Contenu connexe Similaire à बंधविधी - Bandaging Techniques (14) बंधविधी - Bandaging Techniques1. Dr. Yogesh S. Borase
M.S. Shalyatantra
Professor & HOD
Department of Shalyatantra
MES Ayurved Mahavidyalaya, Lote, Khed
बंधविधीविज्ञानिय
BANDAGING TECHNIQUES
2. सुश्रूतसंहिता सुत्रस्थान अध्याय 18
व्रणबंधन द्रव्ये
व्रणशोधक औषधी
व्रणरोपक औषधी
बंधविधी उपयोगिता
बंधनद्रव्ये
बंधविशेष / प्रकार
बंधािचारण विधी
योग्य अयोग्य बंध
अबंध्य रोिी / व्रण
बंधविधी-विज्ञानीय
3. औषधी द्रव्य व्रणािर रिािे यासाठी िापरण्याच्या िस्तू
वपचू – Cotton Swab
- बीजविरहित कापसाचा िोलाकार बोळा
- शस्त्रकर्मस्थानी औषधी द्रव्य लािण्यासाठी िापरतात
- िुद, योननप्रदेशी औषधी द्रव्य ठे िण्यासाठी
प्लोत – Gauze piece
- िस्त्रपट्ट / जाळीदार कापडाचा तुकडा
- व्रणस्थानी औषधी द्रव्य ठे िण्यासाठी
- दग्धव्रणािर पट्टबंधन न करता प्लोत िापरतात
किललका – Cotton Pad
- व्रणस्थानी औषधी द्रव्य ठे िल्यानंतर कापसाची/ िस्त्राची घडी/
औदुंबर त्िक/पत्र ठे ितात त्यार्ुळे स्त्राि शोषला जातो
व्रणबंधन द्रव्ये
4. विक
े लशका – Roller gauze
- औषधी कल्क, र्ध, घृत इ. द्रि द्रव्यात लिजिलेली िस्त्राची िात
- व्रण शोधानाथम, पूय दुष्टर्ांस ननिमरानाथम
- दुष्ट व्रणात िापरतात
क
ु शा – Splints
- िग्न अस्थी स्स्थर रिाण्यासाठी बांबू, लाकडी फळी, िल्कल यांचा
आधार देऊन िस्त्राने बांधले जाते
- र्धुक, उदुंबर, अश्ित्थ, पालाश, अजुमन, बांबू, सालिृक्ष, िट इ.
िृक्षांच्या सालीचा िापर करतात
कपाटशयन – Specific splints
- खोलिट पेटीसारख्या आकाराची क
ु शा
- जंघा ि उरू िग्नात उपयुक्त
- संधीच्या दोन्िी बाजूस दोन दोन ि तलप्रदेशी एक ककल लािािा
- श्रोणी, पृष्ठिंश, िक्ष, अक्षक यींचे िग्न/संधीर्ुक्त यात िापरािे
व्रणबंधन द्रव्ये
5. शोधनं पुनरष्टविधं कषायितीकल्कघृततैलरसकियाचूणमधूपन िेदेन |
कषाय – शंखखनी, अन्कोठ, र्ालती, कण्िेर, सुयमर्ुखी
आरग्िधाहद िणातील द्रव्ये िापरािीत
िती/कल्क – अजिन्धा, काकडलसंिी,इंद्रिारुनी, कलीिारी, करंज, गचत्रक,
पाठा, विडंि, शुण्ठी, र्रीच, वपप्पली, यिक्षार, सैंधि, र्न:शील, कासीस,
ननशोत्तर, दन्ती, िरताळ, सौराष्री इ. शोधन द्रव्यांपासून तयार क
े लेली िात/
कल्काचा िापर करािा
घृत – अक
म र्ूळ, आरग्िध, स्नुिीक्षीर, र्ुष्कक, पलाश ई. क्षारद्रव्ये
- जातीर्ुळ, िररद्रा, दारूिारीद्रा, कासीस, क
ु टकी, अजिंधादी द्रव्ये
तैल – अपार्ािम, अम्लिेतस, ननम्ब, कोशातकी, तील, बृिती, क
ं टकारी,
िरताळ, र्नःशील या द्रव्यांनी तैल लसद्ध करािे
रसकिया – सालसाराहद िण, पटोल, त्रत्रफळा ई. द्रव्यांपासून
चूणम – कासीस, सैंधिलिण, सुराबीज, िचा, िररद्रा, दारूिरीद्रा
धूपन – श्रीिेष्टक, राळ, सरल िृक्ष त्िक, देिदारु, सालसारादी िण
व्रणशोधक औषधी
6. रोपणर्पी धूपनिजमर् शोधनलर्ि सप्तविधं कषायादीिेदेन |
धूपन िर्जयम सांगितले आिे
कषाय – शीतवियम, कषाय रसयुक्त द्रव्यांच्या सालीने लसद्ध क्िाथ
िती – सोर्, िुडू ची, अश्ििंधा, काकोल्यादी िण द्रव्ये, िट, वपंपळ इ.
क्षक्षरीिृक्षाचे प्ररोि यांच्या कल्कापासून
कल्क – र्ंस्जष्ठा, लर्जजाळू , सरलकाष्ठ, सोर्, श्िेतखाहदर, चंदन ि
काकोल्यादी िण द्रव्ये िापरािीत
घृत – पृश्नीपणी, िौंचबीज, िररद्रा, दारूिारीद्रा, र्ालती, लर्श्री, काकोल्यादी िण
तैल – तिर, अिरु, िररद्रा, दारूिारीद्रा, देिदारु, वप्रयंिु, लोध्र लसद्ध
चूणम – कन्िुधान्य, त्रत्रफळा, पठाणी लोध्र, कासीस, िोरखर्ुंडी, राळ, यििृक्ष त्िक
रसकिया – न्यग्रोधादी िणातील िृक्षत्िक ि त्रत्रफळा यापासून बनिािी
व्रणरोपक औषधी
7. दुखापत/ व्रण झालेल्या िािाला आच्छादन करणे ि विश्रांती देण्यासाठी
क
े लेली किया
व्रणाचे शोधन, रोपण िोते
अस्थी ि संधी यांना स्थैयम प्राप्त िोते
िेदानाशर्न ि रक्तप्रसादन िोते
व्रणस्थानी र्ादमिता येते
बंधविधी उपयुक्तता
8. 15 बंधनद्रव्ये - सुश्रूत
क्षौर्- ताि
कापामस- कापूस
आविक- लोकर
दुक
ू ल- तलर् कापड
कौशेय- रेशर्ी िस्त्र
पत्रोणम- पानाच्या तंतूंपासून
गचनपट्ट- गचन देशातील कापड
बंधनद्रव्ये
9. चर्म- चार्डे
अंतिमल्कल - र्धल्या सालीपासून क
े लेले
अलाबू शकल- िोपळ्याचे तूकडे
लता विदल - िेलींचे प्रतान ि िेत/कांबी
रर्जजू - दोरी
तूलफल - सािरीचा कापूस
सन्ताननका - जाळीदार कापड
धातू - सुिणम,रौप्य, ताम्र, लौि ई.
बंधनद्रव्ये
10. िाग्िट :-
लोकर, चार्डे, रेशर्ी िस्त्र - उष्ण
क्षौर्/तािाचे िस्त्र - शीत
कापूस, स्नायू, िल्कल - शीत /उष्ण
बंधनद्रव्ये
11. िात-कफाधीक्य, लशतकाळ - उष्ण ि जाड
वपत्त-रक्त दुष्टी, उष्णकाळ - शीत ि पातळ
िाढबंध - जाड िस्त्र
लशगथल बंध - तनु साधन
सपामदी विषदंश - रर्जजूबंधन
रक्तप्रिृत्ती - संताननका
दंतबंधन - धातंच्या तारा
लशरोव्रण - अलाबुशकल
बंधनद्रव्ये
12. अबुमद, ग्रंथी, चर्मकील र्ुलबंधन - तार/ घोड्याचा क
े स
व्रणार्धे कफ र्ेदागधक्य - ताम्र, लौि, त्रपू, सीस
िग्न - चर्म, िल्कल, फलक, िेळू च्या कांब्या
लसराज ग्रंथी - कौशेय िे अविक
आंत्रजिृद्धी - कातडी पट्टा
बंधनद्रव्ये
13. सुश्रुत - 14.
कोश
दार्
स्िस्स्तक
अनुिेस्ल्लत
र्ुतोली
र्ंडल
स्थगिका
िाग्भट - 15 - उत्संिी
यर्क
खट्िा
चीन
विबंध
वितान
िोफणा
पंचांिी
बंध प्रकार
14. तत्र कोशर्ंिुष्ठांिुललपिमसु विदध्यात| सु. सू. 18/18
कृ र्ींच्या कोषाप्रर्ाणे/ एकर्ुखी नाडीप्रर्ाणे
अंिुष्ठ ि अंिुली यांच्या पिमस्थानी
िोज - क
ू चम, क
ू पमर, जानुप्रदेश
अरूणदत्त - कातड्याचा असािा
एका बाजूने बंद - अंिूली अग्रिािी
दोन्िी बाजूंनी उघडा - जानु क
ु पमरप्रदेशी
कोशबंध
15. दार् संबाधेअङिे| सु. सू. 18/18
दार्ाकृ तीं चतुष्पादां दार्ाख्यं | डल््न
दाव्याच्या/ र्ाळे च्या आकाराचा
वपडायुक्त अिघड जािी बांधािा
िंक्षण संधीस्थानी - अरूणदत्त
दार्बंध
16. संगधक
ू चमकभ्रूस्तनांतरतलकणेषु स्िस्स्तकर् ्|
स्िस्स्तकाकृ ती
संधीप्रदेशी, क
ू चम, िस्ततल, पादतल
दोन िूियांच्या / स्तनांच्या र्ध्ये
कणम, क
ु क्षी, डोळा, कपाळ प्रदेशी
क्षक्षप्रर्र्मस्थानी - डल््न
स्िस्स्तक बंध
17. अनुिेस्ल्लतं तु शाखासु|
िेलीप्रर्ाणे िळसे घेत िर चढत जाणारा
िात ि पायाच्या हठकाणी
अनुिेस्ल्लत बंध
18. ग्रीिार्ेढ्रयो: र्ुतोली|
प्रतोली - रस्ता - रू
ं द असतो
लशगथल - र्ानेच्या िालचाली िा र्लर्ुत्रोत्सिम सिज शक्य
फळांच्या करंडी / द्रोणासारखा, जाळीदार
िोतूंडीका, चालनी – डल््न
र्ान, ललाट, र्स्तीष्क ि र्ेढ्रप्रदेशीकि
र्ुतोली/प्रतोलीबंध
22. िनुशंखिंडेषु खट्िार् |
चार टोक
े ि र्धे पट्टा असतो - डल्िण
बिुपादात्र्क - िोज & चि
िनु, शंख, िंडप्रदेशी
खट्िा बंध
23. अपांियोश्चीनं |
अनेक गचरा ि टोक
े असलेला
चीन या िस्त्रापासून
कर्ी रुं द असतो
नेत्राप्रदेशी बांधला जातो
चीनबंध
24. पृष्ठोदरोसू विबन्धर् |
सिा टोक
े ि सिा पट्ट्या
ऊध्िम, अधो, नतयमक यंत्रणा
आकार ननरननराळे
पृष्ठ, उदर, उर:प्रदेशी
विबंध
27. जत्रून ऊध्िम पंचांिीलर्ती |
पाच पट्टे असलेला बंध
उध्िमजतृित िािात िापरतात
पंचांिीबंध
28. उत्संि विलंबीनी |
लोम्बनायाम िािास िर उचलून धरण्यासाठी
स्तन, िृषण ि अस्स्थिंिात
उत्संिीबंध
29. व्रणािर जाड किाललका ठे िािी
नंतर ऋजु (योग्य) बंध बांधािा
बंधाचे िेढे –
बंधाची िाठ व्रणािर येऊ नये
उदर, पृष्ठ, उरप्रदेशी िाठ पुढे बांधािी
प्रकार – ३
िाढ, सर्, लशगथल
बंधािचारण विधी
30. िाढबंध – दाब हदला जातो, िेदना िोत नािी
लशगथलबंध – श्िासास त्रास िोत नािी, िालचाल करता येते
सर्बंध – र्ध्यर् दाब, अल्प िालचाल
बंधलक्षणे
31. िाढ – स्स्फक, क
ु क्षी, कक्षा, िंक्षण, र्ांडी, शीरप्रदेश
सर् – िात, पाय, तोंड, कान, िळा
र्ेढ्र, िृषण, पृष्ठ, पाश्िम, उदर, उरप्रदेश
लशगथल – नेत्र, संधीप्रदेश
शरीरप्रदेशानुसार बंध
32. िाढ - कफिात
लशगथल – वपत्तरक्त
सर् – िातवपत्त, कफवपत्त
दोषानुसार बंध
33. वपत्त रक्त दुष्टी – िाढ बंधाच्या स्थानी सर्
सर्ाच्या स्थानी लशगथल
लशगथल स्थानी बांधू नये
कफ िात दुष्टी - लशगथल स्थानी सर्
सर् स्थानी िाढ
िाढ स्थानी िाढतर
स्थान-दोषानुसार बंध
34. िेदना कर्ी िोतात
रक्तधातूस प्रकृ तािस्था
व्रण ि व्याधी स्थानी र्ादमि
िीयासौकयम
व्रण दुष्टी िोत नािी
िंिीर ि विषर् व्रण िरतात
व्रणाचे सर्ित्र्मत्ि
लेपादी व्रणस्थानी रािणे
योग्य बंधाचे िुण
35. औषधाचे योग्य कायम िोत नािी
शोथ, िेदना
आरक्तिनमता
व्रणाच्या कडा घासल्या जातात
अपेक्षक्षत वपडण िोत नािी
अयोग्य बंध दोष
36. शस्त्रकर्म नंतर नतसऱ्या हदिशी बंध बदलािा
िेर्ंत लशलशर िसंत – २ हदिसाआड
शरद ग्रीष्र् िषाम – १ हदिसाआड
वपत्त रक्त दुष्टी – हदिसातून २ िेळा
कफ िात दुष्टी – १ हदिसाआड
ग्रीष्र् शरद – सकाळी
िषाम ई. - सायंकाळी
बंध बांधण्याचा काल
37. व्रणदुष्टी – र्ाशा, तृण, काष्ठ, पाषाण,
धूळ, िार िारा, ऊन
व्रणस्थानी कृ र्ी उत्पत्ती
व्रणस्त्राि, शोथ, रक्तस्त्राि
आलेपाहदंचे योग्य कायम िोत नािी
बंध न बांधल्यास पररणार्
38. वपत्त, रक्त, विष, अलिघात यार्ुळे झालेल्या व्रणात र्जया िेळी शोथ,
दाि, पाक, लाली, तोद, िेदना िी लक्षणे ननर्ामण िोतात
पाक ि र्ांसकोथ
क
ु ष्ठजन्यव्रण, प्रर्ेिवपडका, विषजन्य व्रण
दारूण र्ांसपाक, िुदपाक
देश, दोष, काल ि साध्यासाध्यत्ि या नुसार बंध बांधािा
अबंध्य रोिी / व्रण