5. problematyka wsparcia spo becznego osób z zaburzeniami psychicznymi w

1. Treningi umiejętności społecznych
mgr Irena Jastrzębska

2.  Rehabilitacja psychiatryczna to system skoordynowanych
oddziaływań społecznych, psychologicznych,
wychowawczych i medycznych umożliwiających chorym
psychicznie w miarę samodzielną egzystencję i integrację
społeczną.
 Proponowane formy pomocy dostosowuje się do
zmieniających się możliwości pacjenta, powinny być one
zindywidualizowane, oparte na elastycznym i długotrwałym
programie działania.
 Rehabilitacja psychiatryczna to proces pomocy polegający
na pełnym wykorzystaniu możliwości i umiejętności osoby
niepełnosprawnej psychicznie dla jak najpełniejszego
funkcjonowania w możliwie normalnym kontakcie
społecznym

3.  Rehabilitacja psychiatryczna sprowadza się do:
 kształtowania motywacji do akceptowanych przez otoczenie
zachowań;
 wyrabianie nawyków celowej aktywności;
 treningu w sposobie życia zbliżonym do zwyczajowych
norm.
 Szczególnie istotne jest tu odtwarzanie i podtrzymywanie
umiejętności z zakresu nawiązywania i podtrzymywania
kontaktów z ludźmi oraz rozwiązywania problemów.

4.  Rehabilitacja to często tyle samo niepowodzeń co sukcesów,
a naciski na powrót do praktyki instytucjonalnej są zawsze
ogromne.
 Naciskom tym może oprzeć się jedynie personel, który:
o wie co robi,
o dlaczego to robi
o jest we właściwym stopniu samokrytyczny
o jeżeli zaistnieje taka potrzeba jest otwarty na zmiany
dotychczasowego sposobu pracy

5. Co to są treningi umiejętności społecznych?
 To zajęcia, w czasie których chorzy uczą się codziennych
umiejętności, z którymi czasem mają problem po długim
pobycie w szpitalu.
 Niejednokrotnie objawy negatywne choroby
uniemożliwiają wykonywanie codziennych zajęć a rodzina
będąc w takiej sytuacji, wyręcza chorego.
 Istota treningów polega na wspieraniu chorego w trudnym
dla niego okresie powrotu do aktywnego życia w
społeczeństwie.
 Trening to ważny element procesu rehabilitacji.

6. Zasady przygotowania i realizacji treningu
 Punktem wyjścia treningu jest analiza trudności jakie ma
pacjent w kontaktach interpersonalnych i określenie, które
z nich zaburzają jego społeczne przystosowanie
 Każdy z treningów ma na celu poprawę funkcjonowania
pacjenta w innej dziedzinie życia, dlatego też
podejmowanie decyzji o tym, w którym treningu pacjent
powinien wziąć udział, powinno być poprzedzone dokładną
analizą jego deficytów oraz możliwości poznawczych
 Treningi rozpoczyna się dopiero po nawiązaniu tzw.
kontraktu terapeutycznego
 Ważne jest stworzenie bezpiecznego klimatu i wykluczenie
czynników, mogących stwarzać poczucie zagrożenia

7. Zasady przygotowania i realizacji treningu cd
 Treningi należy rozpoczynać po ustąpieniu ostrych
objawów psychotycznych, które uniemożliwiają nawiązanie
logicznego kontaktu z pacjentem
 Przewlekłe objawy psychotyczne nie są przeciwwskazaniem
do uczestnictwa w grupie, o ile nie powodują nadmiernego
rozproszenia uwagi
 Trudności pacjenta formułuje się w kategoriach
operacyjnych, posługując się prostymi przykładami z życia
codziennego, szukając optymalnego rozwiązania sytuacji
trudnej
 Należy uwzględnić mocne strony pacjenta, które zgłasza i
chce rozwiązać swój problem

8. Zasady przygotowania i realizacji treningu cd
 Pacjent musi zawsze otrzymywać jasne instrukcje i
dokładne wyjaśnienie każdego etapu treningu
 Podczas prowadzenia treningu, w celu uzyskania lepszych
wyników, stosuje się jednocześnie bodźce nie tylko
słuchowe, ale i wzrokowe
 Dlatego podczas zajęć często używana jest tablica, na której
terapeuta zapisuje temat zajęć, omawiane problemy,
sposoby ich rozwiązania
 Wykorzystywane są również gotowe plansze, na których
wypisane są kolejne czynności konieczne do wykonania
zadania, elementy prawidłowej rozmowy, produkty
potrzebne do przyrządzenia danej potrawy itp

9. Zasady przygotowania i realizacji treningu cd
 Inną techniką stosowaną w treningach jest prezentacja
wideo, podczas której pacjenci oglądają czynności będące
przedmiotem treningu, a także nagrywanie na wideo
ćwiczeń wykonywanych przez pacjentów, co ułatwia im
ocenę własnych umiejętności i poprawianie niedociągnięć
 Należy pamiętać o konieczności częstego egzekwowania
informacji od pacjentów, pamiętając, że uczymy pacjentów
formułować swoje myśli w sposób krótki i jasny
 Stosowanie pozytywnych wzmocnień - nie polega to na
ciągłym chwaleniu pacjenta, ale na zauważaniu nawet w
niepowodzeniach pacjenta pozytywnych elementów,
okazywaniu zrozumienia dla trudności zadania

10. Zasady przygotowania i realizacji treningu cd
 Należy pamiętać o konieczności regularnej oceny postępów
w treningu, co pozwala dostosować program i tempo jego
realizacji do aktualnych możliwości każdego pacjenta
 Ocena pożądanych zmian w zachowaniu i umiejętnościach
pacjentów jest podstawową cechą treningu, podobnie jak
innych form terapii behawioralnej - sposoby takiej oceny
mogą być różne
 Autorzy proponują metodę ankietową (kwestionariusz
wiedzy o lekach), polegającą na porównaniu wyników
uzyskanych przed treningiem i po jego zakończeniu
 Najlepszym jednak sposobem oceny efektu treningowego
jest sprawdzenie, czy pacjenci regularnie przyjmują leki

11. Terapeuta
 Trenerem - terapeutą prowadzącym trening może być:
psycholog, psychiatra, pielęgniarka, pracownik socjalny,
terapeuta zajęciowy, osoba wrażliwa, cierpliwa, wierząca w sens
i skuteczność treningu, umiejąca doceniać najmniejsze nawet
postępy pacjentów
 Trener to osoba cechująca się postawą partnerstwa, w
przeciwieństwie do błędnej i nieterapeutycznej
nadopiekuńczości
 To osoba towarzysząca pacjentowi, ucząc go odgrywania ról,
podpowiadając, ale niczego nie wykonując za pacjenta,
umiejąca nawiązać dobry kontakt z grupą mająca
doświadczenie w pracy z pacjentami psychotycznymi
 Trener – terapeuta powinien znać warunki leczenia
farmakologicznego i terapii każdego pacjenta

12. Uczestnicy
 Osoby z obniżonym poziomem funkcjonowania społecznego
 Osoby choć w minimalnym stopniu zainteresowane
ćwiczeniem danej umiejętności z wyrównanymi objawami
psychotycznymi, żeby nie zakłócać koncentracji uwagi
pacjentów podczas zajęć
 Osoby uczestniczące w treningu można leczyć w różnym
trybie: na oddziale całodobowym, dziennym lub
ambulatoryjnie

13. Sesje treningowe
 mogą być prowadzone w grupie lub indywidualnie
 grupy 3-8 osób
 sesja powinna trwać 1-2 godzin
 czas zajęć można wydłużać lub rzadziej skracać, w
zależności od indywidualnych potrzeb pacjentów
 czas trwania i liczba spotkań w tygodniu ustalana jest
indywidualnie dla każdej grupy
 za optymalne uważa się spotkania godzinne dwa razy w
tygodniu, ponieważ pacjentom trudno jest utrzymywać
koncentrację dłużej niż godzinę
 odpowiednia atmosfera- ciepła, pozytywna, pełna
akceptacji

14. Sesje treningowe cd.
 symboliczne nagrody
 cykl każdorazowo kończy się spotkaniem
podsumowującym, któremu nadaje się charakter dość
uroczysty, wskazane jest wręczenie np. dyplomów
ukończenia kursu treningowego lub drobnych upominków
związanych z tematyką treningu
 cały cykl powinien trwać ok.3- 6 miesięcy
 scenki powinny być krótkie, a informacje zwrotne od
terapeuty – jasne i zwięzłe
 treningi rozpoczynają się zawsze, od spotkania
informacyjnego, a następnie ułożone są według
wzrastającego poziomu trudności i zakresu ćwiczeń

15. Czynniki wpływające na efektywność treningu
 Siedem technik uczenia
1. Wprowadzenie – pomaga zrozumieć cele treningu polega
na przedstawieniu tematu danego zakresu oraz ćwiczonych
umiejętności oraz wzmocnienie zainteresowania pacjentów
2. Demonstracja video oraz pytania i odpowiedzi- prezentacja
scenek video przedstawiających stosowanie poszczególnych
umiejętności oraz powtórzenie treści scenek za pomocą
pytań i odpowiedzi
3. Odgrywanie ról – ćwiczenie i utrwalanie poznanych
umiejętności
4. Dobór niezbędnych środków dyskusja na temat sposobu
zdobywania środków niezbędnych do wykorzystania
nabytych umiejętności

16. Czynniki wpływające na efektywność treningu
5. Nieoczekiwane problemy - rozwiązywanie problemów
związanych za stosowaniem w życiu codziennych nabytych
umiejętności
6. Ćwiczenia w warunkach naturalnych –ćwiczenia
umiejętności w życiu codziennym (z pomocą trenera)
7. Zadanie domowe -wypełnianie zadań poza treningiem, bez
pomocy trenera

17. Rodzaje treningów
 Trening edukacyjny
 Trening umiejętności samoobsługi i zaradności życiowej
 Trening umiejętności społecznych i interpersonalnych
 Trening umiejętności spędzania czasu wolnego

18. Trening edukacyjny
 trening aktywnego udziału w leczeniu farmakologicznym
 trening rozpoznawania wczesnych objawów choroby

19. Trening aktywnego udziału w leczeniu
farmakologicznym
 Celem treningu jest stopniowe
osiąganie przez pacjenta coraz
większej samodzielności
dotyczącej własnego leczenia
farmakologicznego

20. Trening aktywnego udziału w leczeniu
farmakologicznym cd.
 Zakres I - Uzyskiwanie informacji o leczeniu
przeciwpsychotycznym, o lekach i ich działaniu
 Zakres II - Zasady samodzielnego przyjmowania leków i
ocena skutków ich działania
 Zakres III - Rozpoznawanie objawów ubocznych i radzenie
sobie z nimi
 Zakres IV - Ustalanie z lekarzem spraw związanych z
leczeniem
 Chodzi tu przede wszystkim o nauczenie pacjenta, w jaki
sposób ma skutecznie uzyskać pomoc w wypadku
problemów związanych z farmakoterapią; ćwiczy się, na
przykład, opisywanie objawów i zmian w samopoczuciu

21. Trening rozpoznawania wczesnych objawów
choroby
 Celem treningu jest nauczenie
pacjentów chorych psychicznie
zapobiegania objawom choroby
lub minimalizowania ich nasilenia
 Można tego dokonać przez
nauczenie się rozpoznawania
objawów zwiastunowych lub
sygnałów nawrotu albo na
przykład przez stosowanie technik
wczesnej interwencji

22. Trening rozpoznawania wczesnych objawów
choroby cd.
 Trening opracowano z myślą o udzieleniu pacjentom z
przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi pomocy w
uzyskaniu większej samodzielności przez nauczenie się, jak:
o rozpoznawać sygnały ostrzegające przed nawrotem choroby i
prowadzić stałą obserwację tych objawów
o uzyskiwać pomoc od pracowników służby zdrowia i swoich bliskich w
momentach pogorszenia samopoczucia i funkcjonowania
o rozpoznawać objawy przewlekłe, które utrzymują się mimo leczenia i
profilaktyki
o obserwować systematycznie te objawy i stosować metody
zapobiegające ich negatywnemu wpływowi na życie codzienne
o zrozumieć niebezpieczeństwa związane z przyjmowaniem narkotyków i
alkoholu oraz nauczyć się odmawiać przyjmowania tych używek

23. Trening rozpoznawania wczesnych objawów
choroby cd.
 Symptomatologia zaburzeń psychicznych jest niezwykle
złożona i odmienna w wypadku każdego pacjenta
 Jednak grupując objawy w cztery podstawowe kategorie,
można pomóc pacjentom w ich zrozumieniu oraz lepszym
radzeniu sobie z nimi. Są to:
o objawy zapowiadające nadchodzący nawrót choroby(objawy
zwiastunowe)
o objawy doświadczane przez pacjenta w sposób mniej lub
bardziej stały
o objawy uboczne leczenia farmakologicznego, które
przypominają obydwa powyższe typy
o objawy choroby mogą być odbierane jako zwykłe zmiany
nastroju oraz reakcje na trudne wydarzenia życiowe

24. Trening umiejętności samoobsługi i zaradności
życiowej
 Trening ten obejmuje 2 obszary:
o samoobsługę oraz zaradność życiowa
o funkcjonowanie w życiu codziennym

25. Samoobsługa
 Samoobsługa czyli wykonanie
czynności przez samego pacjenta
takich jak:
o samodzielne jedzenie
o samodzielne mycie
o samodzielne ubieranie się
o samodzielne załatwianie czynności
fizjologicznych

26. Zaradność życiowa i funkcjonowanie w
codziennym życiu
 Dotyczy to takich czynności jak:
o przygotowanie posiłku czyli terapia kulinarna
o pranie
o dbanie o higienę osobistą i wygląd zewnętrzny
o umiejętność gospodarowania pieniędzmi
o dokonywanie zakupów
o dbanie o czystość i porządek np. we własnym mieszkaniu,
pokoju itp.

27. Trening w zakresie wyglądu zewnętrznego
i higieny osobistej
 Uczy się pacjentów umiejętności związanych z higieną
osobistą oraz tego w jaki sposób należy pamiętać o tych
czynnościach. Należy podkreślić ich znaczenie w życiu
każdego człowieka:
o Po pierwsze, ich wpływ na zdrowie człowieka, samopoczucie
o Po drugie, estetyczny wygląd ułatwia kontakty z innymi ludźmi
o Po trzecie, leki neuroleptyczne mające efekty uboczne w postaci
wzmożonego wydzielania gruczołów łojotokowych, ułatwiają
dostęp do skóry grzybom i bakteriom
 Dlatego tak ważne jest aby w sposób odpowiedni
podkreślić pacjentom ważność dbania o higienę osobistą

28. Trening higieniczny
 Trening higieniczny może obejmować następujące czynności:
o dbanie o wygląd zewnętrzny
o mycie całego ciała, rąk, stóp
o dbanie o paznokcie, włosy, o higienę jamy ustnej, bieliznę osobistą
o pranie bielizny osobistej
 Na początku każdych zajęć omawia się każdą czynność, która
będzie przedmiotem zajęć
 Następnie pokazana będzie prawidłowo wykonana czynność na
taśmie wideo, potem pacjenci ćwiczą sami
 Należy pamiętać o przestrzeganiu zasady intymności przy tego
rodzaju ćwiczeniach
 Na końcu zadawane mogą być ćwiczenia do domu

29. Trening techniczny
 W tym treningu uczy się pacjentów, jak prawidłowo
wykonywać czynności takie jak:
o wymiana bezpieczników elektrycznych, naprawa zawiasów i zamków
meblowych, uszczelnianie drzwi i okien, wymiana uszczelki
kranowej, itp.
o Takie czynności, które można wykonać samemu bez kosztownej
pomocy fachowca, a także jakie narzędzia warto mieć w domu i do
czego one służą
 Oprócz tego uczy się pacjentów, gdzie mogą szukać pomocy
jeśli niezbędna okaże się pomoc fachowca
 Można wykorzystać prezentację wideo, pokazując wyżej
omówione czynności, przećwiczyć to z pacjentem
 Na koniec można zadać pacjentowi zadanie domowe, aby
wykonał podobną czynność w domu

30. Trening budżetowy
 Trening budżetowy - zajęcia które mają
ułatwić pacjentom umiejętne
gospodarowanie niewielkimi zazwyczaj
kwotami, którymi dysponują w ciągu
miesiąca
 Nauczenie pacjentów podziału pieniędzy na
stałe wydatki comiesięczne, typu rachunki za
światło, za gaz, itp., na artykuły
żywnościowe, leki
 Należy również pamiętać o tym, iż mogą
pojawić się wydatki nieoczekiwane
i w związku z tym należy mieć zaoszczędzone
pieniądze

31. Trening budżetowy cd.
 Trening budżetowy może obejmować następujące tematy:
o orientację w cenach
o różne sposoby gospodarowania pieniędzmi
o zakupy
o planowanie zakupów na weekend
o planowanie wydatków na cały miesiąc
o sposoby oszczędnego gospodarowania
o trudności w zakupach
 Można w tym treningu wykorzystać wyjście w teren, do
sklepu, aby pacjenci uczyli się w warunkach naturalnych

32. Trening kulinarny
 Trening kulinarny - nauka sposobu
prawidłowego odżywiania,
produktów, które są wskazane, a
których raczej unikać
 Również nauczenie pacjentów
przyrządzania sobie różnych potraw
oraz sposobów ich przechowywania
 W czasie tych spotkań pacjenci uczą
się między innymi:
o parzenia herbaty
o przygotowywania kanapek, surówek,
prostych dań na ciepło

33. Trening umiejętności społecznych i
interpersonalnych

34.  W zakresie umiejętności społecznych jak i
interpersonalnych jest:
o nawiązanie i utrzymywanie kontaktów interpersonalnych,
o aktywność w życiu społecznym i odpowiedzialność
o motywowanie do funkcjonowania w oparciu o własne
możliwości
o kształcenie umiejętności współpracy i komunikowania się w
grupie na zasadach otwartości, partnerstwa i wzajemności
o aktywizacja w celu znalezienia zatrudnienia, przy
współpracy z wyspecjalizowanymi instytucjami

35. Trening umiejętności społecznych może być
wykorzystany jako „narzędzie”:
 korekcyjne i terapeutyczne - zmiana sądów urazowych,
zaburzonych zachowań
 edukacyjne - poznawanie i doskonalenie umiejętności
społecznych, nabywanie sprawności wykorzystania umiejętności
społecznych w sytuacjach rzeczywistych
 rewalidacyjne - pomoc osobie z niepełnosprawnością w
osiągnięciu możliwie najwyższego poziomu funkcjonowania w
życiu społecznym, z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z
niepełnosprawności fizycznej, psychicznej i/lub intelektualnej
oraz wieku
 rehabilitacyjne - „kompleksowe i skoordynowane stosowanie
środków medycznych, socjalnych, pedagogicznych i zawodowych
w celu usprawniania osób z naruszoną sprawnością organizmu do
możliwie najwyższego poziomu”

36. Rodzaje
 Trening rozwiązywania problemów w sytuacjach trudnych
 Trening podstawowych umiejętności prowadzenia
rozmowy
 Trening przygotowania do podjęcia pracy

37. Trening rozwiązywania problemów w
sytuacjach trudnych
 Ma na celu uczenie pacjentów psychicznie
chorych metody radzenia sobie z trudnymi
sytuacjami międzyludzkimi, które spotkać
ich mogą w codziennym życiu, za pomocą
następujących kroków:
o dokładne przyjrzenie się sytuacji
o uczy się pacjentów zwracania uwagi na
okoliczności w jakich zaistniała sytuacja
i dokładne ich analizowanie

38. Przebieg treningu
o opisanie problemu – uczy się pacjentów opisywania
problemów w kategorii celu – co chcemy osiągnąć?
i kategorii przeszkody – co nam utrudnia osiągnięcie celu?
o szukanie rozwiązań – uczy się pacjentów poszukiwania
możliwie największej liczby rozwiązań, początkowo bez
zwracania uwagi na ich konsekwencje, podaje się różne
sposoby szukania pomysłów
o ocena rozwiązań – uczy się pacjentów odróżniania
pozytywnych i negatywnych konsekwencji rozwiązań,
następnie wybierają rozwiązanie ich zdaniem najlepsze

39. Przebieg treningu cd.
o wprowadzanie rozwiązań w życie – uczy się pacjentów
korzystania z tych rozwiązań w realnych sytuacjach, ten
etap uzupełniany jest nauką werbalnych i niewerbalnych
sposobów komunikowania się z ludźmi
 Każdy pacjent powinien na koniec zajęć odegrać scenkę i
pokazać rozwiązanie jakie by zastosował.
 Scenka z problemem, który stanie się tematem zajęć, może
być przedstawiona na taśmie wideo, bądź przygotować
mogą ją sami pacjenci, aczkolwiek bardziej neutralna jest
taśma wideo i usprawnia ona przebieg ćwiczeń

40. Trening podstawowych umiejętności
prowadzenia rozmowy
 Celem tego treningu jest nauczenie pacjentów umiejętności
nawiązywania i podtrzymywania kontaktów społecznych
 Trening może być prowadzony według następującej
kolejności:
o zachowania werbalne i niewerbalne – uczy się pacjentów
rozpoznawania zachowań werbalnych i niewerbalnych, a
także świadomego ich używania poprzez kontakt
wzrokowy, postawę ciała, gestykulację, ton głosu, mimikę
o Uczy się pacjentów rozpoznawania, czy drugi człowiek
w danej sytuacji ma ochotę na rozmowę z nimi

41. Przebieg treningu
 rozpoczynanie rozmowy – pacjenci uczą się wybierania
odpowiedniego momentu i miejsca na prowadzenie rozmowy,
odpowiednich rozmówców i proponowania dobrych tematów
 podtrzymywanie rozmowy – pacjenci uczą się aktywnego
słuchania, zadawania pytań, znajdowania nowych tematów,
udzielania informacji o sobie (o różnym stopniu intymności),
 uprzejme kończenie rozmowy
 podsumowanie – pacjenci uczą się połączenia wszystkich
zdobytych umiejętności w całość

42. Trening przygotowania do podjęcia pracy
 Celem tego treningu jest nabycie bądź też utrwalenie pewnych
nawyków i umiejętności potrzebnych w pracy zawodowej,
umiejętności szukania pracy, odpowiedniego zachowania się
wobec urzędników, sprawnego załatwiania formalności
związanych z podjęciem pracy
 Przykładowo trening szukania pracy będzie obejmował:
o naukę pacjentów wyszukiwania informacji o pracy dostępnych w
gazetach
o uzyskiwania informacji telefonicznej o pracy
o szukanie pracy w biurach zatrudnienia
 Każda forma szukania pracy może stanowić temat odrębnych
treningów, wtedy jest większa możliwość dokładnego
przećwiczenia i analizy każdej z form

43. Trening umiejętności spędzania czasu
wolnego

44. Rola treningu
 Trening umiejętności spędzania wolnego czasu ma pełnić
funkcje odpoczynku, rozrywki i zabawy, funkcję
rozwijającą i kształtującą oraz integrującą i obejmuje:
o rozwijanie zainteresowań lekturą czasopism i książek, a także
wybrane audycje radiowe czy programy telewizyjne oraz filmy
o rozwijanie umiejętności korzystania z takich form jak:
turystyka, spacery, wycieczki, udział w imprezach kulturalnych
(przedstawienia), sportowych (olimpiady), towarzyskich
(zabawy, festyny)
o motywowanie do wychodzenia na zewnątrz domu tj. kino,
muzeum itp.

45. Rola treningu cd.
 Czas wolny osób z zaburzeniami psychicznymi można
wykorzystać do utrwalenia wiadomości i umiejętności
wynikających z wszystkich zadań rehabilitacyjnych tj.
o samoobsługa
o zaradność życiowa
o uspołecznienie
o współdziałanie
o rozwój sfery manualno-praktycznej
o pogłębienie i rozwijanie swoich upodobań
o przygotowanie do pracy zawodowej

46. Rola treningu cd.
 Można go wykorzystać do dowolnego usprawniania,
o do uzyskiwania przez nich nowych umiejętności
o do budzenia ich aktywności
o do łagodzenia skutków rozmaitych zaburzeń w zachowaniu
 Trening umiejętności spędzania wolnego czasu oprócz
utrwalania wszystkich zadań rehabilitacyjnych pomaga
również w integracji ze sobą wszystkich tych elementów
programu wspierająco-rehabilitacyjnego

47. Dziękuję za uwagę