Przygotowanie psychologiczne pacjentów do zabiegów

1. Wsparcie
psychologiczne
w procesie
prehabilitacji
dr n. zdr. Natalia Przybyła
Samodzielna Pracownia
Neurokognitywistyki Stosowanej i
Logopedii Klinicznej PUM

2. Przygotowanie psychologiczne
pacjenta do zabiegu
• Prehabilitacja – odnosi się do okresu między diagnozą a tzw. ostrym
leczeniem i obejmuje zarówno ocenę parametrów fizjologicznych, jak i
psychologicznych pacjenta.
• Jednym z filarów prehabilitacji jest wsparcie psychologiczne pacjenta
przed planowanym zabiegiem/leczeniem.
• Sytuacja zachorowania, zwłaszcza w kontekście poważnej choroby
somatycznej, wymagającej hospitalizacji stanowi wyzwanie
emocjonalne oraz źródło dużego lęku oraz napięcia emocjonalnego.
• Chory boi się cierpienia, bólu, utraty autonomii i pogorszenia zdolności
fizycznego funkcjonowania, śmierci.

3. Soma i psyche, psyche i soma
Przeżywanie lęku nierozerwalnie wiąże się zarówno z somatycznymi symptomami,
takimi jak np. podwyższenie ciśnienia krwi, suchość w gardle, trudności w
zasypianiu, jak i z nieswoistymi zmianami fizjologicznymi w organizmie.
Zmienione parametry fizjologiczne, co może mieć negatywny wpływ na proces
anestezji, wpływać na pojawianie się większej liczby powikłań, zwiększać natężenie
odczuwanego bólu w okresie okołooperacyjnym oraz wydłużać czas hospitalizacji.
Reakcja stresowa i jej intensywność wiąże się z poznawczym rozpoznaniem
sytuacji i zależy od wyższych procesów poznawczych.

4. Głównymi czynnikami mającymi wpływ na stan
psychiczny pacjenta są:
Stopień ryzyka zabiegu operacyjnego
Rozległość planowanego zabiegu operacyjnego
Wiek i płeć pacjenta
Wykształcenie
Rokowania
Znieczulenie

5. Cele pracy psychologa w toku prehabiitacji:
Ocenę motywacji pacjenta
do przebycia zabiegu
Podwyższenie zasobów
psychicznych
pozwalających na
poradzenie sobie z bólem,
lękiem, dyskomfortem
Zredukowanie napięcia
Edukację odnośnie np.
zmiany stylu życia,
odżywiania lub np.
porzucenia palenia

6. Przy leczeniu jakich chorób najczęściej
wykorzystuje się pomoc psychologa?

7. Przy leczeniu jakich chorób najczęściej
wykorzystuje się pomoc psychologa?
Choroby onkologiczne
Schorzenia
kardiologiczne
Otyłość i bariatria
Choroby kręgosłupa

8. Przygotowanie psychologiczne –
najważniejsze aspekty:
Praca nad lękiem
Lęk przed?

9. Lęk przed?
- bólem
- okaleczeniem
- śmiercią

10. Ocena gotowości pacjenta do
podjęcia leczenia np.
bariatrycznego (wykluczenie
psychologicznych przeciwskazań do
leczenia, ale także przygotowanie
mentalne chorego do zmian w jego
funkcjonowaniu psychicznym)

11. Dostarczenie pacjentowi
szczegółowych informacji
związanych z operacją i okresem
pooperacyjnym

12. Oddziaływanie na stan
emocjonalny to stworzenie
warunków umożliwiających
odreagowanie napięć
związanych z zabiegiem poprzez
wyrażenie aktualnych myśli,
nastrojów i obaw

13. Omówienie dotychczasowych
strategii radzenia sobie, np. z
bólem, zachęcenie pacjenta do
zmiany niesprzyjających
strategii

14. Ocena psychologiczna – ocena
poziomu lęku oraz nastrój,
funkcji poznawczych,
zdolności adaptacyjnych,
posiadanych zasobów
wsparcia społecznego,
WYWIAD

15. Wypracowanie z pacjentem i
jego rodziną realnego obrazu
choroby i funkcjonowania
chorego po wyjściu ze
szpitala.

16. Przedoperacyjny screening psychologiczny
• Presurgical psychological screening, PPS – metoda służąca
identyfikacji czynników ryzyka niepowodzenia
operacyjnego oraz prognozowaniu efektywności leczenia
(Block, Epker, 2001).
• Zidentyfikowano trzy grupy czynników ryzyka, którymi są:
- czynniki psychospołeczne,
- medyczne
- pozostałe niekorzystne cechy kliniczne

17. Przedoperacyjny screening psychologiczny
• Każdemu ze zidentyfikowanych psychospołecznych i
medycznych czynników ryzyka przypisano odpowiednią
wartość punktową w oparciu o oszacowaną siłę
prognostyczną.
• Ocena powodzenia bądź niepowodzenia leczenia
operacyjnego jest stosowana w algorytmie klinicznym
poprzez zliczenie liczby występujących czynników
ryzyka.

18. Przedoperacyjny screening psychologiczny

19. Psychologiczne czynniki ryzyka w
operacjach bariatrycznych

20. Psychologiczne czynniki ryzyka w operacjach bariatrycznych
• nieleczona depresja
• nieleczona schizofrenia
• uzależnienia
• próby samobójcze
• brak gotowości do zmiany nawyków żywieniowych
Inne czynniki:
Wiek (zwłaszcza >65) płeć męska, wskaźnik masy ciała (<40), zespół
obturacyjnego bezdechu sennego, insulinooporność i cukrzyca, nikotynizm,
choroby układu krążenia, niepełnosprawność funkcjonalna

21. Psychologiczne czynniki ryzyka w
operacjach kręgosłupa

22. Psychologiczne czynniki ryzyka w operacjach kręgosłupa
• lęk i depresja
• zaburzenia osobowości o typie histerii i hipochondrii
• niska satysfakcja zawodowa,
• konflikty w pracy, niedostateczne wsparcie w małżeństwie,
• historia przemocy i nadużyć,
• uzależnienia
Inne czynniki:
czas trwania bólu, liczba operacji, choroby współistniejące, nikotynizm,
otyłość

23. Psychologiczne czynniki ryzyka w
operacjach kardiologicznych

24. Psychologiczne czynniki ryzyka w operacjach kardiologicznych
• brak wsparcia społecznego
• stres w pracy i życiu rodzinnym
• depresja
• niepokój
• osobowość typu A lub D
Inne czynniki:
Wiek, płeć żeńska, kreatynina w surowicy, przewlekła choroba dróg
oddechowych, ciężka dysfunkcja neurologiczna, wcześniejsza operacja
kardiochirurgiczna, niedawno przebyty zawał mięśnia sercowego

25. Psychologiczne czynniki ryzyka w
leczeniu onkologicznym

26. Psychologiczne czynniki ryzyka w leczeniu onkologicznym
• osobowość neurotyczna
• zaburzenia adaptacyjne
• depresja
• obniżona jakość życia
• bierne strategie radzenia sobie ze stresem
• brak społecznego wsparcia
Inne czynniki:
czynniki genetyczne, zaburzenia immunologiczne, nieprawidłowa dieta,
rodzaj leczenia chemioterapią i jej inwazyjność, lokalizacja zmian
nowotworowych

27. ROLA KOMUNIKACJI Z
PACJENTEM
• Niezależnie od treści informacji, jaka ma zostać przekazana
pacjentowi, należy dostosować sposób wypowiedzi do stanu
emocjonalnego pacjenta.
• Najważniejsze jest niepogłębianie negatywnych przeżyć
pacjenta, np. niepotęgowanie lęku i stresu, niepogłębianie
poczucia zagubienia i braku kontroli nad życiem.
• Zawsze należy przekazywać informacje w sposób rzetelny,
niepozostawiający miejsca na interpretacje ze strony pacjenta.

28. PRZED PRZEKAZANIEM
INFORMACJI
• Ustalenie, jak dużo pacjent wie na temat diagnozy i prognozy
oraz jakie są jego przypuszczenia – dzięki zebraniu
informacji, które posiada pacjent możemy tak sformułować
nową wiadomość, aby była ona dla niego logicznym
elementem posiadanej.
• Pacjent zachowuje spokój, nie czuje się zaskoczony, nie
potęguje się jego lęk.

29. PRZED PRZEKAZANIEM
INFORMACJI
• Poznanie nazewnictwa, jakim posługuje się pacjent – pozwala
zmaksymalizować poziom zrozumienia informacji, a także
zwiększa zaufanie pacjenta do specjalisty;
• Użycie nazewnictwa, które jest znane pacjentowi sprawia, że
czuje się on pewnie, a jego obawy nie zwiększają się pod
wpływem obcobrzmiących sformułowań.

30. W TRAKCIE ROZMOWY
• Ustalenie, jak dużo pacjent chce wiedzieć – niektórzy pacjenci
zaznaczają, że nie chcą poznać całej diagnozy, na przykład proszą,
żeby wszystko powiedzieć współmałżonkowi, bo jest lepiej
zorientowany.
• Zawsze stosować sygnały ostrzegawcze, które pozwolą przygotować
się pacjentowi na przyjęcie nowych informacji o swoim stanie
zdrowia, np.
„Wydaje mi się, że pańska choroba wygląda na poważniejszą, niż się
na początku wydawało” - ważne jest obserwowanie reakcji pacjenta.

31. KONTYNUOWANIE ROZMOWY
• Przekazując informacje należy używać zrozumiałych sformułowań,
ale jednocześnie dobierać je tak, aby nie budziły lęku.
• Na początku lepiej użyć terminów łagodnych, brzmiących bardziej
ogólnie, np. „nietypowe komórki”, zamiast „rak” dosłownych nazw
używać dopiero po tym, jak pacjent sam je wypowie i wytłumaczy,
co dla niego znaczą, np.
pacjent powinien wytłumaczyć, jak rozumie słowo „nowotwór” - dla
niego może wiązać się ze śmiertelną chorobą, z którą nie warto walczyć,
a w rozumieniu specjalisty może to być nowotwór niezłośliwy, który
łatwo poddaje się leczeniu.

32. KOŃCZENIE ROZMOWY
• Wyjaśnić dokładnie, etapy postępowania; omówić zmiany,
jakie trzeba wprowadzić w zaplanowanym procesie
terapeutycznym.
• Dowiedzieć się jakiego rodzaju pomocy pacjent oczekuje
• Ustalić, ile pacjent zrozumiał z tego, co mu zostało
przekazane; zadać pytania:
„Czy pan wie, co to znaczy?”
„Czy to wszystko wydaje się zrozumiałe?
„Czy potrzebuje pan jeszcze jakichś informacji?”

33. FORMUŁOWANIE INFORMACJI
• Cechy prawidłowo sformułowanej informacji:
• zgodna z prawdą – pozbawiona zniekształceń, złagodzeń i
wyolbrzymień
• zrozumiała – sformułowana językiem zrozumiałym dla pacjenta;
pozbawiona medycznego żargonu
• niedająca fałszywej nadziei – dające realny obraz możliwości
leczenia i prognoz
• delikatna i pozbawiona brutalnej szczerości – szczera i zgodna z
prawdą, ale przekazana z wyczuciem i szacunkiem do pacjenta i
jego emocji

34. BŁĘDY W SPOBIE PRZEKAZYWANIA
INFORMACJI
• przekonanie, że chory nie chce znać prawdy
• lękliwa postawa specjalisty – brak profesjonalizmu spowodowany
lękiem przed zadaniem bólu, wyrządzeniem krzywdy, spowodowaniem
szoku
• przekonanie, że pacjent straci chęć do życia, do walki o zdrowie;
przekonanie, że odbierze się pacjentowi nadzieję,
• obawa przed reakcją pacjenta i przed własną bezradnością w tej sytuacji
• lęk przed odrzuceniem przez chorego – utrata zaufania pacjenta
• przekonanie, że powinien to zrobić specjalista od komunikacji, na
przykład psycholog

35. INFORMACJE POMYŚLNIE I
NIEPOMYŚLNE
• Pomyślne – mówią o poprawie stanu zdrowia, skuteczności
terapii, czy pozytywnym zakończeniu procesu wychodzenia
z choroby
• Niepomyślne – dotyczą pogorszenia stanu zdrowia, rozwoju
choroby, niepowodzeniu leczenia, czy braku możliwości
dalszej terapii
Pomyślne nie zawsze znaczy pozytywne!

36. A co z „posthabilitacją?”
Problemy pacjenta
wyleczonego

37. Pacjent wyleczony to kto?
 „Osoba, która przetrwała” .
 W remisji osoba, która zakończyła terapię
 Zwycięzca
 Weteran

38. Trudno być wyleczonym bo:
 Pojawiają się nieprzewidywane w trakcie leczenia trudności np. z
ubezpieczeniem, ze znalezieniem pracy, z codziennym
funkcjonowaniem
 Nie spełniają się przewidywania dotyczące ulgi po zakończeniu
leczenia
 Przekonanie, że najważniejsze jest wyzdrowienie czyli „gloryfikacja
wyzdrowienia” może utrudniać zajmowanie się bieżącymi problemami
 Bliscy przypominają im, jak duże mają szczęście, że żyją, a lekarze
postrzegają ich jako niewdzięcznych, neurotycznych, gdy zgłaszają
niezadowolenie i domagają się troski.

39. Bariery psychologiczne:
Niepewność przyszłości wynikająca z:
 strachu przed śmiercią, obaw przed chorobą
 poczucia nieprzydatności życiowej
 depresji
 poczucia bycia „zniszczonym dobrem” ( bez względu na
to, czy są oznaki oszpecenia, amputacji, czy nie)
 obsesji związanych z samobadaniem

40. Bariery psychologiczne:
 Zmniejszone zaufanie do własnego ciała, trudności
z obrazem własnego ciała np. w postaci dysfunkcji
seksualnych
 Potrzeba wsparcia emocjonalnego
 Nadopiekuńczość rodziny i znajomych aż do granic
„ ubezwłasnowolnienia emocjonalnego”
 Trudności w rozmawianiu o chorobie, leczeniu i
przyszłości

41. Problemy ozdrowieńców:
 Przewaga problemów zdrowotnych nad
samopoczuciem psychicznym
 W sferze socjalnej najczęstszym kłopotem jest
uzyskanie zatrudnienia
 Trudności w znalezieniu życiowego partnera
 Lęk o własne możliwości rozrodcze
 Problemy w nawiązywaniu, utrzymaniu dobrych
relacji (znajomi, rodzina), szczególnie dotyczy to
osób niepełnosprawnych

42. Jednak wiele osób…
 Dostosowuje się do życia z ograniczeniami
wynikającymi z leczenia
 Przeorganizowuje priorytety
 Buduje nowe podejście do życia
 Odnajduje satysfakcję z życia

43. Małe ćwiczenie….

44. SFORMUŁOWANIA MOTYWUJĄCE DO
TERAPII – uspokojenie pacjenta
• Wszystko będzie dobrze.

45. SFORMUŁOWANIA MOTYWUJĄCE DO
TERAPII – uspokojenie pacjenta
• Wszystko będzie dobrze.
• Chcę pana zapewnić, że zrobimy wszystko, aby czuł się
pan jak najlepiej.

46. SFORMUŁOWANIA MOTYWUJĄCE DO
TERAPII – informowanie o dalszym leczeniu
• Niestety dotychczasowe metody leczenie okazały się
nieskutecznie. Nie możemy Panu już niczego
zaproponować.

47. SFORMUŁOWANIA MOTYWUJĄCE DO
TERAPII – informowaniu o dalszym leczeniu
• Niestety dotychczasowe metody leczenie okazały się
nieskutecznie. Leczenie zostało ukończone.
• Obawiam się, że kontynuacja terapii nie przyniesie już
dalszych korzyści, dlatego chcemy panu zaproponować
inne leczenie…/warto poszukać informacji czy inne
ośrodki dysponują odmiennymi sposobami leczenia.

48. SFORMUŁOWANIA MOTYWUJĄCE DO
TERAPII – informowanie o czasie leczenia
• W ciągu dwóch miesięcy Pana mowa powinna wrócić do
normy. Proszę być cierpliwym.

49. SFORMUŁOWANIA MOTYWUJĄCE DO
TERAPII – informowaniu o czasie leczenia
• W ciągu dwóch miesięcy Pana mowa powinna wrócić do
normy. Proszę być cierpliwym.
• Nie jestem w stanie przewidzieć, w jakim tempie
przebiegać będzie Pana terapia. Wiem jednak, że im
więcej wysiłku będzie Pan wkładać w rehabilitację mowy,
tym jej efekt będzie bardziej zadowalający.

50. SFORMUŁOWANIA MOTYWUJĄCE DO
TERAPII – informowanie o diagnozie
• Miał Pan przemijające niedokrwienie. Ma Pan czynniki
ryzyka, choruje Pan na nadciśnienie, musi Pan brać leki
na nadciśnienie.

51. SFORMUŁOWANIA MOTYWUJĄCE DO
TERAPII – informowaniu o diagnozie
• Miał Pan przemijające niedokrwienie. Ma Pan czynniki ryzyka,
choruje Pan na nadciśnienie, musi Pan brać leki na nadciśnienie.
• Miał Pan TIA, czyli przemijający epizod niedokrwienia mózgu, stąd
objawy z powodu których zgłosił się Pan na izbę. Jednym z głównym
czynników jest nadciśnienie, które Pan ma. Do nadciśnienia doszło
najprawdopodobniej wskutek papierosów, które Pan pali.
Przyjmowanie leków na stałe nie wystarczy, ważne aby spróbował
Pan zrezygnować z nałogu.