Οι προτάσεις συνδέονται παρατακτικά : «O βασιλιάς ακολούθησε την
ορμήνεια του γέροντα, κι όταν γύρισε στο παλάτι του, δούλευε κάθε μέρα
για το λαό του και εκατέβαινε και στον κήπο του γι’ άλλες δουλειές, κι από
τότε γιατρεύτηκε από την ανορεξιά κι έτρωε καλά, που μακάρι να τρώαμε κι
εμείς έτσι!»
• Οι διάλογοι διατηρούν τη ζωντάνια του προφορικού λόγου. Φράσεις όπως:
«Έπεσαν με τα μούτρα στη δουλειά οι ψωμάδες»,
«Το ’να του μύριζε, τ’ άλλο του βρομούσε..»
«Καρφάκι δε μου καίεται για κανέναν»
«Σήκω να πάμε στ’ αλώνι να τα’αλωνίσουμε»,
ανταποκρίνονται στα βιώματα και την καθημερινή ζωή των ακροατών του
παραμυθιού.Ζωντανεύουν την εποχή στην οποία δημιουργήθηκε το
παραμύθι.
• Τέλος,χρησιμοποιείται ο ενεστώτας,κυρίως στους διαλόγους ,που δίνει
ζωντάνια και θεατρικότητα.
13. Ο κύκλος του ψωμιού
Να σας πω , πώς γίνεται και στον κόσμο δίνεται
απ’ τον σπόρο το σταράκι το γλυκό ψωμάκι :
πρώτα – πρώτα οι γεωργοί σαν οργώσουνε τη γη
μες στη χούφτα σπόρο παίρνουν κι έτσι σπέρνουν .
Τον καλό τον θεριστή τραγουδώντας , γελαστοί
με δρεπάνια που γυαλίζουν στάχυα ολόχρυσα θερίζουν .
Και στ’ αλώνι θα στρωθεί , θα τριφτεί , θα πατηθεί
κι ύστερα το καθαρίζουν,πιάνουνε και το λιχνίζουν .
Κι από κει θα φορτωθεί, και στο μύλο θ’ αλεστεί
κι η μυλόπετρα γυρίζει ,άσπρο αλεύρι μας χαρίζει .
Σαν το παίρνει με χαρά η καλή νοικοκυρά ,
μες στη σκάφη τ’ απιθώνει και ζυμώνει και ζυμώνει .
Κι όταν καλοζυμωθεί,πάει στο φούρνο να ψηθεί ,
με το φτυάρι μια του δίνουν μέσα να ψηθεί τ’ αφήνουν .
Κι όταν βγει λαχταριστό, ροδοκόκκινο, ζεστό τρώει ,
τρώει το παιδάκι το γλυκό,γλυκό ψωμάκι.
Χ. Σακελλαρίου
23. Λαογραφικά στοιχεία
• Ο ΘΕΡΙΣΜΟΣ
Το θέρισμα των σιτηρών άρχιζε το μήνα Ιούνιο.
Πρωί-πρωί έφθαναν άνδρες και γυναίκες στο χωράφι, εφοδιασμένοι με
δρεπάνια, τσεμπέρια ποδιές της μέσης, κάλτσες και πετσέτες προσώπου.
Οι γυναίκες η μια δίπλα στην άλλη, ξεκινούσανε το θέρισμα από μια άκρη
συνήθως, αντίθετα του ήλιου. Στο δεξί χέρι κρατούσανε το δρεπάνι και με
το αριστερό χέρι πιάνανε μια δέσμη στάχυα (όσα έβαζε το χέρι τους) και τα
κόβανε κοντά στη ρίζα και τα τοποθετούσανε χάμω στους στρωμένους στο
χωράφι λιγοδέτες για να δέσουνε τα λεγόμενα χειρόβολα. Αυτά ήταν
μεγάλα σε όγκο και ελαφριά στο βάρος δεμάτια. Ένας άντρας κουβαλούσε
με το γαϊδουράκι τα δεμάτια με τα χειρόβολα στο αλώνι.
24. • ΤΟ ΑΛΩΝΙΣΜΑ
Το αλώνισμα γινόταν με μια σανίδα ,το βολόσυρο, που έσερναν τα βόδια
γύρω-γύρω στο αλώνι. Στην εσωτερική επιφάνεια του βολόσυρου υπήρχαν
κάτι σαν νύχια που έκοβαν τα στάχυα ενώ γύριζαν τα βόδια γύρω. Πάνω
στο βολόσυρο στεκόταν όρθιος ή ήταν καθιστός μαζί με τα μικρά παιδιά ο
αλωνάρης.Αν τα δεμάτια με τα άχυρα ήταν λίγα, το σπάσιμο των σταχυών
γινόταν με το δάρτη, ένα χοντρό ραβδί. Με αυτό χτυπούσαν δυνατά τα
στάχυα.
25. Όταν τέλειωνε το αλώνισμα μάζευαν τα καλάμια με ένα ξύλινο
δίχαλο. Τα ξαναδεμάτιζαν έξω από το αλώνι. Στη συνέχεια με ένα
φτυάρι και με τις λεγόμενες παρασύρες (σκούπες), σώριαζαν τους
κόκκους σιταριού, τα άχυρα και περίμεναν να φυσήξει αέρας για να
τα λιχνίσουν. Ο λιχνιστής έριχνε ψηλά στον αέρα γεμάτες φτυαριές
με ακαθάριστο καρπό. Τα ελαφριά άχυρα και η σκόνη πετιούνταν
έξω από το κυκλικό χώρο του αλωνιού και έμεναν μέσα μόνο ο
καθαρός καρπός
ΤΟ ΛΙΧΝΙΣΜΑ
26. ΉΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΘΕΡΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΛΩΝΙΣΜΑ
Οι άνθρωποι απόφευγαν να αρχίζουν το θερισμό ημέρα Τρίτη. Απόφευγαν επίσης να
τελειώνουν Σάββατο. Άρχιζαν το θέρισμα μετά την πανσέληνο ,γιατί τότε το φεγγάρι ήταν
«καλόφεγγο».
Μια μέρα πριν να αρχίσει το θέρος ,αποσπέρας ,μαζεύονταν οι συγγενείς στο σπίτι του αφεντικού
που θα θερίζανε την πρώτη μέρα. Πίνανε κρασί κι εύχονταν ο ένας στον άλλο «καλή δύναμη και
με το καλό να ποθερίσουμε».
Την επόμενη μέρα πριν ν΄ αρχίσουνε να θερίζουνε σταυρώνανε τα δρεπάνια.
Όση ώρα θερίζανε λέγανε αστεία και μαντινάδες.
Πάντα από την παραβολή με βάνεις και θερίζω
για να με δέρνει ο άνεμος κι’ ο ήλιος να μαυρίσω.
Πάντα από την παραβολή, πάντα από το δετάρι,
με βάνεις διαολόπιστη να βγάνω το σιτάρι.
Να κάτεχα που θέριζαν τα δυό μου μαύρα μάθια,
να πα τσι δίνω τσ’ αγκαλιές να δένει τα δεμάθια.
Εψόφησε ο γάιδαρος κι’ ήντα θα κάμει ο γέρος
που τονέ καβαλίκευγε και πήγαινε στο θέρος.
Κοντή ’σαι σαν τον αρακά, λιανή σαν το κριθάρι,
κι’ η μύτη σου κατσουνωτή σαν θερισμού δρεπάνι.
Κακοδεμένη αγκαλιά, κακοδεμαθιασμένη,
Είναι και σένα η φάτσα σου μικρή μου χαϊδεμένη!
27. • Μετά το αλώνισμα, όταν ο καρπός ήταν σωριασμένος στη μέση του
αλωνιού, ο νοικοκύρης και η γυναίκα του στεκόταν αντίκρυ ο ένας από
τον άλλο και λέγανε:
-Θωρείς με μπρε γυναίκα;
-Θωρώ σε μπρε άντρα μου.
-Ε και του χρόνου να μη με ξαναδείς.
(Δηλαδή να’ναι τόσο ψηλός ο σωρός του καρπού που να μη βλέπει ο ένας τον
άλλο).
Η εργασία των μαθητών στηρίχτηκε στο βιβλίο της Ευαγγελίας Λαμπιθιανάκη
Παπαδάκη: Λαογραφικά της Κρήτης
28. Παροιμίες και εκφράσεις με θέμα το ψωμί
• «Εφάγαμε ψωμί κι αλάτι»
• «Γλυκό ψωμί δεν έφαγαν»
«Έφαγα ψωμί στο σπίτι σου»
• «Ο νηστικός καρβέλια ονειρεύεται» (γι' αυτούς που
προσδοκούν υπερβολικά πράγματα)
• « Βγάζω το ψωμί μου»
• ( κερδίζω τα απαραίτητα)
• «Για ένα κομμάτι ψωμί, ξεπουλά κανείς την περιουσία του»
• «Η βιάση ψήνει το ψωμί, μα δεν το καλοψήνει»,
• « Της προκομμένης το ψωμί γρήγορα ανεβαίνει»
29. Τραγούδια με αναφορές στο ψωμί
ΤΟ ΨΩΜΙ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΓΛΥΚΟ
Τον πρώτο χρόνο φάμπρικα
τον άλλον στα ψυγεία
χωρίς να θέλω βρέθηκα
μες στα μηχανουργεία
Μα το ψωμί μου είναι γλυκό
και το κρασί ζαλίζει
τώρα που έμαθα κι εγώ
η ρόδα πως γυρίζει
Την πρώτη μέρα γέλασες
την άλλη μου μιλούσες
χωρίς να ξέρω έπαιρνα
το δρόμο που γυρνούσες
Στίχοι: Μάνος Ελευθερίου, Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Τραγούδι:Αντ. Καλογιάννης
https://www.youtube.com/watch?v=JBwhv0pk_vc
30. «Το Ψωμί»
Ένα τεράστιο καρβέλι, μια πελώρια φραντζόλα ζεστό ψωμί,
είχε πέσει στο δρόμο από τον ουρανό,
ένα παιδί με πράσινο κοντό βρακάκι και με μαχαίρι
έκοβε και μοίραζε στον κόσμο γύρω,
όμως και μια μικρή, ένας μικρός άσπρος άγγελος.
κι αυτή μ᾿ ένα μαχαίρι έκοβε και μοίραζε
κομμάτια γνήσιο ο υ ρ α ν ό
κι όλοι τώρα τρέχαν σ᾿ αυτή, λίγοι πηγαίναν στο ψωμί,
όλοι τρέχανε στον μικρόν άγγελο που μοίραζε ουρανό!
Ας μην το κρύβουμε.
Διψάμε για ουρανό
Μίλτος Σαχτούρης
• Μίλτος Σαχτούρης αξιοποιεί δύο βασικά σύμβολα, για να τονίσει εκείνο που πραγματικά επιθυμούν κι έχουν
ανάγκη οι άνθρωποι. Έτσι, από τη μία τίθεται το «ψωμί», το οποίο υποδηλώνει τις ανάγκες βιοπορισμού, κι από
την άλλη αντιπαρατίθεται ο «ουρανός», σύμβολο της ελπίδας . Όπως ο ίδιος ο ποιητής, έτσι και οι συγκαιρινοί
του, διψούν για ουρανό, διψούν για την ελπίδα πως ο κόσμος στον οποίο ζουν μπορεί να λάβει μια πιο αγνή
μορφή, όπου η βία, το μίσος, η εκμετάλλευση κι η αντιπαλότητα δεν θα έχουν καμία θέση.
31. "Tο απομεσήμερο έμοιαζε να στέκει
σαν αμάξι γέρικο στην ανηφοριά
Kάθ’ απομεσήμερο στο κρυφό μας στέκι
πίσω απ’ το μαγέρικο του Δεληβοριά.
Όλα μοιάζαν ουρανός
και ψωμί σπιτίσιο
Όλα μοιάζαν ουρανός
και γλυκό, γλυκό ψωμί.
[Γνώριζες τα βήματα ξέκρινα τους ήχους
και φωτιές ανάβαμε με σβηστή φωνή
Τις βραδιές συνθήματα γράφαμε στους τοίχους
πέφταμε φωνάζοντας «Κάτω οι Γερμανοί»]
• Πρωτομαγιά του ’44, διακόσιοι πατριώτες εκτελέστηκαν στο
Σκοπευτήριο της Καισαριανής ως αντίποινα για τη
δολοφονία των Γερμανών στους Μολάους.Είκοσι χρόνια
αργότερα, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος έγραψε τους στίχους
του τραγουδιού "Σαββατόβραδο στην Καισαριανή", που
μελοποίησε ο Σταύρος Ξαρχάκος και ερμήνευσε σε πρώτη
εκτέλεση ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης.
Τάχα τι να ζήλεψαν στα χλωρά σου μάτια
που γιομάν τ’ απόβραδο γλύκα πρωινή
κι ήρθαν και βασίλεψαν τα βαθιά σου
μάτια κάποιο Σαββατόβραδο στην
Καισαριανή
Κι όλα γίναν κεραυνός
πελαγίσια αλμύρα
κι όλα γίναν κεραυνός
και πικρό πικρό ψωμί
Σύνθεση: Σταύρος Ξαρχάκος
Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος
Τραγούδι: Γρηγόρης Μπιθικώτσης
Σαββατόβραδο στην Καισαριανή
https://www.youtube.com/watch?v=DSUuv_87vdg
32. Εργάστηκαν οι μαθητές των τμημάτων Α1 και Α2
κατά τα σχολικά έτη 2013-2014 και 2015-2016
Φωτογραφίες από την επίσκεψη των μαθητών στο λαογραφικό
μουσείο «Λυχνοστάτης»
