75 % van het innovatie succes van organisaties wordt verklaard door de mate waarin zij sociaal innovatief is - maar wat is dat en hoe kan sociale innovatie Gemeenten helpen toekomstbestendiger te worden?

1. Een toekomstbestendige
Gemeente worden: hoe
doe je dat?
Een introductie in het thema Sociale
Innovatie
Jul-Aug 2010

2. Het is tijd. Nog nooit speelden gemeenten in potentie zo’n belangrijke rol
op weg naar een in alle opzichten ‘duurzamere samenleving’. Een
gemeente heeft nu eenmaal grote invloed op de manier waarop wij met
elkaar samenleven en de keuzes die individuele burgers maken op het
gebied van wonen, werken, zorg, welzijn, veiligheid en mobiliteit.
Tegelijkertijd nemen verwachtingen ten aanzien van gemeenten toe en
middelen die tot haar beschikking staan af.
Daarom gaan en moeten we het anders doen. Op een slimmere manier
met elkaar samenwerken om de innovatiekracht van gemeenten te
vergroten en zo een toekomstbestendiger gemeente te creëren.
2

3. 1.Wat en waarom van
Sociale Innovatie
Een schets van ontwikkelingen die vormend zijn
voor onze visie, gekoppeld aan
door ons gevonden bewijslast

4. We staan voor grotere uitdagingen dan ooit...
Om ontwikkelingen bij te benen
zullen we moeten samenwerken De financiële crisis is een indicatie
Alleen is ook maar zo alleen; dat ons huidige economisch model
partnering heeft de toekomst serieuze tekortkomingen kent.
Hoe gaan we onszelf duurzaam financieren?
Het bestaansrecht van Op consumptie gerichte groei
(maatschappelijke) organisaties is niet duurzaam. Onze planeet
wordt voortdurend in twijfel heeft het moeilijk.
getrokken. Je moet weten waar “Hoe behouden we biodiversiteit, houden
je voor staat. we het klimaat in bedwang en gaan we
om met steeds schaarsere grondstoffen
Wat voor soort waarde willen we creëren? Waarom bestaan in relatie tot groei?”
we? Waarom wij en niet een ander?
Organisaties hebben het moeilijk:
Hoe behoud ik mijn werknemers?
Talentoorlog: De
Hoe werk ik samen met leveranciers
generatie Y betreedt
en partners?
de arbeidsmarkt, en
Hoe communiceer ik met alle
vraagt om een
stakeholders?
radicaal ander soort
Hoe betrek ik klanten?
organisatie (minder “Ik vertrouw, jij
hiërarchisch, vertrouwt, wij
Het komt allemaal neer op de vraag:
vernetwerkt, snelle vertrouwen, toch?“
“Moet ik niet gewoon m’n eigen hoe creëer je vertrouwen?
beslissingen) bedrijf beginnen?”

5. Daar is innovatiekracht voor nodig, aangezien de snelheid van
vernieuwingen alleen maar toeneemt…
Het aantal jaar dat het kost
Radio 38 jaar om een marktpenetratie van
(Uitvinding: +/- 1895)
50 miljoen te behalen is
sterk aan het afnemen
Televisie 13 jaar
(Uitvinding: +/- 1924)
iPod 3 jaar
(Introductie: 2001) Facebook 2 jaar
(Bestaat sinds: 2004)
5

6. Ook de toekomst van Gemeenten is uitdagend: verwachtingen zijn
hoog en randvoorwaarden scherp
1. Meer doen met minder middelen, bijv. Bedrijfsleven: 'Gemeente moet ambitie
• Bestrijden van werkloosheid, Integratie van tonen'
woensdag 21 juli 2010 10:02
minderheden, Verduurzaming realiseren, CULEMBORG - "De 'Parel aan de Lek' moet veel commerciëler
Betaalbare en kwalitatief goede zorg, welzijn worden neergezet. De gemeente moet een algemene visie
en onderwijs garanderen, uitwerken op wat Culemborg over twintig jaar wil zijn", zo stelt het
Culemborgse bedrijfsleven. Dit staat in een brief die recent naar
Huisvestingsproblematiek oplossen het college van Burgemeester en Wethouders is verstuurd.
2. Steeds hogere verwachtingen van
“eigenlijk iedereen” Te weinig goedkope Delfzijl blijft Starters-
huizen gebouwd lening verstrekken
• Centrale overheden: schuiven steeds meer Delfzijl - Starters op de
ARNHEM - Er worden in woningmarkt kunnen in de
taken richting gemeenten. Gelderland niet genoeg gemeente Delfzijl gebruik blijven
goedkope huizen gebouwd. maken van de Starterslening. Dit
• Burgers: worden steeds mondiger en willen Gemeenten hadden met de ondanks het feit dat de
snel kunnen communiceren en provincie afspraken gemaakt Rijksbijdrage Startersleningen
dienstverlening op maat. over de bouw van goedkope
helemaal is opgebruikt. Tot voor
huizen. Maar het ziet er naar uit kort droegen het Rijk en de
• Lokale ondernemers: hebben hulp nodig om dat de meeste gemeenten zich gemeente ieder de helft bij aan
het hoofd boven water te houden. niet aan deze afspraak houden.
een toegewezen lening.
• Het eigen College: steeds meer gemeenten
Burger kritischer over dienstverlening
kenmerken zich door een bijzonder ambitieus
College dat geen duidelijke prioriteiten stelt. gemeente
ETTEN-LEUR - De burgers van Etten-Leur hebben iets minder
De ambtelijke organisatie probeert hieraan te waardering voor de dienstverlening van de gemeente in 2009 dan
voldoen maar worstelt. Resultaat: de het jaar daarvoor.
organisatie verlamt.
6

7. Toekomstbestendige organisaties zijn dankzij hun innovatiekracht
tot veel in staat.
1. Een hogere arbeidsproductiviteit en meer rendement op talent
2. Kennis, competenties en techniek worden beter benut
3. Product- en dienstontwikkeling verloopt versneld
4. Motivatie en betrokkenheid van medewerkers wordt verhoogd
5. De organisatie wordt aantrekkelijker in een krappe arbeidsmarkt
7

8. Om toekomstbestendig te worden is sociale innovatie nodig:
investeringen in mensen en randvoorwaarden voor innovatie
Technologische innovatie Sociale innovatie
Betreft investeren in Investeringen in mensen en de
technologische kennis manier waarop zij
R&D en ICT investeringen samenwerken opdat zij nieuwe
Onderzoek en Ontwikkeling dingen kunnen bedenken én
tot uitvoering kunnen
brengen
Verklaart 25% van het Verklaart 75% van het
innovatie succes innovatie succes
8

9. Als Gemeenten toekomstbestendiger willen worden zullen ook zij de
beginselen van sociale innovatie moeten omarmen
De definitie die Squarewise hanteert voor sociale innovatie stoelt op drie pijlers:
1. ‘Flexibel 2. Dynamisch 3. Slimmer
organiseren’ Managen Werken
Ruimte om dingen
anders te doen Outside-in denken en
doen Productiemedewerkers
ontwikkelen tot
kenniswerkers
Ruimte voor
Verantwoordelijkheid
experimenteren en
lager in organisatie
ondernemen
Crossfunctionele Beloning op basis van
Balanceren van samenwerking teamprestatie
efficiency en innovatie bevorderen
Houdt rekening met externe factoren: Deze sociale innovatie definitie is
•externe netwerken en kennisallianties gebaseerd op Volberda en van den
•mobiliseren van externe stakeholders Bosch (EUR Universiteit)
9

10. Diverse onderzoeken tonen aan dat investeren in sociale innovatie
loont
Bedrijven met betrokken personeel en een goed werkklimaat, presteren
financieel bijna 5x zo goed als organisaties die deze zaken niet op orde
hebben. Dit blijkt uit onderzoek onder één miljoen werknemers wereldwijd van
internationaal onderzoeks- en adviesbureau Hay Group. (September 2009).
Koplopers op het gebied van sociale Prestatiemaatstaf Sociaal innovatieve vs. niet
sociaal innovatieve bedrijven
innovatie kennen een 15% hogere
omzetgroei, 37% meer innovatie en Omzetgroei 15%
een verhoging in de productiviteit van Winstgroei 14%
22% Innovatie 37%
Dit blijkt uit een grootschalig onderzoek van
Erasmus Universiteit (Volberda en van den Productiviteit 22%
Bosch), die het innovatieve vermogen van Groei marktaandeel 20%
10,000 bedrijven onderzocht ten tijde van de
financiële crisis. (Oktober 2009). Aantrekken nieuwe klanten 19%
Reputatie 12%
10

11. Ook grootschalig onderzoek door Squarewise bevestigt dat Sociale
Innovatie tot betere maatschappelijke én financiele resultaten leidt
Uit onderzoek blijkt: Hoe sociaal innovatiever een organisatie, hoe hoger de financiële prestatie en hoe
beter de prestatie op duurzaamheidsindicatoren
Opzet onderzoek Resultaten
Organisational
Design
Financiële Prestaties
Sustainability Financial
Performance1 Performance2
Mate van Sociaal Innovatieve Organisatieinrichting
Meer informatie: Cécile van Oppen,
vanoppen@squarewise.com
11

12. 2. Sociaal Innovatiever worden:
hoe doe je dat?
De ervaring van Squarewise met Sociale Innovatie
en wat u hiermee kunt
12

13. Een belangrijk startpunt startpunt van sociale innovatie trajecten
is het opstellen van een collectieve ambitie
"Als je een schip wil bouwen, roep
dan geen mannen bij elkaar om hout
te verzamelen, het werk te verdelen
en orders te geven. In plaats daarvan,
leer ze verlangen naar de enorme
eindeloze zee” Antoine Exuspery
(1900-1944)
13

14. Wij merken dat de introductie van Sociale Innovatie vaak in drie
fasen verloopt
1- Anders leren kijken: met elkaar op onderzoek uitgaan.
Wat is er allemaal mogelijk? Hoe doen we het nu? Wat
zouden we anders kunnen en moeten doen?
2- Anders doen: daadwerkelijk experimenteren met nieuw
gedrag. Onbewust bekwaam in nieuw gedrag omzetten naar
bewust bekwaam nieuw gedrag.
3- Anders zijn: nieuw gedrag verankeren in de organisatie.
Bedrijfsfilosofie en kernwaarden aanscherpen, functieprofielen
herschrijven vanuit nieuwe waarden en eisen aan
vaardigheden, etc.
14

15. Op het moment dat je met sociale innovatie aan de slag gaat heb
je zicht op mensen nodig, actie in experiment en stevige grip
1- Zicht op Mensen
•Management betrekken
•Voorlopers in verandering vinden en
betrekken
•Blijvende verbindingen creëren tussen alle
betrokkenen
•Onderdompeling •Status-quo (0-meting)
•Ambitiebepaling •Meetbaar maken van
•Concrete acties d.m.v. tooling
experimenten •Daadwerkelijk meten
en evalueren
3- Actie in experiment 2-Creëren van Grip
Overige belangrijke ingrediënten voor succes:
Duidelijke Taal hanteren
(Fysiek) gevoel creëren
Directe aansluiting bij primaire werkprocessen en bij belangrijkste strategische ambities
Duidelijke aanleiding (bv fusie, nieuwe huisvesting, etc.)
Bron: Squarewise ervaring 15

16. Wil je met sociale innovatie aan de slag? Hierbij 10 tips, op basis
van onze ervaring:
1. Vind een ‘haakje’ om sociale innovatie aan op te hangen door te onderzoeken wat de meest
belangrijke strategische prioriteiten van je organisatie zijn
2. Vind één à twee ‘believers’ – hoog in de organisatie – die voor een eerste fase hun nek uit willen
steken
3. Bepaal de status quo (bv. door een ondernemerschap en innovatie scan te doen)
4. Identificeer sleutelfiguren binnen de organisatie die aan de slag willen met sociale innovatie
5. Stel met hen een concreet – ambitieus en niet dagelijks - experiment op gericht op innovatie (bv
duurzaam bouwen), waarbinnen met nieuwe manieren van werken kan worden geëxperimenteerd
6. Investeer in het definiëren van een collectieve ambitie voordat je met het experiment aan de slag gaat
7. Start het experiment en hieraan parallel lopend een organisatie ontwikkelingstraject
8. Ontwikkel, experimenteer met en borg de nieuwe manieren van werken
9. Verhoog de ambities gezamenlijk indien opportuun
10. Meet regelmatig de voortgang en communiceer hier zo transparant mogelijk over (schreeuw je
succes van de daken, maar wees ook open over mislukkingen en wat je daarvan hebt geleerd!)
16

17. Sociale innovatie zorgt voor randvoorwaarden die zorgen dat
inventies en ideeën in commercieel succes kunnen worden
omgezet en niet in de prullenbak verdwijnen. Hierdoor ben je
altijd op je toekomst voorbereid.
Fijn! Dat is weer jammer!
17

18. Sociale Innovatie: “Laten we
elkaar helpen om zelf weer te
beginnen met nadenken”
18

19. Meest gestelde vragen
19

20. Meest gestelde vragen
Wat is de kans op een succesvol traject gericht op sociale innovatie?
• Een aantal dooddoeners zijn helaas wel van toepassing. Dit is sterk afhankelijk van:
1. De verwachtingen van betrokkenen ten aanzien van de snelheid waarmee succes behaald kan worden en het
gemak waarmee de veranderingen zullen verlopen.
2. De ambitie van de organisatie, die op zijn beurt weer voortkomt uit de gevoelde urgentie. Hoe belangrijk is het
om dingen anders te doen? Moet er binnenkort meer met minder middelen? Is er schaarste aan talent? Staat
de reputatie van de organisatie op het spel? Stevenen concurrenten de organisatie voorbij?
3. De mate van commitment van de organisatie, inclusief bestuurlijk verantwoordelijken, aan het doen slagen
van een dergelijk traject
• Er zijn legio krachtige voorbeelden van organisaties die succesvol zijn geweest in het vergroten
van het sociaal innovatief vermogen.
• Tip: ga met hen het gesprek aan om beter te snappen wat realistische verwachtingen zijn, hoe
hoog je ambitie moet zijn en welke mate van commitment nodig is.
20

21. Meest gestelde vragen
Kunnen we dit traject zelf of heb je hier hulp voor nodig?
• Je zult het traject niet alleen zelf kunnen, maar ook zelf moeten doorlopen. Tegelijkertijd, is het fijn
om te kunnen samenwerken met een externe partij die is aangehaakt als onafhankelijke ‘ice-
breaker’, ‘expert die spreekt uit ervaring’, ‘challenger’ en/of ‘inspirator/ motivator’.
Wat kunnen wij verwachten van een traject gericht op verhoging van het sociaal innovatief
vermogen?
• Zoals al eerder aangegeven verloopt een dergelijk traject in drie fases waarbij elke fase zijn eigen
karakteristieken kent. Het hangt sterk af van de mate waarin je organisatie reeds gewend is
regelmatig te worden geprikkeld om anders ‘te kijken’ hoeveel tijd noodzakelijk is voor deze eerste
fase. Ook de tweede fase is afhankelijk van de mate waarin je organisatie reeds ‘lerend’ is en
makkelijk nieuw gedrag adopteert. Een derde fase zou in principe het minste tijd moeten kosten,
maar is wel uitermate belangrijk om een blijvend resultaat neer te zetten. Als deze stap wordt
vergeten vervalt men al snel in oude gedragingen en oude manieren van kijken.
21

22. Meest gestelde vragen
Hoe kan Squarewise ondersteunen bij uw sociale innovatie traject?
• Squarewise combineert drie basisingrediënten in haar dienstverlening:
1. Brains (slimme adviseurs gericht op resultaat en oplossingen)
2. Gedrevenheid (vanuit passie voor duurzame verandering)
3. Sociale bevlogenheid (voelsprieten en interesse in de ander)
• Afhankelijk van de startpositie van uw organisatie en de competenties die u in huis hebt en ter
beschikking stelt, vervult Squarewise in sociale innovatie trajecten vaak afwisselend
verschillende rollen. Hierbij combineren wij denken én doen, en werken wij graag samen mét
u om sociale innovatie tot een succes te maken:
Conceptbedenker en strateeg Zelf Onafhankelijk
“Lange termijn strategie bepalen, (Squarewise) procesbegeleider “De regie
Contouren van een innovatie nemen en bewaken, meewerken in
programma neerzetten, uitdenken van projecten, ondersteunende tooling
concrete experimenten” ontwikkeling, handjes zijn waar nodig”
Inspirator/
Denkers Challenger Doeners
Facilitator creatief proces Coach/ Motivator “Wijzen op oude
“Faciliteren collectieve reflexen’, ruimte bieden voor reflectie,
ambitiebepaling, helpen bij adoptie helpen met aanleren van nieuwe
nieuwe denkkaders en gebruik vaardigheden en motiveren waar
ondersteunende tooling” Ander nodig”
(Opdrachtgever)
22

23. Heeft u een vraag naar aanleiding van deze introductie?
CECILE VAN OPPEN, VANOPPEN@SQUAREWISE.COM, 06 5146 7597
MARTINE VERWEIJ, VERWEIJ@SQUAREWISE.COM, 06 3073 6851
23

24. Appendix
1. Sociale Innovatie – een aantal casi
2. Interessante links
24

25. Casus 1: RAU Architects is succesvol door lange-termijn te
denken, écht samen te werken en te vertrouwen op kwaliteit
Karakteristieken
• Actieve balans tussen exploratie en exploitatie,
o.a. gebaseerd op natuurlijke ritmes (dag, week,
jaar, seizoenen)
• Taakverdeling gebaseerd op competenties (geen
machtsgebaseerde hiërarchie)
• Hybride bedrijfsstructuur, cross-functionele
samenwerkingen
• Lange-termijn denken overheerst
• Grote mate van interne transparantie en hoge Rau heeft een vaste basis van 40 mensen in dienst. In de crisis heeft
mate van vertrouwen (geen urenadministratie) zij enkele mensen laten uitvloeien maar zij heeft binnen enkele
maanden weer iedereen aangetrokken aangezien het werk weer
toenam. Zij zijn op dit moment drukker dan ooit, waar collega bureau’s
• Samenwerking met externe partijen (denkt in
nog steeds omvallen. Rau behoort tot de tien bureaus die de meeste
netwerken) aanbestedingen binnenhalen.
• Kwaliteit is kernwaarde en enige manier van
sturing
25

26. Casus 2: FiNext groeit hard door ruimte voor ondernemerschap en
de nadruk te leggen bij eigen verantwoordelijkheid
Karakteristieken
• Intrapreneuring wordt mogelijk gemaakt door
zelfsturende teams
• Denken in kansen i.p.v. problemen
• Sterke samenwerking, zowel collegiaal als met
klanten
• Lange termijn visie en proactieve aanpak
• Talent is belangrijker dan structuur, geen
functies maar rollen in teams
Finext is in 1996 opgericht en
heeft sindsdien een constante
• Ontwikkeling als persoonlijke groei doorgemaakt in
verantwoordelijkheid medewerkers, omzet en winst.
Het telt nu 150 medewerkers.
• Naar buiten toe ook jezelf zijn In de crisis zijn er geen
ontslagen gevallen.
Bron: Haagse Courant (2009) over Finext (Revolutie op de werkvloer)
26

27. Case 3: Haagse Straatvegers wonnen autonomie, verlaagden
kosten en verkregen hoger werkplezier door output-sturing
27

28. Interessante links
1. Nederlands Centrum voor Sociale Innovatie (NCSI) www.ncsi.nl
2. Erasmus concurrentie en innovatie monitor www.erasmusinnovatiemonitor.nl
3. Nieuws over sociale innovatie: www.socialeinnovatie.nu
4. Weblog over sociale innovatie en slimmer werken: www.innovatieforganiseren.nl
5. Een inspirerend blog: http://noorbongers.blogspot.com/
6. Ranking van meest democratische werkgevers (Amerikaans):
http://www.worldblu.com/scorecard/list2008.php
7. Great Place to Live (een beweging rondom sociale innovatie): http://www.greatplacetolive.nl/
8. Toekomst van werk (verzamelplaatse voor artikelen) http://toekomstvanwerk.ning.com
9. Filmpjes over Sociale Innovatie:
http://www.youtube.com/results?search_query=sociale+innovatie&aq=f
28