‘Niet kunnen praten? Toch communiceren?’ was het centrale thema van het symposium dat Stichting Milo op 15 maart 2018 organiseerde bij Zuyd Hogeschool in Heerlen. Manager behandelcoördinatie Stijn Deckers gaf een lezing over kernvocabulaire. In deze lezing maakte hij de koppeling tussen onderzoeksresultaten en het kiezen van de woordenschat op een communicatiebord of in een spraakcomputer.

1. Welke woorden kies je voor een
communicatiebord of voor het inrichten van een
spraakcomputer?
Dr. Stijn Deckers
115-03-2018
We starten met een kleine opdracht: ga naar www.socrative.com 
klik op ‘Student Login’ en vul in ‘STICHTINGMILO’

2. Welke woorden kies je?
• Erik, jongen met Downsyndroom, 5;4 jaar oud,
ontwikkelingsleeftijd 2;7 jaar
• Maak een communicatiebord voor twee
aansluitende situaties: spelen in de zandbak en
lunch
• Hij kent de gebaren ‘meer’ en ‘klaar’ en spreekt de
woorden ‘mama’, ‘doei’, ‘wil’, ‘eten’, ‘nee’
1. Lunch: borden, bestek, brood, beleg, appelsap,
water, melk, bekers, slab, rietje, fruit. Doel: om
zoveel mogelijk dingen vragen / zelf keuzes maken.
215-03-2018

3. Vul het communicatiebord
Vul in Socrative de
12 woorden in
ga naar www.socrative.com
 klik op ‘Student Login’ en
vul in ‘STICHTINGMILO’
15-03-2018 3

4. Woordenschatselectie in OC
• Toegang tot woordenschat die de communicatieve en
taalontwikkeling ondersteunt en toelaat
• Recent onderzoek: taalontwikkeling bij verschillende
doelgroepen met verstandelijke of meervoudige beperking
vergelijkbaar en vertraagd, maar niet per definitie afwijkend
• Vaak gekozen voor concrete, tastbare concepten:
“tandenborstel probleem”  “a non-coincidence between
experiential frequency of concept exposure and the
communicative frequency of concept use” (Zenner et al..,
2014)
• Wat kunnen we leren van onderzoek: evidence-based
werken aan woordenschatselectie
415-03-2018

5. Kernvocabulaire /
kernwoordenschat (1)
• Talen hebben tienduizenden woorden
• Volwassenen hebben vaak een vocabulaire van 10.000 –
12.000 woorden
• Verschillende studies: relatief kleine set woorden = 80% van
het aantal woorden dat wij gebruiken (Sachse & Boenisch, 2013; Witkowski & Baker,
2012)
 Kernvocabulaire
• Andere 20% noemen we randvocabulaire
515-03-2018

6. Definitie kernvocabulaire
Woorden die consistent gebruikt worden
ongeacht de gebruiker, de communicatie-
partner, de setting waarin gecommuniceerd
wordt en het gespreksonderwerp
(Balandin & Iacono, 1999; Banajee et al., 2003; Cross, Baker, Klotz & Badman, 1997; Heim,
Jonker, Koerselman & Veen, 2003, in Meihuizen, de Regt, De Moor & Mulders, 2003)
615-03-2018

7. Kernvocabulaire is consistent over verschillende
(klinische) populaties, activiteiten, contexten,
onderwerpen en demografische groepen
7
15-03-2018

8. Kernvocabulaire /
kernwoordenschat
• Kernvocabulaire bestaat voornamelijk uit functiewoorden, zoals
persoonlijke voornaamwoorden (jij), aanwijzende
voornaamwoorden (die, dat), bezittelijke voornaamwoorden
(jouw), vragende voornaamwoorden (wie), voorzetsels (op),
lidwoorden (de), hulpwerkwoorden (Sachse & Boenisch, 2013; Witkowski &
Baker, 2012)
• Op non-tech OC of technische COH zien we in de praktijk toch
vaak nog veel zelfstandige naamwoorden  randvocabulaire
• Dit verandert snel, inmiddels al vele mogelijkheden op de markt!
• Randvocabulaire (m.n. inhoudswoorden) is de woordenschat die
afhankelijk is van individuele interesses van de persoon en zijn
over het algemeen situatie- en topic specifiek (Heim et al., 2003)
• Toegang tot voornamelijk randvocabulaire of snelzinnen
stimuleert de communicatieve en taalontwikkeling niet of
onvoldoende
• Toegang tot combinatie kern- en randvocabulaire stimuleert
mogelijkheden voor modelleren!
815-03-2018

9. De woordenschat van peuters
• Banajee, DiCarlo & Stricklin (2003)
• Deelnemers
• 50 peuters
• 34 meisjes, 16 jongens
• Mean Length of Utterance = 2 – 3
• Vrije spel met andere kinderen en eetsituatie met
leerkracht. Op drie dagen opgenomen.
915-03-2018

10. Frequentie van woordgebruik
23 kernwoorden
besloegen 96,3% van
het totaal aantal
woorden gebruikt door
peuters in deze studie
(Banajee et al., 2003).
1015-03-2018

11. Review van de literatuur: Van
Tilborg en Deckers (2016)
• Met name in het Engels, Spaans en Duits, géén voor het
Nederlands
• Kernvocabulaire o.b.v. gesproken taalsamples voor peuters,
kleuters, schoolgaande kinderen en jongeren, volwassenen en
ouderen.
• Ook: TOS, meertaligheid, lichamelijke beperking (enkelen met
OC), autisme en tieners met een verstandelijke beperking.
• Conclusie: Kernvocabulaire is sterk vergelijkbaar over
verschillende populaties en lijkt daarmee goed toepasbaar
binnen OC en woordenschatselectie
1115-03-2018

12. Een- en meertalig en TOS
12
Robillard et al. (2014) vergeleken het
kernvocabulaire van kinderen (Mleeftijd
= 66.9 months; SD = 6.9):
1. Eentalig (Frans; n = 6),
2. Tweetalig (Engels - Frans, n = 19;
Frans - Engels, n = 22),
3. Frans-sprekende kinderen met TOS
(n =10)
15-03-2018

13. NO vs VB
• Boenisch (2014) vergeleek het kernvocabulaire van zich
normaal ontwikkelende Duits kinderen en tieners (n =
58) met dat van kinderen met een verstandelijke
beperking, tussen 8 en 14 jaar, die konden spreken (n =
44)
• Taaltamples verzamelend gedurende schooldagen met
een recorder in de rugtassen van de kinderen
• Taalsample van de NO groep bestond uit 133.453
woorden en van de VB groep uit 125.454 woorden
• Grote overlap tussen de top 20 (95%), top 50 (94%) en
top 100 (87%) meest gebruikte woorden door beide
groepen
1315-03-2018

14. 15-03-2018 14

15. Asperger
• Chen et al. (2011) onderzochten het kernvocabulaire
van 10 kinderen met Asperger i.v.m. zich normaal
ontwikkelende kinderen.
• Navertellen van twee tekenfilms
• Gemiddelde leeftijd 9;7 jaar, gemiddelde IQ score was
103
• Taalsamples NO vs Asperger = 14.588 vs 3249 woorden,
máár:
• Aantal unieke woorden Asperger = 636
• Aantal unieke woorden NO = 1303
• Dus functionele woordenschat Asperger is kleiner
• Kern = 80%  overlap van 73% van 157 meest frequent
gebruikte woorden
1515-03-2018

16. Nederlands onderzoek naar
kernvocabulaire
• Samenwerking met Fontys Paramedische Hogeschool, Radboud
Universiteit Nijmegen en ISAAC-NF
• Onderzoek bij 50 peuters, 36 kleuters (zich normaal ontwikkelend)
• Onderzoek bij Downsyndroom
• Onderzoek bij tieners en volwassenen met een verstandelijke
beperking (met en zonder ASS)
• Gepland voor 2018: kinderen met een migratieachtergrond in het
onderwijs
• Gewenst: TOS, DB, …
1615-03-2018

17. Woorden ingevuld aan start
lezen (door 69 personen)
Woord
Aantal keer
genoemd
Percentage van
totaal Woord
Aantal keer
genoemd
Percentage van
totaal
Drinken 47 5,7 Meer 17 2,0
Kaas 42 5,1 Klaar 17 2,0
Lekker 39 4,7 Beker 17 2,0
Melk 34 4,1 Nee 15 1,8
Vlees 34 4,1 Vies 14 1,7
Boterham 26 3,1 Niet 14 1,7
Ik 25 3,0 Boter 14 1,7
Brood 24 2,9 Beleg 14 1,7
Eten
22 2,7
Appelsap
13 1,6
Ja 21 2,5 Zoet 12 1,4
Fruit 21 2,5 Jam 11 1,3
Bord
18 2,2
Hagelslag
11 1,3
Water 17 2,0 Appel 11 1,3
15-03-2018

18. Eerste resultaten
Nederlandstalige peuters
Beïnvloedende factoren
– Leeftijd en geslacht
– SES
– Voorlezen
– Broers en zussen
1815-03-2018

19. Ook voor CMB?
• Ja, want taalontwikkeling bij verschillende
doelgroepen met verstandelijke of meervoudige
beperking vergelijkbaar en vertraagd, maar niet per
definitie afwijkend
• Veronderstel competentie (presume competence)
• Je kunt echte, functionele taal modelleren en niet
alleen zelfstandige naamwoorden
• Resultaten Downsyndroom
1915-03-2018

20. Resultaten Nederlandstalige kinderen
met Downsyndroom (2-6 jaar)
Kernwoorden Vertaling in Engels N
1. Ja Yes 30
2. Die This, That 29
3. Nee No 28
4. Mama Mama, mom 26
5. Daar There 24
6. Ik I 22
7. Zo So 22
8. Een A, one 21
9. Klaar Ready, finished 20
10. Hier Here 18
11. Papa Papa, dad 18
12. Niet Not 17
13. Nog More 17
14. Op On, all done 16
15. Deze This, these 15
16. Kijk(t), kijken To look 15
2015-03-2018

21. Enkele toepassingen kern- en
randvocabulaire
2115-03-2018

22. Voorbeeld kernwoordenkaart
2215-03-2018

23. Modelleren, modelleren en
modelleren
Gayle
Porter
15-03-2018 23

24. betekent dat je verschillende (open) vragen kunt
beantwoorden én initiatieven nemen. Maar: combineer
met randvocabulaire!
24
Toegang tot kernvocabulaire
15-03-2018
Gail van
Tatenhove

25. Take home message
• Kernvocabulaire is sterk vergelijkbaar over
verschillende populaties en lijkt daarmee goed
toepasbaar binnen OC en woordenschatselectie
• Van Tatenhove (2010): op TaalActiviteitenKaarten,
pictobladen, technische COH zou de verdeling
kern : rand ongeveer 4 : 1 moeten zijn.
• Kernvocabulaire i.c.m. randvocabulaire geeft
toegang tot taal en mogelijkheden tot ontwikkeling
• Toegang helpt te modelleren
2515-03-2018

26. “All speech, written or spoken,
is a dead language,
Until it finds a willing and prepared hearer”
Robert Louis Stevenson
Reflections and Remarks on Human Life
Dr. Stijn Deckers
stijndeckers@stichtingmilo.nl
15-03-2018 26

27. 15-03-2018 27