1.
E DREJTA E UNIONIT EVROPIAN
BASHKIMI EVROPIAN
Ideja, Integrimi, Identiteti dhe e ardhmja
Rëndësia e studimit të lëndës:
Aspirata për të qenë pjesë e familjes së madhe evropiane;
Njohja dhe studimi i politikave integrative në BE;
Njohja thelbësore e funksionimit të institucioneve të BE – së;
Analizimin e perspektives kosovare në relacion me BE – në;
Është degë e re multi – disiplinore dhe dinamike e së drejtës;
Karakteri sui generis i vet UE – së;
Specificiteti i UE – së;
Fakti se kjo nuk është e drejtë e një shteti;
Struktura legjislative;
Kompetencat specifike;
etj
THEMELIMI I KOMUNITETIT EKONOMIK EVROPIAN
Origjina e idesë evropiane
Një pjesë e madhe e studiuesve zhvillimit dhe aspektet historike për një
BE e nisin vetëm pas luftës së dytë botërore;
Ndërkaq, një pjesë e studiuesve të tjerë këtë çështje e vështrojnë shumë
më herët dhe atë që nga koha e krijimit të shteteve – kombe (shekulli
XVIII);
Realisht shekulli që nga shekulli XIX kanë filluar idetë për një Evropë të
bashkuar ose për popujt e bashkuar të Evropës;
o Perandori Napoloni I. e proklamonte dëshirën e tij që të gjithë
popujt e Evropës duhet të bëhen një popull – nëpërmjet të një
bashkimi konfederal për të siguruar paqen e ekuilibruar ;
Nevoja për zgjerimet nacionale të popujve dhe shteteve në drejtim të
afirmimit të identitetit dhe traditave kombëtare nuk i penguan idetë dhe
konceptet e reja për një Evropë të re;
Në mesin e të parëve që i ka proklamuar idetë ka qenë Sen Simoni i cili e
ka hartuar edhe një tekst në këtë funksion dhe të cilin ja ka destinuar
diplomatëve të mbledhur në Kongresin e Vjenës(1814);
Sen Simoni deshironte të krijonte një Evropë të re e cila do të ishte e
bazuar në një fe të re, frymë iluministe, të mbështetur në progres dhe
shkencë dhe parlamentarizëm;
Sipas Simonit forma e organizimit të Evropës do të quhej konfederatë
evropiane bërthama e së cilës do të ishte bashkimi i Francës me Anglinë;
Edhe pse projekti i Sen Simonit u prite me shumë interes ai në realitet
pati jo sukses, nuk arriti t’i influencojë vendimet e Konferencës së
Vjenës;
Me kohë ideja evropiane filloi t zgjerohet dhe nga rrethi i ngushtë i
mendimeve fillojë të rekrutohet si një LËVIZJE EVROPIANE;
Lidhur me këto pretendime, ide, lëvizje dhe iniciativa të tjera u dalluam
edhe shumë mendimtarë siç ishin Zhan Zhak Ruso – ja, Viktor Hygo – ja,
etj të njohura si PACIFIZMI EVROPIAN;
1
2. -
-
-
-
-
4.
-
Në fundin e shekullit XIX idetë evropiane u përuruan dhe u ndanë në dy
rryma;
o Federaliste; dhe
o Konfederaliste;
INTEGRIMET EVROPIANE
Nocioni i integrimeve rajonale
Studimi i të drejtës së Unionit Evropian është i pa suksesshëm pa e trajtuar –
shtjelluar më parë proceset reale historike të integrimit do të ndikonte që shpjegimet
të jenë të limituara – pa qarta;
Integrimet janë sot realitet i zhvillimeve aktuale botërore;
Integrimet gjithashtu janë edhe problem serioz i rendit të ri botëror;
Bota në përgjithësi po shkon në drejtim të proceseve integruese globale ose rajonale;
Kjo po shkaktohet nga ndërvarësia e shteteve, rajoneve dhe regjioneve;
Me integrim nënkuptohet procesi i lidhjes së dy ose më shumë shteteve të një
rajoni të caktuar dhe atë në pikëpamje ose forme institucionale;
Varësisht nga këto forma integrimet mund të jenë:
a) Kulturore;
b) Tregtare / Biznesore;
c) Ekonomike;
d) Politike;
e) Ushtarake;
f) Etj;
Format me të shpeshta janë ato të integrimeve ekonomike sepse konsiderohen se ato
nuk e kufizojnë sovranitetin e vendit;
Sot në botën bashkëkohore ka shumë organizata të këtilla UE – ja, EFTA, CEFTA në
Evropë, NAFTA në Amerikën Veriore, LAFTA në Amerikën Latine, ASEAN dhe
APEC në Azi dhe Pacifik;
Integrimte kulturore janë të shpeshta dhe reflektohen në formë të shkëmbimit të
programeve arsimore, kulturore, shkencore, informative;
Integrimet politike kuptohen si formë e adrimit të vendeve në organizatë si p.sh.
anëtarësimi në OSBE;
Ndërkaq, integrimet ushtarake karakterizohen si marrëveshje bilaterale ose
multilaterale në lëmin ushtarak të dy ose më shumë shteteve: (rasti i NATOS);
TRAJTIMI I ÇËSHTJEVE SIPAS KËTIJË PROGRAMI MËSIMOR DO TË
FOKUSOHET VETËM NË PROCESET E INTEGRIMEVE EKONOMIKE;
Ekzistojnë katër forma të realizimit të integrimit rajonal ekonomik që kanë dallime
formale dhe substanciale në mes vete. Ato janë;
1. sipas preferencave;
2. sipas tregtisë së lirë;
3. unionit doganorë;
unionit ekonomik; dhe
5. bashkimit politik;
Zonat preferenciale;
Janë format me të ulëta të integrimeve rajonale tregtare;
2
3.
Këto marrëdhënie rregullohen kur brenda një hapësire të dyja shtetet
aplikojnë në qarkullimin e tyre tregtar preferenca (përparësi) tregtare në mes
vete. (P.sh,. aplikojnë norma doganore me të ulëta etj);
P.sh, marrëveshjet për tregti të lirë më mes të Kosovës dhe Shqipërisë;
- Zonat e tregtisë së lirë:
Janë formë me shkallë më të avancuar të lidhjes tregtare në mes të dy ose
më shumë vendeve të një rajoni;
Ato zakonisht i anulojnë plotësisht doganat në tregtinë e tyre të
përbashkët ndërkaq akoma i mbajnë në fuqi ato për shtetet e treta;
- Unioni doganor;
Është shkallë më e lartë e integrimit dhe në këtë strukturë shtetet jo vetëm që i
heqin doganat ne mes vendeve të veta por nxjerrin, ingurojnë dhe zbatojnë norma
– tarifa doganore për vendet e treta
- Unioni ekonomik;
Është strukturë akoma më e avancuar e bashkëpunimit e cila sëndertohet me
heqjen e pengesave në drejtim të qarkullimit të te gjithë faktorëve ekonomik, si të
atyre tregtare po ashtu edhe prodhuese;
Kjo formë promovon dhe zbaton rregullativa të cilat krijojnë mundësi të lëvizjes
së lirë të mallrave, shërbimeve, kapitalit, fuqisë punëtore, etj, (Modeli i UE – së)
- Unioni politik
Forma me e avancuar e integrimeve;
Bashkim me një shtet (rasti i UE –së dështimi i kushtetutës)
HISTORIKU:
1. Modeli i shtetit federal; dhe
2. Modeli i shtetit konfederal
ORGANIZATAT KRYESORE EVROPIANE
Situata pas Luftës së dytë botërore dhe pasojat e saj;
Logjika politike – OBJEKTIVA – t, e paqes, pajtimit dhe e rindërtimit evropian;
Ndërtimi i Evropës sipas kësaj logjike garantohet vetëm nëpërmjet procesit të
integrimit;
- Këto ide tani përputheshin me idenë e Evropës së bashkuar;
- Në këtë përudhë rol të rëndësishëm kanë pasur SHBA – të, të cilat në atë kohë
kundër ish Bashkimit Sovjetik, krijuan të ashtuquajturën “perde të hekurt”;
- Mbështetja fillestare amerikane sipas planit MARSHALL
- Vetëm deri në fund të viteve të pesëdhjeta në Evropë ekzistonin disa organizata
ekonomike siç ishin OECD, KNER, CSCE, BEE, EVROATOM, EFTA, NATO, etj;
VARËSISHT NGA SHTRIRJA GJEOGRAFIKE, PROGRAMI DHE NATYRA E TYRE
TË GJITHA ORGANIZATAT EVROPIANE MUND TË SISTEMOHEN NË TRI
KATEGORI KRYESORE:
A. Evro – Atlantike (Transatlantike)
B. Pan – Evropiane; dhe
C. Supranacionale
A. Organizatat Evro – Atlantike (trans – atlantike)
- Kjo krijesë – strukturë nuk është në tërësi e pastër evropiane por brenda saj ka edhe
shtete të tjera siç janë SHBA – të, Kanadaja,
-
3
4. Jo rrallë këto janë quajtura edhe si evro – amerikane;
Të këtilla janë;
OECD = Organizata për bashkëpunim dhe Zhvillim në Evropë, e themeluar
në Paris me 1948. Në fillim pa SHBA –të dhe Kanadanë
NATO = themeluar me 1949 si aleancë ushtarake dhe politike;
Këshilli i Atlantikut Verior;
Sekretari i përgjithshëm i NATOS;
Asambleja e Atlantikut verior;
Themelimi dhe zhvillimi i saj ka kaluar në dy faza;
Faza e parë 1949 – 1995 e karakterizuar me luftën e ftoftë;
Faza 1995 e tutje; periudha e transformimit
KSBE / OSBE = Organizatë e karakterit politik e themeluar ne samitin e
Helsinkit me 1975;
Inaugurojë filozofinë e lirive dhe të drejtave të njeriut;
Luajti rol të rëndësishëm në ndryshimet që ndodhën në Evropën Jug
– Lindore;
Monitoron dhe promovon zgjedhje te lira dhe parime te
demokracisë;
Selia e saj është në Vjenë dhe anëtare të saj janë edhe vende jashtë
territorit evropian;
Organet kryesore të saj janë:
Këshilli i përhershëm;
Këshilli i lartë;
Kryetari rotativ i radhës;
Sekretari i përgjithshëm;
Komisionarët e OSBE – së në lëmi të caktuar;
B. Organizatat pan – evropiane
- Pjesëmarrëse janë vetëm shtetet në territorin evropian;
- Pjesëtare të kësaj organizata janë vetëm shtetet me orientim strategjik pan –
evropian;
- Deri me tani është vetëm një organizatë KËSHILLI I EVROPËS
- Në gjirin e saj marrin pjesë 41 shtete anëtare dhe kanë këtë strukturë:
Këshilli i Ministrave;
Asambleja Parlamentare;
Kongresi i Pushteteve Lokale dhe Rajonale të Evropës;
Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut
C. Organizatat Supranacionale
- Në këtë kategori sistemohen:
a. CSCE – Bashkësia Evropiane për thëngjill dhe çelik
b. BEE – Bashkimi ekonomik evropian;
c. UE – Unioni evropian
-
4
5. DALLIMET: UE – dhe organizatave të tjera evropiane
UNIONI EVROPIAN
Struktura
institucionale
Mekanizmi i
vendosjes
Përgjegjësia
Sistemi
legjislativ
ORGANIZATAT
TJERA
Strukturë me etnitet supranacional Struktura
organizative
ku vlen edhe parimi i delegimit ndërqeveritare
vlen vetëm përjashtimisht
Vendosja realizohet në bazë të një Vendoset me konsensus dhe
sistemi
të
kombinuar
me unanimitet te plotë dhe çdo
konsensus por edhe me shumicë mospajtim i ndonjë shteti
votash;
mund të bllokojë marrjen e
vendimeve;
Përfaqësuesit i përgjigjen organeve Përfaqësuesit i përgjigjen
dhe institucioneve të organizatës e organeve dhe institucioneve të
shteteve që i kanë dërguar në organizatës e jo shteteve nga
organizatë;
vinë;
Ka sistemin e vet unik legjislativ
Nuk kanë sistemin e vet unik
Mund të nxjerrin të gjitha legjislativ por mund të
vendimet të cilat i nxjerrin nxjerrin deklarata, rezoluta,
konventa;
shtete;
STRUKTURA E UNIONIT EVROPIAN
“tri shtyllat e UE – së”
-
-
Në tërë literaturën ekzistuese por edhe në praktikë nuk ka një përkufizim unik lidhur
me përmbajtjen e kësaj organizate;
Njëri nga ato përmban përpjekjet shekullore të popujve evropianë për stabilitet, paqe,
unitet, integrim dhe miqësi;
Tjetri, karakterizohet me botëkuptim kritik rreth UE – së duke e trajtuar atë si një
organizatë të pa aftë në çdo pikëpamje – ushtarake, politike, e cila nuk ka aftësi për
zgjedhjen e krizave dhe e konflikteve të caktuara;
Mendimi tjetër – dallon nga dy të parët dhe këtë strukturë e konsideron si kategori
më funksion të kufizuar vetëm në tregun unik – dimensionin ekonomik;
Megjithatë, pavarësisht nga këto botëkuptime, vizione, mendime ose qëndrime, EU
– ja është strukturë specifike e cila ka diçka më tepër se sa mendimet e
sipërpërmendura;
Është i pastër i një procesi të integrimit që ka filluar menjëherë pas Luftës së
Dytë Botërore;
Ky proces i integrimit ka ardhur si rezultat i nevojës për zgjedhjen e
konflikteve dhe problemeve evidente në territorin e Evropës;
5
6.
Organizatat Evropiane (UE , BEE,) të gjitha si të këtilla tregojnë natyrën
dhe tendencën substanciale që e mbajnë në vete;
UE – ja është e konstruktuar në tri shtylla të cilat këtë organizatë e bëjnë sui
generis;
Nëpërmjet të këtyre tri shtyllave – fushave zhvillohet në tërësi aktiviteti i UE – së;
Shtyllat e UE – së janë:
1) Shtylla e parë – EKONOMIKE që i referohet tregut evropian dhe
politikave të përbashkëta bujqësore;
2) Shtylla e dytë – POLITIKËN E PËRBASHKËT TË JASHTME
DHE TË SIGURISË;
3) Shtylla e tretë – çështjet e brendshme dhe të sigurisë;
Secila nga këto shtylla e ka kornizën e vet specifike juridike;
A. SHTYLLA E PARË
= Tregu unik i UE – së
-
-
-
Është treg i përbashkët i të gjitha shteteve që janë pjesë e UE – së;
Tani llogarite të ketë mbi 500 milionë konsumatorë;
Është tregu më i madh i industrializuar në glob;
Në këtë treg janë të garantuara katër liritë e njohura për:
a) Lirinë e qarkullimit të njerëzve;
b) Lirinë e qarkullimit të mallrave;
c) Lirinë e qarkullimit të kapitalit;
d) Lirinë e qarkullimit të shërbimeve; dhe
Është eliminuar të tërësi sistemi i brendshme doganor;
Është krijuar sistemi i si doganon në bazë të KODIT të ri doganor për tërë territorin e
UE – së;
Arsyet e krijimit të këtij tregu janë të përmbledhura në:
Nxitjen e proceseve të integrimeve në UE;
Të behët nxitës – katalizator i vendeve të reja të punës;
Të behët stimul për rritje dhe zhvillim ekonomik;
Të ndikoj në uljen e çmimeve dhe të shpenzimeve;
Të tërheq investime të huaja në UE;
Të jetë konkurrues në tregjet globale;
Të afirmojë vlerat e produkteve evropiane;
Marrja e këtyre masave ndikoj në:
Heqjen e kontrollit kufitar ndërshtetëror;
Krijimin e ndërmarrjeve më konkurruese në treg;
Zhvillimin e vizioneve të ndërmarrësish;
Zvogëlimin e shpenzimeve të transportit dhe infrastrukturave
zvogëlohen;
6
7. Çmimet zvogëlohen;
Tregu karakterizohet për mobilitet;
-
Si u zbatua – implementua praktikisht sistemi i tregut unik ?
Nëpërmjet paketave legjislative;
Paketa përmbante rregulla ligjore – DIREKTIVA;
Këto Direktiva i njoftonin shteteve anëtare lidhur me zbatimin
e masave unike të përcaktuara nga ana e UE – së;
Direktivat e caktuara i jep Komisioni Evropian që
njëkohësisht e ka rolin kyç në formësimin juridik të tregut të
përbashkët;
Komisioni evropian është organi i cili i përcakton rregullat e
lojës në tregun evropian – roli i referit;
Nëse vendet nuk i zbatojnë vendimet atëherë komisioni ka të
drejtë që të merr masa shtesë për implementim të direktivave;
Komisioni evropian ka të drejtë që të iniciojë edhe procedura
gjyqësore në Gjykatën Evropiane të së Drejtës;
Gjykata Evropiane e së Drejtës ka autoritetin që të nxjerrë
dhe ekzekutojë vendime në tërë territorin e UE – së;
-
Komisioni Evropian nëpërmjet direktivave për interes të rregullimit të tregut unik
përcakton edhe standardet e përbashkëta evropiane;
Tregu unik, si sistemi motorik i UE – së, nuk mund të funksionojë pa standardet të
qarta dhe konkrete;
Zbatimi i standardeve garanton eliminimin e barrierave tregtare, kufitare dhe më tutje
krijimin e rregullave të standardizuara si burime – juridike;
Tregu unik në UE është i tillë që funksion jashtë ndikimit të monopolizimit nacional
dhe konkurrencës jo lojale territoriale;
Luftohen dhe ndalohen marrëveshjet për ndarje të tregut;
Lufton dhe ndalon mbajtjen e çmimeve artificiale në treg;
Promovon dhe garanton konkurrencën e lirë të te gjitha pjesëmarrësve në treg
pavarësisht nga përkatësia shtetërore;
Mbrojtja e këtij tregu dhe konsumatorëve të saj realizohet nëpërmjet të
instrumenteve juridike, administrative dhe gjyqësore;
Komisioni Evropian në bazë të ligjit garanton blerësve dhe subjekteve qendrore në
treg standarde mbi cilësinë e prodhimeve, etiketave, shitjeve në distancë, etj;
Ne veçanti në tregun unik konsumatorëve u garantohen të drejta, ne veçanti në këto
fusha:
Mbrojtjen e shëndetit sipas standardeve unike për kushtet
minimale shëndetësore;
Mbrojtjen e interesave ekonomik të konsumatorëve në bazë të
legjislacionit të UE – së;
7
8. Mbrojtjen e konsumatorëve nga dispozitat denigruese dhe jo
të ligjshme të kontratave të caktuara;
Detyrimin e shitësve që t’i ekspozojnë çmimet e mallrave për
shitje;
Të Drejtën e konsumatorëve për informata lidhur me mallin
ose shërbimin e nevojshëm;
Të drejtën e konsumatorit për t’u kompensuar;
Shenja e UE – së është e detyrueshme për të gjitha mallrat që
qarkullojnë në treg;
Përdorimi i shenjave garanton që malli i caktuar është në
përputhje me standardet e caktuara të UE – së;
-
Unioni monetar evropian dhe monedha unike Evropiane EURO – ja €;
-
Kompletimi i tregut të UE – së nuk do të ishte funksional dhe substancial pa një
sistem unik monetar;
Sot UE – ja ka një sistem relativisht të mirë të sistemit unik monetar;
Natyrisht se edhe ky sistem e ka historinë e vet dhe etapat e caktuara të zhvillimit;
Projekti i sistemit monetar evropian – i cilësuar si ambicioz ka kaluar në tri faza
kryesore të zhvillimit;
-
1. Periudha 1979 – 1995
-
Krijimi i sistemit monetar evropian (EMS) 1979
Instituti monetar evropian (EMI) 1993
Vendimi më i rëndësishëm politik lidhur me këtë çështje është ai për monedhen
unike – Traktati i Mastrihtit
Protokolli i veçantë në cilësi të shtesë ju lejon Britanisë së madhe dhe Danimarkës që
të mund të qëndrojnë jashtë monedhës unike evropiane;
Me 1995 në Këshilli Evropian në Madrid vendosi që monedha evropiane të quhet
EURO dhe pse në qarkullim ende gjindej ECU (eku);
2. Periudha 1995 – 1999
-
U arrit marrëveshja për kornizë ligjore lidhur me përdorimin e EURO – s dhe
vazhduan procedurat për inaugurimin e saj;
3. Periudha 1999 – 2002
-
Me 01. 01. 1999 fillon faza e tretë e realizimit të unionit monetar evropian;
Në këtë fazë nxjerrët jashtë përdorimit ECU – ja;
Këshilli i fikson kurset e këmbimit monetar
Themelohet Banka Qendrore Evropiane (ECB);
8
9. -
Kjo fazë rrumbullakësohet me 01.01.2002 kur në shumicën e vendeve anëtare u
tërhoqën nga përdorimi monedhat nacionale dhe u zëvendësuan me EURO;
Kushtet dhe procedurat lidhur me valutat kombëtare ne relacion me EURO –
n i përcaktoji “Pakti i stabilitetit dhe i rritës në Këshillin Evropian –
Amsderdam në vitin 1997
Sipas këtij modeli shtetet të cilat duhej të aderonin në këtë sistem duhet që t’i
plotësonin këto kushte:
Zvogëlimin e deficitit qeveritar (më së shumti 3 % në vit të GDP)
Fiksimin e inflacionit maksimal (i lejuar deri ne 1.5%);
Mbajtjen e valutës kombëtare brenda qarkullimit normal edhe për
dy vjet;
Mosrritja e shkallës së interesit afatgjatë (2%);
B. SHTYLLA E DYTË
= Politika e përbashkët e jashtme dhe ajo e sigurisë;
-
-
-
Orientimet strategjike të bazuara në tri shtylla janë të promovuara dhe rregulluara me
Traktatin e Mastrihtit;
Nëpërmjet të kësaj shtylle është rregulluar identiteti dhe fuqia ekonomike, politike,
mbojtjes, politikës së jashtme, drejtësinë, punëve të brendshme dhe të sigurisë;
Shtylla e dytë / politikat e përbashkëta të jashtme e të sigurisë dhe mbi drejtësinë dhe
punët e brendshme realizohen nëpërmjet të:
Aksioneve të përbashkëta;
Shumicës së kualifikuar të votave;
Asocimit të plotë të Komisionit;
Në këtë fazë Traktati i Amsterdamit vazhdoi procesin për forcimin e identitetit të
jashtëm dhe të mbrojtjes së UE - së;
Përveç sukseseve në lëmin e tregut të lirë dhe sistemit monetar unik aktiviteti u
orientua në ngritjen e një fuqie në bazë të politikës së jashtme në baza efektive dhe
reprezentative;
Me kohë u braktisë metodologjia e vendosjes në baza unanime dhe u kalua në baza të
shumicës së kualifikuar;
Kjo ndikojë që të eliminohen politikat destruktive brenda UE – së;
Roli i UE – së në këtë funksion u fuqizua në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe në
Kosovë;
Tani politikat dhe orientimet strategjike të UE – së (të kësaj shtylle) janë të
fokusuara në luftimin e terrorizmit, partneritet me Rusinë dhe Ukrainën;
C. SHTYLLA E TRETË (çështjet e drejtësisë dhe të punëve të brendshme)
-
Shtylla e tretë kryesisht ka kompetenca që të rregulloi në UE punët e brendshme dhe
drejtësinë;
9
10. -
-
-
Arritja e unifikimit të gjithmbarshëm u vërtetua se nuk mund të funksionoi nëse ajo
nuk e ka një mekanizëm unik që do të rregullonte punët e brendshme dhe çështjet e
drejtësisë;
Me direktiva u rregulluan aspekte e aktiviteteve policisë së përbashkët dhe
kompetencat e gjykatave;
Përveç këtij organizimi aktiviteti u shtri kryesisht në bashkëpunimin në mes të
gjykatave, prokurorive, policive, të azilit, procedurave hetimore për krimet e luftës,
krimit të organizuar, trafikimit të njerëzve, larjes së parave, flet – arrestit evropian,
etj;
Në këtë funksion janë marrë shumë masa të ngjashme në parimin “për një hapësirë të
lirë të sigurisë dhe të drejtësisë”.
Nga të gjitha çështjet të cilat ishin në sferën e dabatit dhe angazhimit u përcaktuan
katër politika të përbashkëta:
-
Për azilin dhe migrimin,
Për hapësirën evropiane të drejtësisë;
Për luftën gjithë / evropiane kundër krimit;
Për zbatimin efikas të politikave;
U realizua ideja e krijimit të hapësirës gjyqësore evropiane (EJA) nga më rreth 30
sisteme juridike në një sistem unik juridik;
Kjo sferë u rregullua nëpërmjet të tri programeve specifike:
GROTIUS;
FALCONE: dhe
EUROJUST
-
Këto tri programe krijuan kushte për një bashkëpunim më të ngushtë në mes të
gjyqtarëve, prokurorëve dhe personelit penitensiar (të burgjeve);
Mund të përfundojmë se Fletëarresit evropian ishte masa më radikale që e ndërmorri
EU – ja që rriti efikasitetin e ndjekjes penale për vendet anëtare dhe shtetasit e tyre;
KUFIJTË E BRENDSHËM TË UE – së;
QYTETARI I UE –së
10
11. INSTITUCIONET KRYESORE TË
UNIONIT EVROPIAN
Historiku
o Procesi i formësimit të UE – së nga Kongresi i Hagës (1948) deri te projekti i
Kushtetutës Evropiane (2003) ka evoluar në mënyrë dinamika;
o Fillimisht Lëvizja Evropiane në Kongresin e Hagës u propozua që organi
përfaqësues institucional të jenë;
1) KUVENDI EVROPIAN – institucion përfaqësues evropian;
2) KËSHILLIN NDËRKOMBËTAR - Ky këshill sipas këtij projekti do të
përbëhen nga 75 përfaqësues të këshillave kombëtare;
3) KOMITETI EKZEKUTIV prej 50 anëtarëve:
Në vitin 1949 Mishel Debre për UE – në, të inkorporuar edhe në Traktatin e Parisit
u specifikuan në propozimin katër institucione themelore:
1) ARBITRI – në cilësi të institucionit vendim marrës me të drejtë veto
suspenzive i zgjedhur me mandat 5 vjeçar;
2) SENATI - i përbërë nga Ministrat e jashtëm të shteteve Evropiane;
3) ASAMBLEA E KOMBEVE EVROPIANE – që do të përbëhej nga
deputetet e zgjedhur në çdo 1 milion banorë; dhe
4) GJYKATA E UNIONIT – në cilësi të organit kryeson gjyqësor;
Bashkimi i parë ekonomik për thëngjill dhe çelik (CSCE) – TRAKTATI I
PARISIT 1951 u karakterizua për:
- bashkim të parë me organe supra / nacionale;
- AUTORITETIN E LARTË të (CSCE) – si organ më i lartë i cili përbëhej nga 9
anëtarë të emëruar nga qeveritë e shteteve nënshkruese;
- ASAMBLENË – si organ përfaqësues i të deleguarve të parlamenteve kombëtare të
shteteve nënshkruese të traktatit;
- KËSHILLI – si organ i përbërë përfaqësuesit e qeverive kombëtare;
- GJYKATA E SË DREJTËS e CSEC – së si organ kryesor i gjyqësor;
Traktati i Romës (1957) inauguroi edhe organe të reja të BEE – së
Me Traktatin e Romës u ruajt Asambleja dhe Gjykatën e së Drejtës;
I inaugurojë dy institucione të reja:
1) KËSHILLIN E MINISTRAVE – si organ të ri; dhe
2) KOMISIONIN –
Pasi që në Evropë praktikisht tani kishte tri organizata të ndryshme që në pjesën më
të madhe funksiononin bashkërisht në vitin 1967 u vendos që ato të shkriheshin në
një organizatë të vetme;
AKTI UNIK EVROPIAN (1987) – de jure inaugurojë KËSHILLIN EVROPIAN
si institucionin e ri të BEE – së
Ju dha emri i ri organit përfaqësues përkatësisht PARLAMENTI EVROPIAN;
U forcuan kompetencat e Këshillit Evropian;
U vendos dhe u veprua konkretisht në funksion të stabilizimit dhe të forcimit të
Institucioneve evropiane
11
12. -
-
a)
b)
c)
d)
Në perspektivë – Kushtetutën e UE – së është e përcaktuar edhe mundësia e
zgjedhjes së një Presidenti të Këshillit Evropian me mandat 2.5 vjet;
Në përmbajtje – kronologjike mund të konstatojmë se të gjitha institucionet
Evropiane në kohë kanë pasur qëllimin e bashkimit të popujve të Evropës;
VENDIMMARRJA
Në njëzet vitet e para pas themelimit vendimmarrja funksiononte në bazë të
propozimeve të Komisionit, Këshillave të Parlamentit, Vendimeve të Këshillit të
Ministrave dhe interpretimeve të Gjykatë të së Drejtës:
Në njëzet vitet e fundit pas themelimit, ne veçanti Parlamenti fitoi përgjegjësi dhe
kompetenca të reja;
U themelua edhe Gjykata Evropiane e Revizorëve;
Banka investuese evropiane;
Komiteti për harmonizimin e interesave dhe dallimeve rajonale;
KONKLUZION:
Struktura institucionale e UE – së është komplekse në pikëpamje të vendim –
marrjes;
Karakterizohet për qeverisje shumë – shtresore;
Qeveritë e shteteve nuk e kanë monopolin e qeverisjes por kompetencat janë të
bartura në organizatat supra – nacionale;
Institucionet supranacionale kanë pavarësi të plotë në relacion me qeveritë
KOMISIONI EVROPIAN, PARLAMENTI EVROPIAN DHE GJYKATA
EVROPIANE E SË DREJTËS – e kanë pavarësinë e vet në relacion me qeveritë.
KËSHILLI EVROPIAN dhe KËSHILLI – ruajnë influencën e shteteve të cilat i
përfaqësojnë;
EDHE VET SHTETET JANË PJESË INTEGRALE E STRUKTURAVE TË UE;
o Shtetet nuk janë aktorë të vetëm – janë bashkëpjesëmarrës të vendimeve në unio
o INSTITUCIONET E UNIONIT EVROPIAN I NDAJM NË;
A. NDËRQEVERITARE
a) Këshilli Evropian;
b) Këshilli
B. SUPRANACIONALE
a) Komisioni Evropian;
b) Parlamenti Evropian; dhe
c) Gjykata Evropiane e Drejtësisë
TRAKTATI I MASTRIHTIT karakterizohet për shkak se ka bërë tentativa serioze
që UN – në ta sistemojë në kuadër të një KORNIZE INSTITUCIONALE UNIKE;
Karakteristika themelore e këtij traktati është:
Avancimi i orientimit për institucione efikase dhe demokratike;
12
13. SIPAS TRAKATIT TË MASTRIHTIT INSTITUCIONET THEMELORE TË UE – së
JANË:
KËSHILLI EVROPIAN;
KËSHILLI (I ministrave);
KOMISIONI EVROPIAN;
PARLAMENTI EVROPIAN;
GJYKATA EVROPIANE E SË DREJTËS; dhe
GJYKATA E AUDITORËVE.
Nisur nga parimi klasik i ndarjes së pushteteve brenda UE –së nga pikëpamja e
1. Legjislativit;
2. Ekzekutivit dhe
3. Gjyqësorit,
- Qeverisja në UE karakterizohet nga trekëndëshi
1. Këshilli i Ministrave;
2. Parlamenti Evropian; dhe
3. Komisioni Evropian;
1. KËSHILLI EVROPIAN
Është institucion ndërqeveritarë;
Përbëhet nga ana e shefave të shteteve anëtare + Kryetari i Komisionit
Evropian;
Historikisht është paraqitur në vitet e 60 – të;
Është institucionalizuar në Samitin e Parisit me 1974;
Për herë të parë Traktati i Manstrihtit KE – së i jep legjitimitet dhe i
përcakton fushën e veprimit dhe atë lidhur me:
- fushën e marrëdhënieve të jashtme;
- anëtarësimin e ri në UE;
- politikën e përbashkët të jashtme dhe të sigurisë;
- strategjinë e përbashkët;
- iniciativat konstitucionale.
I takojnë kompetencat kyçe të vendim – marrjes në udhëheqjen e politikave
strategjike në UE
Është organi më i lartë politik në UE;
2. KËSHILLI (Këshilli i Ministrave)
Është organ ndërqeveritarë;
Përfaqëson dhe mbron interesat e shteteve anëtare në UE;
Përbëhet nga përfaqësuesit e çdo vendi anëtarë në nivelin ministrorë;
Pjesëmarrja e qeverive në këshillë sigurohet nëpërmjet ministrave të vendit;
Edhe Këshilli është institucion vendim – marres i UE –së
Këshilli i ka këto organe
a) Presidencën – përfaqësuesi i çdo shteti ndërrohet në çdo gjashtë
muaj;
13
14. b) Komiteti i përfaqësuesve të përhershëm (COREPER) – që është
i përbërë nga zyrtarë të lartë të shteteve anëtare dhe është kompetent
që të përgatisë punën e Këshillit;
o KOMITETI OPERON NË DY NIVELE:
Niveli i parë:
I. COREPER II – i përfaqësuar nga niveli i ambasadorëve
të vendit anëtarë; dhe
II. COREPER I – i përfaqësuar nga zëvendësit e
përfaqësuesve të përhershëm
Niveli i dytë:
o SEKRETARIATI I PËRGJITHSHËM
Organ – shërbim administrativ i këshillit
-
KOMPETENCAT E KËSHILLIT
Koordinimi i politikave të përgjithshme të shteteve anëtare;
Aprovimi i iniciativave legjislative të Komisionit Evropian;
3. KOMISIONI EVROPIAN
-
Është njëri ndër organet të natyrës supra – nacionale së bashku me Gjykatën
Evropiane të Drejtësisë;
Është forca politike e federalizmit integrative evropian;
Është institucioni i vetëm politik i UE = së i cili nuk i përgjigjet shtetit anëtarë nga i
cili vjen Komisioneri
E quajnë “motori i integrimit evropian” “player – menager” i UE = së
SIPAS TRAKTATIT TË MASTRIHTIT – Komisioni Evropian:
Siguron zbatimin e Traktatave të UE – së;
Harton rekomandime rreth zbatimit të traktateve;
Vendos vet apo në bashkëpunim me Këshillin e PE – së;
Ka pushtet implementues;
Ka rol qendror në procesin legjislativ, sepse ndërmerr iniciativat legjislative
në UE;
Ka përgjegjësi administrative;
Ka pushtet ekzekutiv, - sidomos në marrëdhënie me jashtë; me tregti të
jashtme që zhvillon UE – ja me vendet tjera, pjesëmarrjen në emër të UE – në
organizatat ndërkombëtare – shtetet jo anëtare, etj.
KOMISIONI EVROPIAN:
Përbëhet nga 20 KOMISIONERË
Komisionerët nuk i përgjigjen as nuk marrin instruksione nga qeveritë
e veta;
Nominimi i komisionarëve bëhet nga shtetet anëtare;
Aprovimi i nominimeve realizohet nga Parlamenti Evropian;
14
15. STRUKTURA UDHËHEQËSE E KOMISIONIT EVROPIAN
Kryetari i Komisionit Evropian;
Shefi i kabinetit dhe Kolegjit të Komisionerëve të cilët ndahen në këto nivele;
NIVELI I PARË – Komisionerët – për fusha të caktuara;
NIVELI I DYTË – Drejtorët Gjeneralë
NIVELI I TRETË – Drejtorët e Drejtorive brenda një Drejtorie Gjenerale;
NIVELI I KATËRT – Udhëheqësit e divizioneve;
4.
-
PARLAMENTI EVROPIAN
Për herë të parë është inauguruar në vitin 1987 me Aktin Unik Evropian;
Ka kompetenca ekskluzive në lëmin e legjislacionit;
Përafërsisht ka rreth 700 anëtarë – deputet nga vendet anëtare;
Ka grupacione të caktuara politike (p.sh. Reformatorët, Demokristianët, Liberal –
Demokratët, etj);
- Pushteti i PE – së bazohet në
Pushtet legjislativ;
Pushtet mbikëqyrës;
Pushtet buxhetorë;
Pushtet litigant
1. PUSHTETI LEGJISLATIV
Ka kompetenca ekskluzivisht legjislative;
Ka trupin konsultativ e më pak vendim – marres;
I aprovon ose refuzon propozimet e dokumentacionit që vijnë në Këshilli
Evropian dhe Këshilli;
Vendos rreth marrëveshjeve ndërkombëtare, demokracinë dhe të drejtat e
njeriut;
2. PUSHTETI MBIKËQYRËS
Nënkupton monitorimin e aktiviteteve të institucioneve të tjera të UE – së;
Ka të drejtën e hetimit – komiteteve për shqyrtimin e çështjeve;
Pranon dhe shqyrton ankesat e qytetarëve dhe subjekteve të tjera;
Monitoron shkeljet eventuale të të drejtave të njeriut në shtetet e treta;
Etj,
3. PUSHTETI BUXHETOR
Nuk ka pushtet të plotë mbi vendosjen e buxhetit të UE – së;
Ka pushtet në kontrollin buxhetor – kontrollin parlamentar;
Kontrolli buxhetor realizohet nëpërmjet GJYKATËS SË AUDITORËVE;
4. PUSHTETI LIGITANT
Nënkupton të drejtën e UE = së që të intervenojë, iniciojë dhe paraqesë raste të
caktuara para Gjykatës Evropiane të së Drejtës (EJC)
15
16. 5.
-
GJYKATA EVROPIANE E DREJTËSISË (EJC)
Është institucion i veçantë i UE –së;
Vendimet e Gjykatës janë të natyrës obligative për vendet anëtare;
Kjo gjykatë ka kompetenca të vendos për:
o Rastet gjyqësore në mes të
Institucioneve të UE – së dhe shteteve anëtare të UE – së;
Individëve nga vendet anëtare në UE dhe punëdhënësve të tyre;
o Kompatibilitetin e akteve juridike të UE – së me traktatet themelore të UE – së;
Funksioni gjyqësor – në cilësi të gjykatës supreme;
Funksionin e gjykatës kushtetuese;
INSTITUCIONET TJERA TË UNIONIT EVROPIAN
1. KOMITETI EKONOMIK – SOCIAL
- Është organ i cili e ndihmon dhe e këshillon Këshillin dhe Komisionin Evropian nga
fushat e ekonomisë dhe sociale;
- Përbëhet nga përfaqësuesit e prodhuesve, sindikalistëve, bujqve, punëtorëve,
profesionistëve, etj,.
2. KOMITETI I RAJONEVE
- Përfaqëson trupat lokale dhe rajonale të UE – së me qëllim të shmangies së
centralizimit të UE – së;
- Kontribuon për faktorizimin e rajoneve në relacion me UE - në;
3. AGJENCITË E UE –së
- Janë trupa sekondarë që e ndihmojnë UE – në
- Nuk e kanë bazën e formimit të tyre në traktate të UE – së;
4.
-
GJYKATA E AUDITORËVE
Nuk konsiderohet si institucion gjyqësor;
Konsiderohet institucion më shumë kontrollues financiar;
Ka autorizime që të bëjë kontrollimin e buxhetit dhe financave të UE – së;
5.
-
BANKA QENDRORE EVROPIANE
Është institucion i pavarur financiar dhe monetar i UE – së;
Përcakton politikat monetare për UE – në;
Është në tërësi institucion i pavarur nga shtetet anëtare;
6. BANKA QENDRORE E INVESTIMEVE
- Udhëheqë politikën e investimeve në UE.
16
17. PARAQITJA SKEMATIKE E INSTITUCIONEVE EVROPIANE
KËSHILLI I EVROPËS
KËSHILLI I MINISTRAVE
Përcaktimet orientimet kryesore
-
Miraton projekt – ligjet e Komisionit Evropian
(te diskutuara ne Parlament)
Çdo vend merr kryesinë e tij me radhë për gjashtë
muaj
-
Cakton Buxhetin;
Mbledh kryetarët e shteteve dhe qeverive
-
Ndan pushtetin vendimmarrës në Parlamentin
në fushën buxhetore dhe të tregut të përbashkët
Përcakton bashkëpunimin në politikën e
jashtme, drejtësi dhe punë të brendshme;
PROPOZIMI I LIGJEVE
KOMISIONI
VENDIMMARRJE
PËR
- Propozon ligje (rregullore – direktiva);
- Harton dhe zbaton politikat komunitare
- Kujdeset për zbatimin e ligjeve;
PROCESIN LIGJOR
- Kujdeset për respektimin e traktateve;
- Përfaqëson UE – në bisedime me vende
të tjera;
- Administron Buxhetin
- Personalitetet emërohen nga shtetet
anëtare për 5 vjet
TË PËRBASHKËTA
PARLAMENTI
- Ngarkon me pushtet Komisioni dhe
mund të detyrojë atë të jep dorëheqje
- Merr pjesë në hartimin e ligjeve /
direktivave të cilat shndërrohen në
legjislacion kombëtar
- Voton Buxhetin
KONTROLLON POLITIKËN E KOMISIONIT
GJYKATA E LLOGARIVE
( E përcaktuar si ndërgjegje financ. Evropiane)
BQE
(Banka Qendrore Evropiane)
- Kontrollon qëllimin e llogarive;
- Bën politikën monetare në pavarësi të
plotë. Një presidentë në pesë anëtarë të
Këshillit Ekzekutiv dhe Guvernatorë të
bankave qendrore të vendeve të Euros
- Jep mendime
- Anëtarët emërohen nga UE – ja për 6 vjet
GJYKATA E DREJTËSISË
dhe Gjykata e Shkallës së parë
- Kujdesen për respektimin e legjislacionit komunitar
- Rregullojnë mosmarrëveshjet midis shteteve anëtare,
institucioneve komunitare, shoqatave dhe
ndërmarrjeve, personave privat dhe juridiksioneve
kombëtare.
- 15 gjykatës dhe 9 avokatë të përgjithshëm për
gjykatën
BEI – a
(Banka Evropiane për Investime)
- Financon dhe mbështet zhvillimin e
ekuilibruar të Unionit. Kryesohet nga Këshilli
i Guvernatorëve të përfaqësuar nga ministrat
e ekonomisë së vendeve anëtare dhe
drejtorëve të emëruar nga shtetet anëtare
17
18. KOMITETI EKONOMIK DHE
SHOQËROR DHE KOMITETI I
RAJONEVE
- Luajnë rol këshillues, kanë mbi 240 anëtarë të dalë
nga mjedisi ekonomik dhe shoqëror për të parin dhe që
e gëzojnë një mandat zgjedhjeje për të dytin.
Këshillimi me të dy Komitetet është i detyrueshëm për
projekte që kanë të bëjnë me to.
18
