DAVRANIŞSAL İKTİSAT İktisadi Davranış, Karar ve Seçimlerde İrrasyonelite ve Sonuçları: Çevresel etkiden kaynaklanan hata ve yanılgılar

1. DAVRANIŞSAL İKTİSAT
İktisadi Davranış, Karar ve Seçimlerde
İrrasyonelite ve Sonuçları:
Çevresel etkiden kaynaklanan hata ve
yanılgılar
Bu Sunum Şu Kaynaktan Yararlanılarak Hazırlanmıştır:
Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce: Ankara: Seçkin Yayınları, 2018.
Hazırlayan: YELİZ KARLI
PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN

2. Zihinsel hata ve yanılgıları” başlıca dokuz ana kategoride
özetleyebiliriz.
1-DAVRANIŞSAL 2-OLASILIK/İHTİMAL 3-KARAR
VERME/TERCİH
4-ÇEVRESEL 5-ZAMANLAMA 6-HESAPLAMA
7-MANTIKSAL 8-HATIRLAMA 9-İNANÇ
Zihinsel Hata ve
Yanılgılar

3. Sürü Etkisi
(Kalabalık
Psikolojisi)
Bando
Arabası
Etkisi
Sosyal
Kanıt
Çerçeve-
leme
Karşılıklılık
Bağlılık
(Sadakat)
Zihinsel Hata
ve Yanılgılar
Çevresel Etki:

4. İnsanlar bazen kendi akıllarını bir tarafa bırakarak
başkalarının akılları ile hareket ederler. Kalabalık
adeta bir mıknatıs gibi insanları çekebilir ve insanlar
bir akıl ve mantık sorgulaması yapmaksızın
kalabalığın davranışlarını izlemeyi yeğleyebilir.
ÇEVRESEL ETKİLERDEN KAYNAKLANAN
HATA VE YANILGILAR

5. Pazarlama ve reklamcılık alanındaki stratejiler ve
taktikler tüketicilerin aklını çelmeye yöneliktir.
Enformasyonun içeriği ve sunuluş şeklinin algılama,
anlamlandırma ve kavramada etkili olması dolayısıyla
pazarlama ve reklamcılık sektörü her yıl milyonlar ya da
milyarlar ile ifade edilen tutarlarda para harcayarak
tüketicileri etkileme gayreti içerisindedir.

6. Mantıksal sorgulama yapmaksızın
başkalarının davranışlarına ve
kararlarına bakarak hareket
etme davranışsal iktisat alanında
“sürü etkisi” , “sürü psikolojisi”,
“bando arabası etkisi” gibi
kavramlarla ifade edilmektedir.

7. SÜRÜ ETKİSİ: 1848’de Amerikan Politik sisteminde
kullanılmaya başlandı. Dan Rice adında bir
palyaço, o zamanlar bando arabası kullanarak
politik turlara katılmıştı. Bando arabası coşkulu
müziklerle turlara çıkıyor ve “bandoya katıl”
sloganıyla insanların dikkatini çekiyordu. Bu sayede
elde ettiği popülerliğinden dolayı, seçimlerde büyük
bir başarı kazanmıştır. Bu kavramın temelinde bu
olay vardır ve sürü psikolojisi bu yüzden İngilizce
“Bandwagon Effect” (BandoArabası Etkisi) olarak
tabir edilir.

8. •. Sürü psikolojisi tüm yaş gruplarında yaygındır.
Dünyadaki çeşitli sınıflardan farklı insanların ortak
özelliklerinden birisidir. Fakat, genç nesil bu dürtüye
karşı daha korumasızdır.
Sürü Psikolojisinin
Altında Yatan
Psikoloji
•Örnek olarak politikada sürü psikolojisi bir siyasi
hareketi sadece popülerliğinden dolayı takip eden
seçmenlerde görülmektedir. Bu gibi sebeplerle
seçmenler kazanması muhtemel görülen adayları
desteklerler.
Popüler Olanı
İzlemek
•Çoğunluğa eşlik edenlerde, kollektif katılım ve
çoğunlukçu kabullerin inançlara daha ağır basması
söz konusudur. Bu davranış, çoğunluk düşüncesinin
yanlış olduğu bilinse bile gerçekleştirilir. Çünkü
insanlarda yalnız kalma korkusu vardır.
Korku ve Sürü
Psikolojisi

9. Çoğunluğun benzer vakalar karşısındaki davranış ve kararlarını gözlemleyerek bu bilgileri
«doğru» kabul etme; bir şeyin popüler veya birçok kişi tarafından doğru bulunuyor
olmasının, onun doğruluğuna dair «sosyal kanıt» olduğu yanılgısı sosyal yaşamda çok sıkça
karşılaştığımız bir durumdur. İnsanlar “herkes satın alıyorsa, doğrudur…” yanılgısı ile
alışverişlerini yönetebilirler.
SOSYAL KANIT

10. Kişinin, belli davranışlar
karşısında doğru olanı
saptamak için diğerlerinin
yaptıklarını dikkate alma ve
bunu doğru olarak kabul
etme durumuna– sosyal kanıt
– denir.
İnsan psikolojisinin, özellikle çok
sık rastlanmayan ve
karşılaşıldığında ne
yapılacağından emin tam
olunamayan durumlarda devreye
soktuğu bir nevi korunma
mekanizmasıdır.

11. – Bu ne kuyruğu? – Bilmem, herkesin sırada
beklediğini gördüm ve iyi bir şey olduğunu
düşündüm!

12. Ünlü psikolog Herbert Kelman sosyal kanıt
ve insanlar üzerindeki etkisini şu üç
maddede inceliyor;
 RİAYET (COMPLİANCE)
 ÖZDEŞLEŞME (IDENTİFİCATİON)
 İÇSELLEŞTİRME (INTERNALİZATİON)

13. ÇERÇEVELEME ETKİSİ
Davranışsal iktisat alanında “çerçeveleme” (framing) adı
verilen zihinsel hata ve yanılgı da küçümsenmeyecek etki
ve sonuçlara sahiptir. İnsanların kendilerine hangi
«çerçeve»de bilgi sunulursa o çerçeve içerisinde
düşünmeleri ve karar vermeleri sözkonusudur.
Çerçeveleme etkisi, genel anlamda insanların aynı
durumlara farklı sunuluş şekli ile farklı tepkiler vermelerini
ifade eden bir kavramdır.

14. Davranışsal İktisat Alanında Önemli
Çalışmalar Yapan Bilim Adamları
RİCHARD THALER: ‘Mental Accounting’ yani zihinsel
muhasebe konusunda yaptığı çalışmalar ile hem tüketici
araştırmaları hem de Behavioral Finance konularına
katkılar sağlayan 1945 doğumlu ekonomi ve davranışsal
bilimler profesörüdür. Davranışsal ekonomi alanındaki
katkılarından dolayı Richard H. Thaler, Nobel Ekonomi
Ödülü'ne, layık görüldü.
DANİEL KAHNEMAN: Beklenti Teorisi’ni Amos Tversky ile
birlikte kuran iki deneysel psikologdan biridir. Bireylerin riskli
ve belirsiz koşullardaki karar ve tercih süreçleri ile ilgili
bahisler türetip cevaplarını da kendileri vererek binlerce
karar örneği geliştirmişlerdir. Rasyonel ekonomi dünyasına,
psikolojinin, zihinselliğin, bahislerin, belirsizlik ve
rastgeleliğin girmesini sağlayan Kahneman 10 Aralık
2002’de Nobel Ekonomi Ödülü’ne layık görülmüştür.

15. Davranışsal İktisat Alanında Önemli
Çalışmalar Yapan Bilim Adamları
COLIN CAMERER: Deneysel iktisat ve
finans profesörüdür.
AMOS TVERSKY: 1937-1996 yılları arasında
yaşamış, 20. yy'ın en önemli psikolog ve davranış
bilimcilerinden biridir. En yakın çalışma
arkadaşı Daniel Kahneman ile birlikte psikolojinin
öğretilerini ekonomi bilimine uygulamış ,
alanında çığır açmıştır Tversky, maalesef
hakettiği Nobel Ödülü’nü alamadan göçüp
gitmiş, 1996'da aramızdan ayrılmıştır.