Document over het cultureel erfgoed van de voormalige omroepverenigingen AVRO, KRO, NCRV en de VARA. De karakteristieke omroepgebouwen zijn allemaal tussen 1930 en 1940 gebouwd. Wat er van het roerend cultureel erfgoed in de vier voormalige omroepgebouwen in Hilversum en 1 in Amsterdam anno 2023 nog over is, is te lezen in deze uitgave.
3. Inleiding
1. Definitie cultureel erfgoed 1
2. AVRO 2
3. KRO 14
4. NCRV 27
5. VARA 33
Herkomst van het woord Omroep en Geraadpleegde bronnen 53
Inhoudsopgave
4.
5. Inleiding
Sinds de oprichting van de eerste omroepverenigingen in de jaren ’20 van
de vorige eeuw wordt Hilversum betiteld als Mediastad. Het publieke
omroepbestel in Nederland begon feitelijk met het zendtijdbesluit van 15
mei 1930 (de voorloper van de latere Omroepwet van 1967). Hierin werd
geregeld welke organisaties gemachtigd waren openbare radio-
uitzendingen te maken. Die organisaties moesten kunnen aantonen dat zij
een bepaalde maatschappelijke stroming vertegenwoordigden. De vier
grote omroepen hadden een duidelijke signatuur: de AVRO was algemeen
(liberaal), de NCRV protestants, de KRO rooms-katholiek en de
VARA socialistisch.
10 januari 1928 is een historische dag in de geschiedenis van Hilversum
als omroepstad, toen nog radiostad in opbouw. Burgemeester Reijmer is
de eerste burgemeester die spreekt over de komst van de omroep.
De groei van de radio in de jaren dertig en veertig en de komst van
televisie in de jaren vijftig bracht de bouw van studio’s en omroep-
gebouwen met zich mee. De karakteristieke omroepgebouwen (waarvan
één in Amsterdam) zijn allemaal tussen 1930 en 1940 gebouwd.
Wat er van het roerend cultureel erfgoed in de vier voormalige omroep-
gebouwen in Hilversum en één in Amsterdam anno 2023 nog over is, is te
lezen in deze uitgave. Omroep erfgoed draagt bij aan de identiteit van
Hilversum. Het maakt de stad uniek en herkenbaar. Ook wordt ingegaan op
de huidige activiteiten in de voormalige omroepgebouwen in Hilversum.
Hilversum, april 2023, Meindert Tepper
6. 1
1. Definitie cultureel erfgoed
Onder cultureel erfgoed wordt verstaan: wat door vorige generaties is
gebouwd of gemaakt en wat nu nog bestaat en tegenwoordig monumentale
of museale waarde heeft.
Cultureel erfgoed is ontzettend breed. Hierdoor maken we een onderscheid
in materieel- en immaterieel erfgoed.
Materieel erfgoed
Materieel erfgoed is te verdelen in
• Roerend erfgoed (verplaatsbaar) vind je in musea en gebouwen
(kunstobjecten, archeologische vondsten, schilderijen, etc.).
• Onroerend erfgoed (niet verplaatsbaar) vind je in de ruimte buiten om
je heen. Dat zijn gebouwen, banken, begraafplaatsen, zelfs bomen.
Immaterieel erfgoed
• Immaterieel erfgoed is de schakel tussen heden, verleden en
toekomst. Het is cultuur van nu. Sinterklaas, carnaval, een Indische
rijsttafel, sociale gewoonten, voorstellingen, processies, dialecten,
rituelen en tradities zijn allemaal voorbeelden van immaterieel
erfgoed. Zij brengen uitingen van onze cultuur.
7. 2
2. AVRO ’s-Gravelandseweg 50/52/Keizersgracht 107
Foto uit 1939, links op de foto Studio 1 en rechts Studio 2 in aanbouw
8. 3
De Algemene Vereniging Radio Omroep (AVRO) is in theorie de oudste
Nederlandse omroeporganisatie. De AVRO werd officieel opgericht op 28
december 1927, maar de wortels reiken tot begin jaren ‘20. Volgens de
statuten is 8 juli 1923 de datum waarop de Algemene Vereniging Radio
Omroep (AVRO) is ontstaan. Eind 1927 fuseerde de Algemene Neder-
landsche Radio Omroep (ANRO) met de Nederlandsche Omroep
Vereniging (NOV) tot AVRO. Het is van oudsher een onafhankelijke
mediaorganisatie, zonder binding met een religie of politieke groepering.
In juli 1923 ging het eerste, door de Hilversumsche Draad Omroep (HDO)
verzorgde radioprogramma de lucht in. De eerste studio was een pand aan
de toenmalige Witten Hullweg te Hilversum. Voorheen werd uitgezonden
vanuit het NSF-gebouw in Hilversum. Vanaf 17 april 1928 tot 1936 werd
uitgezonden vanuit de Oude Enghweg 4 te Hilversum. De AVRO werd al
snel de grootste omroep en organiseerde veel activiteiten voor haar leden.
AVRO-studio 1 werd dus in Hilversum gebouwd naar een ontwerp van de
architecten Ben Merkelbach en Charles Karsten. Op 2 juli 1936 werd het
AVRO-studiocomplex aan de ’s-Gravelandseweg in gebruik genomen.
De architecten ontwierpen een modern studiogebouw in een zakelijk
expressionistische bouwstijl. In 1940 werd studio 2 (De Vioolkist) geopend.
Samen met de KRO en de NCRV verruilde de AVRO haar studio in 2000
voor het nieuwe AKN-gebouw (het huidige M-Mediagebouw) aan de
‘s-Gravelandseweg 80, waar het echter inmiddels alweer uit vertrokken is.
Samen met de TROS zit de AVRO in het vroegere gebouw van de
Wereldomroep. Op 1 januari 2014 zag de nieuwe omroepvereniging
AVROTROS het daglicht.
Studio 1 en Studio 2 van het voormalige AVRO-complex (eigendom van
Citadel Enterprises B.V.) worden momenteel gerestaureerd. Uitgangspunt
voor de restauratie en herbestemming is het herstellen en versterken van
de cultuurhistorische, monumentale en ruimtelijke kwaliteiten van het
oorspronkelijke ontwerp met als doel het creëren van een inspirerend
bedrijfsverzamelgebouw. De situatie in 1940 wordt als uitgangspunt
genomen. De uit 1970 daterende uitbreiding aan de noordzijde (het zgn.
computergebouw) wordt gesloopt waardoor de oorspronkelijke buitengevel
en directeurswoning terugkeert. Daarna wordt het zgn. poortgebouw in
oude ere hersteld. Daarna volgen sanering en restauratie van het
resterende hoofdgebouw en de vioolkist. Getracht zal worden zo veel
mogelijk AV-functies in het gebouw te laten terugkeren. Daar zijn nog geen
kandidaten voor gevonden. Op de plaats van het gesloopte
computergebouw komt een huurwoningencomplex met 16 woningen in de
midden huursector. Voor studio 2 (de Vioolkist) is nog geen bestemming.
In afwachting van de restauratie wordt de Vioolkist tijdelijk gebruikt voor
concerten en opnames.
9. 4
Studio 1
Studio 2
In het voormalige
restaurant rechts op de
foto zit nu een sportschool
10. 5
Omroep erfgoed in het pand Keizersgracht 107 in Amsterdam
Het voormalig hoofdkantoor van de AVRO zat niet in Hilversum, maar in
Amsterdam.
Directeur Willem Vogt koos in 1927 domicilie in een kantoor aan de
Keizersgracht 396. Een jaar later huurde hij een vijfmaal zo grote ruimte op
nummer 107. De AVRO zat nu in een riant patriciërs huis met een rijke
Amsterdamse geschiedenis, die terugvoert tot 1629, het jaar waarin de
Westerkerk in gebruik werd genomen. In de schaduw van deze hoogste
toren van de stad bouwde Isaac Godin aan de nieuw gegraven
Keizersgracht een pand en omdat hij zijn fortuin in de walvisvaart had
verworven liet hij in de kroonlijst het reliëf van een walvis aanbrengen.
In 1932 was de AVRO zo gegroeid dat het pand nu - voor 56.000 gulden -
werd aangekocht om het tot de grond toe af te breken en daarna dieper en
hoger weer op te bouwen met behoud van de oorspronkelijke natuurstenen
gevelsegmenten, waaronder natuurlijk de trotse walvis. Maar boven de
smeedijzeren deur werd nu de naam van de nieuwe eigenaar voluit in
Bentheimer zandsteen uitgehouwen met een Jugendstil logo van de AVRO
in het midden. En dat de eerste steen is gelegd door Willem Vogt vermeldt
nog steeds de gedenksteen naast de entree. Het diende als kantoor voor
verenigingsonderdelen als de ledenadministratie en de boekhouding.
Ook de redactie van de Radio-Bode was hier gevestigd; Vogt was de
hoofdredacteur. De studio's stonden in Hilversum, waar rond die tijd aan de
’s-Gravelandseweg begonnen werd met de bouw van de AVRO-studio.
In het trappenhuis kwam een glas-in-loodraam gemaakt door Louis
Raemaekers en een muurschildering met mozaïek gemaakt door Antoon
Molkenboer.
Al na enkele jaren ontstond opnieuw ruimtenood. In 1936 werden de
buurpanden 103 en 105 gekocht. 103 werd geheel gesloopt; van 105
werden enkele monumentale onderdelen hergebruikt in de nieuwe, vijf
vensterassen brede voorgevel. De bouw was in 1942 gereed. De AVRO
had er toen niet veel aan: net als alle andere omroepen was ze door de
Duitse bezetter ontbonden (ondanks dat Vogt al in mei 1940 Joodse
medewerkers had ontslagen). Hier kwamen een radiodistributie-centrale en
de Nederlandsche Omroep, de zender van de bezetter. Na de oorlog
keerde de AVRO terug.
De omroep vertrok in 1967 naar Hilversum. 103-105 kreeg andere
gebruikers, maar 107 bleef nog tot in de jaren 90 in gebruik bij de redactie
van de Avrobode en TeleVizier, de programmagidsen van de omroep.
Op Keizersgracht 105 zit nu het hoofdkantoor van Scotch & Soda.
Keizersgracht 107 is nu een appartementencomplex.
12. 7
Muurschildering met mozaïek Antoon Molkenboer*
Muurschildering uit 1933 met een hart van glasmozaïek** met AVRO logo
in het midden, dat de veelzijdigheid van het werk van de radio-omroep
symboliseerde.
Scholing, kunst, sport enz. zijn door passende symbolen weergegeven.
Het mozaïek middenstuk straalt naar de 4 windstreken uit.
De muurschildering is nog altijd aanwezig op Keizersgracht 107.
In het pand zitten nu 6 appartementen.
*Antoon Molkenboer (zie foto rechts) was
een Nederlandse kunstenaar en onder meer
actief als tekenaar, grafisch vormgever,
theaterdecorateur en mozaïekkunstenaar.
Hij ontwierp in Den Haag voor de Heilige
Antonius Abtkerk een meer dan 200 m²
grote gedenkmozaïek boven het altaar.
Het bestaat uit circa 2 miljoen stukjes
ingelegd Venetiaans glas. Het is het grootste
‘email-mozaïek’ van Nederland.
**Mozaïek is een kunstvorm waarbij een grote afbeelding wordt
vervaardigd uit een groot aantal kleine gekleurde steentjes
(tesserae), die in een vloer of wand worden gemetseld.
Deze wandschildering schonken de vaste programmamedewerkers bij het 10 jarig jubileum
14. 9
Glas-in-loodraam Louis Raemaekers
Na een verbouwing kwam
in1933 in het trappenhuis
een glas-in-loodraam*
gemaakt door Louis
Raemaekers**, volgens het
Algemeen Handelsblad
voorstellende een 'forse
gesymboliseerde AVRO-
figuur in oudhollandse
klederdracht, die op een
klaroen het sein
"verzamelen" blaast'.
Die tekening maakte
Raemaekers n.a.v. het feit
dat de AVRO radio zendtijd
had moeten inleveren ten
gunste van de VARA.
Het was een geschenk van
het personeel tgv de
ingebruikneming van het
nieuwe pand. Onder het
raam staat de spreuk:
“Koen (=dapper) int Krijt
Een tegen Allen,
Nijt ten Spijt,
Ick ‘n sal niet Vallen”
*Glas in lood is de benaming voor een
vensterraam bestaande uit stukken glas gevat
in loodlijsten
**Louis Raemaekers (zie foto rechts) was een
Nederlandse tekenaar. Hij kreeg in de Eerste
Wereldoorlog grote bekendheid als politiek
tekenaar, eerst met zijn prenten in De
Telegraaf, later voor de publicaties die hij
maakte voor het Britse propagandabureau
Wellington House.
15. 10
1972 is er een verbouwing geweest in het pand en waarschijnlijk zit
In 1972 is er een verbouwing geweest in het pand en waarschijnlijk
zit achter de spiegel het oorspronkelijke glas-in-loodraam, zie inzet
afbeelding rechtsonder
16. 11
Omroep erfgoed van de AVRO in Hilversum
‘De Zaaier’
Bronzen beeld van Pieter Starreveld aan de muur van de voormalige
AVRO studio 1 in Hilversum.
Beeld is in 1951 gemaakt in opdracht van het bestuur van de AVRO t.g.v.
het 25-jarig bestaan. Starreveld ontwierp 4 ontwerpen (waarvan 1 links op
de foto) gebaseerd op motieven uit de Griekse mythologie. Directeur
Willem Vogt stelde voor om een ether*-zaaier als voorbeeld te gebruiken.
Hij zei destijds: “het moet een zaaier zijn, want in Zuid-Afrika noemt men
den omroep, ”die uitsaai korporasie" en wij moeten toegeven, dat het
woord ,,uitsaai" beter is dan het woord “omroep", dat wij bezigen”.
Gegoten bij bronsgieterij Binder in Haarlem. Het beeld is 3 meter hoog en
weegt 1500 kg. De letters A.V.R.O liggen in de opslag.
*De ether is een omroepterm waarmee de ruimte bedoeld wordt waarin elektromagnetische golven met
de radio- en televisie-uitzendingen zich verspreiden.
17. 12
Beeldhouwwerk ‘Communicatie’ Richard Braun
In verband met het 50-jarig bestaan van de AVRO kreeg beeldhouwer
Richard Braun in 1973 de opdracht om een kunstwerk te vervaardigen.
Twaalf watersproeiers zorgen voor een waterverplaatsing – volgens het
recyclingsysteem - van 4 meter per uur.
In het beeld heeft Braun tot uitdrukking wilde brengen: een wereld met
verschillende lagen en grootten, parabelen, die ontvangen en weergeven.
Het water symboliseert de verbinding tussen beiden. Het opgepompte
water symboliseert het steeds weer terugkeren van wat is geweest.
De niet meer werkende roestvrije fonteinsculptuur heeft een hoogte van 2
meter, een breedte van 196 cm en een zijbreedte van 140 cm.
18. 13
‘De Belofte’ Kees Verkade
T.g.v. het 65-jarig bestaan van de
AVRO ontwierp beeldhouwer Kees
Verkade in 1988 het bronzen beeld.
Dit beeld symboliseert het samengaan
van mensen, die van elkaar houden
en samen vol vertrouwen de toekomst
tegemoet gaan.
Verkade liet zich inspireren door De
Zaaier van Peter Starreveld.
Het uitzaaiende gebaar van de arm
van de Zaaier is terug te vinden in de
beweging van de door Verkade
gemodelleerde man en vrouw.
19. 14
3. KRO Emmastraat 50
De KRO-studio 1938
Emmastraat 50
Op 10 mei 1938 wijdde de aartsbisschop van Utrecht, Mgr. J. de Jong, het
nieuwe studiogebouw van de Katholieke Radio Omroep (KRO). Na eerst in
enkele panden aan de Amsterdamse Herengracht (46* en 118*) gevestigd
te zijn geweest, verhuisde de KRO in 1931 naar een verbouwd
verenigingsgebouw in Hilversum. Het tienjarig jubileum in 1935 werd
aangegrepen voor een geldinzameling ten behoeve van nieuwbouw.
Na een prijsvraag viel de keuze op de Utrechtse architect Willem Maas
(1897-1950), wiens bekendste werken tot dan toe de - inmiddels
onherkenbaar verbouwde- kweekschool met internaat St.-Joseph te Zeist
(1932) en Sint Maartenskliniek te Nijmegen (1935) waren.
Maas kreeg de opdracht, omdat hij het verenigingsgebouw in zijn ontwerp
integreerde en daardoor uitkwam op het door de leden bijeen gespaarde
bedrag. Naast het bestaande verenigingsgebouw met kleine concertzaal
kwam een tweelaags voorgebouw met beneden representatieve ruimten en
boven kleine studio's. De achtergelegen binnenplaats werd aan de
noordzijde omsloten door een derde bouwvolume in de vorm van de grote
zaal met balkon. Het resultaat werd door echte modernisten niet zo modern
bevonden als de pas gereedgekomen AVRO-studio (1936), maar moet
toch tot vooruitstrevende rooms-katholieke architectuur gerekend worden.
Het representatieve middelpunt van dit gebouw werd gevormd door de
centrale hal, trappartij en bestuurskamer. Deze delen kregen een zinvol en
toepasselijk decoratieprogramma. Voor de uitvoering zocht Maas een
aantal vooruitstrevende rooms-katholieke kunstenaars aan, met wie hij al
had samengewerkt bij de kweekschool in Zeist, of die hij kende via het blad
De Gemeenschap waar hij enige tijd mederedacteur was. Vanwege de
samenwerking van de KRO met de AVRO en NCRV en de verhuizing naar
een in mei 2000 gereedgekomen gezamenlijk gebouw (het AKN-gebouw,
nu M gebouw) werd het verkocht. Sinds maart 2019 zit hier nu
appartementencomplex De KROon.
* Op Herengracht 46 en118 is geen cultureel erfgoed meer aanwezig.
21. 16
Voormalig studiogebouw van de Katholieke Radio Omroep (KRO),
gebouwd naar ontwerp van architect Willem A. Maas in de periode 1936 –
1938. Vanaf 2019 zijn er appartementen gevestigd in het KRO-gebouw.
De voormalige Studio 1 is nagebouwd. Hierin bevinden zich tevens
appartementen.
Het project (De KROon) omvatte het restaureren, gedeeltelijk slopen en
herbouwen van de KRO-studio inclusief nieuwbouw van in totaal 85
levensloopbestendige appartementen over vier gebouwen, zorg
gerelateerde bedrijfsruimten en ondergrondse parkeergelegenheid.
De ronde vormen, witte belijning en gele stenen van het oude
hoofdgebouw zijn doorgetrokken in de nieuwbouw. In de architectuur is
ernaar gestreefd de verschillende gebouwen aan te laten sluiten op de
omgeving.
Het voormalige Rijks monumentale KRO-gebouw is als herkenningspunt
gerespecteerd, evenals de studio die is herbouwd in eenzelfde
architectuur. De voormalige zijvleugel is vervangen door een drie-laags
woongebouw. De kenmerkende ramen, het KRO-embleem op de gevel, de
stenen en kleuren zijn gebleven, evenals het doorzetten van de ronde
vormen, daklijsten en de horizontale beeldvorming.
22. 17
3 tegeltableaus aan de buitenmuur van geglazuurde Tegelse klei
Suzanne Nicolas-Nijs (Echtgenote van Joep Nicolas)
Na het vormen werden de 3 terracotta‘s (gebakken klei) in ruim honderd
stukken gesneden, die daarna door Russel Tiglia in Tegelen werden
gebakken en in 1938 in de gevel werden geplaatst.
De tableaus beelden de 3 idealen van de KRO uit:
Verum, het Ware - 4 evangelisten, die het Woord verkondigen
Bonum, het Goede - paradijs van voor de zondeval
Adam en Eva te midden van
planten en dieren
Pulchrum, het Schone - 4 musicerende engelen
De drie begrippen komen uit een citaat van filosoof en theoloog Thomas
van Aquino: Verum, Bonum et Pulchrum est unum (‘Het ware, het goede
en het schone zijn één’). Thomas van Aquino was één van de eerste
dominicanen. De oprichter van de KRO, pastoor Lambertus Hendricus
Perquin en zijn drie opvolgers – tot 1961 – waren ook dominicanen.
Dominicanen worden ook wel ‘predikheren’ genoemd. Het is niet vreemd
dat juist deze kloosterorde zich met moderne communicatie bezighield.
23. 18
Erfgoed in de hal
Monumentale muurschildering Charles Eyck
Thema: de drie voornaamste gedachten van de omroep:
Het strijdbare - Sint Joris en de Draak en de verrezen Christus
Het lerende - Godgeleerdheid en wijsbegeerte in de persoon van
Johannes, Dante, Augustinus, Cicero en Thomas van
Aquino
Het artistieke - welsprekendheid, de dichtkunst en de muziek (portretten
van Diepenbrock, Palestrina, Sweelinck, Cesar Franck en
Brückner)
Achtergrond in de middenpartij lawaaierige boze geesten, boven de
regenboog apocalyptische paarden. Ook zijn zonde en misdaad
geschilderd met half ontklede figuren, die volgens sommigen
aanstootgevend waren.
De muurschildering (1937) is gebaseerd op teksten uit de brief van Apostel
Paulus aan de Romeinen: Rom10-18 ‘en de brief aan de Efeziërs: Ef,6-12.
‘De strijd tegen de boze geesten in de hemelen’ en ‘Hun stem heeft zich
over heel de aarde verbreid’.
42 jaar later is alsnog de handtekening door van Eyck geplaatst.
Kosten schilderij: 1500 gulden.
Charles Eyck gebruikte Keimverf, een verfstof met minerale bindmiddelen,
waarmee hij direct op de muur schilderde.
24. 19
Gebrandschilderde ramen Joep Nicolas
Net als de muurschildering stellen ze belangrijke taken van de Katholieke
radio voor: de Opwekking, het Onderricht, de Woord- en Toonkunst en de
Berichtgeving.
‘De Opwekking’
Op wolken zittende vrouwenfiguur met kruis in de linkerhand, die het geloof
symboliseert, omgeven door leraren, predikers en heiligen. De figuur links
draagt de tekenen van het kerkelijk gezag en de eredienst.
‘Het Onderricht’
Figuur met de fakkel van de kennis, omringd door studerende figuren, die
verschillende takken van wetenschap (o.a. astronomie en geometrie)
vertegenwoordigen.
25. 20
‘De Woordkunst’
Links: zittende figuur met in de rechterhand een ganzenveer en aan de
linkerzijde het gevleugelde paard Pegasus.
De hoofdfiguur wordt omgeven door maskers en attributen, die tragedie,
komedie, lyriek en epiek symboliseren.
‘De Toonkunst’, uitgebeeld op de rechterhelft van het raam, wordt
uitgebeeld door zingende en musicerende figuren.
‘De Berichtgeving’ met een verwijzing naar de functie van de radio.
Deze wordt voorgesteld door een figuur, gezeten tussen de 4 windstreken,
die duiven loslaat uit een korf.
26. 21
Glazen klok
Aangeboden door het personeel bij het 25-jarig bestaan in 1950. Ontwerp
door W. Heesen is uitgevoerd door NV Ned. Glasfabriek Leerdam. In het
glas staat de tekst uit de brief van Paulus aan de Galaten (Gal, 6:10)
Dum tempus habemus operemur bonum ad omnes
Laten we dus, zolang we tijd hebben, goed doen aan allen
Klokplaat > Christus met een heilig hart
Linkerzijde> Schoolradio: symbool voor kinderen, Zonnebloem: symbool
voor zieken, Spinnewiel: symbool voor huisvrouwen
Rechterzijde> Uitzendingen - programma’s
Kerk symboliseert godsdienst, Toneel/maskers symbool voor muzen,
het Kompas staat voor uitzendingen naar alle windstreken.
Achter de trap
Het raam is gemaakt door Jan Vaessen. Sint Petrus staand op een rots in
de branding. De titel Het Lichtbaken verwijst naar de gelijknamige radio-
uitzendingen van pater Henri de Greeve, tussen 1936 en 1950, van waaruit
in 1938 de Bond zonder Naam is ontstaan.
Spreuk: Soevis tranquillis in undis (Rustig te midden van de golven)
27. 22
Halverwege de trap
Het ovale raam is ontworpen door glazenier Willem Mengelberg uit Zeist,
voorstellend Christus in de moderne wereld.
In het raam zijn o.a. fabrieken en een zendmast te zien.
De achterliggende gedachte was, dat de KRO, Christus moest laten leven
in de harten van de luisteraars, niet alleen in Nederland en Europa, maar
ook daarbuiten. Dit heeft betrekking op het feit dat de KRO in de
vooroorlogse jaren via de korte golf ook wereld-uitzendingen verzorgde.
De monumentale, zwierige trap, heeft een ijzeren balustrade en houten
handlijsten.
28. 23
Ontvangstkamer of bestuurskamer
Thema in het plafond: ‘De Engelen zingen de Lof des Heren’
Plafond van beeldhouwer Jo Uiterwaal met musicerende engelen en
muziekinstrumenten, met op de tekstranden een fragment uit psalm 150:
Laudate eum in chandis et organo
‘Looft hem met snarenspel en blaasinstrumenten’
Uiterwaal heeft er maandenlang, liggend op zijn rug op een stellage, aan
gewerkt. Hij mocht op kosten van de KRO naar Versailles om inspiratie op
te doen voor het stukadoorswerk.
Op de rechterfoto in het plafond een Koperen lichtkroon met Boheems
kristal van de Utrechtse edelsmid Jan Eloy Brom. In het ovale koperen
vlechtwerk in het plafond zit een lucht afzuiginstallatie. Edelsmidse Brom
was een Nederlandse onderneming in Utrecht gespecialiseerd in het
maken van edel- en siersmeedkunst voor de rooms-katholieke Kerk.
Hij maakte in 1947 in opdracht van koningin Wilhelmina een erezwaard
voor generaal Dwight D. Eisenhower. Hij won de gouden erering in
Duitsland (1953), de hoogste onderscheiding voor edelsmeedkunst.
30. 25
Gebrandschilderd raam voorzijde ‘Heilige Stede’ Jan Everts
Het raam werd geschonken door de katholieken van Amsterdam en stelt de
‘Heilige Stede’ in Amsterdam voor. De Heilige Stede stond op een plek
tussen de Kalverstraat en het Rokin.
Het was een kapel gebouwd tussen 1452 en 1500 en herinnerde aan het
‘Sacrament van Mirakel’*, het wonder in 1345, dat nog altijd wordt herdacht
met de jaarlijkse Stille Omgang. In 1908 werd de kapel gesloopt.
Het Raam werd gemaakt door Jan Everts, die zich baseerde op een
gravure van Jacob Meurs uit ca.1603.
De tekst erboven luidt:
‘Urbis Illustris nobile quondam sacellum’
‘Dit is de edele kapel, die eertijds stond in de beroemde stad’
Rechtsboven portret van de dichter/toneelschrijver Joost van den Vondel.
*Op wonderbaarlijke wijze bleef de
Heilige Hostie van een zieke
behouden en ook in het vuur bleef
deze onaangetast. Op 11 maart
2001 werd aan de voorzijde van
het pand Kalverstraat 87/ hoek
Wijde Kapelsteeg, tegenover de
ingang van het Amsterdam
Museum (voorheen Amsterdams
Historisch Museum), een gevel-
steen aangebracht met de tekst
’Gedachtenis ter heilige Stede’
31. 26
Raam lange zijde ‘Dulcis ’s-Hertogenbosch’ Jan Michels
Oude afbeelding van Zoete of heerlijke Den Bosch. Het is een ontwerp van
Charles Eyck en de maker is de Bossche glazenier Jan Michels, die het
aan de KRO cadeau gaf. De voorstelling is ontleend aan een oude prent uit
1650. Op de voorgrond Onze lieve Vrouw van Den Bosch. Links en rechts
afbeeldingen van de scheepvaart en landbouw Zijramen > zwevende
figuren met wapenschilden van de provincie Noord-Brabant en van de stad
Den Bosch
32. 27
4. NCRV Schuttersweg 8/Bergweg 70
De Nederlandse Christelijke Radio-Vereniging (NCRV) is in 1924 opgericht
en daarmee één van de oudste publieke omroepen van Nederland.
De Rotterdamse ondernemer en evangelist Johannes de Heer was één
van de drijvende krachten achter de oprichting. Hij zag in radio een ideaal
instrument om de evangelische boodschap te verkondigen. De omroep
bereikte een groot publiek en wist naast radio vanaf de jaren ‘50 ook op
televisie populaire programma’s te maken met dramaseries als ‘Swiebertje’
(vanaf 1961), ‘De Kleine waarheid’ (1970) en ‘Bartje’ (1972), cabaret met
Farce Majeure (vanaf 1966) en spelprogramma’s als ‘Zeskamp’ en
religieuze programma’s als ‘U zij de glorie’ en ‘Kerkepad’. In 1934 begon
de NCRV met een inzameling onder haar leden voor nieuwbouw. In 1936
werd de villa Roemah Oedjoeng, voorheen villa Henriëtte, met bijbehorend
terrein aangekocht. Tussen 1938 en 1940 werd op het terrein een nieuwe
studio gebouwd naar een ontwerp van architect J.H. van der Veen.
In augustus 1940 werd het eerste concert vanuit de studio uitgezonden.
Volgens Jacob van der Veen was de omroepstudio het hart van de zaak en
hoorde die dus in het midden van het complex, als een echte omroeper:
“alle afdelingen behoren om hém te worden gegroepeerd”. Boven de studio
accentueert bovendien een 27 meter hoge toren trots het hart van het
nieuwe NCRV studiocomplex.’ Het markante gebouw was jarenlang terug
te zien in de televisieleaders voor alle NCRV programma’s. In de loop der
jaren zijn de studio’s met grote regelmaat aangepast en uitgebreid.
Villa Henriëtte
34. 29
De NCRV ging in de jaren ‘90 meer samenwerken met AVRO en KRO, om
in 2000 gezamenlijk naar het gedeelde AKN-gebouw (nu Mediagebouw M
(’homebase of the media-minded’) te verhuizen. Per 1 januari 2019 zijn de
Verenigingen KRO en NCRV gefuseerd in de Vereniging KRO-NCRV.
Het studiogebouw, Villa Henriëtte en de andere
gebouwen werden in 2000 eigendom van Van
Wilsum Vastgoedbeheer BV. Na de aankoop van
de villa heeft er in de villa een restauratie
plaatsgevonden. De belangrijkste zaken die zijn
aangepakt zijn het plafond in de voormalige
spreekkamer, het glas-in-loodraam en de
kleurstellingen in de hal. Het halraam met een
glas-in-lood ontwerp is ook gereconstrueerd.
De pauw, die het hoofdmotief van deze ramen is,
prijkt weer trots in de centrale hal van Villa
Henriëtte. In de villa zetelt nu o.a Van Wilsum
Vastgoedbeheer BV.
Anno 2023 zit een groot gedeelte van Talpa
Network in de studio-gebouwen: o.a. de
onderdelen Video (SBS6, Net5, Veronica, SBS9,
Kijk, TV538, Audio (Radio 538, Sky Radio,
Radio 10 en JUKE) en Social (o.m. StukTV en
Nieuwe Gasten). De TV programma’s Hart van
Nederland, Shownieuws en Lachen om Home
Video’s worden uitgezonden vanuit de studio aan de Bergweg.
35. 30
Omroep erfgoed Bergweg 70. Drieluik Glas-in-loodraam ontworpen in
1939 en uitgevoerd in 1940 door Max Nauta*
Drieluik aan de binnenkant
Drieluik aan de buitenkant
36. 31
Het centrale thema van het drieluik is ‘zaaien’. De drie afbeeldingen vullen
elkaar aan: het Oude Testament, het Nieuwe Testament en de Kerk.
‘Zaaien’ is een thema dat vaker in de Bijbel voorkomt. Bijvoorbeeld in
Galaten 6:7-8: ‘Wat een mens zaait, zal hij ook oogsten’.
Het linkerraam met een zaaiend
manspersoon is door de kunstenaar
gesigneerd en heeft als onderschrift
‘Zaaiende aan alle Wateren’, dat zijn
oorsprong vindt in het Bijbelboek Jesaja
32:20: ‘Gelukkig zijt gij, die overal zaait
waar water is’. Het zaaien aan alle
wateren wijst op de volkomen vrijheid om
Gods Woord over de hele wereld uit te
zaaien en te onderwijzen. De Davidsster
bovenin duidt op het Oude Testament.
Het rechterraam met een
manspersoon met korenschoven in zijn
arm heeft als onderschrift ‘Dragende
de schoven’, dat zijn oorsprong vindt in
Psalm 126:6: Hij gaat en hij schreit bij
het gaan die het zaaizaad draagt en
het zaait; hij keert met jubelen, hij keert
- een die mag dragen zijn schoven’.
Hoewel het hier om een tekst gaat uit
het Oude Testament duidt de ster van
Bethlehem op het Nieuwe Testament.
37. 32
Het middelste raam met
centraal een afbeelding van
een vrouw die de NCRV
symboliseert met in haar
rechterhand de Bijbel en in
haar linkerhand het nieuwe
gebouw en op haar borst
het NCRV-teken. De vrouw
die de NCRV symboliseert,
wordt geflankeerd door een
groot aantal Nederlandse
kerktorens, die met hun
klanken het woord luister bij
zetten. Onder de afgebeelde
torens zijn onder meer de
Dom te Utrecht, de
Westerkerk in Amsterdam,
de Martinitoren in
Groningen, de Sint
Laurenskerk in Rotterdam
en de Onze Lieve Vrouwe
Toren te Breda te zien.
Het centrale raam heeft als
onderschrift ‘Het zaad is het
woord Gods’ (Lucas 8:11 en
Marcus 4:14). Dit verwijst
naar het centrale thema van
‘De parabel van de zaaier’,
waarvan de vooraf-
spiegeling in het Oude
Testament staat en de
parabel zelf in het Nieuwe
Testament. Hierin zaait de
zaaier het zaad, dat deels terecht kwam op de weg, of op de rotsgrond of
tussen de distels. Slechts een deel viel in goede grond; ‘het schoot op en
bracht honderdvoudige vrucht voort’. In de parabel is het zaad het woord
Gods en ‘Het zaad in de goede aarde zijn zij, die het woord dat zij hoorden
in een goed en edel hart bewaren en vrucht voortbrengen door hun
standvastigheid’. Een passend thema voor een radio-omroep die het woord
over de ether uitzendt.
*Max Nauta (1896-1957) werkte als tekenaar, schilder, lithograaf en etser
en is bekend om zijn landschappen, maar vooral om zijn portretten.
38. 33
5. VARA Heuvellaan 33
voorheen
Vara studio
Foto uit 1938 met links studio 2, toren en gedeelte van villa Quiete
39. 34
Geschiedenis van de VARA
De haan en de vlam zijn beide oeroude
socialistische symbolen en de betekenis
ligt niet ver van elkaar vandaan: de vlam
staat voor het ontvlammen van een
wereldwijde revolutie en de haan is de
boodschapper van de nieuwe
socialistische dageraad die aan zal
breken.
Met de komst van de radio ontstaan in de jaren '20 van de vorige eeuw de
allereerste omroepen. Op 1 november 1925 werd door 100 pioniers in hotel
Parkzicht in Amsterdam de VARA opgericht: Vereeniging van Arbeiders
Radio Amateurs. De VARA wordt de omroep voor de steeds meer
emanciperende arbeidersbeweging. Met socialistische luisteraars als
doelgroep zendt de VARA lezingen, debatavonden en concerten uit op de
radio. Vanaf de jaren ’50 krijgen steeds meer huishoudens een televisie en
ook de VARA mag uitzendingen maken op de publieke zender. Naast de
vele radioprogramma’s heeft de VARA televisieprogramma’s gemaakt als:
Zo is het toevallig....., De familie Doorsnee, Pension Hommeles, Ja Zuster
Nee Zuster, Achter het Nieuws, Koning Klant, Rooie Haan, Dorus, Sonja's
Goed Nieuwsshow, Mies en scene, de Stratemaker op Zee-show en De
Willem Ruisshow. In 1969 wordt de hoeveelheid zendtijd van de omroepen
bepaald door het aantal leden. Vanaf dan richt de VARA zich op een
bredere doelgroep dan alleen de sociaaldemocratische zuil.
De afkortingspuntjes verdwijnen en de omroep gaat programma’s maken
voor een breed en progressief publiek. De VARA wordt een onafhankelijke,
maatschappelijk betrokken vereniging en zet zich in voor een sociaal
rechtvaardige samenleving door het publieke debat op scherp te stellen.
In 1988 verhuisde het VARA-personeel naar het kantoorgebouw, recht
tegenover Heuvellaan 33. Begin jaren negentig vertrok de VARA naar het
Mediapark. Op 1 januari 2014 fuseerden de omroepen VARA en BNN tot
BNNVARA. De afzonderlijke ledenverenigingen BNN en VARA gingen
samen per 1 september 2018. Eind 2021 telde BNNVARA ruim 383.000
leden.
40. 35
De geschiedenis van de VARA (Vereniging van Arbeiders Radio Amateurs)
in Hilversum gaat terug naar 1929. In dat jaar betrok de ‘rode omroep’ een
villa (zie foto) aan de Heuvellaan 33. Villa Quiete (=Stilte) werd in 1929
omgebouwd tot radiostudio met op de begane grond o.a. de Steinway-
concertvleugel. Op de bovenste verdieping zat het secretariaat. In de
kelder zat een hoorspelstudio. Het pronkstuk was de controlekamer.
Laatste restanten van de villa zijn afgebroken in 1967. In de loop der tijd is
het complex maar liefst vier keer vergroot. De eerste uitbreiding was van
1929 tot 1932 ter ere van het vijfjarig bestaan van de vereniging en het
behalen van de mijlpaal van 100.000 leden. De omroepvereniging kreeg
toen een grote en kleine radiostudio (studio 2) met een toren. Met een
volgende verbouwing na de oorlog kreeg de progressieve omroep een hal
met glas in vierkante ramen en een technische ruimte. Tussen 1964 en
1969 werd een waaiervormige studio (studio 1) aan de oostzijde gebouwd.
In 1993 is aan de zuidzijde een muziekzaal (studio 5) toegevoegd, ter
grootte van de grote zaal van het Concertgebouw in Amsterdam.
Na vertrek van de VARA werd het studiocomplex de vaste repetitieplek
voor de verschillende omroeporkesten. Tegenwoordig is het
Muziekcentrum van de Omroep (MCO) de thuisbasis voor o.a. het Radio
Filharmonisch Orkest, het Groot Omroepkoor, het Metropole Orkest en
Globe Centrum voor Kunst en Cultuur.
Villa Quiete
41. 36
Beelden buiten Beeldengroep bij entree
‘De Luisteraars’ of ‘Kijken en luisteren’ Oscar Jespers*
Het beeld (1962) bestaat uit een vrouwenfiguur en een iets groter
mannenfiguur. Door de vorm en de plaats wilde de beeldhouwer een
natuurlijke verbinding realiseren tussen de oorspronkelijke studio uit 1931
en de voorgevel van de toen net opgeleverde technische vleugel.
In de volksmond wordt het stel “OT en SIEN” genoemd of “De Knoflook-
eters”, omdat de man zijn hoofd afwendt.
*Oscar Jespers (1887 - 1970) wordt beschouwd als één van de
belangrijkste modernistische beeldhouwers in België. Vooral in de jaren '20
kwam zijn werk tot een creatief hoogtepunt. Modernistische invloeden van
internationaal vermaarde kunstenaars als Brancusi en Zadkine verwerkte
hij tot een persoonlijke beeldtaal. Hij was bevriend met dichter Paul van
Ostaijen, hij maakte de illustraties in diens beroemde bundel De Bezette
Stad (Boem, Paukeslag). Ook maakte Jespers Van Ostaijens
grafmonument.
42. 37
Tegeltableau op de buitengevel Bart van der Leck*
Tegeltableau aan de buitengevel, rechts van de hoofdingang, door Bart van
der Leck* uit 1959. Het beeldt een mannenfiguur rechts en een
vrouwenfiguur links uit, die beiden naar de microfoon kijken.
In het midden is een opkomende zon met daaronder een kraaiende
(VARA-)haan zichtbaar. Het geheel wordt gedragen door een brede rode
band, waarin een trompet en een op zijn zijde liggende bas zijn uitgedeeld.
*Bart van der Leck was een Nederlandse kunstschilder en vormgever.
Hij was één van de oprichters van de “Stijl”, samen met Piet Mondriaan en
Theo van Doesburg. Hij was lang bevriend met de architect van deze
vleugel, Piet Elling, en wordt beschouwd als de grondlegger van een
nieuwe vorm van realisme (kubistische vorm) in de vaderlandse
schilderkunst.
43. 38
Kunstobjecten binnen
‘Ome Keesje’ Willem van Kuilenburg
Uit steen gehakt
hoofd van Ome
Keesje uit begin
jaren 30.
Ome Keesje was
een populaire
hoofdpersoon
van het hoorspel
De Familie
Mulder,
geschreven en
mede opgevoerd
door Willem van
Cappellen.
Naast de
verschillende
leden van de
familie, speelt hij
ook een rol van
de hoog en
schriel pratende
“Oome Keesje”.
Deze bijrol blijkt
zo populair te
zijn bij de
luisteraars dat
vanaf 1932 de
serie omgedoopt
wordt tot “De
Avonturen van
Oome Keesje”.
Tijdens de
Tweede
Wereldoorlog is
het beeld in de
tuin begraven,
uit angst voor
vernietiging door
de bezetter.
44. 39
Beeld van Hans Vonk
Hans Vonk
(Amsterdam, 18 juni
1942 - Amsterdam,
29 augustus 2004),
dirigent van o.a. het
Radio Symfonie
Orkest en het Radio
Filharmonisch
Orkest. Ook was hij
chef-dirigent van De
Nederlandse Opera.
Van 1990 tot 1997
was hij chef-dirigent
van de Semperoper
in Dresden en de
Staatskapelle
Dresden. Ook leidde
hij in die jaren in
Keulen het WDR
Sinfonieorchester
(het symfonieorkest
van de
Westdeutscher
Rundfunk).
Van 1996 tot 2002
was hij chef-dirigent
van het Saint Louis
Symphony
Orchestra,
Buste gemaakt in 2006 en aangeboden door zijn echtgenote Jessie Vonk-
Folkerts
45. 40
‘Roepende man’
Cor van Kralingen
(Nederlandse beeldhouwer, illustrator en kunstschilder)
Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de VARA bood het personeel
de vereniging een beeld aan. Het beeld stelt een roepende man voor. In
zijn linkerhand houdt hij een kleine harp vast, tussen zijn benen staat een
kraaiende haan, een verwijzing naar de VARA.
Op 1 november 1950 werd het beeld onthuld in de tuin van de VARA.
Na de afronding van de zogenaamde technische vleugel in 1959 werd het
in de grote hal geplaatst.
46. 41
Hal
Glasplastiek ’ Experimenteel Feest’ Joop van den Broek
Aangeboden door de Arbeiderspers aan de VARA bij haar 40-jarig bestaan
in 1965.
Het is gemaakt uit grote brokken glas en enkele blokken geroest staalplaat.
Het is ruim 8 meter lang en drie meter hoog en weegt ruim 3000 kilogram.
Naast glazenier was de veelzijdige Van den Broek glasschilder en-
ontwerper, wandschilder en beeldhouwer. Hij werkte 2 decennia als
glasschilder en – ontwerper bij het bekende Amsterdamse
Glazeniersbedrijf van Tetterode. Hij was na de oorlog pionier op het gebied
van een nieuwe glastechniek, het glasappliqué. Een glasappliqué is een
glaskunstwerk dat wordt opgebouwd uit meerdere lagen gekleurd glas op
een drager van blank glas. In de glaskunst van Joop van den Broek is de
invloed van de eigentijdse schilderkunst en dan met name het werk van
een kunstenaar als Karel Appel goed zichtbaar.
47. 42
Glasappliqué raam Joop van den Broek
In juni 2020 kreeg het een mooi plekje achterin de entreehal van het MCO.
Na een jarenlang verblijf in een loods in Hannover heeft De Werkgroep
Monumentale Kunst van de Bond Heemschut dit kunstwerk weten te
redden. Dit werk heeft Van den Broek oorspronkelijk gemaakt voor het
hoofdkantoor van het Gerling Konzern (later Talanx) aan de Gereonshof in
Keulen.
48. 43
Gedenksteen Hildo krop
Dit hoektableau uit 1930 laat de groei van het ledental zien van de
omroepvereniging VARA (Vereeniging van Arbeiders Radio Amateurs)
vanaf de oprichting op 1 november 1925 tot 1 november 1930: 100.000
leden.
Het stelt de VARA-vlam, midden in de etherkringen voor, met in de hoeken
een landarbeider, zeeman, industriearbeider en kantoorbediende
(telefonerende man).
49. 44
‘Moeder en kind‘ Hildo Krop
Dit beeld gaf
de VARA
zichzelf
cadeau ter
gelegenheid
van de
feestelijke
opening van de
nieuwe studio
(2) in 1932.
Het beeld heeft
tot 1967 aan
de vijver in de
tuin gestaan,
totdat op deze
plek studio 1
werd gebouwd.
In 1913 maakte de toen nog jonge Hildo Krop een beeld van een lopende
vrouw met een kindje op haar arm. Moeder en kind staan symbool voor de
afgebroken voortgang en de eeuwige vernieuwing van het leven.
Op één of andere manier is dit beeld in het bezit gekomen van de
omroepvereniging VARA. Het Hildo Krop Museum in Steenwijk bezit een
identiek exemplaar in beton. Er bestaan overigens meerdere versies van
dit beeld: een exemplaar tot halverwege de benen, één in wit geglazuurd
keramiek en één in terracotta. Deze laatste is iets kleiner (90 cm) en
bevindt zich in de collectie van het Kunstmuseum in Den Haag.
50. 45
Fries* Bert Grotjohann
Het houtreliëf is een (verlaat) cadeau van het personeel aan de VARA, ter
gelegenheid van het 50-jarig jubileum. Kunstenaar Bert Grotjohann voerde
zijn ontwerp samen met een aantal personeelsleden uit.
Hij koos met opzet voor socialistische thema’s, profielen van mensen-
hoofden opzij gezien, een gebalde vuist. Ook is een saxofoon zichtbaar.
Dat wijst op de belangrijke rol die muziek heeft gespeeld in de
geschiedenis van het gebouw.
Het kunstwerk uit 1978 is grotendeels van hout, maar sommige delen zijn
uitgevoerd in metaal.
*Een fries is in de kunstgeschiedenis en archeologie de term voor iedere
uitgebreide, verhalende voorstelling van mensen, mythologische figuren
en/of dieren binnen een duidelijk kader. Een Fries kan op velerlei wijzen en
in vele materialen zijn vervaardigd.
51. 46
Vitrinekasten met VARA-herinneringen
Vanuit het gebouw aan de Hilversumse
Heuvellaan maakte de VARA tal van radio-
programma’s. In de jaren vijftig hielden de
belevenissen van de Familie Doorsnee ruim
drie miljoen luisteraars aan de radio
gekluisterd. Schrijfster Annie M.G. Schmidt
wist met dit programma vooral bij vrouwen
een gevoelige snaar te raken. Later werden
in de studio’s ook tv-programma’s gemaakt.
Velen zullen zich ongetwijfeld Tom Manders
herinneren met zijn populaire typetje Dorus.
52. 47
Bewoners muziekcentrum (MCO)
Radio Filharmonisch Orkest (RFO)
Per 1 september 2019 is de Amerikaanse
dirigente Karina Canellakis chef-dirigent.
Ze heeft haar contract verlengd tot juli 2027.
Canellakis heeft illustere voorgangers als
Bernard Haitink (beschermheer), Jean
Fournet, Hans Vonk, Edo de Waart
(eredirigent), Jaap van Zweden (honorary
chief conductor) en Markus Stenz. De vaste
repetitieplek van het RFO is studio 5.
Het orkest staat in dienst van de Nederlandse Publieke Omroep en is
prominent aanwezig in de omroepseries NTR ZaterdagMatinee en Het
Zondagochtend Concert in het Amsterdamse Concertgebouw, alsook in het
AVROTROS Vrijdagconcert in TivoliVredenburg te Utrecht.
Deze concerten worden live uitgezonden op NPO Radio 4.
Studio 5
53. 48
Groot Omroepkoor (GOK)
Het Groot Omroepkoor is het enige Nederlandse beroepskoor voor het
groot symfonisch repertoire. Het koor is nauw verbonden met de
Nederlandse Publieke Omroep. In september 2017 ontving het Groot
Omroepkoor samen met het Radio Filharmonisch Orkest de
Concertgebouw Prijs vanwege de belangrijke bijdrage die zij over een
langere periode hebben geleverd aan het artistieke profiel van de
Amsterdamse concertzaal. De vaste repetitieplek in het MCO is studio 4.
Metropole Orkest
In augustus 1945, drie maanden na de bevrijding, krijgt de in Vlaardingen
geboren arrangeur Dolf van der Linden een bijzondere opdracht van Radio
Herrijzend Nederland: het oprichten van een amusementsorkest, naar het
voorbeeld van het orkest van de BBC. Op 25 november 1945 maakt het
Metropole Orkest zijn debuut op de radio. Als herkenningsmelodie voor het
orkest kiest dirigent Van der Linden voor een door hemzelf gecomponeerd
muziekstuk dat kenmerkend wordt voor de periode van de bevrijding:
'Parklane Serenade' Het orkest is zich altijd blijven ontwikkelen. Naast
natuurlijk klassieke muziek gaan de musici geen enkel genre uit de weg.
Zo wordt er jazz, pop, chansons, cabaret, musical, filmmuziek,
wereldmuziek en zelfs dance gespeeld. Studio 3 (zie foto) is speciaal
ontworpen als repetitie- en opnamestudio voor het Metropole Orkest.
54. 49
Globe, centrum voor kunst en cultuur
De Coöperatieve Vereniging Globe CKC is een vereniging waarin
gediplomeerde, professionele docenten als zelfstandige ondernemers met
veel enthousiasme lessen verzorgen voor jong én oud in bijna alle culturele
disciplines: muziek, dans, theater, musical, poëzie, beeldende vorming,
nieuwe media en fotografie & animatie. Globe CKC biedt het
basisonderwijs, het speciaal onderwijs en het voortgezet onderwijs
diverse educatieve activiteiten aan. De kracht van Globe is het leveren
van aanbod op maat.
Muziekverenigingen
Naast de professionals van het Radio Filharmonisch Orkest, het Groot
Omroepkoor en het Metropole Orkest is het MCO ook de vaste repetitie- en
concertlocatie van vele amateurgezelschappen.
Bladmuziekarchief
Sinds 1 maart 2018 is de site www.muziekschatten.nl online.
‘Muziekschatten’ geeft toegang tot de gedigitaliseerde catalogus van
bladmuziek in bezit van Stichting Omroep Muziek. Via de catalogus is voor
geregistreerde en betalende leden een selectie van gedigitaliseerde
bladmuziek in te zien en te downloaden. De selectie toont een representatief
deel van de enorme collectie omroepmuziek en zal worden uitgebreid met nog
meer gedigitaliseerd materiaal en achtergrondinformatie.
55. 50
STUDIO 2 (1932)
Studio 2 en de toren zijn ontworpen door A. Eibink en J.A. Snellebrand.
De 20 meter hoge toren markeerde de scheiding tussen het nieuwe en
oude gedeelte. Boven in de toren hing een carillon met 34 klokken, een
geschenk van de Uitgeverij De Arbeiderspers.
De aanbouw van studio 2 werd volledig bekostigd door VARA leden met
de actie ‘Geef ons uw kwartje’. Voor de opening van deze studio trokken
meer dan 125.000 trotse leden in optocht langs de studio, de oudste studio
in Nederland die voor radiodoeleinden werd gebouwd. Oplevering 30 april
1932. Opening 3 mei 1932.
- “Geboortegrond” van Hilversum Mediastad
- Studio moest zich kunnen meten met buitenlandse voorbeelden zoals
de BBC in Londen en Deutsche Rundfunk in Berlijn
- Hoogte van het plafond heeft grote invloed op de klank
- Paraboolvormig dak weerkaatst het geluid optimaal
- Geen gordijnen- dat dempt het geluid te veel
- Wanden voorzien van akoestische panelen, waarmee de akoestiek
naar believen kan worden aangepast
- Opnames o.a. Paulus de boskabouter, hoorspelen, de Ramblers,
klassieke muziek helden, maar ook grote jazz-namen als Django
Reinhardt, Ella Fitzgerald en Oscar Peterson
- Opname Kersttoespraken Koningin Juliana
- Studio was van 1936 t/m 1964 de vaste repetitie- en opnameruimte
van The Ramblers o.l.v. Theo Uden Masman
- Steinway B concertvleugel
- 80 bezoekers
- In de Tweede oorlog vernield, pas in 1952 in ere hersteld
- In 2016 volledig gerestaureerd op basis van originele
bouwtekeningen. Kosten € 475.000
56. 51
Pierre Palla Concertorgel in studio 1
Het Pierre Palla Concertorgel bestaat uit een imposante speeltafel en twee
orgelkamers vol pijpwerk, slagwerk- en percussie-instrumenten, en
bijzondere componenten als een brandweerbel, de tamtam, Chinese gong,
regengeluiden, vogelgeluiden en kerkklokken. Het orgel is één van de
grootste originele theaterorgels van Nederland en één van de best
bewaard gebleven exemplaren van Europa. De klank is rijker dan in het
vroegere AVRO-gebouw, niet in het minst vanwege de uitstekende
akoestiek van Studio 1 van het Muziekcentrum van de Omroep in
Hilversum. Het orgel heette oorspronkelijk het AVRO Concertorgel, maar
werd in 2013 vernoemd naar de man die jarenlang de vaste organist van
de AVRO was: Pierre Palla. De AVRO-studio aan de 's-Gravelandseweg in
Hilversum werd in 2004 verkocht, waarna het orgel werd verwijderd en
opgeslagen in Utrecht. De 'Stichting Pierre Palla concertorgel' liet het orgel
door orgelmakerij Pels & Van Leeuwen in Rosmalen restaureren en
herbouwen op een nieuwe plek in Studio 1 van het Muziekcentrum van de
Omroep. Organist Pierre Palla (1902-1968) begon zijn carrière in
Amsterdam, waar hij in het Tuschinski-theater het Wurlitzer-orgel
bespeelde en pianist was van het theaterorkest. In 1931 werd hij
aangenomen bij de AVRO, waar hij tot een jaar voor zijn dood in 1968
zonder onderbreking werkte.
57. 52
STUDIO 1 (1969)
Ontworpen door Piet Elling, ook geestelijk vader van het Mediapark
- Start bouw 1967
- Oppervlakte 515 m2
- 400 bezoekers (eventueel uit te breiden)
- Wordt gebruikt voor repetities, concerten, opnamen, grote plenaire
bijeenkomsten en presentaties
- Studio gebouw in de vorm van amfitheater
- Geopend door Marga Klompé
- Akoestiek befaamd, nog steeds komen musici van over de hele
wereld om hier op te nemen.
- Akoestiek ook bepaald door verschillende ‘ornamenten’: massieve
houten blokken van kunstenaar André Volten aan muren: alles om
het geluid zoveel mogelijk te verspreiden
- Steinway D concertvleugel
- Achter het podium is het zgn.
orgelhuis te zien: in 2019 werd
daar(achter) het Pierre Palla
Concertorgel (1936) ingebouwd,
het voormalige AVRO-orgel.
Het orgel is één van de grootste
originele theaterorgels van
Europa:1448 pijpen. Het orgel
behoort bij Hilversum zoals de
Nachtwacht bij Amsterdam.
Het is een Rijksmonument
58. 53
Omroep
Het woord “Omroep” is bedacht door Jan Corver, redacteur van
RadioNieuws en RadioExpress van 1918 tot 1947. Daarvoor werd meestal
van ‘rondzenddienst’ gesproken of van het Engelse ‘broadcasting’ of het
Duitse ‘Rundspruch’. Met deze termen was Corver echter maar matig
tevreden. Het werd door hem geïntroduceerd in juli 1922 in RadioNieuws.
Het blad van de Nederlandse Vereniging voor Radio-telegrafie.
Hij koos toen voor de term ‘omroep’ ter herinnering aan de uitstervende
straatomroepers. “De omroeper/De man met de bel. In kleine steden en
dorpen kent men hem nog wel hier en daar: De burgemeester laat bekend
maken.”’
Geraadpleegde bronnen
• Algemeen Dagblad, het nieuwe AVRO huis, 22-7-1933
• Archief Beeld en Geluid, Archief Gooi en Vechtstreek
• Avrotros.nl
• Dudokarchitectuurcentrum.nl
• Hilversum.nl
• Jaarverslag van de Avro, 1930
• Jongerman, Inge., Ode aan de Heuvellaan
• Kathedralen en Luchtkastelen van de omroep in Hilversum door Arno
Weltens, Rob Marx, Arie den Dikken en Max Cramer
(De architectonische geschiedenis van omroepgebouwen is in dit boek
beschreven)
• Katholiek Documentatie Centrum in Nijmegen
• KRO-gebouw in Hilversum, Willibrord Ruigrok
• Mars, G., Het huis van Televizier
• Mcogebouw.nl
• Nationaal Archief in Den Haag, Noord-Hollands Archief in Haarlem
• Onh.nl/verhaal/van-avro-tot-rtl-100-jaar-omroepen-in-hilversum
• Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag
• Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (Ministerie van OCW)
• Schavemaker, P., 100 jaar Hilversum Mediastad
• Steengoedhilversum.nl
• Stichting Pierre Palla Concertorgel
• Talpa Network
• Tgooi.info
• Warners, F.A., A.V.R.O.'s nieuwe huis/Avrobode
• Wiel, J van de ., Ontstaan Nederlandse omroepbestel 1919–1930
