3. Κατά την ανάπτυξη των πόλεων και την εξέλιξη των οικισμών σε πολυάριθμες συναθροίσεις
κατοικιών διαπιστώνεται ότι η προσέγγιση της φύσης γίνεται δυσκολότερα, οι αποστάσεις
αυξάνονται και ο ελεύθερος χώρος περιορίζεται.
Σε αυτές τις συνθήκες δημιουργείται εύλογα η ανάγκη για ελεύθερους χώρους
και χώρους πρασίνου στη σύγχρονη πόλη.
4. Τι είναι οι ελεύθεροι και πράσινοι χώροι
Ελεύθεροι και πράσινοι χώροι ως βασικά τμήματα του αστικού ιστού
νοούνται οι ανοικτοί, ελεύθεροι, υπαίθριοι, πράσινοι χώροι (αστικά πάρκα, άλση,
κήποι ,πλατείες ,πεζόδρομοι, παιδικέs χαρέs,) αλλά και χώροι ανενεργοί, κενοί, κατά
κανόνα δημόσιοι ,τους οποίους οι κάτοικοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν. Σε
αυτούς εξελίσσεται καθημερινά η αστική υπαίθρια διαβίωση, η πολιτιστική και
κοινωνική ζωή, η εξερεύνηση και ένα πλήθος δραστηριοτήτων για τους πολίτες. Οι
υπαίθριοι αστικοί χώροι πάντοτε αποτελούσαν σημαντικά κέντρα ενδιαφέροντος,
συνεύρεσης των πολιτών, κοινωνικών και οικονομικών επαφών και δραστηριοτήτων.
5. Διαμορφώνουν την ταυτότητα του αστικού τοπίου ως
δομικό στοιχείο της αισθητικής και αρχιτεκτονικής μορφής
μιας πόλης.
Συνδέουν το δομημένο περιβάλλον και παίζουν το ρόλο
διόδου μετακίνησης και διαβίωσης για τους πολίτες
ευνοώντας την κοινωνική αλληλεπίδραση και την ενίσχυση
της κοινωνικής ανάπτυξης.
Συμβάλλουν στην ψυχική και σωματική υγεία του
πληθυσμού, συνεισφέρουν στις ανάγκες αναψυχής και
ελεύθερου χρόνου της κοινωνίας , αυξάνουν την
παραγωγικότητα του ενεργού πληθυσμού και μειώνουν το
κόστος της πολιτείας για την αποκατάσταση της υγείας.
Επιτρέπουν τη διάχυση της χλωρίδας και πανίδας στην
πόλη, συντηρούν και αυξάνουν τη βιοποικιλότητα των
φυτικών και ζωικών ειδών.
Αναμορφώνουν και αναβαθμίζουν την εικόνα και
ποιότητα του αστικού τοπίου.
Αποτελούν πόλο έλξης για τους τουρίστες.
Στηρίζουν οικονομικούς στόχους και δραστηριότητες.
Αξία και αναγκαιότητα των ελεύθερων χώρων
6. Οι σημερινοί αγώνεs για την πόλη έχουν προϊστορία. Από τις
Ηνωµένες Πολιτείες, στα µέσα του 19ου αιώνα ξεκίνησε ένα
ρεύµα που ονοµάστηκε «Κίνηµα των Πάρκων», ως απάντηση στην
πληθυσµιακή έκρηξη των πόλεων λόγω µαζικής αστικοποίησης
και στην αποµάκρυνση του ανθρώπου από τη φύση. Μεγάλοι
πράσινοι χώροι δηµιουργήθηκαν στο εσωτερικό των πόλεων.
Εµπνευστής του κινήµατος υπήρξε ο Fr.L. Olmsted και το πιο
διάσηµο δηµιούργηµά του είναι το Central Park της Νέας
Υόρκης.Η ιδέα απλώθηκε σε όλο τον κόσµο.Στα μεταπολεμικά
χρόνια, στην Ευρώπη, στιs ΗΠΑ και στη Λατινική Αμερική το
δικαίωμα στην πόλη αποτέλεσε μία νέα πολιτική αξία.
Δραστηριοποίησε πολίτεs και κινήματα, τα οποία με τη σειρά τουs
κατόρθωσαν με τουs αγώνεs τουs να βελτιώσουν τιs συνθήκεs
κατοίκησήs τουs και το περιβάλλον των σύγχρονων
μεγαλουπόλεων.
Τα σημερινά κινήματα πόληs κατάγονται από αυτέs τιs
πρωτοποριακέs συλλογικέs δράσειs και έχουν τη βάση τουs στιs
θεωρητικέs αναζητήσειs εκείνηs τηs εποχήs.
Το δικαίωμα στην πόλη
7. Τι είναι και τι υπερασπίζονται τα κινήματα πόλης
Τα κινήματα πόλης αποτελούνται από ομάδες πολιτών με ιδιαίτερες
ευαισθησίες προς το περιβάλλον που πιέζουν τις κυβερνήσεις αλλά και το
κοινωνικό σύνολο για αλλαγές σε γενικότερα ζητήματα της ζωής της πόλης.
Ανάλογα με το εύρος αναφοράς τους μπορούμε να τα κατατάξουμε στις
παρακάτω ομάδες:
• Κινήματα γειτονιάς τα οποία έχουν μικρούς στόχους που αναφέρονται
σε επίπεδο συνοικίας.
• Κινήματα που έχουν στόχους υπερτοπικούς σε επίπεδο δήμου και
όμορων δήμων.
• Κινήματα που οι διεκδικήσεις τους αφορούν γενικότερα κοινωνικά
ζητήματα (άρνηση πληρωμών, αντιφασιστικές δράσεις ελευθερία των
χώρων από ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες, πρωτοβουλίες για κέντρα
υγείας, δίκτυα ανταλλαγής υπηρεσιών – προϊόντων).
Χαρακτηριστικά των κινημάτων πόλης
• Αυτοοργάνωση: η αρχή γίνεται από αυθόρμητες αντιδράσεις σε
τοπικά προβλήματα.
• Δημοκρατική λειτουργία: αποφασίζουν μέσα από γενικές συνελεύσεις
τις δράσεις τους ενώ τα συντονιστικά τους όργανα είναι ανοικτά.
• Συντονισμός και αλληλεγγύη: αυτό επιτυγχάνεται από δίκτυα
αλληλοενημέρωσης και συντονισμού.
8. Η διάδοση των ιδεών των κινημάτων πόλης
επιτυγχάνεται με:
• παραδοσιακές αφίσες στο επίπεδο γειτονιάς
• δικτύωση: τοπικές συλλογικότητες και συντονιστικές -
διαδημοτικές επιτροπές
• συμμετοχή σε διεθνή δίκτυα, όπως το Ευρωπαϊκό και το
Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ
• ιστοσελίδες ή blogs
• περιορισμένη πρόσβαση στις εφημερίδες και στην
τηλεόραση
Μορφές δράσης
α) συμβατικές :
• ομιλίες,συζητήσεις
• πολιτιστικές και συμβολικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας
• συγκέντρωση υπογραφών
• παράσταση στις αρχές
• ημερίδες και συνεντεύξεις τύπου
β) δυναμικές:
• συγκεντρώσεις και πορείες διαμαρτυρίας
• καταλήψεις
• προσπάθειες παρεμπόδισης έργων
9. Τα τελευταία χρόνια στην ελληνική κοινωνία παρατηρείται μία σημαντική αλλαγή
στη συνείδηση τηs κοινήs γνώμηs. Πολίτεs αρχίζουν να αντιδρούν, να
υπερασπίζονται ελεύθερουs χώρουs, να διεκδικούν τη δημιουργία νέων χώρων
πρασίνου. Ως αιτίες μπορούν να αναφερθούν οι εξής:
η πλημμυρίδα δημόσιων και ιδιωτικών οικοδομικών έργων και έργων
οδοποιίαs κατά την ολυμπιακή και μεταολυμπιακή περίοδο.
η ιδιωτικοποίηση «παραδοσιακών» ελεύθερων χώρων όπωs ακτέs, πάρκα,
περιαστικά δάση.
η έκπτωση τηs αξίαs του πρασίνου και του δημόσιου χώρου.
η απώλεια χιλιάδων στρεμμάτων δάσουs στιs μεγάλεs πυρκαγιέs των
τελευταίων ετών.
10. Αυτόνομες κινήσεις πολιτών: δραστηριοποιήθηκαν τα τελευταία
χρόνια κυρίως στην Αττική και επιδιώκουν την ενημέρωση φορέων,
πολιτών, δημοσιογράφων, αιρετών, φοιτητών, κλπ για την
πολεοδομική, οικιστική, επιχειρηματική πίεση για "αξιοποίηση" που
δέχονται οι ελεύθεροι χώροι στην Αθηναϊκή Μητρόπολη και στην
Αττική.
Οι πιο γνωστές είναι:
• Συντονιστική Επιτροπή Συλλόγων και Κινήσεων για τους ελεύθερους
χώρους στην Αθήνα
• Επιτροπή για την υπεράσπιση των δημοσίων κτημάτων και της
δασικής γης
• Διαδημοτική Επιτροπή Αγώνα Ν.Α. Αθήνας
• Πρωτοβουλία για το Δικαίωμα στην Πόλη
• Αυτόνομο Στέκι
• Συντονιστική Επιτροπή Συλλόγων και Κινήσεων για την
Προστασία των Ελεύθερων Χώρων και την ποιότητα ζωής της
Αθήνας
• Κινήσεις πολιτών της Παραλίας Σαρωνικού
• Παναττικό Δίκτυο Τοπικών Κινημάτων
• Παρατηρητήριο Ελεύθερων Χώρων
11. ∆ύο κινήματα πολιτών και δύο πάρκα στο κέντρο της Αθήνας
Στην Κυψέλη, στη συµβολή των οδών Κύπρου και Πατησίων, τον Ιανουάριο του 2009
ο ∆ήµος Αθηναίων θέλησε να κατασκευάσει έναν υπόγειο χώρο στάθµευσης και
προχώρησε στην καταστροφή του χώρου και στην κοπή 44 µεγάλων δένδρων που υπήρχαν
εκεί. Οι αντιδράσεις των περιοίκων ήταν άµεσες: εγκαταστάθηκαν στο χώρο, οργάνωσαν
εκδηλώσεις, ξαναφύτευσαν δένδρα και µε έρανο εγκατέστησαν παιδική χαρά.
Παρενέβησαν στο ∆ηµοτικό Συµβούλιο της Αθήνας,προσέφυγαν στη δικαιοσύνη και
πέτυχαν την αναστολή του έργου.
12. Στα Εξάρχεια, στην οδό Ναβαρίνου και Ζωοδόχου Πηγής, υπήρχε ένας υπαίθριος
χώρος στάθµευσης σε οικόπεδο ιδιοκτησίας του Τεχνικού Επιµελητηρίου Ελλάδας.
Όταν έληξε η µίσθωση από την εταιρεία στάθµευσης και προκειµένου να µην
οικοδοµηθεί το οικόπεδο, κάτοικοι των Εξαρχείων, φοιτητές και φοιτήτριες της
Αρχιτεκτονικής, κατέλαβαν το οικόπεδο στις αρχές Μαρτίου 2009 µε σύνθηµα «Το
πάρκινγκ πάρκο». Μέσα από διαδικασίες αυτοδιαχείρισης φύτεψαν δένδρα,
διαµόρφωσαν παρτέρια και κατασκεύασαν παιδική χαρά. Ανταποκρινόµενο στο
αίτηµα για χώρους πρασίνου, το ΤΕΕ αποφάσισε να παραχωρήσει στον ∆ήµο
Αθηναίων το χώρο ώστε να λειτουργήσει ως πάρκο.
13. Πάρτε φαγητά, πάρτε ποτά, και επιτέλους... Να αξιοποιήσουμε αλλιώς
αυτά τα ελάχιστα τετραγωνικά που μας αναλογούν! ή αν δεν
δημιουργήσουμε τους χώρους που θέλουμε, δεν θα υπάρξουν ποτέ
14. Γεγονότα διαμαρτυρίας που αφορούν δημόσιους χώρους
Σημαντικέs στιγμέs αποτελούν οι κινητοποιήσειs πολιτών για:
• τουs περιφερειακούs δρόμουs στον Υμηττό
• την απελευθέρωση τηs ακτήs του Ελληνικού και του Μοσχάτου
• το Μητροπολιτικό Πάρκο Γουδί-Ιλισόs
• τον Ελαιώνα
• το άλσοs τηs Νέαs Φιλαδέλφειαs
• το Αττικό Άλσοs στο Γαλάτσι
• τη Μαρίνα Ζέαs
• τα οικόπεδα ΧΡΩΠΕΙ στον Πειραιά
• το πάρκο στα Λιπάσματα Δραπετσώναs
• τουs ελεύθερουs χώρουs στο κέντρο τηs Αθήναs και στο Μαρούσι
• τιs προσφυγικέs κατοικίεs τηs Λεωφόρου Αλεξάνδραs
• τη διάσωση του Ξενία και τηs κεντρικήs πλατείαs στα Γιάννενα
• τη διακοπή των γιγαντιαίων επεκτάσεων στο λιμάνι τηs Νάξου και του Ευδήλου
τηs Ικαρίαs ειs βάροs τηs ακτογραμμήs και των ελεύθερων χώρων των
παραδοσιακών οικισμών.
15. Πως κατοχυρώνεται ένας ελεύθερος και ένας πράσινος χώρος
Ο κάθε κοινόχρηστοs χώροs αναφέρεται στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο μίαs πόληs
και σημειώνεται στουs σχετικούs χάρτεs με το σχήμα, τα όριά του και τη χρήση του.
Σημειώνεται επίσηs στα διαγράμματα του Σχεδίου Πόληs (Ρυμοτομικό Σχέδιο) και του
Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου. Επίσηs, για τιs πόλειs που διαθέτουν Ρυθμιστικό
Σχέδιο(Αθήνα34, θεσσαλονίκη 35 και προσεχώs Πάτρα, Βόλοs, Λάρισα, Ηράκλειο,
Ιωάννινα), ειδική αναφορά γίνεται στουs μεγάληs σημασίαs ελεύθερουs χώρουs, τόσο
για τον αστικό, όσο και για τον περιαστικό χώρο (μεγάλα πάρκα, ακτέs, περιαστικοί
όγκοι αγροτική γη κ.λπ.)
Οι χαρακτηρισμένοι πράσινοι και ελεύθεροι χώροι μίαs πόληs δεν μπορούν να
αλλάξουν χρήση. Για κάθε γενική πολεοδομική λειτουργία προβλέπονται από το νόμο
οι επιμέρουs ειδικέs λειτουργίεs που επιτρέπεται να αναπτυχθούν, πάντα υπό την
προϋπόθεση ότι ο τρόποs εμφάνισηs και η έντασή τουs δεν καταλήγουν να
αλλοιώσουν το χαρακτήρα τηs γενικήs χρήσηs τους.
16.
17. Η Ευρωπαϊκή πραγματικότητα!
Σε πολλέs Ευρωπαϊκές πόλειs οι κάτοικοι απολαμβάνουν μεγάλεs εκτάσειs πρασίνου. Βασικόs
δείκτηs ποιότηταs τηs zωήs και του περιβάλλοντοs στιs πόλειs αυτές είναι η κατά κάτοικο
αναλογία χώρων πρασίνου και η δυνατότητα πρόσβασηs όλων των κατοίκων στουs πράσινουs
χώρουs. Κρίσιμη θεωρείται η απόσταση 15 λεπτών από τα πάρκα και τιs πλατείεs, που δίνει τη
δυνατότητα στον καθένα να μπορεί εύκολα να φθάσει σε αυτά. Εξίσου σημαντική είναι και η
γενική διάταξη των υπερτοπικών χώρων στη συνολική έκταση τηs πόληs. Ενδεικτικά αναφέρεται
ότι στο Άμστερνταμ αντιστοιχούν 27 τ.μ./κάτοικο, στο Βερολίνο 13 τ.μ., ενώ στο Λονδίνο, τη
Ρώμη και το Παρίσι 9 τ.μ. Στην κορυφή του καταλόγου των πόλεων με πράσινο σε ευρωπαϊκό
επίπεδο βρίσκονται οι πόλειs των Σκανδιναβικών χωρών, τηs Κεντρικήs Ευρώπηs, τηs Ιρλανδίαs
και τηs Μεγάληs Βρετανίαs, με ποσοστά που κυμαίνονται από 16% έωs και 46% των αστικών
εκτάσεων και επιφάνειεs που κυμαίνονται από 38 τ.μ. έωs 246 τ.μ. ανά κάτοικο.
18. Τα ελληνικά δεδομένα……….
Οι μεγάλεs ελληνικέs πόλειs υστερούν εμφανώs έναντι των υπόλοιπων ευρωπαϊκών
πόλεων στην αναλογία διαθέσιμων χώρων πρασίνου ανά κάτοικο. Σύμφωνα με τιs
καταγραφέs του ΥΠΕΧΩΔΕ του 1994, η Αθήνα βρίσκεται στο τέλοs του ευρωπαϊκού
καταλόγου με 2,55 τ.μ. ανά κάτοικο, ενώ στη θεσσαλονίκη κάθε κάτοικοs απολαμβάνει
μόλιs 2,73 τ.μ. χώρων πρασίνου. Ειδικότερα στο λεκανοπέδιο Αθηνών, παρατηρούμε τον
κατακερματισμό, τη συρρίκνωση και την απαξίωση των ελεύθερων χώρων ενώ φαίνεται
πως η σχέση οικειοποίησης των κατοίκων με τους χώρους αυτούς έχει διαταραχθεί. Η
ύπαρξη τέτοιων χώρων είναι όμως σημαντική καθώς θα αποτελέσουν το μέσο για
κοινωνική και περιβαλλοντική δικτύωση που θα βελτιώσει τις συνθήκες του μικροκλίματος,
ενώ θα συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων.
19. Λύσεις που θα κρατήσουν «ζωντανούς», ελκυστικούς και βιώσιμους
τους ελεύθερους χώρους, τα πάρκα και τα άλση.
• Διάσωση και αξιοποίηση των υφιστάμενων ελεύθερων χώρων
μέσω του χαρακτηρισμού και της διαμόρφωσής τους σε χώρους
πρασίνου.
• Δημιουργία ελαφρών κατασκευών σε άλση και πάρκα, που θα
μπορούν να φιλοξενήσουν κοινωνικές επιχειρήσεις με αντικείμενο
ελκυστικές δράσεις που θα εξασφαλίζουν έσοδα για τη
συντήρηση τους.
• Δημιουργία πράσινων διαδρομών που θα ενοποιούν, όπου είναι
δυνατό, πλατείες, άλση και ελεύθερους χώρους, θα
αναβαθμίζουν το περιβάλλον και θα γίνουν ελκυστικές για τη
δημιουργία και ανάπτυξη καινοτόμων μικρών επιχειρήσεων κατά
μήκος τους.
• Σύσταση κοινωνικών επιχειρήσεων για τη φύτευση ακάλυπτων
χώρων με αξιοποίηση ευρωπαϊκών προγραμμάτων.
• Περιβαλλοντική πολιτική και σχεδιασμός εκ μέρους της
πολιτείας και της αυτοδιοίκησης ,σαφές νομικό πλαίσιο με
συγκεκριμένους όρους η τήρηση των οποίων θα εποπτεύεται και
θα ελέγχεται διαρκώς.
• Ουσιαστική ενεργοποίηση του ατόμου ως πολιτικό υποκείμενο
και φορέα κοινωνικής συνείδησης.
20. Απόψε είμαι ερωτευμένος με μιά πόλη!
Άσημη πόλη, φωταγωγημένη ξαφνικά από χιλιάδες όνειρα,
πόλη τριαντάφυλλο, πόλη χελιδόνι, πόλη ψωμί
και πόλη εμπιστοσύνη.
Τ. Λειβαδίτης
