SlideShare une entreprise Scribd logo

អារ្រធម៌ខ្មែរ

•
•
V
Vantha Kago

drgdgt

Carrière
1  sur  34
Télécharger pour lire hors ligne
លី ធមេតង សកសសេងខបសកសសេងខបសកសសេងខបសកសសេងខបិិិិ អំពអំពអំពអំពីីីី អរយធម៌ែខមរ
បុពវកថ តមពិត អតថបទេនះ េកតេឡងេដយករេរៀបចំ សរមប់យកេទេធវជឧបករណ៍ ពនយល់ចំេពះអនករតូវករសិកស «អរយធម៌ែខមរអរយធម៌ែខមរអរយធម៌ែខមរអរយធម៌ែខមរ» តមកមមវធីថន ក់ទីិ ១ េនមធយមភូមិ ។ លុះដល់ករមងេនះ របមូលបនកន់ែតេរចនេឡង ៗ ខញំក៏យល់ថ គួរែតចងទុក ជុ ឯក សរផទ ល់ខលនួ សរមប់េនេពលែដលរតូវកររសវរជវតេទេទៀត ។ ប៉ុែនត េដយចង់ េសននូវសន ៃដសកលបង (Essai) េនះ ចំេពះមតិមិតតភកិត ជអនករសវរជវផងគន និងសទង់ េយបល់អនកអន អនកសិកសទួេទផងេនះ, ខញំក៏ដច់ចិតតុ យកសន ៃដសកលបងេនះ េទចុះផសយកនង ទសសនវដតីអកសរសរសតុ មដងបនតិច ៗ ចប់តំងពីេលខ ២៦ ែខ មិថុន គ.ស. ១៩៦៥ ជបនត ៗ េទ លុះរតចប់ ។ បនទ ប់មក ខញំក៏បនុ ទទួលេសចកដីែណនំ បែនថមខលះ អំពីសំណក់មិតតភកិក ជគូៃដ កនុងកររសវរជវ និងអំពីសំណក់អនកអនខលះ ែដលមនចិតតរសឡញ់អរយធម៌ែខមរ ។ េសចកដីែណនំទំងេនះ រឹងរឹតែតេធវឲយខញំបនេពញុ បំណងេនះែថមេឡងេទៀត ។ ដូេចនះខញំសូមលំឱនកយុ េគរព អរគុណចំេពះមិតតភកិក និងអស់េលកអនកទំងេនះផង ។ េរកយែដលរបមូល បញច លបែនថូ មសជថមីមដងេទៀតរួចេហយ ខញំក៏យកទុកមួយុ អេនលេទៀត េរពះយល់ថ សន ៃដសិកសរសវរជវអំពីកបនចបប់របវតតិពងសវតរយ៉ងេនះួ មិនសមេធវេដយងយៗេទ គួរែតទុកករងរដ៏ធំែបបេនះ ជូនគណះកមមករណមួយ ឬ អស់េលកអនកេចះដឹងេរជរជះណមន ក់ េលកសរេសរេឡង េទបសម ។ ប៉ុែនតមន គំនិតតូចមួយេចះែតដស់សម រតីខញំថ៖ុ ធមមតកររសវរជវេបរកេឃញប៉ុនណ មនករ យល់ដូចេមដច ; រតូវែតបេញច ញេទសិន េដមបីជួយជរបទីបេរទលបំភលឺឬជតរមយ សរមប់ផដល់ចំេពះអនករសវរជវត ៗ េទេទៀត ។ ដូេចនះអនករសវរជវរតូវែតមនេសរី ភព កនងករបេញច ញេយបល់ខលនជបេណដ រុ ួ ៗេទ កនងដំេណ រករងរុ េហយករងរេនះ មិនេចះចប់េឡយ បនន័យថ អនករសវរជវ កលេបេគេឃញដូចេមដច រតូវថយ៉ង េនះ លុះេរកយេទមនេហតុផលធំជងមុនេទេទៀត ក៏អចទញេយបល់េនះេទ តមករេឃញករយល់ថមី េទេទៀតែដរ ។ សន ៃដេនះ ពុំែមនជកបនតរមួ ឬថជេគលចបប់សរមប់ឲយអនុវតតេដយខនមិន
- B - បនេនះេទ តមពិតគឺរគន់ែតជជំនួយសម រតី ឬថជេយបល់អនករិះេរមន ក់ សរមប់ បំភលឺផលវចំូ េពះអនកសិកសជបឋមអំពីអរយធម៌ជតិែតប៉ុេណណ ះ ។ ដូេចនះ បំណងកូន េសៀវេភេនះគឺ ៖ ១១១១.... ចង់ជួយេដះទល់អនកសិកសេដយខលនួ ឯង េហយែដលមនរបថន ចូលេទ របឡងេផសង ៗ ែដលទក់ទងដល់ចំេណះវជជ ខងវបបធម៌ិ ិ -អរយធម៌ែខមរ ។ ២២២២.... ចង់ជួយបញជ ក់ ចំេពះមតិអនកយល់រចឡំថ «អរយធម៌» គឺជអវីែដលេកតថមី ៗ អវីែបលកៗពីទំេនៀមជតិ, ឲយងកែបរមកយល់ឲយចបស់ តមករពិតេទវញ ។ិ ៣៣៣៣.... ចង់បងហ ញឲយជនទូេទេឃញថ អរយធម៌ែខមរ ពុំែមនចមលង ពុំែមនេទបែតេកត តមពួកបសចិមទិសេទ គឺមនផទ ល់ខលនតំងពីេកតួ ជសញជ តិមួយមកេម៉លះ ។ ទីបំផុត ខញំសូមឧទទិសុ នូវេសៀវេភេនះ ផសយជូនដល់អនកសិកសទូេទកនងកុ មពុជរដឋ េរកមរពះរជតរមស់ដស់េតឿនៃនសេមដចសហជីវនិ រពះរបមុខរដឋ ដ៏ជទីេសនហេសមជីវតិ ៃនេយងរល់គន ែដលរពះអងគរទង់ែតងមនរពះចិនដ ចង់ឲយេយងជកូនេច បនេចះដឹង រគប់ៗគន េឡង សមជសញជ តិមួយែដលមនអរយធម៌ជយូរឆន ំមកេហយ ។ ភនំេពញ ែខកញញ ១៩៦៥ លលលលីីីី----ធមេតងធមេតងធមេតងធមេតង បញច ក់ : កនងុ ករេបះពុមពេលកទ ី ២ េនះ ខញំបនែគុ សរមួលនងបនបែនថមេសចកដជេរចនិ ី  ឲយបនេកបះ កបយជងមុនេដមបជរបេយជន៍ដល់អនកសកសទូេទ ី ិ ។ ២៨ - ២ - ៦៩ ល. ធ. ត
សិកសសេងខប អំពី អរយធម៌ែខមរអរយធម៌ែខមរអរយធម៌ែខមរអរយធម៌ែខមរ េសចកដេផដមេសចកដេផដមេសចកដេផដមេសចកដេផដមីីីី ីីីី អកន ផងេនសមយបចបបន័ ច នុ េរចនែត ចបអរមណថ់ ៍ម «អរយធម៌ែខមរ» គឺជចេណះវជំ ិ ជ ថៗមី ឬករតបែតងែបកៗជននថុ ល មំ ់ ី ែដលរតូវនយនងពកយអកសពៃថេហថ័ ឹ ន វ ង «សវលយុី ី ័ » ។ ែតតមពតអរយធមគជករមងចេណះវជែដលមនសសរកេឃញិ ឺ ៌ ំ ិ ជ ុ េហយ បងបេងតេឡងតងក ក  ំ ពអែងងេហយី វ ដចអូ រយធមែខរ៌ ម ែដលកេកតេឡងតងពកទ  ី ឹំ កកដែខរេមះី ម ល៉ រគនែតដបង់ ំ ូ េនះ មនសរេសរកតទកិ ់ ុ មនរតមឹ ែតទមបល ់េធតៗគមកបេណះវ ន ុ ណ ៉ ។ េបរកេឃញនវកេណត  ូ ំ នងរបរងអរយធមែខរិ ូ ម៌ េយងរបតសនេឡងជករបកដ ិ ឋ ់ េលដេយង ី តងពកទកដដេចះេហយំ ី ឹ ី ូ ន េយងេតងែតតមដនសេងតេមល ក េតតងព ីំ មនរបរងមករហតសពៃថេនះូ ូ វ ង អសរយះេវលជងពរពនឆមកេហយេនះ់ ់ ំី ន មនករ វវតនយងណខះិ ត ល៍ ៉ ? ។ េយងដងមកេហយថ ឹ ពតែមនែតមនឥទពលៃនអរយធមននិ ិធ ៌ ជតិ ជពេសសគជតណែដលទកទងនងែខរេយងិ ឺ ិ ឹ ់ ម ពមនៗែមនី ុ បែនឥទពលទងេនះ៉ ំុ ត ធិ រតែតបែនមឲយបនជមេធយបយជយរញរចនឹ ថ ួ ុ ឲយអរយធមែខរ៌ ម មនកមងល ំ នងមនរបរងិ ូ ែបកសចឈម់ េពញេលញបរបណេឡងេទវញិ ូ ៌ ិ ។ េដមបបនសលី គ ់ដេណរេដមំ   ឬរបវតតិ ហរែហពមនមកូ ុី េយងអចអធបប ិ យែចករែលកនវរបវតអរយធមេយងំ ៌ូ តិ  តមែបបរបវតតិ- សរសជបនសមយកលធៗគត ួ ័ ំ ឺ ៖ ១∼∼∼∼អរយធម៌សម័យមុនអងគរ ែដលេហថ «សម័យមុនអងគរ» គឺសេដយកេពលេវលែដលរបវតំ តិសរសេយត ងរបប់ ថ កលេនះ មនមនសសមករសេនេលទកដរបសេយងុ ់ ់ ឹ ី េហយអកទងេនះ ន ំ ចបេផម់ ដ កសងនវរេបៀបរបបរសេនរបសខនបនចូ ល ត់ ់ ួ ិ ៗ មងដ លះរតែតេទជមនករេរៀបុ រយសរមប់ សញតមយេឡងជ ួិ  ។ រតងេនះេហយ់  ែដលេយងសនតបនថ ម របបរសេនសរមបជត់ ់ ិ េយងែដលអករបវតសរសឲយេឈះថ ិន ត ត ម «អរយធម៌» េនះ ពតជកិ េកតដបងេនរសកែខរ ំ ូ ុ ម េយងេនះជរបកដ ។
- 2 - ដេចះូ ន េពលេវលែដលកណតរយះកលំ ់ េនះចបេផមេឡងតងព់ ំដ  ីកលមនរគសសកុ ដិ - រជេទេទៀត េហយមនរយះេពលតរហតមក ូ ដលសមយែដលជនជតេយងរសេនតម់ ័ ់ិ  អណចរកតចតចៗេដយែឡកពគមនអណចរកវូ ន នី ំ (ហណនវូ ) អណចរកកមជវុ (ចនិ េហ េចនឡ) ជេដម , លះរតដលេពលរបរមគជអណចរកធមយុ ួ ួ ន ួ់ ំ េរទរកុងេទ ី របតសនេនឯខិ ឋ ងេជងបងទេនសប ឹ ល ែដលេហថ «អងរគ » ។ សមយកលដធេនះ័ ៏ ំ តងពចបេផមមកំ ់ី ដ , េយងសេងតេឃញថ ក ជេពលចេរនឥតំ  ឈបឈរ់ េធៀបឧបមបដចជេឈែដលេទបែតដះី  ូ ុ េហយលតលសជលដប ូ ់ ំ ់ រហតូ ទលបនជរទងរទយរកជតកនលម់ ់ ុ ខ ូ មិ ។ ចបពមនរគសសករជ់ ី ិុ ត មកទលគនងសតវតស់ ន ឹ ទី១, អរយធមែខរ៌ ម ពទនេលចេឈះេពញទេនេឡយែមនុ មំ ់ ី  បែនេបេមលពេករដែណល៉ ិ៍ុ ត ត  ី ំ ជសកភពខី កគងេឃញេនេសសសលេរចនណស៏ ់ ់់   ដចជរបសទថតចតចេនកងូ ម ូ នុ ភមភគអងរបរូ គ ូិ ី របសទសងពឥដេនសមបរៃរពគកេខតកពងធសពៃថ់ ់ី ឋ ុ ត វ ងូ ំ ំ ែលបងរប ំ របៃពណី េរចនែបបេរចនយង  ៉ នងភសនយយសសរមបរបរសយគរហតតងពេនះមកិ ិ ី ីដ ន ូ់ ័ ំ ជេដម ។ ២∼∼∼∼អរយធម៌សម័យអងគរ លះចបពសតវតសទុ ់ ី ី៨ មក សថ បតយកមមធៗរបសេយងកេលចេធៗេឡងំ ់ ៏ ល , រេបៀបេរៀប ចរសកេទសកេចះែតេកនជលដបំ ៏ ំ ់ុ  ។ របបជវភពី (Mode de vie) កផសបរេទរក៏ ់ល ដូ វតរភពសមសនិ ថ ួ ដចមនរូ ូបចមកជតងេនជញងរបសទអងរធទកជដនរសបល ជ គ ុ់ ំ ំ ់ ។ ែមកធងរគបវសយៃនអរយធម់ ័ ៌ិ បនចេរនឥតឧបមេសៗគំ  ម ន រហតបនេទជអរយធមូ ៌ ជតខងពែកមយិ ល ូ ួំ េនចងបពរបេទសេនះុ ូ ៌ ។ អរសយេហតេនះេហយ័ ុ  បនជេន សមយេនះ័ មនជតថៗិ មី េនជតខងេយងិ  បនចមងរបឌតយល ិ កែបបអរយធម៌េយង េទេធជអរយធមជតេគវ ិ៌ ជបនេទផងត ។ រយះេវលេនះមនេពលយរយរែដរូ គតងពសតវតសទឺ ី ីំ ៨ ដលទ់ ី ១៥ ែដលរតូវ លះបងរកុងអងរ់ គ ។ សមយកលេនះ័ អករបវតសរសសគលថន ត តិ ំ ់ ជសមយរងេរឿង័ ុ បផតរបសែខរេនេលេរជយសវណភមេនះំ ់ុ ម ុ ណ ូ ិ ។ ៣∼∼∼∼អរយធម៌សម័យកណដ ល សមយកលេនះ័ េយងរបពសតវតសទ ី ី់ ១៥ រហតមកដលទូ ់ ី ១៩ៃនរគសសករជិ ត ។
- 3 - រគេនះរបវតសរសរបបេយងថិ ត ត ់ រសកេទសេកតវកវរេដយសរងមទរននរសកមកពុ គ ទ ុ ីឹ បចមរតច ិ ឯេរកៗផង នងមនសរងមកងរសករកគនខះេទៀតផងិ គ ន ុ ុ ួ លុ នឲយែផផអរយធមំ ៌ល ក ធកចះរះល ុ ុ់ េរយេទវញិ ។ កលណមនអសនន ឬ េកលហលយងេនះ៉ ែផកវបបធមកន ដ៌ ី ែផកសងមធមកន ក ដ៌ ី ែដលជែមកធៗៃនអរយធមេយងេនះំ ៌  កវលរតឡបជសបេសៀម៏ ់ ់ិ ង ង គពលតលសេឡងែថមេទៀតេទឺ ុ ូំ ់ មនែតបេណះិ ៉ុ ណ ែថមទងចងចះអនថយេរកយេទវញំ ់់ ុ ិ េទៀតផង តបតអករសករបេទសគនិ ន ុ ម ឱកសនងកសឹ ង េហយេបសងបនេហយកគន   ៏ ម លទភពនងរកសរគងទកឲយគងវងសបនធ ុឹ ់ េដយសរែតចលចលបករកជេរឿយៗុ ុ រីឯអកន ទរននទកដមកពេរកេសតទ ឹ ីី កពយយមដកជញនរបមលយក៏ ឹ ជ ូូ កបនខតអរយធមេយងេទួ ន ៌  េហយលចបរបញលអរយធមេគ ួ ដ ចូ ូ ៌ ឲយេរសចរជួតរជបមកែដនដេយងេទៀតផងី  ។ េហតេនះុ េយងមនរតមែតលបក ិ ឹ ំ េដយរកសរទពយមតកអរយធមខនបេណះេទ៌ ៌ ៉ល ុ ណួ , ែថមទងពបកំ ិ ទបទលនងកមងអរយធមកយរបសេគ់ ់ ំ ៌ ់ឹ ល ល ចលមកេរចៀតែរជកែថមេទៀតផងូ ។ សេងបេទខ េឃញថ កងសមយកលេនះនុ ័ ជេពលេរគះេជកេរគះជំ ធកមកេលអរយធមេយងល ់ ៌  នឲយមនបនចេរនលតលសំ ំ ់ិ  ូ ។ ៤∼∼∼∼អរយធម៌សម័យបចចបបននុ សមយេនះ័ េយងពបចេរៀបរបេរចនេទ ុំ ់ ់ េរពះជេពលែដលេយង -េគទងអសគំ ់ ន ធបបនេឃញបនយលនងែភកល ន់ ់ ឹ សពៗខនេហយវ លួ  ។ បែនគរសេងតែតមយចណចគ៉ ំុ ត ួ ក ួ ុ ឺ៖ រតងសមយកលេនះមនែចកជពរភគ់ ័ ី គឺ៖ សមយ័ អណពយបលបរងំ នងសមយិ ័ ឯករជយ ។ កងនុ សមយអណពយបលបរង័ ំ អរយធមេយងរតូវទទលកររគបដណបអពអរយធម៌ ់ ំ ៌ ីួ ដ បសមរបេទសចិ ដចមនទេនៀមទមបេផសងៗូ លំ ់ កងអពហពពហនុ ៍ ៍ិ កងសជវធមន ុុ ី ៌ កងេរគឿងនុ អលងរជេដមក  ែដលែខរនយមជបដលសពៃថម វ ងិ ់ ់ ។ េដមេហតែដលនឲយេយង ុ ំ  ទទលួ អរយធមពបសមរបេទសដេចះ៌ ី ិច ូ ន េរពះកលេនះ េយងេទបែតឆងផតវបតពមនមក  ិ ីល ុ ត ុិ ដចូ េយងអធបបយកងវគទ ិ ីន គុ ៣ រចមកេហយខងេលួ   ។ មយងេទៀតអរយធមបសមរបេទស៉ ៌ ចិ ជ អរយធមខងក៌ ំល ល អចមនកមងរគបដណបេទេលអរយធមជនជតដៃទល ដំ ់ ៌ ៏ ិ េហយជនជ ួ អរយធមែខរេយងកពងវបតផង៌ ំម ុ ត ិិ អករេទរទន់របស់េយងកល ៏ ំឱនេទភមេទល ឧបមដចូ មនសសែដលេទបែតេងបពឈពទនមនកឡងពលលុ ុ អ ី ឺ ំ ់ ំ ំ ំ កលេបរតូវេគរបទញេទខងណ
- 4 - កទនេទតមេគយងឆបរហស៏ ់ ៉ ់ ័ ។ បែនេទះជយងណក៉ ៉ុ ត ដី កជនជតែខរេយងមនលះ៏ ិ  ិម បងេករដែណលខនឲយអសេឡយ់ ត លិ៍ ់ំ ួ  េហតេនះបនជអរយធមែខរេនែតមនរបជនចុ ម ូ ច៌ ិ ។ ចែណកសមយំ ័ ឯករជយវញិ ជសមយមនកេណតថ័ ំ  មី គករកសងជតរគបវសយឺ ិ ់ ័ិ ចបេផមេឡងយងឆបរសរនបផត់ ៉ ់ ់ ំដ ួ ុ  ដេចះបនជរគនែតបននឆូ ន ុ ម ន់ ៉ ំ េយងេរៀបចអរយធម ំ ៌ េយងឲយេរៀបរយសមរមយ នងយសេយងិ  ជរសកុ ឯករជយេពញេលញ េរកមករដកនឹ ំ ៃនសេមចរពះដ នេរតតម-សហនុី ជទេគរពៃនេយងរលគី  ់ ន ។ សរបេសចកេទុ ដី េឃញថែខរេយងមនអរយធមមយផលរបសជតពតរបកដណស  ិ ិម ួ ទ៌ ់ ់ ់ ដចមនសអងេទេលេហតករណជរបវតសរសែវងឆយែដលអធបបយមកូ ុ ត ត ងំ ៍ ិ ិ េហយេនះ ។ * * *
សខៃនអរយធម៌ែខមរសខៃនអរយធម៌ែខមរសខៃនអរយធម៌ែខមរសខៃនអរយធម៌ែខមរ បនជជនជតននេគទទលសលថិ ួ គ ់ ែខរេយងមនអរយធមមយែមនេនះម ួ ៌ េដយ សរេយងមនភសតង តុ នវសខេផសងូ ៗ ៃនអរយធម៌ សរបបងញេគរគបែបបយងំ ់ ់ ៉ហ ដចអរយធមរបសជតននែដរូ ៌ ់ ិ ។ អរយធមេយង៌  ែដលែចកេចញជសខធំ ៗ ពរគី ឺ វបបធម៌ ១, សងមធមគ ៌ ១ នងមនែមកធងបនបបនស ំែបកេចញេទេទៀតេនះិ ទ ់ េយងអច េលកយកមកបញកបន ជ ់ ដចតូ េទេនះ ៖ ទមួយទមួយទមួយទមួយីីីី ∼ ែផនកវបបធម៌ (Domaine Culturel) កងនុ «វបបធម៌» េគសេងតេឃញក  ករបញករគបចណចដចមនេរៀបរបហរែហខងជ ុ ូ ូ់ ់ ំ ់ េរកមគឺ ែចកេចញជបែផកធី ន ំ ៗ មន ៖ ១– អំពករេចះដងី ឹ (Connaissances) ជដបងេឡងំ ូ  ជនជតេយងរះគតបងបេងតជករេចះដងេផសងិ  ិ ិ ក ក ឹ ៗ សរបំ ់ឲយេឃញ ថជអរយធមមយនងេគេឡង៌ ួ ឹ  េដយមនែចកេចញជធងតចូ ៗ េទៀតគឺ ៖ ក∼ ជេនឿេផសងំ ៗ (Croyances) តងពេដមរហតមកំ ី  ូ ែខរេយងបេងតជេនឿម ក ំ សរមបជមេធយបយរបរមសមគ់ ួ ួ គី េរពះេគយលថ់ កលណមនសសមនជេនឿដចគុ ូ នំ េគនងេចះរបរកគបនជតសទឹ ិ់ ន ន ធិ ។ ជេនឿដបងរបសំ ំ ូ ់ជនជតេយងិ  ដចជូ ករេជឿេខចម បសចេនេដមេឈធី  ំ បងបតៃរពភ់ ់ ំន នងរពះភមរកសរសកជេដមិ ិូ ុ  ។ ឧ. េបេគេជឿេខចជរចបរជមយគ ម ួ ួ ួ នំ េគេតងរបរកគ់ ន , េបេគេទេគរពេដមេឈជ  មយគួ ន កេគរបរកគេកតសមគេឡង៏ ់ ន គ ី  ។ ខ∼ លទធិ (Religion) ដបងេយងបេងតលទរបកនេខំ ូ ក ធ ម ិ ់ ចជរជបរឲយមនេលៀងរបគួ ួំ ំ រចេទេយងបនចមងែបបមកពរបេទសេគខះួ ល ល ី តបតយលថកងករេគរពលទណមយរមគិ ់ ន ធ ួ ួ នុ ិ នឲយមនសសេចះចងសមគគំ ុ គ នី េហយកងលទនមយ ិ ីន ធ ួុ ៗ េនះ មនេគលគនតសរមបជបទំ ់ិ ពចរណេរចនផងិ  េទៃថេរកយង ដចជលទរពហណជេដមូ ធ មិ ៍  ។ េមះេហយេទ៉ល  បេគនយមលទរពហណិ ិធ ម ៍ េហយទញយកលទេនះ ិធ មកលយជមយួ ជេនឿចសរបសខនំ ់ ់ លួ ែដលមនរសបពមនមកផង់ ី ុ ។ គ∼ សលធម៌ី (Morale) ពតែមនែតអរយធមដបងពបនចងរកងជកបនេទិ ៌ ំំ ូ ុ ួ ែត មនករែណនខងសលធមកងជេនឿំ ៌ី នុ ំ កងទមបន លុ ់ េធតវ ៗ គន ដចជកររបបរបមេកូ ម់ ងកុំ
- 6 - ឲយេដកខសជងចសខចយយចសចកទកបយេលព ល់ ់ ់ ់ ឹ  កសបយឲយរះខះខយុ ុ ុ ជ ជំ ី រពះេម របេទច កលចរបសេគវរលយៃដនងមនពកយទេនៀមជេរចនេទៀតសរមបឲយដបននដលុ ួ ួ ូ មំ ់ ំ ់ ់ិ  ំ េកងម ។ បនជបេងតឲយមនសសេជឿក ុ េហយខេធឲយរតូវតមមនហនខសដេចះ  ិំ ៊វ ុ ូ ន តបតនយមិ ិ េទតមផតន ់គនតមនសសជនេដមំ ់ិ ុ  ែដលពទនេចះយកសរតរះគតេរជរជះមកេរបេនុ មំ ់ ី ិ ិ  េឡយ ។ ឃ∼ ទសសនវជជិ (Philosophie) កងវបបធមៃនជតនមយន ួុ ៌ ិ ី ៗ រតូវែតមនទសសន វជជរបដបសញងិ ជ ជ់ ឹ រតះរះកងវចរណញណិ ិ ន ញុ ិ េហតេនះុ បនជដបងែខរែតងភបគនតំ ូ ម ជ ់ ំ ិ េទកងសលបះនុ ិ ឬកងជេនឿនុ ំ កងទេនៀមទងអសនុ ំ ំ ់ គថឺ េបេធអ  ីវ វ ៗ សទែតរកនយកងេនះុ ធ ន័ ុ សនិ ពរពមេធេដយគននយេឡយុ វ មំ ័  ។ បនបមកទ ់ េយងខតខបញលរទសរពះពទ ិ ឹ ីំ ច ដ ុ ធូ ែដល ជេគលទសសនវជធបផតកងេលកិ ជ ុ នំ ំ ុ មកកងអរយធមេយងនុ ៌  តងពពទំ ី ុ ធពវចរណរហតដលិ ិ ៍ ់ូ ទេនៀមរបៃពណំ ី ពទនយមុ ធ ិ េហយែដលសពៃថ វ ង ទសសនវជេនះិ ជ ទទលឋនះខងខសកងួ ព ព ន់ ់ ុ សននចតជនជតែខរេយងដ ត មិ ិ  ។ ង∼ វទយសរសតិ (Sciences) េបេមលែតបនចហកដចជែមកធងសខនេនះ ិត ូ់ ំ ់ គនកងវបបធមជតេយងេទម នុ ៌ ិ  ែតេបសេងតឲយេរជ ក េយងេឃញពបរណកល  ី ុ វទយសរសិ ត ែខរមនម សនះខងណសភសតងេនកងបេចកេទសៃនសបតយកមរបសទអងរទ ល ដ ន ច ថ ម គុ ុ ុំ ់ ដចជករូ គរែផនទហតេដូ ី ់ ករេលកែផនថ ម ករសេធថល វ ម ឆកថល ម់ នងករេធបរតិ វ ៉ បភេពញំ លឺ របសទ ។ល។ ២– អំពករី ផសយ (Publication-Diffusion) កលណបងបេងតបនជចេណះេចះដងរចេហយក ក ួំ ឹ  េតងមនមេធយបយសរមប់ ផសយ នវចេណះទងេនះេទៀតូ ំ ំ គមនឺ ៖ ក∼ អកសរសលប៍ិ (Littérature) អកសរសលប ៍េនះិ េពលសេដេគលមតទេទំ ិ ួ ែដលកតរតអពចេណះវជ់ ំ ំី ិ ជ េហយផសយេចញតមវធតកែតងេរចនែបបយងគ ី  ឺិ ់ ៉ ៖ តម ករចងចតំ ៗ គន ករនទនរបបគិ ់ ន ករសែដងកយំ វករិ ករសរេសរ ករអន ។ល។ ដេចះូ ន រគបចណចកងវបបធម់ ំ ៌ុ នុ ែតងរបមលផេនកងអកសរសលប ៍ូ ដ នុ ុ ំ ិ េនះជនចិ ច េហតេនះបនុ ជេគរែមងចបអរមណណស់ ៍ ់ម េលអកសរសលប ៍ ិ កលណេគចងយលចបសនវអរយធម់ ់ ់ ៌ូ របសជនជតណមយ់ ិ ួ ។ ែមកធងេនះមនេរចនណសេនកងវបបធមេយង ់ ៌នុ ដចជេរឿងូ
- 7 - េរពង េរឿងរបឌតិ េរឿងែបបឧបេទស (Didactique) ។ល។ ែដលមនចរទកកងសរសុ ន តុ ឬ រកងំ គមរពី កបនខតេផសងួ ន ៗ ផង ។ ខ∼ សលបះិ (Arts) សលបះជករសែដងេចញនវមេនសេញតនិ ំ ូ ច នងលកណះិ ខ ចរយរបសមនសសិ ់ ុ េហយែដលេកតេឡងរពមគជមយមនសសែដរ   ន ួ ុ ។ ែខរេយងបនយកម  ចតទកដកបផតិ ត ុ ុ់ ំ តងពេកតំ ី  ជជតមយនងេគមកិ ឹួ ដចមនភសតងេនកងចបបរចសូ ដ នុ ុ ់ ំ ់ ៗ របសអករសកជនេដម់ ់ន ុ  មនរគុដិ រែសងទេនសងំ ន រេគះអែរងំ នងបទែបបទនកេរចៀងិ ំ ុ ឬកបរកបចរចនជេដមូ ់  ។ េរកយែដលបនទទលឥទពលអរយធមពបរេទសខះួ ធ លិ ី៌ មកេទៀត សលបះេយងករកចេរនជលដបិ  ី ៏ ំ ំ ់ រហតដលបនេឈះថជូ ម់ សសនសមបណេទេដយ៍ ៌ូ សលបះិ កងនុ ចេណមរបេទសទងឡយេនភមភគចងបពំ ំ ៌ូ ុ ូិ ។ គ∼ អកសរ-ភស (Ecriture-Langage) អកសរ នងភសមនមខងរផសយនវិ ុ ូ វបបធមសខនជងេគ៌ ំ ់ េរពះថ ជដបងំ ូ នងឲយជនជតខឹ ិ លួន េរកបជញកនវចេណះវជជ ូ ជ់ ំ ិ ែដលមនមកេហយេនះបន ទលែតបេងតពកយសដឲយមនរគបរគន់ ំ ់ ់ក ី នងេធជតអកសរិ វ ួ េរបរបស ់បនរគបសពផង់ វ េទបករផសយចេណះេនះ ំ មនឯកភពលអ រពមទងទទលំ ួ ផលបនជទេពញចតី ិ ត េដយេហតអកសរនងភសេនះុ ិ អចរលដលេទឆយរគបទសទង ់ ិ ី ឥតកបងេឡយំ ំ  ។ អរសយេហតេនះ័ ុ បនជមនសសេដមែខរេយងុ ម  បនបេងតពកយក នយយរបរសយិ ័ ទកទងគបនតងពមនអរយធមឥណ់ ំ ៌ន ុ ឌី ចលមករសកេយងេទេទៀតូ ុ  លះេរកយមកុ េទបបេងតបនជអកសរសរមបសរេសរផសយនវសដនងភសេនះឲយបន ិក ូ់ ំ ី េពញេលញ ែដលអចកតរតទកជលកខណ់ ុ ខ ឌ បន ។ ឃ∼ ពត៌មន (Information) វធផសយតមរយះពតមនេនះិ ី ៌ ពេដមមកី  ពសវុ ូំ មនឥទពលបននេទធ ុ មិ ៉ េរពះពតមនដងឮេទណមកណ៌ ឹ បនែតតមរយះអកេពលន អកនយយេដយមតន ិ ់ បែនេនបចបបនេនះ៉ុ ត ច នុ ពតមនេនរបេទសេយង៌  ករកចេរនដចគ៏ ំី  ូ ន នងពតមនេនរបេទសននែដរឹ ៌ ដចជេសៀវេភរទសូ ដឹ ី ទសសនវដដី សរពតមន៌ វទយិ ុ ទរទសសនូ ៍ ។ល។ ៣– អំពករី អនុវតតន៍ (Application) េរកយពករបេងតី ក នងករផសយេនះេហយិ  េគរតូវែតេរបករអនវតន ុ ត ៍ េនមនករ អនវតនៃនអរយធមកងសងមជតេទៀតុ ត ន គ៍ ៌ ុ ិ ។ វធអនវតនេនះិ ី ុ ត ៍ េគរកេឃញថេតេគ  អនវតតមុ តិ
- 8 - ផវណខះេនះល លូ គឺ ៖ ក∼ ទំេនៀមទំលប់ (Mœurs et Coutume) កលបេងតបនជជេនឿេហយក ំ  ក៏ ផសយេចញបនជករចលចតអមយេឡងូ ត វ ួិ ី  ។ អករសកនគយកេគលគនតឬរទសេនះមកន ុ ន ដំ ំ ិ ឹ ី ទមបមកេរបកងជវភពរបសខនល ន ល់ ់ ុ ួី រហតូ េទជទេនៀមជបលបំ ់ ់ ពងយនងរលបរលយុ ុំ ឹ បនេឡយ ដចជពធែដលេគេធកងកររបកកទរកូ វ និ ី  ុ ់ អពហពពហ៍ ៍ិ បជសពូ ជេដម គជទេនៀមទមបេនះេទៀតឺ ំ ់ល ែដលជករផតជបនវរបភពអរយធមដ ូ ូិ ់ ៌ េទកងកររសេនរបសនុ ់ ់ អករសកសមញទេទន ុ ញ ូ តងពទរកុងដលែរសចករំ ់ ំី ី ។ ខ∼ ករសកសិ -អប់រំ (Enseignement-Education) ជនជតេយងយកចតទកិ  ិ ត ុ ដកណស់ ់ កងកចបងតបេរងៀននងែណនគគឲយបនលរបេសរន ច ហ ន ន អុ ិ ិ ី ់ ំ ។ េគរកេឃញដនជ េរចនបងញឲយេយងដងថ ហ ឹ ករសកសេកតមនកងអរយធមេយងិ  នុ ៌ បនបគពករេកតមនទ ន់ ី  ចេណះនមយំ ី ួ ៗកងអរយធមែដរនុ ៌ ។ បនេសចកថដី កលណចេណះវជណមយំ ិ ជ ួ េកតេឡង  បនភមល មនករសកសភមមយរេពចេនះែដរិ ល ួ ំ េហយេបេឃញមនឧតមគតណរបៃព   ិត េគករតងរតបអបរខន៏ ់ ់ ំ លួ ឯងឬអកជតខងន ិ េនេពលភមេនះែដរល បែនករសកសនងអបរ៉ ់ ំុ ដ ិ ិ ជននេដមំ ់  េរចនេធតមពកយទននផលមត វ ូ ម ទ ់ ់ ឬតមសរសសករតេនេដយវតអរមត ល តឹ ឹ េផសង ៗ ។ េនរគសពៃថវ ង ករសកសអបរិ ់ ំ បនេឡងដលថកទ ី់ ់ន ១ ៃនវបបធមេយង៌  េដយ មនេរបរបសវធសរសសមយថរតមរតូវផង ី ឹ់ ័ិ ត មី ។ គ∼ ែលបង-កឡី (Jeux-Sport) ជអែងងេហយវ  ជនជតែខរបនបេងតែលបងិ ម ក េរចនែបបេរចនយង  ៉ សរមបលែហករអផសក់ ំ ុ នងបងតខងកយសឹ ហ ់ មបទឲយបនមទលំ ំ អ ែលបងទងេនះេនេពលបចបបនខះកកយេទជកឡសខនំ ៏ ំ ់ច ន ល លុ ី ៗ េដយមនបញលែថមនវវធច ូូ ិ ី សរសទេនបថត មំ  ី ។ ែលបងែដលេយងសមលបនថមនមកយរេហយេនះ គ ូ់ ដចជូ ែលបង ទញរពរតឹ េចលឈងូ ទលអែរង់ វយកនេគលូ ទតស់ ី របដល់ េបកចបបំ ់ គនុ ដបងំ ។ល។ េហយែដលសពៃថេនះ វ ង មនខះែរបកយេទជកឡយងសទសធល ល ុ ធី ៉ ។ · · ·
- 9 - ទទទទីីីីពរពរពរពរីីីី ∼ ែផនកសងគមធម៌ (Domaine Social) កលណែផកវបបធមេកតមនសពរគបេឡងេហយន វ៌ ់   ខងសងមធមករតូវែតលតលសគ ូ៌ ៏ ់ តកែតងេឡងជបននែដរ់ ់ ទ បែន៉ុ តេបេមលតមរបវតសរស  ិត ត េយងេឃញថ  កងេពលដបងន ូុ ំ សងមធមែខរកចេរនណសែដរគ ម៌ ៏ ំ ់ ែតេនសមយរតូវធកខនេដយអណចសរងម័ ់ ំល ល គួ េយងក ៏ បតបងេសរែតអស់ ់់ ទ ។ ែមកធងេនះេយងេទបែតសងេឡងវញេនេពលបន   ិ ឯករជយេហយ ដចជូ ៖ ១~ អំពសងគមវធី ីិ (Sociologie) គជែបបបទសកសសរមបពនតយសេងតផងឺ ិ ិ ិ់ ក នងរបតបតផងិ ិ ិត នវគេរមងករខងូ ៖ ក∼ េសដឋកចចិ (Economie) េពលគករែសងរកផលតផលឺ ិវ េដមបផលជនសងម ី ដ ូ គ់ ជតនវេភគរទពយសរមបរទរទងរបេទសិ ូ ់ ់ េបនយយឲយចគធនធនជតមនពធនធន ិ ឺ ិ ីំ ធមជតរហតដលករសបនថម ូ ថ មិ ់ ី ៗេទៀត ។ ខ∼ សងគមកចចិ (Sociale) ករេរៀបចឲយមនរេបៀបេរៀបរយំ នងមិ េធយបយកងនុ អជវកមេផសងី ម ៗ ៃនមនសសកងរបេទសុ នុ រពមទងឲយមនករសខរសលបនទលទលយកងំ ំុ ួ ូ ូ នុ ជវភពផងី ដចជឲយមនមនរពយបលជមូ ទ ងី ឺ មនករទកទងគបនរសល់ ន ួ មនេរគឿង បរេភគិ -ឧបេភគរគបរគន់ ់ ។ល។ គ∼ នេយបយ (Politique) លបចកចកលរគបែបបយងសរមបិ ិ ច ់ ៉ ់េដះរសយបញហ ជតិ នងរះរកផលឹ ិ ទងខងផវចតំ ល តូ ិ -ផវសមរះល ភូ ផលឲយរបេទសជតមនកតយសដ ត់ ិ ិ ិ េដមប ី ឲយរសបនងេសចករតូវករចបចឹ ីដ ំ ់ េដយមនតងជែផនករជកលកសរមបេធឲយបនថំ ់ ់ ់ វ ក ុ ំ េថងទងកងរបេទសក ន ំ ុ ទងកតយសំ ិ ិត ឯេរករបេទស ។ ឃ∼ នតសរសតី ិ (Juridique) ចបបទមបសរមបជលកខណកងកររបតបត់ ់ ់ ័ល ខ ឌ ន តុ ិ ិ ៃន ដេណរជវតឲយបនយតធមរតមរតូវលំ  ិ ឹី ិ ុ ត អ៌ សមរមយជរបេទស ជសញតកងមហសងមមយជ ន គ ួិ ុ ។ ឧ. ចបបរដបបេវណ់ ឋ ី ចបបរពហទណ់ ម ឌ រដធមនញឋ ម ុ ញ ។ល។ ២~ អំពសងគមសមភ រះី (Equipement sociale) េនះជចណចមយំ ុ ួ ខងករផតផងជរបដបរបដគ គ់ ់់ ឬែបបែផនែដលែចកេចញជ ៖ ក∼ របដប់របដេរបរបស់ (Instruments) ដចយងរបដបេរបកងរគួសរូ ន៉ ់  ុ
- 10 - មនសពតអវជេដមំ ់  កងកចករបេងនផលមនេរគឿងឧសសហកមជេដមន ច ក មុ ិ  ឬកររកសករ ពរសខភពុ មនឱសថជអទិ សរំ បជយបបនឲយសងម់ ំ ៉ួ គ ជតិ មនសរភពលរគបរគនថ អិ ់ ់ ។ ខ∼ វធីសរសតិ ឬបេចចកេទស (Technique) ជែបបពតហតឲយមនរេបៀប់ ់ ែបបែផន ឬកចករិ ច ឯកេទសពេសសេដយែឡកខងចេណរអមយិ ីំ វ ួ ដចជេរគឿងចរកូ េរគឿងយនជេដមត  ែដលសងមជតននេនបចបបនកលេនះគ ច និ ុ កពងែតរតូវករណសំ ់ុ ។ គ∼ របររកសុី-វជជ ជីវះិ (Métiers) មខងរេដយែឡកៗពគសរមបែចកផលឲយុ នី ់ មនសសរសេនបនរសលទៃទុ ួ់ ី ៗ តមករបនរបសបុិ ់របសខនេដយទទលផលអពមខរបរ់ ំល ួ ុួ ី ទងេនះំ េរពះេបគនមខរបរែចកដលមនសសរគបគេទ ម ុ ុ ន់ ់ គេនពទនមនករសមបណឺ ុំ ់ ៌ូ សបបយែដរ ។ ៣~ អំពសងគមនមមី ិ ណ (Structure sociale) រតងេនះជករែចកនទគ់ ី ន េដយរកុមៗ េដមបកសងជរកុម ី ជពកសមគមមយៗួ ួ សរមបចតករតមកមង់ ់ ំល កសងជតែដលែចកជិ ៖ ក∼ សថ ប័ន (Institutions) ែដលេហថសបនេនះថ ័ គជវធរបរមកមងគឺ ីិ ួ ួ ល នំ ែដល េគេរៀបចឲយមនជអងករទទលមខករគតខំ គ ួ ុ ិ ងវឌឍនធម៌ជនជតរគបវសយូ ិ ់ ័ិ តមករចលូ ចតៃនជនជតមយពកៗិ ិត ួ ួ មយរកុមៗួ ដចជអងករខងសងមកចូ គ គ ចិ វបបធម៌ (មនសមគម) អងករខងនេយបយគ (គណះបកស-រកុម-ចលន) អងករខងេសដកចគ ឋ ចិ (មនសហករណ៍ - រកុមហន៊ុ ) ជេដម ។ ខ∼ វណណវភគិ (Division Sociale) រេបៀបែចកងរសកមនសសេទតមរកុមដ ុិ ញតិ តមមខងរុ តមធនធន ។ល។ ែដលមនសសុ ពកនមយៗួ ួី នយមរបរកតមកររតូវិ ់ អធយរសយ័ ។ បែន៉ុ ត ករចេរនៃនមនសសំ  ុ ែតងមនរេបៀបែរបរបួលកងវណវភគេនះេរចនន ណុ ិ  ែដរ ។ ° ° °
របភពៃនអរយធម៌ែខមរ u v េយង ធបយលមកេហយល ់ ់  ែដលសគលំ ់េពញេលញជ «អរយធម៌» មយួ បន េរពះ មនលកណះរគបរគនបញកឲយេឃញថខ ជ់ ់ ់  ៖ ករេចះដងដះេចញមកពជតេនះឹ ុ ី ិ ៗេដយ ខនលួ ឯងចបសរបកដ់ សរមបជេរគឿងសមលនវចេណះវជ់ ់ ំគ ូ ជិ ឬលកណះេសចកចេរនរបសខ ដី ំ ់ ជតិ ។ អរយធមែខរេយងមនរបរងេឡងបនចមងៗ៌ ម ូ ដ ដ  ិ មកជអែងងេហយវ  េបគតតមរបវត ិ ិត- សរសេយងេឃញថត   អរយធមែខរចបេផមមនមក៌ ់ម ដ តងពមនរគសសតវតសេទេទៀតំ ី ិុ ត ។ អរយធមដបងេនះ៌ ំ ូ គជករមងករេចះដងេផសងឺ ឹ ៗមន ភស េភងល ចេរៀងទេនៀមំ ំ ។ល។ របសជនជតេដម់ ិ  គកលសមនឺ ុ ព ធ ឬរដរសឋ ី (Autochtones) ែដលរសេនរសបេលែផនដ់ ់  ី ែខរេយងដចជម ូ គយួ សែរំ ពរ័ ភងន េហយែដលសពៃថពតែមនែតពកេនះ ិវ ង ួ េទជអកន េនេដយៃរពហកដចពសវមនវឌឍនធម់ ំ ៌ូ ុ ូ ែតជនជតទងេនះបនទកេករអរយធមឲយេយងិ ំ ិ៍ ៌ុ ដ េរចនរចមកេហយ ួ ។ បែន៉ុ ដ េរកយេពលែដលកសងបនជរបេឆមេហយូ  អរយធមេយងក៌ ៏ រតូវទទលឥទពលខះួ ធ លិ ៗ អពអរយធមជនជតេផសងំ ៌ី ិ ៗ ែដលធបចលមកអរសយេនកងល ូ ន់ ័ ុ រសកេយងុ  ។ េរពះជធមតម មនសសបរណឬសពៃថុ ុ វ ង សទែតរតូវករបញលបែនមុ ធ ច ថូ ករ េចះដងពេគឹ ី ឯងយងេនះ៉ ដចមនេសចកបញកតេទូ ដ ជី ់ អពរបភពែដលចលមកំ ី ូ ៖ ក∼ របភពឥណឌ អរយធមឥណជអរយធមខ៌ ៌ ំឌ ល ងកល េរពះមនមកកងអណចរកឥណជេរចនសតវតសន ឌុ  មនរគសសករជបនឆងចលកងរបេទសេយងុ ដ ល ូ និ ុ តមរយះរពហណេកណនយម ឌ៍ ិ កលពី សតវតសទី ១ៃនរគសសករជិ ដ េហយបនផសយពសេពញេលរបេទសេយងតងពកលេនះ   ីំ មកដចជូ ភសសរសតំ កឹ លទសសនធិ នងទេនៀមជេរចនិ ំ ែដលកល យេទជទេនៀមំ ទមបសមញរបសអករសកេយងល ញ ន ុ់ ់  េដយេហតពពករពហណទងេនះុ ួ ម ៍ ំ បនេឡងជកសតយ រគងរជយេលទកដ ឹ ី ។ ខ∼ របភពចនិ តមករសេងតក អរយធមចនបនចលមកកនរសកេយងចបពសតវតសទ៌ ់ ់ិ  ី ីូ ុ ៣ ឬទី ៤តម
- 12 - រយះពពកអេនរបេវសនជតចនែដលនទនញេចញចលួ ត ូ៍ ំ ំិ ិ ិ េហយខះកមកត ល ៏ ំងទលេនជបី ំ ់ លបនងរសកេយង់ ឹ ុ រពមទងមនរបពនំ ធកនពរងីករគួសរូ េហយបងត ហ ់ ហកហនអរយធមវ វឹ ឺ ៌ ចនតមរយះរកុមញតរបសខនបនចមងិ ិ ិ់ ល ដ ដួ ៗ ជពេសសិ គទេនៀមទមបសរមបរបតបតកងឺ ិ ិំ ់ ់ល ត នុ កររសេនរបចៃថនងជេនឿេផសងៗេរចនេទៀត់ ំ ង ិ ំ ។ គ∼ របភពបសចមរបេទសិ អរយធមេនះ៌ បនហរចលមករសកេយងូ ូ ុ  េនចងសតវតសទុ ី ១៩ ែតមនឥទពលខងធ លិ ំ កណសល ់ េរពះជបមកជមយពកអកមនអណចេធជអណពយបលរបេទសេយង់ ំួ ួ ន វ  ។ េហតេនះុ េទបមនសនះយងរហស ទុ ៉ ័ នឲយេយងេរសយកសជវធមំ ៌  ុ ី សេលៀកបពកំ ំ ់ នងិ ែបបបទសលបះខះិ ល ៗពពកេនះី ួ េហយកនែត ់ រកចេរនេឡងី  ំ រហតសពៃថេនះូ វ ង ។ ឃ∼ របភពេផសង ៗ ែដលេហថរបភពេផសង ៗគេដមកេណតែមកធងខះៃនអរយធមេយងឺ   ំ ៌ល ឆងមកពរសកល ុី ជតខងឬរសកេទសែដលធបបនរបរសយគកលពជននេដមិ ុ ល ន់ ័ ់ី ំ ដចជជតូ ិ ជវ មេឡ៉ មន េសៀម លវ យនជេដមួ  ។ ករឆងចលពពកេនះល ូ ួី េរចនែតជពកយសដំ ី ឬទេនៀមំ បនចដិ បនចកងជវភពសមញដ ន ញួ ុ ី ។ ផលែដលឆងចលមកេនះល ូ ជថរែដលជនជតទងេនះនូ ិ ំ បនេរកបយកផលពេយងេទបបនអរយធមេគរកសែរកលែដរី  ំ ៉ ៌ ់ ។ ដេចះូ ន េយងបញក ជ ់បនថ េទះបជអរយធមកេណតេដមរបសេយងី  ៌ ំ ់ រតូវទទលួ ឥទពលអរយធមពទននេរចនរបធិ ី ី ៌ ភពដចេពលមកេហយូ  មកបែនមផងកមនថ ៏ កេយងេន៏  ែតមនលកណះមយជលកណះជតេយងឥតឲយបតបនេឡយខ ួ ខ ិ  ់ េហយអរយធមននេនះ ៌ រគនែតជរណបសរបេធឲយអរយធមេដមរបសេយង់ ំ ់ ៌ ់វ  រតែតមនឹ រទងរទយលេឡងបេណះ់ អ ុ ណ ៉ ។ េហតេនះេទបេយងទទលសលបនថុ ួ គ  ់ ែខរមនអរយធមមយជករបកដរបសខម ួ ល៌ ់ ់ ួន ពែមនុំ េទប ែតយកែបបតមេគេទ េហយេករសណលអរយធមេដមេនះ ដិ៍ ំ ់ ៌  អករបជសពៃថទទលន ញ វ ង ួ សលរគបគគ ន់ ់ ឱយេឈះថអរយធមអរសម ូ តូ៌ -អសុី (Austro-Asiatiques) ែដលមនកេណតំ  េដម េនេលែដនដនន ី ជេកះ ជេរជយ េនតមសមរទបសហកុ ុ វ៉ ី ិ ែដលផយឆយពទ ងុ ី អរយធមឥណ៌ ឌូ -អរបឺ ៉ុ (Indo-Européennes) ែដលមនកេណតំ  េនឥណឌ នងអរបិ ឺ ៉ុ ។ Ê Ê Ê
េគលនិយមៃនអរយធម៌ែខមរ { | កងនុ អរយធមែខរ៌ ម េបេដញេដលសេងតេទជពក ក ួ ជរកុមតមេគលនយមេផសងៗគិ ន េនះ េគអចែចកេចញបនជបនែផកួ ន ឬបនចលនួ ដចតេទូ ៖ ១១១១∼∼∼∼ រពហមនយមរពហមនយមរពហមនយមរពហមនយមិិិិ (Brahmanisme) ២២២២∼∼∼∼ ពុទធនយមពុទធនយមពុទធនយមពុទធនយមិិិិ (Bouddhisme) ៣៣៣៣∼∼∼∼ េខមរនយមេខមរនយមេខមរនយមេខមរនយមិិិិ (Khmérisme) ៤៤៤៤∼∼∼∼ បបបបរេទសនយមរេទសនយមរេទសនយមរេទសនយមិិិិ (Influence étrangère) បនជេគរបបនថ់ អនភពៃនេគលនយមទងេនះុ ិ ំ ជេគលនយមៃនអរយធមិ ៌ េយងបន េរពះកងវបបធមែខរន មុ ៌ បនបងញយងចបសនវករដតជបលយឡេដយហ ូ៉ ់ ់ ំិ ទេនៀមៃនឥទពលទងេនះជំ ំធិ ដរប ដចមនេសចកអធបបយតេទេនះូ ដី ិ ៖ ១∼ រពហមណ៍ នយមិ េគលនយមេនះបនបេងតវបបធមែខរឲយេដកដលិ ក ម ួ៌ េទតមទមបៃនលទរពហណល ធ ម់ ៍ិ ដចូ ជករេចទនងករេដះរសយេផសងិ ៗ កងបញវបបធមន ហុ ៌ នងសងមធមសទសងែតយកិ ឹគ ុ ធ៌ ទេនៀមរពហណមកផស ំបញលជដរបំ ៍ម ចូ ។ មនែតបេណះិ ៉ុ ណ ចលនេនះបនរជបចលកងូ នុ សននចតែខររគបៗដ ត មិ ់ គន តងពសមយែដលែខរេយងនយមរបំ ័ ់ី  ិម អនលទរពហណពសតវតសធ មិ ី៍ ទី ១ ដលទ់ ី ១៤ ៃនរគសសករជិ ដ ។ ២∼ ពុទធនយមិ ពទនយមបនមកផសេវនពរពហណនយមុ ធ ល មិ ី ិ់ ចបតងពសតវតសទ់ ំ ី ី ១៣ ៃនរគសសកិ ត រជ គជេពលែដលែខរបរកឺ ម ដូ រេគរពរបអនពលទរពហណ់ ៍ី ិធ ម មកពទសសនវញុ ធ ិ ។ ឱវទរពះពទបនរជួតរជបចលមកកងសននចតែខរគនសលមកុ ធ ូ ន ដ ត ម ម នុ ិ ់ ់ បណលឲយែខរេយងដ ម  េរជសេរសយកទសសនះរបសរពះពទ  ់ ុ ធ មកេធជករផចេផមកងវបបធមែខរវ ដ ដ ន ម ួ ុ ៌ ។ ដេចះូ ន បញហ រគបែបប់ កងអរយធមនុ ៌ ចលនេនះសអងយកេគលគនតរពះពទំ ំ ិ ុ ធ មកេចទនងេដះរសយិ ទងអសំ ់ ដចជករេជឿកមូ ម-ផល ជេដម ។ ៣∼ េខមរនយមិ េគលនយមទិ ី ៣ េនះ ែបកពមនៗល ុី េដយពបនយកេគលពលទណុ ធំ ី ិ ឬសសន ណេឡយ គជរបឌតតមករណឺ ិ ៍ ែដលេគធបេឃញពតជកែសងកងសងមជតែខរែតល ដ ន គ ម់ ់ ិ ិុ
- 14 - មងដ ។ គថឺ េបរសកេទសេយងជបរបទះនងបញអ  ឹ ីុ ួ ហ វ ៗ បញេនះកបនជករផចេផមហ ដ ដ៏ ួ  គនតំ ិ កេកតជបញកងវបបធមនងសងមជតេឡង ឹ ិ ហ ន គុ ៌ ។ ដេចះូ ន បញែដលេកតកងេគលហ ន ុ នយមិ ពមនរេបៀបជអចរយុ ឆំ ិ (Merveilleux) េឡយ គសទសងែតជភពពតែមនែទនែដលឺ ឹ ិុ ធ រសបេទនងេលកយសចះឹ ី ច (Réel) ទ ំងរសងុ ។ ៤∼ បរេទសនយមិ េគលនយមេនះិ សេដដលេគលគនតេផសងំ ់ ំ ិ ៗ ែដលពរសបតមលទរពហណុ ធ មំ ៍ិ សសនរពះពទឬជទេនៀមសទសធរបសែខរែដលធបមនមកុ ធ ុ ធ ម លំ ់ ់ ។ របេទសេយង េទបែត មនេគលនយមេនះេកតេឡងិ   កងរវងនុ ែដលរបេទសែខររតូវធកខនរគរគម ល ល់ ំួ េហយបរេទស នយកេគលំ គនតពរសកេគមកផសយបញលំ ិ ី ុ ចូ ។ បែន៉ុ ដ េគលនយមេនះមនឥទពលខងកិ ិធ ល លំ េរចនណសកងេពលបចបបន ់ ន ច នុ ុ េរពះមនសសទេទកងសកលេលកុ ូ នុ េរចនចលចតេគល ិូ ត នយមែបបេនះិ ។ សពៃថេគេឃញេនសលេគលនយមេនះពសេពញវ ង  ិ់ ដចជខងសជវូ ុ ី - ធម៌ សេលៀកបពកំ ំ ់ សលបះរែរកិ ំ . . . . . . ។ល។ ឥទពលៃនធិ េគលនយមទងបនយងេនះិ ំ ៉ួ បនចលជបកងអរយធមែខរទងមលូ ន ម ូ់ ៌ ំុ នងឹ ដករបេឡះេចញេគលណមយកពបនួ ុ៏ ំ េរពះសពៃថេយងនយមរបថវ ង  ិ ់ ជអរយធមផល៌ ់ទ របសេយង់  េហយរលយចលកងទេនៀមទមបរសេន ូ ន លុ ំ ់ ់ ជអចៃរនយិ ត ៍ េទេហយផង ។ C C C
អំពីភសែខមរ r s កកកក∼∼∼∼ េសចកដេផដមេសចកដេផដមេសចកដេផដមេសចកដេផដមីីីី  ពកយ «ភស» កយមកពសរសតល កី ឹំ ែរបថសដំ ី ឬករេពលបេញញច ឬករសែមងដ កយវករឲយយលនយិ ់ ័ ។ ដេចះូ ន មនសសុ ឬ សតទងពងវ ួំ ែតងមនភសរបរសយគជ័ ន ធមតម ដចជមនសសេចះនយយគូ ុ និ ែឆបកកនយក ទ់ ុ សរកែរសកិ ........ ។ ែខមរេយងមន ភសមយរបចជតួ ំ ិ តងពមនរគសសករជេទេទៀតំ ី ិុ ត គេកតមកពពពកអករសកេដមរបសឺ  ី ួ ន ុ  ់ េយងែដលរសេនតមភម ិ់ ូ រសកតចុ ូ -ធំ ដចេដចពគ់ ី ន រហតរបរមគបនជអណចរកូ ួ ួ ន មយួ េនកងកររគបរគងរពះនងនុ ់ លវី -យី ឬ រពះនងនគេសមី ។ ខខខខ∼∼∼∼ អំបូរៃនភសអំបូរៃនភសអំបូរៃនភសអំបូរៃនភស េដយសរេនកងនុ សកលេលកេនះ មនភសេផសងៗ គេរចនេពកន  អករបជបនន ញ របមលគចងរកងកបផតមពកតមរកុមូ ន ួ ដ ួុ ំ ែដលមនលនរបហករបែហលគំ ំ ់ ន គឺ ៖ ១∼ អំបូរឥណឌូ -អឺរ ៉ុប (Indo-Européennes) បនដលភសតនរបសពពកឥណ់ ់ដ ួ ឌី ែដល េចញមកពសរសតី ឹំ ក -បលី នងរបសពកអរបិ ឺ់ ៉ួ ុ ែដលែបកេចញពី ឡតងំ -រកកិ មកជមលូ ដនឋ ។ ២∼ អំបូរេសមទកី ិ (Sémitiques) បនដលភសអរ់ ំ ែដលែបកេចញមកពរគមី ភសននកងភមភគអរន ូុ ិ ប់ ឬភមភគមធយមបពសពៃថេនះូ ូ វ ងិ ៌ ។ ៣∼ អំបូរ អូរសតូ-អសុី (Austro-Asiatique) បនដលភសអកេនភមភគអសខង់ ន ូ ុិ ី តបងូ ឬេនជតខងមហសមរទបសហកិ ុ ុ វ៉ ី ិ ។ អបរេនះំ ូ មនែបកជសខតចេរចនេទៀតគូ  ឺ ៖ – ម៉ េឡយូ-ប៉ូលេណសុី ី (មេឡ៉ -ហលពនវ វី ី ី , ហៃវ ..... ) – មន-ែខមរ (ែខរម ភមូ លវ មន, ...... ) – ៃថ (េសៀម យនួ ចនិ , ...... ) គគគគ∼∼∼∼ លកខណះៃនភសែខមរលកខណះៃនភសែខមរលកខណះៃនភសែខមរលកខណះៃនភសែខមរ ែដលនងរបឹ ់ជភសមយបនួ លះរតែតមនលកណះចបសលសុ ខ ់ ់ ជរបសខន់ លួ េដយែឡកផលខនេយងទ ល់ ួ  ។ ឯវធសេងតពលកណះេដយែឡករបសេយងេនះិ ី ី ក ខ ់ រតូវសកសិ តមែបបេនះ ៖
- 16 - ក∼ សូរសរសត (Phonétique) គករបេញញសរសេនៀងឺ ច ូ ំ តមលអនរបសេយងំ ់  ៖ ឧ. KUSALA > កសលុ ។ GANGA > គងគ , គងគ ។ MANGALA > មងលគ ។ បវតឬ ត > របរពតឹ ត ។ ឧទហរណេនះឲយេឃញថ៍  សរសតកំ ក ដឹ ី បលកី ីដ ែដលែខរខមកេរបកងភសខនម ច ន លី  ុ ួ ែខរពបនអនឲយដចេដមម ុ ូំ  េបះបទេទិ គបែបរេទតមទនលសដែខរេទវញឺ ំ ំ ំូ មី ិ ។ ខ∼ រូបសរសត (Morphologie) គរេបៀបផសបឺ ល ដ់ ូររបពកយតមលងូ គិ -វចនះ បរុ ីស-កល ៃនពកយេនះតមបញតៃនេវយយករណញ តិ ៍ ។ រតងេនះកេឃញថ់ ៏  រេបៀបផសបល ដ់ ូររបសពូ ទពី សរសតំ តឹ -បលី មកជែខរមនេគរពតមរបសពេដមរបសេគេឡយម ូ ទិ  ់ េរពះពកយណែដលរបូ េដមេគថមននយដេចះ ័ ូ ន ដលែខរេយងេរបេទជថនយដេចះេទវញ់ ័ម ូ ន  ិ ៖ ឧ. បកសី (អករទរទងសបន ល់ ) > សតសបញវ ល ី ។ កមរុ (េកងទងឡយម ំ ) > េកងរបុសម តមលកណះេដមរបសែខរខ ម ់ ពសខនរតងបររបពកយេទតមលងវចនះុ ដ ូ គំ ំ ់ ់ ូ ិ បរសុ ិ -កល ដចសរសតបលេឡយូ កំ ឹ ី  េបេគចងរបបេភទៃនពកយេនះ ់ ់ េគពបររបេទុ ដ ូំ ូ េគយកពកយេផសង មយេទៀតមកបេពញនយួ ំ ័ ៖ ឧ. រជូកេឈលម , េគញី , . . . . . ។ គ∼ នឃិ ណដ សរសត (Sémantique) គែបបសកសខងរកអតនយរបសពកយឺ ិ ថ ័ ់ ១ មតៗ៉ ់ ដចជរបវតពកយូ តិ (Linguistique) វកយសពទ (Vocabulaire) នរតសរសិ ិុ ត ត (Etymologie) ជេដម ។ ឧ. វទយលយិ ័ (វទយិ =វជិ ជ + អលយ័ =កែនងល ) បននយថជសលជនមធយម័ ់ វជិ ជ មយែបបេទវញួ ិ ។ ឃឃឃឃ∼∼∼∼ េសចកដសននដឋ នេសចកដសននដឋ នេសចកដសននដឋ នេសចកដសននដឋ នី ិី ិី ិី ិ តមករសេងតេនះក នឲយសនដនបនថំ ន ឋិ ភសែខរេយងេកតេឡងមកពអរយធមម    ី ៌ ននចលមករសកេយងឋតេនកងអបរធមយេហថអរយធមូ ុ ន ូ ួ ិ ុ ំ ំ ៌ អរសូ តូ-អសុី (Austro-Asiatique) េហយែបកជអបរតចមយេទៀតេហថ ំ ូ ូ ួ មន-ែខរម ។ លះចេណរមកមនអរយុ ំ ធមឥ៌ ណបញលឌ ចូ ភសសរសតំ កឹ បលមកេទៀតី េយងករបឌតយកតមលនភសគន ិ ី៏ ំ ំ ត (Langue classique) ទងពរេនះបែនមចលំ ី ថ ូ កងភសេយងនុ  ។ បែន៉ុ ត េរចនែតយកែតខងនយ ័ (Signification) កងនុ ែផកនឃណសរសែតបេណះន ដ ត ុ ណិ ៉ ។ ៚
អំពីអកសរែខមរ D E ក∼ េសចកដ េផដមី ី អកន របជទងឡយញ ំ បនរសវរជវរកេឃញថ អកសរែដលមនសសេរបកងសកលុ ន ុ េលកេនះ មនេដមកេណតេចញមកពពកមធយមបព ំ ៌ ី ួ ូ គដបងកលពឺ ីំ ូ ៥០០០ឆន ំ មនរគសុ តិ សករជ((((១១១១)))) ជនជតេបរបបនរបឌតជតអកសរិ ឹ ិ ួ េហយជតេហនសបនចមង ិ ី ីវ ុ ល េហយែកែរប សរមួលេទបផសយេទរគបទសទ ិ ី់ មនមកពឥណតមរយះពកអរយះី ិឌ ួ នងេទអរបតមិ ឺ ៉ុ រយះពករកកួ ិ ((((២២២២)))) ។ េគលវធិ ី (Méthode) ៃនអកសរេនះ េគេរបែបបសេយគវធ ីំ ិ (Méthode Synthètique) គមនករផស ំរសះឺ -ពយញនះជ ឲយេកតជពកយ ។ េនេពលដណលគេនះំ ន ជនជតចនកបេងតបនជតអកសរសរមបសគលពកយសដិ ិ ៏ ់ ំ ់ ំក ួ ី ែដរ ែតេគេរបែបប «មេនគតវធិ ីិ » (Méthode Analitique) គរបឌតតអកសរតមរបភពរបសឺ ិ ួ ូ ់ ពកយមយៗែតមងួ ដ ឧ. សរេសរដចរបែកកូ ូ អ េហថ ែកកអ គររបេសះូ ូ េហថេសះ ។ ខ∼ លកខ ណះអកសរែខមរ ជនជតែខរិ ម េយងរបឌតយកលនអកសរតមឥណែផកខងតបង ិ ំ ំ ឌ ន ូ គកងចេណមែបបឺ នុ ំ សេយគវធំ ិ ី ។ បែនអកសរេយង៉ុ ត  ពែមនេនគងរបរងេបះបទអកសរេដមរបសឥណេទុ ូ ឌំ ់់ ិ  គែខរឺ ម េយងយកមកកៃឡបនចមង ិត ដ ៗ ជេរចនេលករហតមកដលែបបសពៃថេនះែដលឆយដច  ូ វ ង ង់ ់ រសឡះពឥណី ឌ ។ តមរបវតតិ េយងេឃញថ  អកសរែខរមនរបរងេឡងម ូ  កលពរគសសតី ិ ដ វតសទី ២ េដយអងេលេហតដចតេទេនះ ុ ូ ៖ កលមនរគសសតវតសុ ដិ រហតមកដលសតវតសទូ ់ ី ១ េយងពទនមនតអកសរេរបរបស ុ ួំ ់ ់ េទ ទនងជកលេនះំ េបេគចងកតសគលអមយ ី់ ់ ំ ់ វ ួ េគេរបែតវធចងចកងចតឬលកេឈ ី ិ ិ ំ ់ន តុ លកថជេរគឿងចណ់ ំ ំម ។ លះមកដលសតវតសទុ ់ ី ៣ (គ.ស. ២២៣) រសបែតមនសលចរក់ ិ ឹ មយរបសរពះបទរសមួ ់ ី រះេនរសកវកញុ ូ ៉ ((((៣៣៣៣)))) េខតញរតងសពៃថែដលកលេនះជដែខរត វ ង ម៉ ី ((((១១១១)))) Cabinet des Poinçons de L’Imp. Nat. de France, modèle XXXI, Hiéroglyphes ((((២២២២)))) J. Fillozat, Linde classique T.I. ((((៣៣៣៣)))) សុំអនេសៀវេភរបវតតពុទធសសនេនរបេទសកមពជិ ុ របស់រពះភកខិ ុ ប៉ ង-ខន់ ផសយពពុទធសសនបណឌ តី ិ ទំព័រ ៤៣-៤៤- ៤៥ ។
- 18 - មនសរេសរជអកសរែខរេលថពរផងម ម ទ ី ំ គមយជភសសរសតឺ ឹួ កំ នងមយេទៀតជភសែខរិ ួ ម បរណូ ។ េហយអកសរ ែដលចរកនងថេនះឹ ឹ ម មនរេបៀបេរៀបរយជេរសច ។ គ∼ េសចកដ សននដឋ នី ិ ដេចះូ ន េទបអករសវរជវ ន សនដនបនថន ឋិ ៖ េបមនករេរៀបចលដេចះ ំ អ ូ ន អកសរេនះពុំ ែមនេទបនងេកតេទ ឹ  គពតជេកតតងពសតវតសមនេមះឺ ិ  ីំ ៉ុ ល គកលពសតវតសទឺ ី ី ២េនះឯង ។ ឯពតមនថ៌ អកសរេយងយកលនតមឥណខងតបងេនះ ំ ំ ឌ ូ េដយេហតអករសវរជវុ ន បន យកសលចរកអកសរែខរកលេនះិ ឹ ម េទផមេឃញមនភពទឹ  របហករបែហលគេរចន់ ន  ជ មយអកសរឥណួ ឌ កងសមយរជយរពះបទបលវះន លុ ័ នងចលកយិ ុ កលមនរគសសតវតសុ តិ បនចដិ ((((១១១១)))) ។ ែខរេយងជជតមយមនេទពេកសលយផលខនម ួ ទ ល ិ ់ ួ ឯង េហតេនះេហយបនជេទះបជុ  ី េយងរបឌតយកលនអកសរ ិ ំ ំ ឬ អវី ៗ ជែមកធងវបបធមមកពរបេទសណកេដយ៌ ៏ី េយង ែតងៃឆរចនែបបែផនវជេនះន ជិ ឲយទលែតមនលកណះែបកពេសសសមជ់ ខ ល ិ របសជតេយង់ ិ  ។ ឯរបរងអកសរែដលេយងេរបសពៃថូ វ ង  ជេករៃនអកសរែដលបេងតេឡងតងពេដមបងសដ ក អិ៍ ំ ់ ី  េនះមក េដយមនែកែរបសរមួល អសេវរះ់ ១២ េលកមកេហយ  ។ k k k ((((១១១១)))) សូមអនេសៀវេភភសែខមររបស់េលកេអៀវ-េកស ទំព័រ ៥៥ ។
អំពសលបះែខមរ ក∼∼∼∼ េសចកដីេផដម មននងុ ឹ សកសអពសលបះែខរឲយបនចបសលសិ ី ិំ ់ ់ម គរគបបេយងយលពសលបះកងសកលួ នី  ី ិ់ ុ េលកជមនសនុ ិ ។ តមរបវតៃនសលបះរបសជនជតទងឡយេនកងពភពេលកេនះត និ ិ ិ ិ់ ំ ុ អករបជបនន ញ ែចកជរបេភទសរមបឲយបនងយរសលសកសជបរបេភទេផសងៗគ់ ួ និ ី តមែបបបទទនងៃនំ សលបះេនះៗិ គឺ ៖ ១∼ សលបះខងសមផសសិ (Art charnel) –បនដលសលបះបេញញរបភព់ ិ ច ូ -សចឈម់ ៃនមនសសជលអុ ំ ជេគលធំ ដកនឲយមនសេរបេកតេឡងបនឹ ំ ំ    ដចយងសលបះែផកូ ន៉ ិ អរបសពៃថឺ ៉ុ វ ង ៖ ឧ. ឆករបរសកយអរកតល ូ់ ី របេសៀំ ល កពកបទបងេករខសបនចបន់ ំិ ិម ត តួ ែតង កយេដយសេលៀកបពំ ំ កខ់ លី េដមបបេញញសច ី ច ់, . . . . . . ។ល។ ២∼ សលបះខងគំនតិ ិ (Art cérébral) –បនដលបណសលបះែដលនយមភបគនត់ ់ ំដ ជិ ិ ិ េទសលបះិ គយកឧតមគតេធជេគលធឺ ិ ត វ ំ បនេសចកថដី សលបះទមទរឲយមននយេរចនិ ័ កងេនះផងនុ មនរបេធកយវករតមនយអមយំ ័វ វ ួ ីិ ឬរបគនរូ ូំ រូបចមកល ់ មនែបបបទ លតរតដងពបញណមយជេដមី ហ ួ  ។ ឧ. រលកៃដេទេបះផបនយកមកំ ូ ក ឱប ។ ៣∼ សលបះសភវគតិ ិ (Art instinctif) –គជសលបះនយមតមកររបរពតេទឺ ិ ិ ឹ ត ៃន លនំ ំឫកពចរតមនសសរតងៗិ ុ ់ ែតមងដ គថឺ សងែតគនអជសលបះេទឹ ី ិម វ រគនែតបេញញ់ ច ៗ េទបេណះ៉ុ ណ ។ ែបបេនះគដចជសលបះពកែសបកេខសពៃថេនះឺ ិូ ួ ម វ ង ។ េយងេឃញមកេហយ   កងចេណមសលបះទងបរបេភទេនះនុ ំ ំិ ី ែខរេយងសតកងពកទម ថ ន ួ ិ ីុ ២ គពកនយមករគតេធជធឺ ិ ិ ួ វ ំ បននយថ័ េដមបឲយេកតជសលបះនមយៗ ី  ិ ី ួ ែខរេយងម  នយមិ ភបគនតជ ់ ំ ិ នងឲយនយេទកងសលបះទងេនះិ ិ័ ំនុ េបគន ម នយេទ័ េយងពរពមទទល ុ ួំ សលថជសលបះលេឡយគ អ់ ិ  ។
- 20 - កងសលបះៃនជតនមយៗន ួុ ិ ិ ី េគសេងតេឃញមនែមកធងសខនក  ំ ់ ៧ យងែដលេហថ៉ សលបះចបងិ គឺ ៖ ១∼ ខងសូរសេមលង (ចេរមៀង-េភងល – Chants-musique); ២∼ ខងកយវករិ (េលនខ -រប ំ – Théâtre-Danse); ៣∼ ខងពកយសំដី (កពយេឃល ង – Poésie); ៤∼ ខងពណ៌ សមបរុ (គនរំ ូ ផតពណ់ ៌ – Peinture); ៥∼ ខងភពទំហំ (សនតយកមថ ម – Architecture) ៦∼ ខងរងេរ (របបនូ ៉ ់-រូបចមកល ់ – Modelage-Sculture); ៧∼ ខងរូបភពឬឆយវចរតិ ិ (របថតូ – ភពយនត) – Photographie-Cinématographie អកសកសបនបញន ជិ កេទៀតថ់ សលបះទងិ ំ ៧ សខេនះេកតេចញមកអពមេនសេញ ីំ ច- តនរបសមនសស់ ុ អរសយេដយេវទនរមណទង័ ៍ ំម ៥ គឺ បញរនយច ទិ ិ (Les cinq sens) កល ណមនសសមនរបរងេហយុ ូ  មនសសែតងេសយអរមណុ ម ៍ េហយខកបេញញនវអរមណ ជ ច ូ ម់ ៍ េនះវញិ បេងតេទជសលបះេផសងក ិ ៗ ។ សលបះសខនិ ំ ់របមកេនះេហថ់ សលបះចបងិ (Arts majeurs) ។ សពៃថេនះវ ង េគបេងតបនជសលបះបនបបនស ំក ទិ ់ (Arts mineurs) េរចនេទៀត ដចជករែតងកយូ ករលអផះំ ទ ករបកជល៉ ់ ុ ។ល។ កងបណសលបះទងន ដុ ិ ំ ៦ ខងេដម ែដលរបខងេល់  ែខរេយងមនមកតងពបរមម ុ ីំ បរណមកេហយុ  េហយមនឥទ ិធពលខងកផសយេពញភមភគសវណភមេយងល ល ូ ុ ណ ូំ ិ ិ  េនះផង ដចជមនជតជតខងខះបនចមងយកលនតមេយងូ ល លិ ិ ំ ំ េទេធជសលបះេគជេដមវ ិ  េរកពី េនះមនភសតងេនកងមជឈដនអកសកសរសវរជវេនទបអរបត ន ឋ ន វ ុុ ុ ិ ី ឺ ៉ ែដលេគសលសលបះគ ់ ិ េយងចបសជងេគេនចងបពេនះ ់ ៌ុ ូ ។ មនែតបេណះិ ៉ុ ណ េសត េយងេឃញជនជតេយងភគ  ិ  េរចនណស ់ ែដលរបកបអជវកមកងរបរែដលជសលបះី ម នុ ិ ដចេយងរបសខមកខងេលូ  ់ មនជងឆកល ់ - ជងទង - ជងគនរំ ូ - ជងសណងំ ់ - កវ ី - អកេរចៀងរន ំ ។ល។ រពមទងំ មនេនសលេករដែណលពបរណកលេរចនែបប់ ិ៍ត ុំ ី  -យង៉ ទករហតដលេយងសពៃថេនះុ ូ វ ង់  ផង ។ ឯសលបះទិ ី ៧ េយងេទបែតចមងែបបពេគមកតកែតងេនេពលថ  ីល ម់ ី ៗ េនះ ។ ‡ ‡ ‡
លទធរពហមណ៍ ឬ រពហមណលទធ អរយធមទងឡយែតងេកតែបកេចញមកពលទនងសសន៌ ំ  ី ិ ិធ ។ េហតេនះបនជពពកុ ួ បសមរបេទសខតខពយយមចមងលទសសនអពពកអសយកេទេធជមលដនៃនអរយធមច ល ធ ួ ុ វ ូ ឋិ ិ ិ ី ី ំ ំ ៌ ខលួន ។ អរយធមែខរកែបកេចញពលទសសនេរចនែដរ៌ ៏ម ធី ិ  ដេចះូ ន េយងេលកយកលទ  ិធ រពហណែដលចសបរមបរណម ុ ុ៍ ់ ជងេគ េហយែដលបនចលមកពសេពញកងអរយធម ូ នុ ៌ េយង មកសកសិ ។ របវតតេដមៃនលទធរពហមណ៍របវតតេដមៃនលទធរពហមណ៍របវតតេដមៃនលទធរពហមណ៍របវតតេដមៃនលទធរពហមណ៍ិ ិិ ិិ ិិ ិីីីី ែដលេហថ «លទរពហណធ មិ ៍ » ពែមនគនតេកតពជនមកៗេឡយុ នំ ំ ់ិ  ី  គរបជៃនកបឺ ុំ ួនខតន គមរេផសងពី ៗ នងករមងមតជេនឿេរចនែបបេរចនយងិ ិ  ំ ៉ ែដលអករសកនយមបេងតតៗគេឡងន ុ ក និ  េនកងសងមឥណន គ ឌុ សទែតជេគលគនតុ ធ ំ ិ របគលជេនឿរបសខនេទេលអងេទវះជ់ ់ំ ល គួ  អទេទពិ ។ លទេនះផចេផមេឡងេដយមនសសបរណឆយធ ដ ដ ុ ុ ងិ ួ  រកកណតេពលពបនំ ់ ំុ េដយករេគរពបជេទពតូ មយអងៗួ គ េដយែឡកៗ ពគី ន តមនគមរកុមពកិ ួ កងបណន ដុ អករសកេនរដចរេដចៗន ុ ់ ចបតងពេរចនពនឆមនរគសសករជ់ ំ ់ ំី  ិន ុ ដ ។ េគកតសគលបន់ ំ ់ ថ មនសសមយពកុ ួ ួ មយរកុមកលេនះួ េចះបេងតបទសរតរបកសបងសងអទេទពក ូ ួ ួ ិ េហថ «សតលុ ី» ។ រីឯអទេទពែដលេគរបអនិ ់ ទងេនះំ មនេរចនណស ់ េគេនសលគ ់ នមដលសពៃថេនះខះ់ វ ង ល េហយខះេទៀតកបតបងសបសនយេទកមន ល ូ៏ ់ ៏់ ។ អទេទពកនងលទធរពហមណ៍អទេទពកនងលទធរពហមណ៍អទេទពកនងលទធរពហមណ៍អទេទពកនងលទធរពហមណ៍ិ ិិ ិិ ិិ ិុុុុ អទេទពិ ែដលេគសមលេឈះបនេនះគ ម់ មននទហរែហគតមជេនឿី ូ ន ំ របសពក់ ួ រពហណ៍ េរពះតមពតិ អទេទពទងេនះរគនែតជសវភធមិ ំ ់ ៌ (មនែតនម ) ពែមនជុំ របធមូ ៌ (មនរបពតូ ិ ) េទ ។ ដបងេឡងអករសកនគេគរពបជេទវះេផសងំ ូ ន ុ ន ូ ំ ៗ មន ៖ នមថររទុ វរណអគវយុ ន ុិ ... ែដលជេទពតតណងធមជតំ ម ិ គកឺ ដី - ទកឹ - េភងល - ខយល់ .... ។ ករេគរពេទពតទងំ េនះរគនែតមនជពកយសត់ លុ ី គបទសរតបងសងនងសរេសរឺ ិ ូ ួ ួ គណែតបេណះុ ុ ណ៉ ។ លះមកុ ដលសមយមនគមរេវទ់ ័ ពី េទបេគរបតបតតមេវទេនះរពមទងពធេយជ ិ ិ ិ ីត ំ ៌ ឬ យញបជញ ូ ករ លះបង់ (Sacrifice) កេកតេឡងែដរ៏   ។ ពករពហណបេងតេទពតធមយអងួ ម ក ួ គ៍ ំ ឲយនមថ
- 22 - «ឥរនទ ឬ េទយស៌» ែដលមនេទពតតចទងពងខងេលជបរវរូ ួំ  ិ េហយេគន ំគេជឿថន គជឺ ឥរនេនះេហយជអកកសងេលកទ ន េហយរបទនកបនចបបមកដលពក ួ ់ ់ ួ ឫសី ៗ ឲយតមកពកួ រពហណទកជេគលេគរពរបតបតម ុ ត៍ ិ ិ ។ េហតេនះកងេវទរបសពករពហណមនបទសរតុ ន ួ ម ូុ ់ ៍ បងសងលងេលមរពះឥរនះួ ួ ួ ទ នងថយទកេសមដលរពះឥរនះិ ឹវ ទ់ ។ ជដណមករពហណែលងេគរពឥរនះំ ម ទ៍ េដយនគយលថំ ់ន ឥរនះមនរបពនេរចនទ ធ  េចះេសពទកេសមឹ ពគតចបំងបរងបពកអសរុ ក ួ ុំ ិ បេណយឲយអសរយយេសចកសខរបសដ ុ ដ ុី ី ់ មនសសុ ។ េគកនគបេងតេទពតធមយថេទៀតនមថ៏ ំ ំន ក ួ មី «រពហម» េហយឲយរពហរបកបេដយ ម រពហចរយធមម ិ ៌ គមនមនរបពនឺ ិ ធ មនេសពសរិ ុ ។ល។ លះេគុ នគេគរពរបតបតតមំ ន តិ ិ រពហេទម កបនសខសន៏ ុ ត េទបនគ ំ ន េជឿថ រពហសកសទជងឥរនះម ដ ធ ទិ ិ ិ ។ េវលែដលជនជតឥណិ ឌ រតូវែបកបកគជពរពក់ ន ួី េដយសរពកអរយ ័នួ មកតងទំ ី លេនខងដខសំ ់ី ព េហយពករទវដរតេទេនតមដទនបេនះ ួ ិ ់ ំី េគកបែបកឲយមនអទេទព៏ ំ ិ ពរអី ងេទៀតគ គឺ ៖ – រពះឥសូរ ឬ រពះសវះិ សតេនេលភៃកឡសថ និ  ំ ជះេគសននិ ុ ទិ សរមបពកអរយ ័ន់ ួ េគរពបជូ ។ – រពះនរយណ៍ ឬ រពះវសណិ ុ សតេនកណលសមរទថ ដ ុិ ជះនគវសរកិ ុ ិ សរមបពក់ ួ រទវដេគរពិ ។ អទេទពពរអងេរកយេនះិ ី គ ជអេណយផលរបសរពះរពហែបងែចកឲ្ំ ់ ់ទ ម យ គេគនឺ ិ- យយថ ៖ កលេនះរពះរពហចះមកេធតបះម ុ វ ដលេកែបកេញសខង់ ំដ ល កយកេឈទត៏ ់ េភងមកេកៀរេញសល  ។ េឈេនះកតដចសច ូ ់ ់រពះរពហមនរសកឈមពរដណកម ់ ់ី ំ កបេងត៏ ក បនជអងរពះសវះគ ិ នងិ រពះវសិ ណុ េនះេឡង ។ តមេសចកដីសេងតជសរបក ុ អករបជបនសនដន ញ ន ឋិ នថ ជេនឿេនកងលទេនះទងមលំ ន ធ ូុ ិ ំ េកតេឡងពករសនតរបសពករពហណ  ី ម ួ ម់ ៍ គសនតឲយមនេវទឺ ម មនអទេទពិ ឲយមនទណឌ កមម ឲយមនជកបនចបបទកជតណមកួ ់ ំុ េហយែដលកនែតែកែរបបនចមង ិ់ ត ដ ៗ ឲយបនេទ ជអរយធមឥណ៌ ឌ ។ េគលវជជ ៃនលទធរពហមណ៍េគលវជជ ៃនលទធរពហមណ៍េគលវជជ ៃនលទធរពហមណ៍េគលវជជ ៃនលទធរពហមណ៍ិិិិ ិិិិ ករមងចេណះៃនលទរពំ ធិ ហណម ៍ ដបងេឡងេកតពបទំ ូ   ី «សតលុ ី» ែដលពកអកេគរពអួ ន
- 23 - ទេទពតចិ ូ ៗ បនតកែតងេឡងជពកយចនៗ់  ួ ។ តមកពករពហណនគរបមលករមងសតួ ម ន ូ ល៍ ំ ុ ី េនះ មកចងរកងតមពកួ នងែតងបែនមជពកយេឃងេហថឹ ថ ល «កវយះ» ឲយមនេឡងជ គមរេហថពី «េវទ» សខនគៃរតេវទំ ់ ឺ ែដលមន ៖ ១∼ ឫេគទ៌វ ឬ ឫកស ំហតិ ជបទសរតេធយញូ វ ញ ។ ២∼ យជេវទ៌ុ ឬ យជសហត៌ ំុ ិ ជរបមនសរមបេរៀបរណបេធយញូ ត ដ វ ញ់ ់  ។ ៣∼ សមេវទ ឬ សមសហតំ ិ ជបទឆនសរតថយទកេសមទ ូ វ ឹ ។ េរកយមកេហថ «ចតេវទុ » គមនេវទទងបេនះនងែថមេវទមយេទៀតេហថឺ ី ិំ ួ «អថរ ៌ េវទ ឬ អថរសហត៌ ំ ិ » ែដលជមនបេណញេខចបសចត ដ ម ី ។ េនសមយចងេរកយៃនលទន័ ុ ធិ ិ- យមេវទ កេកតមនគមរករមងវជមយេឈះ៏  ីព ជ ួ មិ «វទងះគ » ែដលអធបបយពនយលពេវទេដមិ ី់  ទងអសេនះំ ់ បនរគបសព់ វ ។ 9 9 9
រពះពុទធសសន កងេពលែដលលទរពហណកពងេចញជជេនឿេរចនែបបន ធ ម ុុ ិ ៍ ំ ំ រហតដលូ ់មនអកខះធញន ល ុ រទនេនះ់ ពទសសនកេកតេឡងេដយសរកររតះរះរបសមនសសេរចននកុ ធ ុ៏ ់ ់  ិ ិ  បនេសចកដី ថពទសសនពែមនេកតេឡងកណលមតអកេឆតលងេទុ ធ ុ ដ ន ងំ   ិ ់ គរគេនះមនអករះគតពចរឺ ិ ិ ិន - ណជេរចនគណស ន ់ បែនរពះពទបនរកេឃញ៉ុ ត ុ ធ  េហថ «រតសដង់ ឹ » ដចជេឃញូ  «អដឋងិកមគគ គ» គផវលឺ ល អូ ៨យងេទកនកររលតទក៉ ់ ំ ់ ុ ខ រតសដង់ ឹ បននយថ័ «រកេឃញ Découverte» នវសភពបរសទូ ុ ធិ កងពទទងឡយន ុ ធុ ិ ំ (Connaissances) ។ គនតរកេឃញំ ិ  េកត ពមនសសី ុ ពែមនជអទេទពបេងតេទុ កំ ិ ។ មននងរតសដងុ ឹ ់ ឹ រពះពទមនមតបតុ ធ ិ មនវងសរតកលដចមនសសធមតូ ូ ុ ម េហយរះរក ិ «កររតសដងសពញតញណ់ ឹ វ ញុ » េនះ ក៏ សរមបជរបេយជនមនសសផងគ់ ៍ ុ ន ។ របវតតពុទធសសនរបវតតពុទធសសនរបវតតពុទធសសនរបវតតពុទធសសនិិិិ រពះពទមននងបនរតសុ ធ ុ ឹ ់ រទងនមថ់ «សទតិ ធ ថ» ជរជបរតៃនរពះបទសេទទនុ ុ ធ នងិ រពះនងសរមហមយិ ិ សតេនកងរតកលសកយះថ ន ូិ ុ នែដនកបលពិ ័សដុ ។ កងកណតរពះនុ ំ ់ ជនយម ុ ២៩ ឆន ំ រពះអងបនេចញសងផសែសងរកសមសេមធញណគ ន វ ម ពួ ិ អសរយះ់ ៦ ឆន ំ េទបបនរតសដង ់ ឹ ។ បនបពរតសេហយទ ់ ់ី  រពះអងបនេទសនេរបៀនរបេដអករសកពទគ ន ុ ី ី មយេទទមយួ ួី អសរយះ់ ៤៥ ឆន ំ បករមជកណតូ ួ ំ ់ ៨០ ឆគតន ំ ់ រពះអងចគ ូលរពះបរនពនិ ិ វ ។ េរកយពទនពនុ ធ វិ ៤ែខេដយមនករេកតមនលកងពទ ិទ ន ុ ធុ ឱវទ សវកទងឡយកេបក័ ំ ៏  េពលរបជពភកសធមវនយេហថុំ ិ ៌ ័ិ «បឋមសងយនគ » េដមបេរៀបចតរមមតរមងឲយមនែផក ី ំ ឹ ់ ន ជកលកគ់ ់ ឺ រពះវនយិ ័ រពះសរតូ នងរពះអភធមិ ិ ម ។ លះចេណរមកុ ំ ១០០ ឆន ំ េដយខចល េគលរបតបតកងពទសសនកនែតរវតេទិ ិត ន ុ ធុ ់ រពះសងឃទងអសជននេនះំ ់ ់ំ កបនរបជគ៏ ុ នំ េធសងយនទវ គ ី ២ េទៀត ។ បនបមកេរកយពទនពនទ ុ ធ វ់ ិ ២៣៤ ឆន ំ មនកររបជសងយនុ គំ ជេលកទ ី ៣ េដមបេផៀងផតធមវនយេនះ ី ទ ទ ់ ៌ ័ិ រពមទងចតមេធយបយផសយរពះពទសសនំ ់ ុ ធ េទរគបទសទផង់ ិ ី ។ លះបនុ ២ ឆបនបមកន ទំ ់ ពទសសនកបនផសយេទដលរសកលងុ ធ ុ ក៏ ់ កមនេធសងយនជេលកទ៏ វ គ  ី ៤ ។ តមក េរកយពទនពនុ ធ វិ ៤៣៣ ឆន ំ េទបមនសងយ គ នជេលកទ ី ៥ ចបេធករកតរតជលយលកណអកសរបនជគមរេឡង់ ់ ៍វ ខ ព ី  េដយេរបអកសរ -
- 25 - ភសសហឡះី ។ លះដលពទសសនុ ុ ធ់ ៩៥៦ េទបរពះពទេឃសែរបគមរ ីុ ធ ព ជ មគធភ ស ។ អរសយករេកតមនវបតខះ័  ិិ ត ល កងនុ ឱវទរពះពទយងេនះេហយុ ធ ៉  បនជអករបតបតន តិ ិ មនជេនឿែបកគេទជនកយពរំ ន ិ ី គឺ ៖ ១∼ េថរវទ ឬ ទកខ ណនកយិ ិ ែដលសពៃថេហថវ ង ហនយនី គករេគរពចេពះឺ ំ េគលែដលនិយមតមកររបជរពះេថរះទងឡយចងចុំ ំ ំ េហយចងរកងទកមក ុ ។ ២∼ អចរ ិយវទ ឬ ឧតតរនកយិ សពៃថេហថវ ង មហយន គករនយមេគរពឺ ិ តមពកអចរយួ បនែកសរមួលបែនមបនយខះថ ថ ល ។ ទសសនះៃនទសសនះៃនទសសនះៃនទសសនះៃនពុទធសសនពុទធសសនពុទធសសនពុទធសសន េដមបនងរតសដងជរពះពទនមយ ឹី ឹ ី់ ុ ធ ួ ៗ េពធសតរតូវមនេពធសមរិ ិវ ភ ែដលេកតេឡង  ពករសងបរមទងី ី ំ ១០ េហ «ទសបរមី» ។ កររកេឃញជេដមបផតគបញ ឺ ំ ុ ហ «សខុ » នងិ «ទកុ ខ» របសមនសស់ ុ ែដលមនេឡងេដយសរែត «ជតិ - ជរ - ពយធិ - មរណះ» ។ េដមប ី េចៀសពី «ទកុ ខ» េនះ មនែតអដងិកមគឋ គ គ ែដលមន «សមទដម ឋិ ិ» គឺ ករយលេឃញរតូវ់  េហថ ៖ «ផល» ែដលមនសសបនទទលគុ ួ ឺ េកតមកព ី «កមម» របសខនបនេធ់ ល វួ  ។ បន េសចកថដី កមម: ជអេពំ  (Action) ែដលមនសសរបរពតរគបេពលេវលុ តឹ ់ េហយនឲយេកតជ ំ បចយច័ ជផល (Résultat) ផលមកឲយអករបរពតេនះវញដ ន ត់ ឹ ិ ពែដលខនេនះជេដមុំ  ។ នងិ េនទបផតី ំ ុ មន «សមសម មធី» គករតងចតឲយនងននឺ ិ ឹំ ត ួ ឬ សរងួមចតេដយហតចតិ ត ម ់ ់ ។ អដងិកមគេនះបននយថឋ គ គ ័ ផវដរបេសរែដលមនលូ ៏  ៨ យង៉ សរមបេឆះេទរកករ់ ព សខុ សបង ់ ផតរលតនវទកុ ូ ុ ខ់ គសខបរសទែដលេយងសពៃថឺ ិ ុ ុ ធ វ ង មនងយនងបនយលបនិ ឹ ់ េហថ «នពនិ វ » ។ េគលសកសៃនេគលសកសៃនេគលសកសៃនេគលសកសៃនិិិិ ពុទធសសពុទធសសពុទធសសពុទធសសនននន េគលវជៃនពទសសនិ ជ ុ ធ អរសយេលករសកសពរែបប័  ិ ី គឺ ៖ ១∼ គនថធុរះ គឺជករែសងសកសែបបរទសវ តិ ឹ ី េរៀនអតបទគមរដកថ ពី ី ។ រេបៀបសកសែបបិ េនះសរមបអកមនវយេនេកង់ ន ម័ េទបអនវតបន ុ ត េរពះកបនខតមនអតរជលេរជេហថួ ន ថ «រពះរតយបដក័ ិ » មន ៖ – សុតតនបដកត ិ ឬ រពះសរតូ ជេរឿងរវនទនឬជគតេផសង៉ ិ ិ ៗ ែដលសរមបែណនពទ់ ំ ុ ធ
- 26 - បរសទឲយរជះថិ ័ ល មនសទនងដងគណេទសតមគនងធ ុ លិ ឹ ឱវទរពះពទុ ធ ។ វនយបដកិ ័ ិ ឬ រពះវនយិ ័ (Disciplines) ែដលជចបបបញត់ ញ តិ ឬជលកខណសរមបខ ឌ័ ់ កណតតរមមតរមងពទបរសទំ ់ ័ឹ ិ់ ុ ធ ឲយមនរកិតយរកមលអ ។ – អភធមបដកិ ិម ឬ រពះអភធមិ ម (Métaphysique) ជបទពចរណយងលតលនិ ិ៉ ់អ អ ឬវធិ ី រតះរះរកករេដះរសយបញិ ិ ហ ឬពនតយពរបធតដសខមណមយិ ិ ី ូ ុ ុ ុ ួ៏ មនបញេកតសបជហ ល ់ េដម ។ ២∼ វបសសនិ ធុរះ គជករែសងសកសែបបរបតបតចតគករហតទមបចតឺ ិ ិ ិ ិ ឺ ិវ ត ត ល ត់ ់ េហថ េធវ «កមដនម ឋ » មន ៖ – សមថកមដនម ឋ សរមបរងបចតឲយសប់ ំ ់ ់ិ ត ង ។ – វបសសនកមដនិ ម ឋ សរមបេធចតឲយេចះរតះរះ់ វ ត ិ ិ ិ ។ ដេចះពកយេរបៀនរបេដរបសរពះពទូ ន ុ ធ់ សងរសបេទតមឹ េគលវធវទយសរសិ ិី ត (Procédé scientifique) គយកសតបញឺ ិ ញ េធជរបដបឆះវ ល ់ ុ េមលនវធតេផសង ូ ុ ៗ មនរបកនូ ខ ធ ((((១១១១)))) េវទន ខនធ សញខនញ ធ សងរខនជេដមខ ធ  ។ ដេចះនងសគលរទសរបសរពះពទថជូ ន ត ុ ធឹ ឹ ីំ ់ ់ «លទធី» េនះ ពសវសមេសះុ ូំ គរគបបែតទកដកថជួ ុី ់ ទសសនវជិ ជ (Philosophie) ឬ «ពទសសនុ ធ » ែដលបននយថពកយេរបៀនរបេដរបសរពះព័ ់ ុទធ (Doctrine Buddhique) េរពះេហថលទធិ េនះ គមននយថឺ ័ ជេនឿទលទលយណសំ ូ ូំ ់ ដចជលទរពហណូ ធ មិ ៍ ឯេនះ ។ ~ ~ ~ ((((១១១១)))) រូបកខនធរូបកខនធរូបកខនធរូបកខនធ – អនថ រូបុ័ក-ខ័ន មនន័យថ៖ កងរូប, របជុរូបំ ។
អារ្រធម៌ខ្មែរ
អារ្រធម៌ខ្មែរ
អារ្រធម៌ខ្មែរ
អារ្រធម៌ខ្មែរ
អារ្រធម៌ខ្មែរ

Recommandé

សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរសិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
sam seyla hun
 
Prepare Business Plan
Prepare Business Plan Prepare Business Plan
Prepare Business Plan
DerlinSela
 
Khiev chum nippean
Khiev chum nippeanKhiev chum nippean
Khiev chum nippean
SoChi Nhema
 
មាតិកា និងឧទ្ទិសកថា
មាតិកា និងឧទ្ទិសកថាមាតិកា និងឧទ្ទិសកថា
មាតិកា និងឧទ្ទិសកថា
nhongsim
 
Content and summary
Content and summaryContent and summary
Content and summary
Peou Saren
 
Research method
Research methodResearch method
Research method
yim Nhat
 
About
AboutAbout
About
Sophat Chy
 
សារណា
សារណាសារណា
សារណា
nhongsim
 

Recommandé

សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរសិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
សិក្សាសង្ខេបអារ្យធម៌ខ្មែរ
sam seyla hun
 
Prepare Business Plan
Prepare Business Plan Prepare Business Plan
Prepare Business Plan
DerlinSela
 
Khiev chum nippean
Khiev chum nippeanKhiev chum nippean
Khiev chum nippean
SoChi Nhema
 
មាតិកា និងឧទ្ទិសកថា
មាតិកា និងឧទ្ទិសកថាមាតិកា និងឧទ្ទិសកថា
មាតិកា និងឧទ្ទិសកថា
nhongsim
 
Content and summary
Content and summaryContent and summary
Content and summary
Peou Saren
 
Research method
Research methodResearch method
Research method
yim Nhat
 
About
AboutAbout
About
Sophat Chy
 
សារណា
សារណាសារណា
សារណា
nhongsim
 
ព្រះពុទ្ធ Buddhist
ព្រះពុទ្ធ Buddhistព្រះពុទ្ធ Buddhist
ព្រះពុទ្ធ Buddhist
Hen Phin
 
The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2
The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2
The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2
Mut Somoeun
 
Statement 12 dec2012
Statement 12 dec2012Statement 12 dec2012
Statement 12 dec2012
Hen Chan
 
How to type_khmer_unicode.ver1.1km
How to type_khmer_unicode.ver1.1kmHow to type_khmer_unicode.ver1.1km
How to type_khmer_unicode.ver1.1km
oul chamroeun
 
ព្រះយេស៊ូ Christ
ព្រះយេស៊ូ Christព្រះយេស៊ូ Christ
ព្រះយេស៊ូ Christ
Hen Phin
 
និយាយការពិតរំលឹកជាតិខែ្មរ
និយាយការពិតរំលឹកជាតិខែ្មរនិយាយការពិតរំលឹកជាតិខែ្មរ
និយាយការពិតរំលឹកជាតិខែ្មរ
khemrint
 
5. government should learn more experiences of violent eviction
5. government should learn more experiences of violent eviction5. government should learn more experiences of violent eviction
5. government should learn more experiences of violent eviction
University of Battambang (UBB)
 
Representative flower of asian countries
Representative flower of asian countriesRepresentative flower of asian countries
Representative flower of asian countries
Chhay Teng
 
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Hen Chan
 
Van khea
Van kheaVan khea
Van khea
vankhea
 
គ្មាននរណាអាចបញ្ឈប់នូវអំពើក្បត់ជាតិរបស់ពួកគេបានឡើយ
គ្មាននរណាអាចបញ្ឈប់នូវអំពើក្បត់ជាតិរបស់ពួកគេបានឡើយគ្មាននរណាអាចបញ្ឈប់នូវអំពើក្បត់ជាតិរបស់ពួកគេបានឡើយ
គ្មាននរណាអាចបញ្ឈប់នូវអំពើក្បត់ជាតិរបស់ពួកគេបានឡើយ
khemrint
 
គម្រប់ (Cover)
គម្រប់ (Cover)គម្រប់ (Cover)
គម្រប់ (Cover)
nhongsim
 
ក្រប​
ក្រប​ក្រប​
ក្រប​
Khemara Kong
 
UrbanVoicePDF
UrbanVoicePDFUrbanVoicePDF
UrbanVoicePDF
Bill Chea
 
Who is the murderer 2
Who is the murderer 2Who is the murderer 2
Who is the murderer 2
khemrint
 
របាយការណ៍បូកសរុប
របាយការណ៍បូកសរុបរបាយការណ៍បូកសរុប
របាយការណ៍បូកសរុប
Vai Savta
 
Mis vacaciones
Mis vacacionesMis vacaciones
Mis vacaciones
isabela arango restrepo
 
Nordnetin Trader Tour -seminaarit 2015
Nordnetin Trader Tour -seminaarit 2015Nordnetin Trader Tour -seminaarit 2015
Nordnetin Trader Tour -seminaarit 2015
Nordnet Suomi
 
Bonjour à tous introduction -weboconférence du 25 juin 2012
Bonjour à tous introduction -weboconférence du 25 juin 2012Bonjour à tous introduction -weboconférence du 25 juin 2012
Bonjour à tous introduction -weboconférence du 25 juin 2012
Philippe Porta
 
Indicação cmec nº 004.2015
Indicação cmec nº 004.2015Indicação cmec nº 004.2015
Indicação cmec nº 004.2015
EMBcae consultoria e assessoria educacional
 
Makarius Consulting Overview
Makarius Consulting OverviewMakarius Consulting Overview
Makarius Consulting Overview
typhoeus6
 
Castells sociedad red
Castells sociedad redCastells sociedad red
Castells sociedad red
Ivan Felix
 

Contenu connexe

Tendances

ព្រះពុទ្ធ Buddhist
ព្រះពុទ្ធ Buddhistព្រះពុទ្ធ Buddhist
ព្រះពុទ្ធ Buddhist
Hen Phin
 
The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2
The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2
The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2
Mut Somoeun
 
Statement 12 dec2012
Statement 12 dec2012Statement 12 dec2012
Statement 12 dec2012
Hen Chan
 
ព្រះយេស៊ូ Christ
ព្រះយេស៊ូ Christព្រះយេស៊ូ Christ
ព្រះយេស៊ូ Christ
Hen Phin
 
និយាយការពិតរំលឹកជាតិខែ្មរ
និយាយការពិតរំលឹកជាតិខែ្មរនិយាយការពិតរំលឹកជាតិខែ្មរ
និយាយការពិតរំលឹកជាតិខែ្មរ
khemrint
 
Representative flower of asian countries
Representative flower of asian countriesRepresentative flower of asian countries
Representative flower of asian countries
Chhay Teng
 
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Hen Chan
 
Van khea
Van kheaVan khea
Van khea
vankhea
 
គ្មាននរណាអាចបញ្ឈប់នូវអំពើក្បត់ជាតិរបស់ពួកគេបានឡើយ
គ្មាននរណាអាចបញ្ឈប់នូវអំពើក្បត់ជាតិរបស់ពួកគេបានឡើយគ្មាននរណាអាចបញ្ឈប់នូវអំពើក្បត់ជាតិរបស់ពួកគេបានឡើយ
គ្មាននរណាអាចបញ្ឈប់នូវអំពើក្បត់ជាតិរបស់ពួកគេបានឡើយ
khemrint
 
UrbanVoicePDF
UrbanVoicePDFUrbanVoicePDF
UrbanVoicePDF
Bill Chea
 
Who is the murderer 2
Who is the murderer 2Who is the murderer 2
Who is the murderer 2
khemrint
 
របាយការណ៍បូកសរុប
របាយការណ៍បូកសរុបរបាយការណ៍បូកសរុប
របាយការណ៍បូកសរុប
Vai Savta
 

Tendances (16)

ព្រះពុទ្ធ Buddhist
ព្រះពុទ្ធ Buddhistព្រះពុទ្ធ Buddhist
ព្រះពុទ្ធ Buddhist
 
The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2
The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2
The_Teaching_of_Sakamuni_Buddha2
 
Statement 12 dec2012
Statement 12 dec2012Statement 12 dec2012
Statement 12 dec2012
 
How to type_khmer_unicode.ver1.1km
How to type_khmer_unicode.ver1.1kmHow to type_khmer_unicode.ver1.1km
How to type_khmer_unicode.ver1.1km
 
ព្រះយេស៊ូ Christ
ព្រះយេស៊ូ Christព្រះយេស៊ូ Christ
ព្រះយេស៊ូ Christ
 
និយាយការពិតរំលឹកជាតិខែ្មរ
និយាយការពិតរំលឹកជាតិខែ្មរនិយាយការពិតរំលឹកជាតិខែ្មរ
និយាយការពិតរំលឹកជាតិខែ្មរ
 
5. government should learn more experiences of violent eviction
5. government should learn more experiences of violent eviction5. government should learn more experiences of violent eviction
5. government should learn more experiences of violent eviction
 
Representative flower of asian countries
Representative flower of asian countriesRepresentative flower of asian countries
Representative flower of asian countries
 
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
Who is the drug king in cambodia 19 aug2012
 
Van khea
Van kheaVan khea
Van khea
 
គ្មាននរណាអាចបញ្ឈប់នូវអំពើក្បត់ជាតិរបស់ពួកគេបានឡើយ
គ្មាននរណាអាចបញ្ឈប់នូវអំពើក្បត់ជាតិរបស់ពួកគេបានឡើយគ្មាននរណាអាចបញ្ឈប់នូវអំពើក្បត់ជាតិរបស់ពួកគេបានឡើយ
គ្មាននរណាអាចបញ្ឈប់នូវអំពើក្បត់ជាតិរបស់ពួកគេបានឡើយ
 
គម្រប់ (Cover)
គម្រប់ (Cover)គម្រប់ (Cover)
គម្រប់ (Cover)
 
ក្រប​
ក្រប​ក្រប​
ក្រប​
 
UrbanVoicePDF
UrbanVoicePDFUrbanVoicePDF
UrbanVoicePDF
 
Who is the murderer 2
Who is the murderer 2Who is the murderer 2
Who is the murderer 2
 
របាយការណ៍បូកសរុប
របាយការណ៍បូកសរុបរបាយការណ៍បូកសរុប
របាយការណ៍បូកសរុប
 

En vedette

2014 CAFR Award Certificate
2014 CAFR Award Certificate2014 CAFR Award Certificate
2014 CAFR Award Certificate
Sean Lally, MS
 
Parcial 2 chavez luz
Parcial 2 chavez luzParcial 2 chavez luz
Parcial 2 chavez luz
LChavez8
 
임베디드 시스템을 찾아서
임베디드 시스템을 찾아서임베디드 시스템을 찾아서
임베디드 시스템을 찾아서
0992003
 
Dean's Honour Roll Letter and Certificate
Dean's Honour Roll Letter and CertificateDean's Honour Roll Letter and Certificate
Dean's Honour Roll Letter and Certificate
Hank Chen
 

En vedette (17)

Mis vacaciones
Mis vacacionesMis vacaciones
Mis vacaciones
 
Nordnetin Trader Tour -seminaarit 2015
Nordnetin Trader Tour -seminaarit 2015Nordnetin Trader Tour -seminaarit 2015
Nordnetin Trader Tour -seminaarit 2015
 
Bonjour à tous introduction -weboconférence du 25 juin 2012
Bonjour à tous introduction -weboconférence du 25 juin 2012Bonjour à tous introduction -weboconférence du 25 juin 2012
Bonjour à tous introduction -weboconférence du 25 juin 2012
 
Indicação cmec nº 004.2015
Indicação cmec nº 004.2015Indicação cmec nº 004.2015
Indicação cmec nº 004.2015
 
Makarius Consulting Overview
Makarius Consulting OverviewMakarius Consulting Overview
Makarius Consulting Overview
 
Castells sociedad red
Castells sociedad redCastells sociedad red
Castells sociedad red
 
V6 anexo1 formatos
V6 anexo1 formatosV6 anexo1 formatos
V6 anexo1 formatos
 
Analytics. Separating Hobbyst from Pros.
Analytics. Separating Hobbyst from Pros.Analytics. Separating Hobbyst from Pros.
Analytics. Separating Hobbyst from Pros.
 
certificate
certificatecertificate
certificate
 
2014 CAFR Award Certificate
2014 CAFR Award Certificate2014 CAFR Award Certificate
2014 CAFR Award Certificate
 
Agenda EE indicators
Agenda EE indicators Agenda EE indicators
Agenda EE indicators
 
Parcial 2 chavez luz
Parcial 2 chavez luzParcial 2 chavez luz
Parcial 2 chavez luz
 
Movie
MovieMovie
Movie
 
임베디드 시스템을 찾아서
임베디드 시스템을 찾아서임베디드 시스템을 찾아서
임베디드 시스템을 찾아서
 
Dean's Honour Roll Letter and Certificate
Dean's Honour Roll Letter and CertificateDean's Honour Roll Letter and Certificate
Dean's Honour Roll Letter and Certificate
 
Cap iii diseño geometrico en planta
Cap iii diseño geometrico en plantaCap iii diseño geometrico en planta
Cap iii diseño geometrico en planta
 
Obstacles to innovation: How to Plan for a Future with Roadblocks
Obstacles to innovation: How to Plan for a Future with RoadblocksObstacles to innovation: How to Plan for a Future with Roadblocks
Obstacles to innovation: How to Plan for a Future with Roadblocks
 

Similaire à អារ្រធម៌ខ្មែរ

Content and summary
Content and summaryContent and summary
Content and summary
Peou Saren
 
៤-ការតាមដាន និងការវាយតម្លៃគម្រោងមូលិធិឃុំសង្កាត់
៤-ការតាមដាន និងការវាយតម្លៃគម្រោងមូលិធិឃុំសង្កាត់៤-ការតាមដាន និងការវាយតម្លៃគម្រោងមូលិធិឃុំសង្កាត់
៤-ការតាមដាន និងការវាយតម្លៃគម្រោងមូលិធិឃុំសង្កាត់
ខ្មែរមហានគរ
 
ឯកសារស្រាវជ្រាវការបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្ស.pptx
ឯកសារស្រាវជ្រាវការបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្ស.pptxឯកសារស្រាវជ្រាវការបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្ស.pptx
ឯកសារស្រាវជ្រាវការបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្ស.pptx
ChornTim
 
03ប្រទេសសំរាប់លក់country for sale_high_res_khmer
03ប្រទេសសំរាប់លក់country for sale_high_res_khmer03ប្រទេសសំរាប់លក់country for sale_high_res_khmer
03ប្រទេសសំរាប់លក់country for sale_high_res_khmer
Veha Thmey
 
៣-កិច្ចលទ្ធកម្ម និងការគ្រប់គ្រងកិច្ចសន្យា
៣-កិច្ចលទ្ធកម្ម និងការគ្រប់គ្រងកិច្ចសន្យា៣-កិច្ចលទ្ធកម្ម និងការគ្រប់គ្រងកិច្ចសន្យា
៣-កិច្ចលទ្ធកម្ម និងការគ្រប់គ្រងកិច្ចសន្យា
ខ្មែរមហានគរ
 
Alternative Dispute Resolution RUA FLMLA Promotion 8th
Alternative Dispute Resolution RUA FLMLA Promotion 8thAlternative Dispute Resolution RUA FLMLA Promotion 8th
Alternative Dispute Resolution RUA FLMLA Promotion 8th
Vibol Chetmay
 
ចិន ក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង (សៀវភៅ)១ Copy
ចិន ក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង (សៀវភៅ)១ Copyចិន ក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង (សៀវភៅ)១ Copy
ចិន ក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង (សៀវភៅ)១ Copy
Aun Sylong
 

Similaire à អារ្រធម៌ខ្មែរ (20)

Content and summary
Content and summaryContent and summary
Content and summary
 
Research method
Research methodResearch method
Research method
 
៤-ការតាមដាន និងការវាយតម្លៃគម្រោងមូលិធិឃុំសង្កាត់
៤-ការតាមដាន និងការវាយតម្លៃគម្រោងមូលិធិឃុំសង្កាត់៤-ការតាមដាន និងការវាយតម្លៃគម្រោងមូលិធិឃុំសង្កាត់
៤-ការតាមដាន និងការវាយតម្លៃគម្រោងមូលិធិឃុំសង្កាត់
 
ឯកសារស្រាវជ្រាវការបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្ស.pptx
ឯកសារស្រាវជ្រាវការបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្ស.pptxឯកសារស្រាវជ្រាវការបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្ស.pptx
ឯកសារស្រាវជ្រាវការបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្ស.pptx
 
03ប្រទេសសំរាប់លក់country for sale_high_res_khmer
03ប្រទេសសំរាប់លក់country for sale_high_res_khmer03ប្រទេសសំរាប់លក់country for sale_high_res_khmer
03ប្រទេសសំរាប់លក់country for sale_high_res_khmer
 
Minute guide for_young_job_seekers
Minute guide for_young_job_seekersMinute guide for_young_job_seekers
Minute guide for_young_job_seekers
 
សិក្ខាសាលា និងធ្វើបទបង្ហាញសម្រាប់បុគ្គលិក
សិក្ខាសាលា និងធ្វើបទបង្ហាញសម្រាប់បុគ្គលិកសិក្ខាសាលា និងធ្វើបទបង្ហាញសម្រាប់បុគ្គលិក
សិក្ខាសាលា និងធ្វើបទបង្ហាញសម្រាប់បុគ្គលិក
 
suemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណ
suemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណsuemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណ
suemoneathនាវាត្រៃលោកនិងត្រៃលក្ខណ
 
Khmer - Wisdom of Solomon.pdf
Khmer - Wisdom of Solomon.pdfKhmer - Wisdom of Solomon.pdf
Khmer - Wisdom of Solomon.pdf
 
៣-កិច្ចលទ្ធកម្ម និងការគ្រប់គ្រងកិច្ចសន្យា
៣-កិច្ចលទ្ធកម្ម និងការគ្រប់គ្រងកិច្ចសន្យា៣-កិច្ចលទ្ធកម្ម និងការគ្រប់គ្រងកិច្ចសន្យា
៣-កិច្ចលទ្ធកម្ម និងការគ្រប់គ្រងកិច្ចសន្យា
 
Khmer - The Epistle of Apostle Paul to Titus.pdf
Khmer - The Epistle of Apostle Paul to Titus.pdfKhmer - The Epistle of Apostle Paul to Titus.pdf
Khmer - The Epistle of Apostle Paul to Titus.pdf
 
Alternative Dispute Resolution RUA FLMLA Promotion 8th
Alternative Dispute Resolution RUA FLMLA Promotion 8thAlternative Dispute Resolution RUA FLMLA Promotion 8th
Alternative Dispute Resolution RUA FLMLA Promotion 8th
 
Khmer - Ecclesiasticus.pdf
Khmer - Ecclesiasticus.pdfKhmer - Ecclesiasticus.pdf
Khmer - Ecclesiasticus.pdf
 
Khmer - The Protevangelion.pdf
Khmer - The Protevangelion.pdfKhmer - The Protevangelion.pdf
Khmer - The Protevangelion.pdf
 
Khmer - 2nd Esdras.pdf
Khmer - 2nd Esdras.pdfKhmer - 2nd Esdras.pdf
Khmer - 2nd Esdras.pdf
 
ចិន ក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង (សៀវភៅ)១ Copy
ចិន ក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង (សៀវភៅ)១ Copyចិន ក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង (សៀវភៅ)១ Copy
ចិន ក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង (សៀវភៅ)១ Copy
 
តួរនាទីមនុស្ស Tourn naty mornus
តួរនាទីមនុស្ស Tourn naty mornusតួរនាទីមនុស្ស Tourn naty mornus
តួរនាទីមនុស្ស Tourn naty mornus
 
កូនកតញ្ញូ និងកូនទំនើង-ថ្នាក់បណ្តុះគុណធម៌-03/03/2018
កូនកតញ្ញូ និងកូនទំនើង-ថ្នាក់បណ្តុះគុណធម៌-03/03/2018កូនកតញ្ញូ និងកូនទំនើង-ថ្នាក់បណ្តុះគុណធម៌-03/03/2018
កូនកតញ្ញូ និងកូនទំនើង-ថ្នាក់បណ្តុះគុណធម៌-03/03/2018
 
Marriage life
Marriage lifeMarriage life
Marriage life
 
Game1
Game1Game1
Game1
 

Plus de Vantha Kago

ខ្លឹមសារគួរយល់ដឹង
ខ្លឹមសារគួរយល់ដឹងខ្លឹមសារគួរយល់ដឹង
ខ្លឹមសារគួរយល់ដឹង
Vantha Kago
 
ឃរាវាសធម៌
ឃរាវាសធម៌ឃរាវាសធម៌
ឃរាវាសធម៌
Vantha Kago
 
បដិសម្ភិទា ភាគ១
បដិសម្ភិទា ភាគ១បដិសម្ភិទា ភាគ១
បដិសម្ភិទា ភាគ១
Vantha Kago
 
យមកវគ្គ ១
យមកវគ្គ ១យមកវគ្គ ១
យមកវគ្គ ១
Vantha Kago
 
ទ្រឹស្តីអំពីកំណាព្យ
ទ្រឹស្តីអំពីកំណាព្យទ្រឹស្តីអំពីកំណាព្យ
ទ្រឹស្តីអំពីកំណាព្យ
Vantha Kago
 
ជំនួយសតិ១៦
ជំនួយសតិ១៦ជំនួយសតិ១៦
ជំនួយសតិ១៦
Vantha Kago
 
បណ្តាំលោកគ្រូ
បណ្តាំលោកគ្រូបណ្តាំលោកគ្រូ
បណ្តាំលោកគ្រូ
Vantha Kago
 
គហដ្ឋសីល
គហដ្ឋសីលគហដ្ឋសីល
គហដ្ឋសីល
Vantha Kago
 
បទានុក្រម បាលី
បទានុក្រម បាលីបទានុក្រម បាលី
បទានុក្រម បាលី
Vantha Kago
 
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក (ភាគ៨) (2)
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក (ភាគ៨) (2)ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក (ភាគ៨) (2)
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក (ភាគ៨) (2)
Vantha Kago
 
កូនមាសឪពុក
កូនមាសឪពុកកូនមាសឪពុក
កូនមាសឪពុក
Vantha Kago
 
គិហិបដិបត្តិ​ ពិស្តារ
គិហិបដិបត្តិ​ ពិស្តារគិហិបដិបត្តិ​ ពិស្តារ
គិហិបដិបត្តិ​ ពិស្តារ
Vantha Kago
 
ពុទ្ធវង្សសង្ខេប
ពុទ្ធវង្សសង្ខេបពុទ្ធវង្សសង្ខេប
ពុទ្ធវង្សសង្ខេប
Vantha Kago
 
ពរ ៤ប្រការ
ពរ ៤ប្រការពរ ៤ប្រការ
ពរ ៤ប្រការ
Vantha Kago
 
កុំនាំខ្មែរល្ងង់តាមខ្លួន
កុំនាំខ្មែរល្ងង់តាមខ្លួនកុំនាំខ្មែរល្ងង់តាមខ្លួន
កុំនាំខ្មែរល្ងង់តាមខ្លួន
Vantha Kago
 
ព្រះពោធិសត្វភាគ១
ព្រះពោធិសត្វភាគ១ព្រះពោធិសត្វភាគ១
ព្រះពោធិសត្វភាគ១
Vantha Kago
 
បទានុក្រម ភាគទី ៣ ប ​ហ
បទានុក្រម ភាគទី ៣ ប ​ហបទានុក្រម ភាគទី ៣ ប ​ហ
បទានុក្រម ភាគទី ៣ ប ​ហ
Vantha Kago
 
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក ភាគ៥
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក ភាគ៥ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក ភាគ៥
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក ភាគ៥
Vantha Kago
 
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក​ ភាគ៤
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក​ ភាគ៤ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក​ ភាគ៤
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក​ ភាគ៤
Vantha Kago
 

Plus de Vantha Kago (20)

ខ្លឹមសារគួរយល់ដឹង
ខ្លឹមសារគួរយល់ដឹងខ្លឹមសារគួរយល់ដឹង
ខ្លឹមសារគួរយល់ដឹង
 
ឃរាវាសធម៌
ឃរាវាសធម៌ឃរាវាសធម៌
ឃរាវាសធម៌
 
បដិសម្ភិទា ភាគ១
បដិសម្ភិទា ភាគ១បដិសម្ភិទា ភាគ១
បដិសម្ភិទា ភាគ១
 
យមកវគ្គ ១
យមកវគ្គ ១យមកវគ្គ ១
យមកវគ្គ ១
 
សុខចិត្ត
សុខចិត្តសុខចិត្ត
សុខចិត្ត
 
ទ្រឹស្តីអំពីកំណាព្យ
ទ្រឹស្តីអំពីកំណាព្យទ្រឹស្តីអំពីកំណាព្យ
ទ្រឹស្តីអំពីកំណាព្យ
 
ជំនួយសតិ១៦
ជំនួយសតិ១៦ជំនួយសតិ១៦
ជំនួយសតិ១៦
 
បណ្តាំលោកគ្រូ
បណ្តាំលោកគ្រូបណ្តាំលោកគ្រូ
បណ្តាំលោកគ្រូ
 
គហដ្ឋសីល
គហដ្ឋសីលគហដ្ឋសីល
គហដ្ឋសីល
 
បទានុក្រម បាលី
បទានុក្រម បាលីបទានុក្រម បាលី
បទានុក្រម បាលី
 
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក (ភាគ៨) (2)
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក (ភាគ៨) (2)ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក (ភាគ៨) (2)
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក (ភាគ៨) (2)
 
កូនមាសឪពុក
កូនមាសឪពុកកូនមាសឪពុក
កូនមាសឪពុក
 
គិហិបដិបត្តិ​ ពិស្តារ
គិហិបដិបត្តិ​ ពិស្តារគិហិបដិបត្តិ​ ពិស្តារ
គិហិបដិបត្តិ​ ពិស្តារ
 
ពុទ្ធវង្សសង្ខេប
ពុទ្ធវង្សសង្ខេបពុទ្ធវង្សសង្ខេប
ពុទ្ធវង្សសង្ខេប
 
ពរ ៤ប្រការ
ពរ ៤ប្រការពរ ៤ប្រការ
ពរ ៤ប្រការ
 
កុំនាំខ្មែរល្ងង់តាមខ្លួន
កុំនាំខ្មែរល្ងង់តាមខ្លួនកុំនាំខ្មែរល្ងង់តាមខ្លួន
កុំនាំខ្មែរល្ងង់តាមខ្លួន
 
ព្រះពោធិសត្វភាគ១
ព្រះពោធិសត្វភាគ១ព្រះពោធិសត្វភាគ១
ព្រះពោធិសត្វភាគ១
 
បទានុក្រម ភាគទី ៣ ប ​ហ
បទានុក្រម ភាគទី ៣ ប ​ហបទានុក្រម ភាគទី ៣ ប ​ហ
បទានុក្រម ភាគទី ៣ ប ​ហ
 
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក ភាគ៥
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក ភាគ៥ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក ភាគ៥
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក ភាគ៥
 
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក​ ភាគ៤
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក​ ភាគ៤ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក​ ភាគ៤
ប្រវត្តិព្រះអសីតិមហាសាវ័ក​ ភាគ៤
 

អារ្រធម៌ខ្មែរ

  • 2. បុពវកថ តមពិត អតថបទេនះ េកតេឡងេដយករេរៀបចំ សរមប់យកេទេធវជឧបករណ៍ ពនយល់ចំេពះអនករតូវករសិកស «អរយធម៌ែខមរអរយធម៌ែខមរអរយធម៌ែខមរអរយធម៌ែខមរ» តមកមមវធីថន ក់ទីិ ១ េនមធយមភូមិ ។ លុះដល់ករមងេនះ របមូលបនកន់ែតេរចនេឡង ៗ ខញំក៏យល់ថ គួរែតចងទុក ជុ ឯក សរផទ ល់ខលនួ សរមប់េនេពលែដលរតូវកររសវរជវតេទេទៀត ។ ប៉ុែនត េដយចង់ េសននូវសន ៃដសកលបង (Essai) េនះ ចំេពះមតិមិតតភកិត ជអនករសវរជវផងគន និងសទង់ េយបល់អនកអន អនកសិកសទួេទផងេនះ, ខញំក៏ដច់ចិតតុ យកសន ៃដសកលបងេនះ េទចុះផសយកនង ទសសនវដតីអកសរសរសតុ មដងបនតិច ៗ ចប់តំងពីេលខ ២៦ ែខ មិថុន គ.ស. ១៩៦៥ ជបនត ៗ េទ លុះរតចប់ ។ បនទ ប់មក ខញំក៏បនុ ទទួលេសចកដីែណនំ បែនថមខលះ អំពីសំណក់មិតតភកិក ជគូៃដ កនុងកររសវរជវ និងអំពីសំណក់អនកអនខលះ ែដលមនចិតតរសឡញ់អរយធម៌ែខមរ ។ េសចកដីែណនំទំងេនះ រឹងរឹតែតេធវឲយខញំបនេពញុ បំណងេនះែថមេឡងេទៀត ។ ដូេចនះខញំសូមលំឱនកយុ េគរព អរគុណចំេពះមិតតភកិក និងអស់េលកអនកទំងេនះផង ។ េរកយែដលរបមូល បញច លបែនថូ មសជថមីមដងេទៀតរួចេហយ ខញំក៏យកទុកមួយុ អេនលេទៀត េរពះយល់ថ សន ៃដសិកសរសវរជវអំពីកបនចបប់របវតតិពងសវតរយ៉ងេនះួ មិនសមេធវេដយងយៗេទ គួរែតទុកករងរដ៏ធំែបបេនះ ជូនគណះកមមករណមួយ ឬ អស់េលកអនកេចះដឹងេរជរជះណមន ក់ េលកសរេសរេឡង េទបសម ។ ប៉ុែនតមន គំនិតតូចមួយេចះែតដស់សម រតីខញំថ៖ុ ធមមតកររសវរជវេបរកេឃញប៉ុនណ មនករ យល់ដូចេមដច ; រតូវែតបេញច ញេទសិន េដមបីជួយជរបទីបេរទលបំភលឺឬជតរមយ សរមប់ផដល់ចំេពះអនករសវរជវត ៗ េទេទៀត ។ ដូេចនះអនករសវរជវរតូវែតមនេសរី ភព កនងករបេញច ញេយបល់ខលនជបេណដ រុ ួ ៗេទ កនងដំេណ រករងរុ េហយករងរេនះ មិនេចះចប់េឡយ បនន័យថ អនករសវរជវ កលេបេគេឃញដូចេមដច រតូវថយ៉ង េនះ លុះេរកយេទមនេហតុផលធំជងមុនេទេទៀត ក៏អចទញេយបល់េនះេទ តមករេឃញករយល់ថមី េទេទៀតែដរ ។ សន ៃដេនះ ពុំែមនជកបនតរមួ ឬថជេគលចបប់សរមប់ឲយអនុវតតេដយខនមិន
  • 3. - B - បនេនះេទ តមពិតគឺរគន់ែតជជំនួយសម រតី ឬថជេយបល់អនករិះេរមន ក់ សរមប់ បំភលឺផលវចំូ េពះអនកសិកសជបឋមអំពីអរយធម៌ជតិែតប៉ុេណណ ះ ។ ដូេចនះ បំណងកូន េសៀវេភេនះគឺ ៖ ១១១១.... ចង់ជួយេដះទល់អនកសិកសេដយខលនួ ឯង េហយែដលមនរបថន ចូលេទ របឡងេផសង ៗ ែដលទក់ទងដល់ចំេណះវជជ ខងវបបធម៌ិ ិ -អរយធម៌ែខមរ ។ ២២២២.... ចង់ជួយបញជ ក់ ចំេពះមតិអនកយល់រចឡំថ «អរយធម៌» គឺជអវីែដលេកតថមី ៗ អវីែបលកៗពីទំេនៀមជតិ, ឲយងកែបរមកយល់ឲយចបស់ តមករពិតេទវញ ។ិ ៣៣៣៣.... ចង់បងហ ញឲយជនទូេទេឃញថ អរយធម៌ែខមរ ពុំែមនចមលង ពុំែមនេទបែតេកត តមពួកបសចិមទិសេទ គឺមនផទ ល់ខលនតំងពីេកតួ ជសញជ តិមួយមកេម៉លះ ។ ទីបំផុត ខញំសូមឧទទិសុ នូវេសៀវេភេនះ ផសយជូនដល់អនកសិកសទូេទកនងកុ មពុជរដឋ េរកមរពះរជតរមស់ដស់េតឿនៃនសេមដចសហជីវនិ រពះរបមុខរដឋ ដ៏ជទីេសនហេសមជីវតិ ៃនេយងរល់គន ែដលរពះអងគរទង់ែតងមនរពះចិនដ ចង់ឲយេយងជកូនេច បនេចះដឹង រគប់ៗគន េឡង សមជសញជ តិមួយែដលមនអរយធម៌ជយូរឆន ំមកេហយ ។ ភនំេពញ ែខកញញ ១៩៦៥ លលលលីីីី----ធមេតងធមេតងធមេតងធមេតង បញច ក់ : កនងុ ករេបះពុមពេលកទ ី ២ េនះ ខញំបនែគុ សរមួលនងបនបែនថមេសចកដជេរចនិ ី  ឲយបនេកបះ កបយជងមុនេដមបជរបេយជន៍ដល់អនកសកសទូេទ ី ិ ។ ២៨ - ២ - ៦៩ ល. ធ. ត
  • 4. សិកសសេងខប អំពី អរយធម៌ែខមរអរយធម៌ែខមរអរយធម៌ែខមរអរយធម៌ែខមរ េសចកដេផដមេសចកដេផដមេសចកដេផដមេសចកដេផដមីីីី ីីីី អកន ផងេនសមយបចបបន័ ច នុ េរចនែត ចបអរមណថ់ ៍ម «អរយធម៌ែខមរ» គឺជចេណះវជំ ិ ជ ថៗមី ឬករតបែតងែបកៗជននថុ ល មំ ់ ី ែដលរតូវនយនងពកយអកសពៃថេហថ័ ឹ ន វ ង «សវលយុី ី ័ » ។ ែតតមពតអរយធមគជករមងចេណះវជែដលមនសសរកេឃញិ ឺ ៌ ំ ិ ជ ុ េហយ បងបេងតេឡងតងក ក  ំ ពអែងងេហយី វ ដចអូ រយធមែខរ៌ ម ែដលកេកតេឡងតងពកទ  ី ឹំ កកដែខរេមះី ម ល៉ រគនែតដបង់ ំ ូ េនះ មនសរេសរកតទកិ ់ ុ មនរតមឹ ែតទមបល ់េធតៗគមកបេណះវ ន ុ ណ ៉ ។ េបរកេឃញនវកេណត  ូ ំ នងរបរងអរយធមែខរិ ូ ម៌ េយងរបតសនេឡងជករបកដ ិ ឋ ់ េលដេយង ី តងពកទកដដេចះេហយំ ី ឹ ី ូ ន េយងេតងែតតមដនសេងតេមល ក េតតងព ីំ មនរបរងមករហតសពៃថេនះូ ូ វ ង អសរយះេវលជងពរពនឆមកេហយេនះ់ ់ ំី ន មនករ វវតនយងណខះិ ត ល៍ ៉ ? ។ េយងដងមកេហយថ ឹ ពតែមនែតមនឥទពលៃនអរយធមននិ ិធ ៌ ជតិ ជពេសសគជតណែដលទកទងនងែខរេយងិ ឺ ិ ឹ ់ ម ពមនៗែមនី ុ បែនឥទពលទងេនះ៉ ំុ ត ធិ រតែតបែនមឲយបនជមេធយបយជយរញរចនឹ ថ ួ ុ ឲយអរយធមែខរ៌ ម មនកមងល ំ នងមនរបរងិ ូ ែបកសចឈម់ េពញេលញបរបណេឡងេទវញិ ូ ៌ ិ ។ េដមបបនសលី គ ់ដេណរេដមំ   ឬរបវតតិ ហរែហពមនមកូ ុី េយងអចអធបប ិ យែចករែលកនវរបវតអរយធមេយងំ ៌ូ តិ  តមែបបរបវតតិ- សរសជបនសមយកលធៗគត ួ ័ ំ ឺ ៖ ១∼∼∼∼អរយធម៌សម័យមុនអងគរ ែដលេហថ «សម័យមុនអងគរ» គឺសេដយកេពលេវលែដលរបវតំ តិសរសេយត ងរបប់ ថ កលេនះ មនមនសសមករសេនេលទកដរបសេយងុ ់ ់ ឹ ី េហយអកទងេនះ ន ំ ចបេផម់ ដ កសងនវរេបៀបរបបរសេនរបសខនបនចូ ល ត់ ់ ួ ិ ៗ មងដ លះរតែតេទជមនករេរៀបុ រយសរមប់ សញតមយេឡងជ ួិ  ។ រតងេនះេហយ់  ែដលេយងសនតបនថ ម របបរសេនសរមបជត់ ់ ិ េយងែដលអករបវតសរសឲយេឈះថ ិន ត ត ម «អរយធម៌» េនះ ពតជកិ េកតដបងេនរសកែខរ ំ ូ ុ ម េយងេនះជរបកដ ។
  • 5. - 2 - ដេចះូ ន េពលេវលែដលកណតរយះកលំ ់ េនះចបេផមេឡងតងព់ ំដ  ីកលមនរគសសកុ ដិ - រជេទេទៀត េហយមនរយះេពលតរហតមក ូ ដលសមយែដលជនជតេយងរសេនតម់ ័ ់ិ  អណចរកតចតចៗេដយែឡកពគមនអណចរកវូ ន នី ំ (ហណនវូ ) អណចរកកមជវុ (ចនិ េហ េចនឡ) ជេដម , លះរតដលេពលរបរមគជអណចរកធមយុ ួ ួ ន ួ់ ំ េរទរកុងេទ ី របតសនេនឯខិ ឋ ងេជងបងទេនសប ឹ ល ែដលេហថ «អងរគ » ។ សមយកលដធេនះ័ ៏ ំ តងពចបេផមមកំ ់ី ដ , េយងសេងតេឃញថ ក ជេពលចេរនឥតំ  ឈបឈរ់ េធៀបឧបមបដចជេឈែដលេទបែតដះី  ូ ុ េហយលតលសជលដប ូ ់ ំ ់ រហតូ ទលបនជរទងរទយរកជតកនលម់ ់ ុ ខ ូ មិ ។ ចបពមនរគសសករជ់ ី ិុ ត មកទលគនងសតវតស់ ន ឹ ទី១, អរយធមែខរ៌ ម ពទនេលចេឈះេពញទេនេឡយែមនុ មំ ់ ី  បែនេបេមលពេករដែណល៉ ិ៍ុ ត ត  ី ំ ជសកភពខី កគងេឃញេនេសសសលេរចនណស៏ ់ ់់   ដចជរបសទថតចតចេនកងូ ម ូ នុ ភមភគអងរបរូ គ ូិ ី របសទសងពឥដេនសមបរៃរពគកេខតកពងធសពៃថ់ ់ី ឋ ុ ត វ ងូ ំ ំ ែលបងរប ំ របៃពណី េរចនែបបេរចនយង  ៉ នងភសនយយសសរមបរបរសយគរហតតងពេនះមកិ ិ ី ីដ ន ូ់ ័ ំ ជេដម ។ ២∼∼∼∼អរយធម៌សម័យអងគរ លះចបពសតវតសទុ ់ ី ី៨ មក សថ បតយកមមធៗរបសេយងកេលចេធៗេឡងំ ់ ៏ ល , រេបៀបេរៀប ចរសកេទសកេចះែតេកនជលដបំ ៏ ំ ់ុ  ។ របបជវភពី (Mode de vie) កផសបរេទរក៏ ់ល ដូ វតរភពសមសនិ ថ ួ ដចមនរូ ូបចមកជតងេនជញងរបសទអងរធទកជដនរសបល ជ គ ុ់ ំ ំ ់ ។ ែមកធងរគបវសយៃនអរយធម់ ័ ៌ិ បនចេរនឥតឧបមេសៗគំ  ម ន រហតបនេទជអរយធមូ ៌ ជតខងពែកមយិ ល ូ ួំ េនចងបពរបេទសេនះុ ូ ៌ ។ អរសយេហតេនះេហយ័ ុ  បនជេន សមយេនះ័ មនជតថៗិ មី េនជតខងេយងិ  បនចមងរបឌតយល ិ កែបបអរយធម៌េយង េទេធជអរយធមជតេគវ ិ៌ ជបនេទផងត ។ រយះេវលេនះមនេពលយរយរែដរូ គតងពសតវតសទឺ ី ីំ ៨ ដលទ់ ី ១៥ ែដលរតូវ លះបងរកុងអងរ់ គ ។ សមយកលេនះ័ អករបវតសរសសគលថន ត តិ ំ ់ ជសមយរងេរឿង័ ុ បផតរបសែខរេនេលេរជយសវណភមេនះំ ់ុ ម ុ ណ ូ ិ ។ ៣∼∼∼∼អរយធម៌សម័យកណដ ល សមយកលេនះ័ េយងរបពសតវតសទ ី ី់ ១៥ រហតមកដលទូ ់ ី ១៩ៃនរគសសករជិ ត ។
  • 6. - 3 - រគេនះរបវតសរសរបបេយងថិ ត ត ់ រសកេទសេកតវកវរេដយសរងមទរននរសកមកពុ គ ទ ុ ីឹ បចមរតច ិ ឯេរកៗផង នងមនសរងមកងរសករកគនខះេទៀតផងិ គ ន ុ ុ ួ លុ នឲយែផផអរយធមំ ៌ល ក ធកចះរះល ុ ុ់ េរយេទវញិ ។ កលណមនអសនន ឬ េកលហលយងេនះ៉ ែផកវបបធមកន ដ៌ ី ែផកសងមធមកន ក ដ៌ ី ែដលជែមកធៗៃនអរយធមេយងេនះំ ៌  កវលរតឡបជសបេសៀម៏ ់ ់ិ ង ង គពលតលសេឡងែថមេទៀតេទឺ ុ ូំ ់ មនែតបេណះិ ៉ុ ណ ែថមទងចងចះអនថយេរកយេទវញំ ់់ ុ ិ េទៀតផង តបតអករសករបេទសគនិ ន ុ ម ឱកសនងកសឹ ង េហយេបសងបនេហយកគន   ៏ ម លទភពនងរកសរគងទកឲយគងវងសបនធ ុឹ ់ េដយសរែតចលចលបករកជេរឿយៗុ ុ រីឯអកន ទរននទកដមកពេរកេសតទ ឹ ីី កពយយមដកជញនរបមលយក៏ ឹ ជ ូូ កបនខតអរយធមេយងេទួ ន ៌  េហយលចបរបញលអរយធមេគ ួ ដ ចូ ូ ៌ ឲយេរសចរជួតរជបមកែដនដេយងេទៀតផងី  ។ េហតេនះុ េយងមនរតមែតលបក ិ ឹ ំ េដយរកសរទពយមតកអរយធមខនបេណះេទ៌ ៌ ៉ល ុ ណួ , ែថមទងពបកំ ិ ទបទលនងកមងអរយធមកយរបសេគ់ ់ ំ ៌ ់ឹ ល ល ចលមកេរចៀតែរជកែថមេទៀតផងូ ។ សេងបេទខ េឃញថ កងសមយកលេនះនុ ័ ជេពលេរគះេជកេរគះជំ ធកមកេលអរយធមេយងល ់ ៌  នឲយមនបនចេរនលតលសំ ំ ់ិ  ូ ។ ៤∼∼∼∼អរយធម៌សម័យបចចបបននុ សមយេនះ័ េយងពបចេរៀបរបេរចនេទ ុំ ់ ់ េរពះជេពលែដលេយង -េគទងអសគំ ់ ន ធបបនេឃញបនយលនងែភកល ន់ ់ ឹ សពៗខនេហយវ លួ  ។ បែនគរសេងតែតមយចណចគ៉ ំុ ត ួ ក ួ ុ ឺ៖ រតងសមយកលេនះមនែចកជពរភគ់ ័ ី គឺ៖ សមយ័ អណពយបលបរងំ នងសមយិ ័ ឯករជយ ។ កងនុ សមយអណពយបលបរង័ ំ អរយធមេយងរតូវទទលកររគបដណបអពអរយធម៌ ់ ំ ៌ ីួ ដ បសមរបេទសចិ ដចមនទេនៀមទមបេផសងៗូ លំ ់ កងអពហពពហនុ ៍ ៍ិ កងសជវធមន ុុ ី ៌ កងេរគឿងនុ អលងរជេដមក  ែដលែខរនយមជបដលសពៃថម វ ងិ ់ ់ ។ េដមេហតែដលនឲយេយង ុ ំ  ទទលួ អរយធមពបសមរបេទសដេចះ៌ ី ិច ូ ន េរពះកលេនះ េយងេទបែតឆងផតវបតពមនមក  ិ ីល ុ ត ុិ ដចូ េយងអធបបយកងវគទ ិ ីន គុ ៣ រចមកេហយខងេលួ   ។ មយងេទៀតអរយធមបសមរបេទស៉ ៌ ចិ ជ អរយធមខងក៌ ំល ល អចមនកមងរគបដណបេទេលអរយធមជនជតដៃទល ដំ ់ ៌ ៏ ិ េហយជនជ ួ អរយធមែខរេយងកពងវបតផង៌ ំម ុ ត ិិ អករេទរទន់របស់េយងកល ៏ ំឱនេទភមេទល ឧបមដចូ មនសសែដលេទបែតេងបពឈពទនមនកឡងពលលុ ុ អ ី ឺ ំ ់ ំ ំ ំ កលេបរតូវេគរបទញេទខងណ
  • 7. - 4 - កទនេទតមេគយងឆបរហស៏ ់ ៉ ់ ័ ។ បែនេទះជយងណក៉ ៉ុ ត ដី កជនជតែខរេយងមនលះ៏ ិ  ិម បងេករដែណលខនឲយអសេឡយ់ ត លិ៍ ់ំ ួ  េហតេនះបនជអរយធមែខរេនែតមនរបជនចុ ម ូ ច៌ ិ ។ ចែណកសមយំ ័ ឯករជយវញិ ជសមយមនកេណតថ័ ំ  មី គករកសងជតរគបវសយឺ ិ ់ ័ិ ចបេផមេឡងយងឆបរសរនបផត់ ៉ ់ ់ ំដ ួ ុ  ដេចះបនជរគនែតបននឆូ ន ុ ម ន់ ៉ ំ េយងេរៀបចអរយធម ំ ៌ េយងឲយេរៀបរយសមរមយ នងយសេយងិ  ជរសកុ ឯករជយេពញេលញ េរកមករដកនឹ ំ ៃនសេមចរពះដ នេរតតម-សហនុី ជទេគរពៃនេយងរលគី  ់ ន ។ សរបេសចកេទុ ដី េឃញថែខរេយងមនអរយធមមយផលរបសជតពតរបកដណស  ិ ិម ួ ទ៌ ់ ់ ់ ដចមនសអងេទេលេហតករណជរបវតសរសែវងឆយែដលអធបបយមកូ ុ ត ត ងំ ៍ ិ ិ េហយេនះ ។ * * *
  • 8. សខៃនអរយធម៌ែខមរសខៃនអរយធម៌ែខមរសខៃនអរយធម៌ែខមរសខៃនអរយធម៌ែខមរ បនជជនជតននេគទទលសលថិ ួ គ ់ ែខរេយងមនអរយធមមយែមនេនះម ួ ៌ េដយ សរេយងមនភសតង តុ នវសខេផសងូ ៗ ៃនអរយធម៌ សរបបងញេគរគបែបបយងំ ់ ់ ៉ហ ដចអរយធមរបសជតននែដរូ ៌ ់ ិ ។ អរយធមេយង៌  ែដលែចកេចញជសខធំ ៗ ពរគី ឺ វបបធម៌ ១, សងមធមគ ៌ ១ នងមនែមកធងបនបបនស ំែបកេចញេទេទៀតេនះិ ទ ់ េយងអច េលកយកមកបញកបន ជ ់ ដចតូ េទេនះ ៖ ទមួយទមួយទមួយទមួយីីីី ∼ ែផនកវបបធម៌ (Domaine Culturel) កងនុ «វបបធម៌» េគសេងតេឃញក  ករបញករគបចណចដចមនេរៀបរបហរែហខងជ ុ ូ ូ់ ់ ំ ់ េរកមគឺ ែចកេចញជបែផកធី ន ំ ៗ មន ៖ ១– អំពករេចះដងី ឹ (Connaissances) ជដបងេឡងំ ូ  ជនជតេយងរះគតបងបេងតជករេចះដងេផសងិ  ិ ិ ក ក ឹ ៗ សរបំ ់ឲយេឃញ ថជអរយធមមយនងេគេឡង៌ ួ ឹ  េដយមនែចកេចញជធងតចូ ៗ េទៀតគឺ ៖ ក∼ ជេនឿេផសងំ ៗ (Croyances) តងពេដមរហតមកំ ី  ូ ែខរេយងបេងតជេនឿម ក ំ សរមបជមេធយបយរបរមសមគ់ ួ ួ គី េរពះេគយលថ់ កលណមនសសមនជេនឿដចគុ ូ នំ េគនងេចះរបរកគបនជតសទឹ ិ់ ន ន ធិ ។ ជេនឿដបងរបសំ ំ ូ ់ជនជតេយងិ  ដចជូ ករេជឿេខចម បសចេនេដមេឈធី  ំ បងបតៃរពភ់ ់ ំន នងរពះភមរកសរសកជេដមិ ិូ ុ  ។ ឧ. េបេគេជឿេខចជរចបរជមយគ ម ួ ួ ួ នំ េគេតងរបរកគ់ ន , េបេគេទេគរពេដមេឈជ  មយគួ ន កេគរបរកគេកតសមគេឡង៏ ់ ន គ ី  ។ ខ∼ លទធិ (Religion) ដបងេយងបេងតលទរបកនេខំ ូ ក ធ ម ិ ់ ចជរជបរឲយមនេលៀងរបគួ ួំ ំ រចេទេយងបនចមងែបបមកពរបេទសេគខះួ ល ល ី តបតយលថកងករេគរពលទណមយរមគិ ់ ន ធ ួ ួ នុ ិ នឲយមនសសេចះចងសមគគំ ុ គ នី េហយកងលទនមយ ិ ីន ធ ួុ ៗ េនះ មនេគលគនតសរមបជបទំ ់ិ ពចរណេរចនផងិ  េទៃថេរកយង ដចជលទរពហណជេដមូ ធ មិ ៍  ។ េមះេហយេទ៉ល  បេគនយមលទរពហណិ ិធ ម ៍ េហយទញយកលទេនះ ិធ មកលយជមយួ ជេនឿចសរបសខនំ ់ ់ លួ ែដលមនរសបពមនមកផង់ ី ុ ។ គ∼ សលធម៌ី (Morale) ពតែមនែតអរយធមដបងពបនចងរកងជកបនេទិ ៌ ំំ ូ ុ ួ ែត មនករែណនខងសលធមកងជេនឿំ ៌ី នុ ំ កងទមបន លុ ់ េធតវ ៗ គន ដចជកររបបរបមេកូ ម់ ងកុំ
  • 9. - 6 - ឲយេដកខសជងចសខចយយចសចកទកបយេលព ល់ ់ ់ ់ ឹ  កសបយឲយរះខះខយុ ុ ុ ជ ជំ ី រពះេម របេទច កលចរបសេគវរលយៃដនងមនពកយទេនៀមជេរចនេទៀតសរមបឲយដបននដលុ ួ ួ ូ មំ ់ ំ ់ ់ិ  ំ េកងម ។ បនជបេងតឲយមនសសេជឿក ុ េហយខេធឲយរតូវតមមនហនខសដេចះ  ិំ ៊វ ុ ូ ន តបតនយមិ ិ េទតមផតន ់គនតមនសសជនេដមំ ់ិ ុ  ែដលពទនេចះយកសរតរះគតេរជរជះមកេរបេនុ មំ ់ ី ិ ិ  េឡយ ។ ឃ∼ ទសសនវជជិ (Philosophie) កងវបបធមៃនជតនមយន ួុ ៌ ិ ី ៗ រតូវែតមនទសសន វជជរបដបសញងិ ជ ជ់ ឹ រតះរះកងវចរណញណិ ិ ន ញុ ិ េហតេនះុ បនជដបងែខរែតងភបគនតំ ូ ម ជ ់ ំ ិ េទកងសលបះនុ ិ ឬកងជេនឿនុ ំ កងទេនៀមទងអសនុ ំ ំ ់ គថឺ េបេធអ  ីវ វ ៗ សទែតរកនយកងេនះុ ធ ន័ ុ សនិ ពរពមេធេដយគននយេឡយុ វ មំ ័  ។ បនបមកទ ់ េយងខតខបញលរទសរពះពទ ិ ឹ ីំ ច ដ ុ ធូ ែដល ជេគលទសសនវជធបផតកងេលកិ ជ ុ នំ ំ ុ មកកងអរយធមេយងនុ ៌  តងពពទំ ី ុ ធពវចរណរហតដលិ ិ ៍ ់ូ ទេនៀមរបៃពណំ ី ពទនយមុ ធ ិ េហយែដលសពៃថ វ ង ទសសនវជេនះិ ជ ទទលឋនះខងខសកងួ ព ព ន់ ់ ុ សននចតជនជតែខរេយងដ ត មិ ិ  ។ ង∼ វទយសរសតិ (Sciences) េបេមលែតបនចហកដចជែមកធងសខនេនះ ិត ូ់ ំ ់ គនកងវបបធមជតេយងេទម នុ ៌ ិ  ែតេបសេងតឲយេរជ ក េយងេឃញពបរណកល  ី ុ វទយសរសិ ត ែខរមនម សនះខងណសភសតងេនកងបេចកេទសៃនសបតយកមរបសទអងរទ ល ដ ន ច ថ ម គុ ុ ុំ ់ ដចជករូ គរែផនទហតេដូ ី ់ ករេលកែផនថ ម ករសេធថល វ ម ឆកថល ម់ នងករេធបរតិ វ ៉ បភេពញំ លឺ របសទ ។ល។ ២– អំពករី ផសយ (Publication-Diffusion) កលណបងបេងតបនជចេណះេចះដងរចេហយក ក ួំ ឹ  េតងមនមេធយបយសរមប់ ផសយ នវចេណះទងេនះេទៀតូ ំ ំ គមនឺ ៖ ក∼ អកសរសលប៍ិ (Littérature) អកសរសលប ៍េនះិ េពលសេដេគលមតទេទំ ិ ួ ែដលកតរតអពចេណះវជ់ ំ ំី ិ ជ េហយផសយេចញតមវធតកែតងេរចនែបបយងគ ី  ឺិ ់ ៉ ៖ តម ករចងចតំ ៗ គន ករនទនរបបគិ ់ ន ករសែដងកយំ វករិ ករសរេសរ ករអន ។ល។ ដេចះូ ន រគបចណចកងវបបធម់ ំ ៌ុ នុ ែតងរបមលផេនកងអកសរសលប ៍ូ ដ នុ ុ ំ ិ េនះជនចិ ច េហតេនះបនុ ជេគរែមងចបអរមណណស់ ៍ ់ម េលអកសរសលប ៍ ិ កលណេគចងយលចបសនវអរយធម់ ់ ់ ៌ូ របសជនជតណមយ់ ិ ួ ។ ែមកធងេនះមនេរចនណសេនកងវបបធមេយង ់ ៌នុ ដចជេរឿងូ
  • 10. - 7 - េរពង េរឿងរបឌតិ េរឿងែបបឧបេទស (Didactique) ។ល។ ែដលមនចរទកកងសរសុ ន តុ ឬ រកងំ គមរពី កបនខតេផសងួ ន ៗ ផង ។ ខ∼ សលបះិ (Arts) សលបះជករសែដងេចញនវមេនសេញតនិ ំ ូ ច នងលកណះិ ខ ចរយរបសមនសសិ ់ ុ េហយែដលេកតេឡងរពមគជមយមនសសែដរ   ន ួ ុ ។ ែខរេយងបនយកម  ចតទកដកបផតិ ត ុ ុ់ ំ តងពេកតំ ី  ជជតមយនងេគមកិ ឹួ ដចមនភសតងេនកងចបបរចសូ ដ នុ ុ ់ ំ ់ ៗ របសអករសកជនេដម់ ់ន ុ  មនរគុដិ រែសងទេនសងំ ន រេគះអែរងំ នងបទែបបទនកេរចៀងិ ំ ុ ឬកបរកបចរចនជេដមូ ់  ។ េរកយែដលបនទទលឥទពលអរយធមពបរេទសខះួ ធ លិ ី៌ មកេទៀត សលបះេយងករកចេរនជលដបិ  ី ៏ ំ ំ ់ រហតដលបនេឈះថជូ ម់ សសនសមបណេទេដយ៍ ៌ូ សលបះិ កងនុ ចេណមរបេទសទងឡយេនភមភគចងបពំ ំ ៌ូ ុ ូិ ។ គ∼ អកសរ-ភស (Ecriture-Langage) អកសរ នងភសមនមខងរផសយនវិ ុ ូ វបបធមសខនជងេគ៌ ំ ់ េរពះថ ជដបងំ ូ នងឲយជនជតខឹ ិ លួន េរកបជញកនវចេណះវជជ ូ ជ់ ំ ិ ែដលមនមកេហយេនះបន ទលែតបេងតពកយសដឲយមនរគបរគន់ ំ ់ ់ក ី នងេធជតអកសរិ វ ួ េរបរបស ់បនរគបសពផង់ វ េទបករផសយចេណះេនះ ំ មនឯកភពលអ រពមទងទទលំ ួ ផលបនជទេពញចតី ិ ត េដយេហតអកសរនងភសេនះុ ិ អចរលដលេទឆយរគបទសទង ់ ិ ី ឥតកបងេឡយំ ំ  ។ អរសយេហតេនះ័ ុ បនជមនសសេដមែខរេយងុ ម  បនបេងតពកយក នយយរបរសយិ ័ ទកទងគបនតងពមនអរយធមឥណ់ ំ ៌ន ុ ឌី ចលមករសកេយងេទេទៀតូ ុ  លះេរកយមកុ េទបបេងតបនជអកសរសរមបសរេសរផសយនវសដនងភសេនះឲយបន ិក ូ់ ំ ី េពញេលញ ែដលអចកតរតទកជលកខណ់ ុ ខ ឌ បន ។ ឃ∼ ពត៌មន (Information) វធផសយតមរយះពតមនេនះិ ី ៌ ពេដមមកី  ពសវុ ូំ មនឥទពលបននេទធ ុ មិ ៉ េរពះពតមនដងឮេទណមកណ៌ ឹ បនែតតមរយះអកេពលន អកនយយេដយមតន ិ ់ បែនេនបចបបនេនះ៉ុ ត ច នុ ពតមនេនរបេទសេយង៌  ករកចេរនដចគ៏ ំី  ូ ន នងពតមនេនរបេទសននែដរឹ ៌ ដចជេសៀវេភរទសូ ដឹ ី ទសសនវដដី សរពតមន៌ វទយិ ុ ទរទសសនូ ៍ ។ល។ ៣– អំពករី អនុវតតន៍ (Application) េរកយពករបេងតី ក នងករផសយេនះេហយិ  េគរតូវែតេរបករអនវតន ុ ត ៍ េនមនករ អនវតនៃនអរយធមកងសងមជតេទៀតុ ត ន គ៍ ៌ ុ ិ ។ វធអនវតនេនះិ ី ុ ត ៍ េគរកេឃញថេតេគ  អនវតតមុ តិ
  • 11. - 8 - ផវណខះេនះល លូ គឺ ៖ ក∼ ទំេនៀមទំលប់ (Mœurs et Coutume) កលបេងតបនជជេនឿេហយក ំ  ក៏ ផសយេចញបនជករចលចតអមយេឡងូ ត វ ួិ ី  ។ អករសកនគយកេគលគនតឬរទសេនះមកន ុ ន ដំ ំ ិ ឹ ី ទមបមកេរបកងជវភពរបសខនល ន ល់ ់ ុ ួី រហតូ េទជទេនៀមជបលបំ ់ ់ ពងយនងរលបរលយុ ុំ ឹ បនេឡយ ដចជពធែដលេគេធកងកររបកកទរកូ វ និ ី  ុ ់ អពហពពហ៍ ៍ិ បជសពូ ជេដម គជទេនៀមទមបេនះេទៀតឺ ំ ់ល ែដលជករផតជបនវរបភពអរយធមដ ូ ូិ ់ ៌ េទកងកររសេនរបសនុ ់ ់ អករសកសមញទេទន ុ ញ ូ តងពទរកុងដលែរសចករំ ់ ំី ី ។ ខ∼ ករសកសិ -អប់រំ (Enseignement-Education) ជនជតេយងយកចតទកិ  ិ ត ុ ដកណស់ ់ កងកចបងតបេរងៀននងែណនគគឲយបនលរបេសរន ច ហ ន ន អុ ិ ិ ី ់ ំ ។ េគរកេឃញដនជ េរចនបងញឲយេយងដងថ ហ ឹ ករសកសេកតមនកងអរយធមេយងិ  នុ ៌ បនបគពករេកតមនទ ន់ ី  ចេណះនមយំ ី ួ ៗកងអរយធមែដរនុ ៌ ។ បនេសចកថដី កលណចេណះវជណមយំ ិ ជ ួ េកតេឡង  បនភមល មនករសកសភមមយរេពចេនះែដរិ ល ួ ំ េហយេបេឃញមនឧតមគតណរបៃព   ិត េគករតងរតបអបរខន៏ ់ ់ ំ លួ ឯងឬអកជតខងន ិ េនេពលភមេនះែដរល បែនករសកសនងអបរ៉ ់ ំុ ដ ិ ិ ជននេដមំ ់  េរចនេធតមពកយទននផលមត វ ូ ម ទ ់ ់ ឬតមសរសសករតេនេដយវតអរមត ល តឹ ឹ េផសង ៗ ។ េនរគសពៃថវ ង ករសកសអបរិ ់ ំ បនេឡងដលថកទ ី់ ់ន ១ ៃនវបបធមេយង៌  េដយ មនេរបរបសវធសរសសមយថរតមរតូវផង ី ឹ់ ័ិ ត មី ។ គ∼ ែលបង-កឡី (Jeux-Sport) ជអែងងេហយវ  ជនជតែខរបនបេងតែលបងិ ម ក េរចនែបបេរចនយង  ៉ សរមបលែហករអផសក់ ំ ុ នងបងតខងកយសឹ ហ ់ មបទឲយបនមទលំ ំ អ ែលបងទងេនះេនេពលបចបបនខះកកយេទជកឡសខនំ ៏ ំ ់ច ន ល លុ ី ៗ េដយមនបញលែថមនវវធច ូូ ិ ី សរសទេនបថត មំ  ី ។ ែលបងែដលេយងសមលបនថមនមកយរេហយេនះ គ ូ់ ដចជូ ែលបង ទញរពរតឹ េចលឈងូ ទលអែរង់ វយកនេគលូ ទតស់ ី របដល់ េបកចបបំ ់ គនុ ដបងំ ។ល។ េហយែដលសពៃថេនះ វ ង មនខះែរបកយេទជកឡយងសទសធល ល ុ ធី ៉ ។ · · ·
  • 12. - 9 - ទទទទីីីីពរពរពរពរីីីី ∼ ែផនកសងគមធម៌ (Domaine Social) កលណែផកវបបធមេកតមនសពរគបេឡងេហយន វ៌ ់   ខងសងមធមករតូវែតលតលសគ ូ៌ ៏ ់ តកែតងេឡងជបននែដរ់ ់ ទ បែន៉ុ តេបេមលតមរបវតសរស  ិត ត េយងេឃញថ  កងេពលដបងន ូុ ំ សងមធមែខរកចេរនណសែដរគ ម៌ ៏ ំ ់ ែតេនសមយរតូវធកខនេដយអណចសរងម័ ់ ំល ល គួ េយងក ៏ បតបងេសរែតអស់ ់់ ទ ។ ែមកធងេនះេយងេទបែតសងេឡងវញេនេពលបន   ិ ឯករជយេហយ ដចជូ ៖ ១~ អំពសងគមវធី ីិ (Sociologie) គជែបបបទសកសសរមបពនតយសេងតផងឺ ិ ិ ិ់ ក នងរបតបតផងិ ិ ិត នវគេរមងករខងូ ៖ ក∼ េសដឋកចចិ (Economie) េពលគករែសងរកផលតផលឺ ិវ េដមបផលជនសងម ី ដ ូ គ់ ជតនវេភគរទពយសរមបរទរទងរបេទសិ ូ ់ ់ េបនយយឲយចគធនធនជតមនពធនធន ិ ឺ ិ ីំ ធមជតរហតដលករសបនថម ូ ថ មិ ់ ី ៗេទៀត ។ ខ∼ សងគមកចចិ (Sociale) ករេរៀបចឲយមនរេបៀបេរៀបរយំ នងមិ េធយបយកងនុ អជវកមេផសងី ម ៗ ៃនមនសសកងរបេទសុ នុ រពមទងឲយមនករសខរសលបនទលទលយកងំ ំុ ួ ូ ូ នុ ជវភពផងី ដចជឲយមនមនរពយបលជមូ ទ ងី ឺ មនករទកទងគបនរសល់ ន ួ មនេរគឿង បរេភគិ -ឧបេភគរគបរគន់ ់ ។ល។ គ∼ នេយបយ (Politique) លបចកចកលរគបែបបយងសរមបិ ិ ច ់ ៉ ់េដះរសយបញហ ជតិ នងរះរកផលឹ ិ ទងខងផវចតំ ល តូ ិ -ផវសមរះល ភូ ផលឲយរបេទសជតមនកតយសដ ត់ ិ ិ ិ េដមប ី ឲយរសបនងេសចករតូវករចបចឹ ីដ ំ ់ េដយមនតងជែផនករជកលកសរមបេធឲយបនថំ ់ ់ ់ វ ក ុ ំ េថងទងកងរបេទសក ន ំ ុ ទងកតយសំ ិ ិត ឯេរករបេទស ។ ឃ∼ នតសរសតី ិ (Juridique) ចបបទមបសរមបជលកខណកងកររបតបត់ ់ ់ ័ល ខ ឌ ន តុ ិ ិ ៃន ដេណរជវតឲយបនយតធមរតមរតូវលំ  ិ ឹី ិ ុ ត អ៌ សមរមយជរបេទស ជសញតកងមហសងមមយជ ន គ ួិ ុ ។ ឧ. ចបបរដបបេវណ់ ឋ ី ចបបរពហទណ់ ម ឌ រដធមនញឋ ម ុ ញ ។ល។ ២~ អំពសងគមសមភ រះី (Equipement sociale) េនះជចណចមយំ ុ ួ ខងករផតផងជរបដបរបដគ គ់ ់់ ឬែបបែផនែដលែចកេចញជ ៖ ក∼ របដប់របដេរបរបស់ (Instruments) ដចយងរបដបេរបកងរគួសរូ ន៉ ់  ុ
  • 13. - 10 - មនសពតអវជេដមំ ់  កងកចករបេងនផលមនេរគឿងឧសសហកមជេដមន ច ក មុ ិ  ឬកររកសករ ពរសខភពុ មនឱសថជអទិ សរំ បជយបបនឲយសងម់ ំ ៉ួ គ ជតិ មនសរភពលរគបរគនថ អិ ់ ់ ។ ខ∼ វធីសរសតិ ឬបេចចកេទស (Technique) ជែបបពតហតឲយមនរេបៀប់ ់ ែបបែផន ឬកចករិ ច ឯកេទសពេសសេដយែឡកខងចេណរអមយិ ីំ វ ួ ដចជេរគឿងចរកូ េរគឿងយនជេដមត  ែដលសងមជតននេនបចបបនកលេនះគ ច និ ុ កពងែតរតូវករណសំ ់ុ ។ គ∼ របររកសុី-វជជ ជីវះិ (Métiers) មខងរេដយែឡកៗពគសរមបែចកផលឲយុ នី ់ មនសសរសេនបនរសលទៃទុ ួ់ ី ៗ តមករបនរបសបុិ ់របសខនេដយទទលផលអពមខរបរ់ ំល ួ ុួ ី ទងេនះំ េរពះេបគនមខរបរែចកដលមនសសរគបគេទ ម ុ ុ ន់ ់ គេនពទនមនករសមបណឺ ុំ ់ ៌ូ សបបយែដរ ។ ៣~ អំពសងគមនមមី ិ ណ (Structure sociale) រតងេនះជករែចកនទគ់ ី ន េដយរកុមៗ េដមបកសងជរកុម ី ជពកសមគមមយៗួ ួ សរមបចតករតមកមង់ ់ ំល កសងជតែដលែចកជិ ៖ ក∼ សថ ប័ន (Institutions) ែដលេហថសបនេនះថ ័ គជវធរបរមកមងគឺ ីិ ួ ួ ល នំ ែដល េគេរៀបចឲយមនជអងករទទលមខករគតខំ គ ួ ុ ិ ងវឌឍនធម៌ជនជតរគបវសយូ ិ ់ ័ិ តមករចលូ ចតៃនជនជតមយពកៗិ ិត ួ ួ មយរកុមៗួ ដចជអងករខងសងមកចូ គ គ ចិ វបបធម៌ (មនសមគម) អងករខងនេយបយគ (គណះបកស-រកុម-ចលន) អងករខងេសដកចគ ឋ ចិ (មនសហករណ៍ - រកុមហន៊ុ ) ជេដម ។ ខ∼ វណណវភគិ (Division Sociale) រេបៀបែចកងរសកមនសសេទតមរកុមដ ុិ ញតិ តមមខងរុ តមធនធន ។ល។ ែដលមនសសុ ពកនមយៗួ ួី នយមរបរកតមកររតូវិ ់ អធយរសយ័ ។ បែន៉ុ ត ករចេរនៃនមនសសំ  ុ ែតងមនរេបៀបែរបរបួលកងវណវភគេនះេរចនន ណុ ិ  ែដរ ។ ° ° °
  • 14. របភពៃនអរយធម៌ែខមរ u v េយង ធបយលមកេហយល ់ ់  ែដលសគលំ ់េពញេលញជ «អរយធម៌» មយួ បន េរពះ មនលកណះរគបរគនបញកឲយេឃញថខ ជ់ ់ ់  ៖ ករេចះដងដះេចញមកពជតេនះឹ ុ ី ិ ៗេដយ ខនលួ ឯងចបសរបកដ់ សរមបជេរគឿងសមលនវចេណះវជ់ ់ ំគ ូ ជិ ឬលកណះេសចកចេរនរបសខ ដី ំ ់ ជតិ ។ អរយធមែខរេយងមនរបរងេឡងបនចមងៗ៌ ម ូ ដ ដ  ិ មកជអែងងេហយវ  េបគតតមរបវត ិ ិត- សរសេយងេឃញថត   អរយធមែខរចបេផមមនមក៌ ់ម ដ តងពមនរគសសតវតសេទេទៀតំ ី ិុ ត ។ អរយធមដបងេនះ៌ ំ ូ គជករមងករេចះដងេផសងឺ ឹ ៗមន ភស េភងល ចេរៀងទេនៀមំ ំ ។ល។ របសជនជតេដម់ ិ  គកលសមនឺ ុ ព ធ ឬរដរសឋ ី (Autochtones) ែដលរសេនរសបេលែផនដ់ ់  ី ែខរេយងដចជម ូ គយួ សែរំ ពរ័ ភងន េហយែដលសពៃថពតែមនែតពកេនះ ិវ ង ួ េទជអកន េនេដយៃរពហកដចពសវមនវឌឍនធម់ ំ ៌ូ ុ ូ ែតជនជតទងេនះបនទកេករអរយធមឲយេយងិ ំ ិ៍ ៌ុ ដ េរចនរចមកេហយ ួ ។ បែន៉ុ ដ េរកយេពលែដលកសងបនជរបេឆមេហយូ  អរយធមេយងក៌ ៏ រតូវទទលឥទពលខះួ ធ លិ ៗ អពអរយធមជនជតេផសងំ ៌ី ិ ៗ ែដលធបចលមកអរសយេនកងល ូ ន់ ័ ុ រសកេយងុ  ។ េរពះជធមតម មនសសបរណឬសពៃថុ ុ វ ង សទែតរតូវករបញលបែនមុ ធ ច ថូ ករ េចះដងពេគឹ ី ឯងយងេនះ៉ ដចមនេសចកបញកតេទូ ដ ជី ់ អពរបភពែដលចលមកំ ី ូ ៖ ក∼ របភពឥណឌ អរយធមឥណជអរយធមខ៌ ៌ ំឌ ល ងកល េរពះមនមកកងអណចរកឥណជេរចនសតវតសន ឌុ  មនរគសសករជបនឆងចលកងរបេទសេយងុ ដ ល ូ និ ុ តមរយះរពហណេកណនយម ឌ៍ ិ កលពី សតវតសទី ១ៃនរគសសករជិ ដ េហយបនផសយពសេពញេលរបេទសេយងតងពកលេនះ   ីំ មកដចជូ ភសសរសតំ កឹ លទសសនធិ នងទេនៀមជេរចនិ ំ ែដលកល យេទជទេនៀមំ ទមបសមញរបសអករសកេយងល ញ ន ុ់ ់  េដយេហតពពករពហណទងេនះុ ួ ម ៍ ំ បនេឡងជកសតយ រគងរជយេលទកដ ឹ ី ។ ខ∼ របភពចនិ តមករសេងតក អរយធមចនបនចលមកកនរសកេយងចបពសតវតសទ៌ ់ ់ិ  ី ីូ ុ ៣ ឬទី ៤តម
  • 15. - 12 - រយះពពកអេនរបេវសនជតចនែដលនទនញេចញចលួ ត ូ៍ ំ ំិ ិ ិ េហយខះកមកត ល ៏ ំងទលេនជបី ំ ់ លបនងរសកេយង់ ឹ ុ រពមទងមនរបពនំ ធកនពរងីករគួសរូ េហយបងត ហ ់ ហកហនអរយធមវ វឹ ឺ ៌ ចនតមរយះរកុមញតរបសខនបនចមងិ ិ ិ់ ល ដ ដួ ៗ ជពេសសិ គទេនៀមទមបសរមបរបតបតកងឺ ិ ិំ ់ ់ល ត នុ កររសេនរបចៃថនងជេនឿេផសងៗេរចនេទៀត់ ំ ង ិ ំ ។ គ∼ របភពបសចមរបេទសិ អរយធមេនះ៌ បនហរចលមករសកេយងូ ូ ុ  េនចងសតវតសទុ ី ១៩ ែតមនឥទពលខងធ លិ ំ កណសល ់ េរពះជបមកជមយពកអកមនអណចេធជអណពយបលរបេទសេយង់ ំួ ួ ន វ  ។ េហតេនះុ េទបមនសនះយងរហស ទុ ៉ ័ នឲយេយងេរសយកសជវធមំ ៌  ុ ី សេលៀកបពកំ ំ ់ នងិ ែបបបទសលបះខះិ ល ៗពពកេនះី ួ េហយកនែត ់ រកចេរនេឡងី  ំ រហតសពៃថេនះូ វ ង ។ ឃ∼ របភពេផសង ៗ ែដលេហថរបភពេផសង ៗគេដមកេណតែមកធងខះៃនអរយធមេយងឺ   ំ ៌ល ឆងមកពរសកល ុី ជតខងឬរសកេទសែដលធបបនរបរសយគកលពជននេដមិ ុ ល ន់ ័ ់ី ំ ដចជជតូ ិ ជវ មេឡ៉ មន េសៀម លវ យនជេដមួ  ។ ករឆងចលពពកេនះល ូ ួី េរចនែតជពកយសដំ ី ឬទេនៀមំ បនចដិ បនចកងជវភពសមញដ ន ញួ ុ ី ។ ផលែដលឆងចលមកេនះល ូ ជថរែដលជនជតទងេនះនូ ិ ំ បនេរកបយកផលពេយងេទបបនអរយធមេគរកសែរកលែដរី  ំ ៉ ៌ ់ ។ ដេចះូ ន េយងបញក ជ ់បនថ េទះបជអរយធមកេណតេដមរបសេយងី  ៌ ំ ់ រតូវទទលួ ឥទពលអរយធមពទននេរចនរបធិ ី ី ៌ ភពដចេពលមកេហយូ  មកបែនមផងកមនថ ៏ កេយងេន៏  ែតមនលកណះមយជលកណះជតេយងឥតឲយបតបនេឡយខ ួ ខ ិ  ់ េហយអរយធមននេនះ ៌ រគនែតជរណបសរបេធឲយអរយធមេដមរបសេយង់ ំ ់ ៌ ់វ  រតែតមនឹ រទងរទយលេឡងបេណះ់ អ ុ ណ ៉ ។ េហតេនះេទបេយងទទលសលបនថុ ួ គ  ់ ែខរមនអរយធមមយជករបកដរបសខម ួ ល៌ ់ ់ ួន ពែមនុំ េទប ែតយកែបបតមេគេទ េហយេករសណលអរយធមេដមេនះ ដិ៍ ំ ់ ៌  អករបជសពៃថទទលន ញ វ ង ួ សលរគបគគ ន់ ់ ឱយេឈះថអរយធមអរសម ូ តូ៌ -អសុី (Austro-Asiatiques) ែដលមនកេណតំ  េដម េនេលែដនដនន ី ជេកះ ជេរជយ េនតមសមរទបសហកុ ុ វ៉ ី ិ ែដលផយឆយពទ ងុ ី អរយធមឥណ៌ ឌូ -អរបឺ ៉ុ (Indo-Européennes) ែដលមនកេណតំ  េនឥណឌ នងអរបិ ឺ ៉ុ ។ Ê Ê Ê
  • 16. េគលនិយមៃនអរយធម៌ែខមរ { | កងនុ អរយធមែខរ៌ ម េបេដញេដលសេងតេទជពក ក ួ ជរកុមតមេគលនយមេផសងៗគិ ន េនះ េគអចែចកេចញបនជបនែផកួ ន ឬបនចលនួ ដចតេទូ ៖ ១១១១∼∼∼∼ រពហមនយមរពហមនយមរពហមនយមរពហមនយមិិិិ (Brahmanisme) ២២២២∼∼∼∼ ពុទធនយមពុទធនយមពុទធនយមពុទធនយមិិិិ (Bouddhisme) ៣៣៣៣∼∼∼∼ េខមរនយមេខមរនយមេខមរនយមេខមរនយមិិិិ (Khmérisme) ៤៤៤៤∼∼∼∼ បបបបរេទសនយមរេទសនយមរេទសនយមរេទសនយមិិិិ (Influence étrangère) បនជេគរបបនថ់ អនភពៃនេគលនយមទងេនះុ ិ ំ ជេគលនយមៃនអរយធមិ ៌ េយងបន េរពះកងវបបធមែខរន មុ ៌ បនបងញយងចបសនវករដតជបលយឡេដយហ ូ៉ ់ ់ ំិ ទេនៀមៃនឥទពលទងេនះជំ ំធិ ដរប ដចមនេសចកអធបបយតេទេនះូ ដី ិ ៖ ១∼ រពហមណ៍ នយមិ េគលនយមេនះបនបេងតវបបធមែខរឲយេដកដលិ ក ម ួ៌ េទតមទមបៃនលទរពហណល ធ ម់ ៍ិ ដចូ ជករេចទនងករេដះរសយេផសងិ ៗ កងបញវបបធមន ហុ ៌ នងសងមធមសទសងែតយកិ ឹគ ុ ធ៌ ទេនៀមរពហណមកផស ំបញលជដរបំ ៍ម ចូ ។ មនែតបេណះិ ៉ុ ណ ចលនេនះបនរជបចលកងូ នុ សននចតែខររគបៗដ ត មិ ់ គន តងពសមយែដលែខរេយងនយមរបំ ័ ់ី  ិម អនលទរពហណពសតវតសធ មិ ី៍ ទី ១ ដលទ់ ី ១៤ ៃនរគសសករជិ ដ ។ ២∼ ពុទធនយមិ ពទនយមបនមកផសេវនពរពហណនយមុ ធ ល មិ ី ិ់ ចបតងពសតវតសទ់ ំ ី ី ១៣ ៃនរគសសកិ ត រជ គជេពលែដលែខរបរកឺ ម ដូ រេគរពរបអនពលទរពហណ់ ៍ី ិធ ម មកពទសសនវញុ ធ ិ ។ ឱវទរពះពទបនរជួតរជបចលមកកងសននចតែខរគនសលមកុ ធ ូ ន ដ ត ម ម នុ ិ ់ ់ បណលឲយែខរេយងដ ម  េរជសេរសយកទសសនះរបសរពះពទ  ់ ុ ធ មកេធជករផចេផមកងវបបធមែខរវ ដ ដ ន ម ួ ុ ៌ ។ ដេចះូ ន បញហ រគបែបប់ កងអរយធមនុ ៌ ចលនេនះសអងយកេគលគនតរពះពទំ ំ ិ ុ ធ មកេចទនងេដះរសយិ ទងអសំ ់ ដចជករេជឿកមូ ម-ផល ជេដម ។ ៣∼ េខមរនយមិ េគលនយមទិ ី ៣ េនះ ែបកពមនៗល ុី េដយពបនយកេគលពលទណុ ធំ ី ិ ឬសសន ណេឡយ គជរបឌតតមករណឺ ិ ៍ ែដលេគធបេឃញពតជកែសងកងសងមជតែខរែតល ដ ន គ ម់ ់ ិ ិុ
  • 17. - 14 - មងដ ។ គថឺ េបរសកេទសេយងជបរបទះនងបញអ  ឹ ីុ ួ ហ វ ៗ បញេនះកបនជករផចេផមហ ដ ដ៏ ួ  គនតំ ិ កេកតជបញកងវបបធមនងសងមជតេឡង ឹ ិ ហ ន គុ ៌ ។ ដេចះូ ន បញែដលេកតកងេគលហ ន ុ នយមិ ពមនរេបៀបជអចរយុ ឆំ ិ (Merveilleux) េឡយ គសទសងែតជភពពតែមនែទនែដលឺ ឹ ិុ ធ រសបេទនងេលកយសចះឹ ី ច (Réel) ទ ំងរសងុ ។ ៤∼ បរេទសនយមិ េគលនយមេនះិ សេដដលេគលគនតេផសងំ ់ ំ ិ ៗ ែដលពរសបតមលទរពហណុ ធ មំ ៍ិ សសនរពះពទឬជទេនៀមសទសធរបសែខរែដលធបមនមកុ ធ ុ ធ ម លំ ់ ់ ។ របេទសេយង េទបែត មនេគលនយមេនះេកតេឡងិ   កងរវងនុ ែដលរបេទសែខររតូវធកខនរគរគម ល ល់ ំួ េហយបរេទស នយកេគលំ គនតពរសកេគមកផសយបញលំ ិ ី ុ ចូ ។ បែន៉ុ ដ េគលនយមេនះមនឥទពលខងកិ ិធ ល លំ េរចនណសកងេពលបចបបន ់ ន ច នុ ុ េរពះមនសសទេទកងសកលេលកុ ូ នុ េរចនចលចតេគល ិូ ត នយមែបបេនះិ ។ សពៃថេគេឃញេនសលេគលនយមេនះពសេពញវ ង  ិ់ ដចជខងសជវូ ុ ី - ធម៌ សេលៀកបពកំ ំ ់ សលបះរែរកិ ំ . . . . . . ។ល។ ឥទពលៃនធិ េគលនយមទងបនយងេនះិ ំ ៉ួ បនចលជបកងអរយធមែខរទងមលូ ន ម ូ់ ៌ ំុ នងឹ ដករបេឡះេចញេគលណមយកពបនួ ុ៏ ំ េរពះសពៃថេយងនយមរបថវ ង  ិ ់ ជអរយធមផល៌ ់ទ របសេយង់  េហយរលយចលកងទេនៀមទមបរសេន ូ ន លុ ំ ់ ់ ជអចៃរនយិ ត ៍ េទេហយផង ។ C C C
  • 18. អំពីភសែខមរ r s កកកក∼∼∼∼ េសចកដេផដមេសចកដេផដមេសចកដេផដមេសចកដេផដមីីីី  ពកយ «ភស» កយមកពសរសតល កី ឹំ ែរបថសដំ ី ឬករេពលបេញញច ឬករសែមងដ កយវករឲយយលនយិ ់ ័ ។ ដេចះូ ន មនសសុ ឬ សតទងពងវ ួំ ែតងមនភសរបរសយគជ័ ន ធមតម ដចជមនសសេចះនយយគូ ុ និ ែឆបកកនយក ទ់ ុ សរកែរសកិ ........ ។ ែខមរេយងមន ភសមយរបចជតួ ំ ិ តងពមនរគសសករជេទេទៀតំ ី ិុ ត គេកតមកពពពកអករសកេដមរបសឺ  ី ួ ន ុ  ់ េយងែដលរសេនតមភម ិ់ ូ រសកតចុ ូ -ធំ ដចេដចពគ់ ី ន រហតរបរមគបនជអណចរកូ ួ ួ ន មយួ េនកងកររគបរគងរពះនងនុ ់ លវី -យី ឬ រពះនងនគេសមី ។ ខខខខ∼∼∼∼ អំបូរៃនភសអំបូរៃនភសអំបូរៃនភសអំបូរៃនភស េដយសរេនកងនុ សកលេលកេនះ មនភសេផសងៗ គេរចនេពកន  អករបជបនន ញ របមលគចងរកងកបផតមពកតមរកុមូ ន ួ ដ ួុ ំ ែដលមនលនរបហករបែហលគំ ំ ់ ន គឺ ៖ ១∼ អំបូរឥណឌូ -អឺរ ៉ុប (Indo-Européennes) បនដលភសតនរបសពពកឥណ់ ់ដ ួ ឌី ែដល េចញមកពសរសតី ឹំ ក -បលី នងរបសពកអរបិ ឺ់ ៉ួ ុ ែដលែបកេចញពី ឡតងំ -រកកិ មកជមលូ ដនឋ ។ ២∼ អំបូរេសមទកី ិ (Sémitiques) បនដលភសអរ់ ំ ែដលែបកេចញមកពរគមី ភសននកងភមភគអរន ូុ ិ ប់ ឬភមភគមធយមបពសពៃថេនះូ ូ វ ងិ ៌ ។ ៣∼ អំបូរ អូរសតូ-អសុី (Austro-Asiatique) បនដលភសអកេនភមភគអសខង់ ន ូ ុិ ី តបងូ ឬេនជតខងមហសមរទបសហកិ ុ ុ វ៉ ី ិ ។ អបរេនះំ ូ មនែបកជសខតចេរចនេទៀតគូ  ឺ ៖ – ម៉ េឡយូ-ប៉ូលេណសុី ី (មេឡ៉ -ហលពនវ វី ី ី , ហៃវ ..... ) – មន-ែខមរ (ែខរម ភមូ លវ មន, ...... ) – ៃថ (េសៀម យនួ ចនិ , ...... ) គគគគ∼∼∼∼ លកខណះៃនភសែខមរលកខណះៃនភសែខមរលកខណះៃនភសែខមរលកខណះៃនភសែខមរ ែដលនងរបឹ ់ជភសមយបនួ លះរតែតមនលកណះចបសលសុ ខ ់ ់ ជរបសខន់ លួ េដយែឡកផលខនេយងទ ល់ ួ  ។ ឯវធសេងតពលកណះេដយែឡករបសេយងេនះិ ី ី ក ខ ់ រតូវសកសិ តមែបបេនះ ៖
  • 19. - 16 - ក∼ សូរសរសត (Phonétique) គករបេញញសរសេនៀងឺ ច ូ ំ តមលអនរបសេយងំ ់  ៖ ឧ. KUSALA > កសលុ ។ GANGA > គងគ , គងគ ។ MANGALA > មងលគ ។ បវតឬ ត > របរពតឹ ត ។ ឧទហរណេនះឲយេឃញថ៍  សរសតកំ ក ដឹ ី បលកី ីដ ែដលែខរខមកេរបកងភសខនម ច ន លី  ុ ួ ែខរពបនអនឲយដចេដមម ុ ូំ  េបះបទេទិ គបែបរេទតមទនលសដែខរេទវញឺ ំ ំ ំូ មី ិ ។ ខ∼ រូបសរសត (Morphologie) គរេបៀបផសបឺ ល ដ់ ូររបពកយតមលងូ គិ -វចនះ បរុ ីស-កល ៃនពកយេនះតមបញតៃនេវយយករណញ តិ ៍ ។ រតងេនះកេឃញថ់ ៏  រេបៀបផសបល ដ់ ូររបសពូ ទពី សរសតំ តឹ -បលី មកជែខរមនេគរពតមរបសពេដមរបសេគេឡយម ូ ទិ  ់ េរពះពកយណែដលរបូ េដមេគថមននយដេចះ ័ ូ ន ដលែខរេយងេរបេទជថនយដេចះេទវញ់ ័ម ូ ន  ិ ៖ ឧ. បកសី (អករទរទងសបន ល់ ) > សតសបញវ ល ី ។ កមរុ (េកងទងឡយម ំ ) > េកងរបុសម តមលកណះេដមរបសែខរខ ម ់ ពសខនរតងបររបពកយេទតមលងវចនះុ ដ ូ គំ ំ ់ ់ ូ ិ បរសុ ិ -កល ដចសរសតបលេឡយូ កំ ឹ ី  េបេគចងរបបេភទៃនពកយេនះ ់ ់ េគពបររបេទុ ដ ូំ ូ េគយកពកយេផសង មយេទៀតមកបេពញនយួ ំ ័ ៖ ឧ. រជូកេឈលម , េគញី , . . . . . ។ គ∼ នឃិ ណដ សរសត (Sémantique) គែបបសកសខងរកអតនយរបសពកយឺ ិ ថ ័ ់ ១ មតៗ៉ ់ ដចជរបវតពកយូ តិ (Linguistique) វកយសពទ (Vocabulaire) នរតសរសិ ិុ ត ត (Etymologie) ជេដម ។ ឧ. វទយលយិ ័ (វទយិ =វជិ ជ + អលយ័ =កែនងល ) បននយថជសលជនមធយម័ ់ វជិ ជ មយែបបេទវញួ ិ ។ ឃឃឃឃ∼∼∼∼ េសចកដសននដឋ នេសចកដសននដឋ នេសចកដសននដឋ នេសចកដសននដឋ នី ិី ិី ិី ិ តមករសេងតេនះក នឲយសនដនបនថំ ន ឋិ ភសែខរេយងេកតេឡងមកពអរយធមម    ី ៌ ននចលមករសកេយងឋតេនកងអបរធមយេហថអរយធមូ ុ ន ូ ួ ិ ុ ំ ំ ៌ អរសូ តូ-អសុី (Austro-Asiatique) េហយែបកជអបរតចមយេទៀតេហថ ំ ូ ូ ួ មន-ែខរម ។ លះចេណរមកមនអរយុ ំ ធមឥ៌ ណបញលឌ ចូ ភសសរសតំ កឹ បលមកេទៀតី េយងករបឌតយកតមលនភសគន ិ ី៏ ំ ំ ត (Langue classique) ទងពរេនះបែនមចលំ ី ថ ូ កងភសេយងនុ  ។ បែន៉ុ ត េរចនែតយកែតខងនយ ័ (Signification) កងនុ ែផកនឃណសរសែតបេណះន ដ ត ុ ណិ ៉ ។ ៚
  • 20. អំពីអកសរែខមរ D E ក∼ េសចកដ េផដមី ី អកន របជទងឡយញ ំ បនរសវរជវរកេឃញថ អកសរែដលមនសសេរបកងសកលុ ន ុ េលកេនះ មនេដមកេណតេចញមកពពកមធយមបព ំ ៌ ី ួ ូ គដបងកលពឺ ីំ ូ ៥០០០ឆន ំ មនរគសុ តិ សករជ((((១១១១)))) ជនជតេបរបបនរបឌតជតអកសរិ ឹ ិ ួ េហយជតេហនសបនចមង ិ ី ីវ ុ ល េហយែកែរប សរមួលេទបផសយេទរគបទសទ ិ ី់ មនមកពឥណតមរយះពកអរយះី ិឌ ួ នងេទអរបតមិ ឺ ៉ុ រយះពករកកួ ិ ((((២២២២)))) ។ េគលវធិ ី (Méthode) ៃនអកសរេនះ េគេរបែបបសេយគវធ ីំ ិ (Méthode Synthètique) គមនករផស ំរសះឺ -ពយញនះជ ឲយេកតជពកយ ។ េនេពលដណលគេនះំ ន ជនជតចនកបេងតបនជតអកសរសរមបសគលពកយសដិ ិ ៏ ់ ំ ់ ំក ួ ី ែដរ ែតេគេរបែបប «មេនគតវធិ ីិ » (Méthode Analitique) គរបឌតតអកសរតមរបភពរបសឺ ិ ួ ូ ់ ពកយមយៗែតមងួ ដ ឧ. សរេសរដចរបែកកូ ូ អ េហថ ែកកអ គររបេសះូ ូ េហថេសះ ។ ខ∼ លកខ ណះអកសរែខមរ ជនជតែខរិ ម េយងរបឌតយកលនអកសរតមឥណែផកខងតបង ិ ំ ំ ឌ ន ូ គកងចេណមែបបឺ នុ ំ សេយគវធំ ិ ី ។ បែនអកសរេយង៉ុ ត  ពែមនេនគងរបរងេបះបទអកសរេដមរបសឥណេទុ ូ ឌំ ់់ ិ  គែខរឺ ម េយងយកមកកៃឡបនចមង ិត ដ ៗ ជេរចនេលករហតមកដលែបបសពៃថេនះែដលឆយដច  ូ វ ង ង់ ់ រសឡះពឥណី ឌ ។ តមរបវតតិ េយងេឃញថ  អកសរែខរមនរបរងេឡងម ូ  កលពរគសសតី ិ ដ វតសទី ២ េដយអងេលេហតដចតេទេនះ ុ ូ ៖ កលមនរគសសតវតសុ ដិ រហតមកដលសតវតសទូ ់ ី ១ េយងពទនមនតអកសរេរបរបស ុ ួំ ់ ់ េទ ទនងជកលេនះំ េបេគចងកតសគលអមយ ី់ ់ ំ ់ វ ួ េគេរបែតវធចងចកងចតឬលកេឈ ី ិ ិ ំ ់ន តុ លកថជេរគឿងចណ់ ំ ំម ។ លះមកដលសតវតសទុ ់ ី ៣ (គ.ស. ២២៣) រសបែតមនសលចរក់ ិ ឹ មយរបសរពះបទរសមួ ់ ី រះេនរសកវកញុ ូ ៉ ((((៣៣៣៣)))) េខតញរតងសពៃថែដលកលេនះជដែខរត វ ង ម៉ ី ((((១១១១)))) Cabinet des Poinçons de L’Imp. Nat. de France, modèle XXXI, Hiéroglyphes ((((២២២២)))) J. Fillozat, Linde classique T.I. ((((៣៣៣៣)))) សុំអនេសៀវេភរបវតតពុទធសសនេនរបេទសកមពជិ ុ របស់រពះភកខិ ុ ប៉ ង-ខន់ ផសយពពុទធសសនបណឌ តី ិ ទំព័រ ៤៣-៤៤- ៤៥ ។
  • 21. - 18 - មនសរេសរជអកសរែខរេលថពរផងម ម ទ ី ំ គមយជភសសរសតឺ ឹួ កំ នងមយេទៀតជភសែខរិ ួ ម បរណូ ។ េហយអកសរ ែដលចរកនងថេនះឹ ឹ ម មនរេបៀបេរៀបរយជេរសច ។ គ∼ េសចកដ សននដឋ នី ិ ដេចះូ ន េទបអករសវរជវ ន សនដនបនថន ឋិ ៖ េបមនករេរៀបចលដេចះ ំ អ ូ ន អកសរេនះពុំ ែមនេទបនងេកតេទ ឹ  គពតជេកតតងពសតវតសមនេមះឺ ិ  ីំ ៉ុ ល គកលពសតវតសទឺ ី ី ២េនះឯង ។ ឯពតមនថ៌ អកសរេយងយកលនតមឥណខងតបងេនះ ំ ំ ឌ ូ េដយេហតអករសវរជវុ ន បន យកសលចរកអកសរែខរកលេនះិ ឹ ម េទផមេឃញមនភពទឹ  របហករបែហលគេរចន់ ន  ជ មយអកសរឥណួ ឌ កងសមយរជយរពះបទបលវះន លុ ័ នងចលកយិ ុ កលមនរគសសតវតសុ តិ បនចដិ ((((១១១១)))) ។ ែខរេយងជជតមយមនេទពេកសលយផលខនម ួ ទ ល ិ ់ ួ ឯង េហតេនះេហយបនជេទះបជុ  ី េយងរបឌតយកលនអកសរ ិ ំ ំ ឬ អវី ៗ ជែមកធងវបបធមមកពរបេទសណកេដយ៌ ៏ី េយង ែតងៃឆរចនែបបែផនវជេនះន ជិ ឲយទលែតមនលកណះែបកពេសសសមជ់ ខ ល ិ របសជតេយង់ ិ  ។ ឯរបរងអកសរែដលេយងេរបសពៃថូ វ ង  ជេករៃនអកសរែដលបេងតេឡងតងពេដមបងសដ ក អិ៍ ំ ់ ី  េនះមក េដយមនែកែរបសរមួល អសេវរះ់ ១២ េលកមកេហយ  ។ k k k ((((១១១១)))) សូមអនេសៀវេភភសែខមររបស់េលកេអៀវ-េកស ទំព័រ ៥៥ ។
  • 22. អំពសលបះែខមរ ក∼∼∼∼ េសចកដីេផដម មននងុ ឹ សកសអពសលបះែខរឲយបនចបសលសិ ី ិំ ់ ់ម គរគបបេយងយលពសលបះកងសកលួ នី  ី ិ់ ុ េលកជមនសនុ ិ ។ តមរបវតៃនសលបះរបសជនជតទងឡយេនកងពភពេលកេនះត និ ិ ិ ិ់ ំ ុ អករបជបនន ញ ែចកជរបេភទសរមបឲយបនងយរសលសកសជបរបេភទេផសងៗគ់ ួ និ ី តមែបបបទទនងៃនំ សលបះេនះៗិ គឺ ៖ ១∼ សលបះខងសមផសសិ (Art charnel) –បនដលសលបះបេញញរបភព់ ិ ច ូ -សចឈម់ ៃនមនសសជលអុ ំ ជេគលធំ ដកនឲយមនសេរបេកតេឡងបនឹ ំ ំ    ដចយងសលបះែផកូ ន៉ ិ អរបសពៃថឺ ៉ុ វ ង ៖ ឧ. ឆករបរសកយអរកតល ូ់ ី របេសៀំ ល កពកបទបងេករខសបនចបន់ ំិ ិម ត តួ ែតង កយេដយសេលៀកបពំ ំ កខ់ លី េដមបបេញញសច ី ច ់, . . . . . . ។ល។ ២∼ សលបះខងគំនតិ ិ (Art cérébral) –បនដលបណសលបះែដលនយមភបគនត់ ់ ំដ ជិ ិ ិ េទសលបះិ គយកឧតមគតេធជេគលធឺ ិ ត វ ំ បនេសចកថដី សលបះទមទរឲយមននយេរចនិ ័ កងេនះផងនុ មនរបេធកយវករតមនយអមយំ ័វ វ ួ ីិ ឬរបគនរូ ូំ រូបចមកល ់ មនែបបបទ លតរតដងពបញណមយជេដមី ហ ួ  ។ ឧ. រលកៃដេទេបះផបនយកមកំ ូ ក ឱប ។ ៣∼ សលបះសភវគតិ ិ (Art instinctif) –គជសលបះនយមតមកររបរពតេទឺ ិ ិ ឹ ត ៃន លនំ ំឫកពចរតមនសសរតងៗិ ុ ់ ែតមងដ គថឺ សងែតគនអជសលបះេទឹ ី ិម វ រគនែតបេញញ់ ច ៗ េទបេណះ៉ុ ណ ។ ែបបេនះគដចជសលបះពកែសបកេខសពៃថេនះឺ ិូ ួ ម វ ង ។ េយងេឃញមកេហយ   កងចេណមសលបះទងបរបេភទេនះនុ ំ ំិ ី ែខរេយងសតកងពកទម ថ ន ួ ិ ីុ ២ គពកនយមករគតេធជធឺ ិ ិ ួ វ ំ បននយថ័ េដមបឲយេកតជសលបះនមយៗ ី  ិ ី ួ ែខរេយងម  នយមិ ភបគនតជ ់ ំ ិ នងឲយនយេទកងសលបះទងេនះិ ិ័ ំនុ េបគន ម នយេទ័ េយងពរពមទទល ុ ួំ សលថជសលបះលេឡយគ អ់ ិ  ។
  • 23. - 20 - កងសលបះៃនជតនមយៗន ួុ ិ ិ ី េគសេងតេឃញមនែមកធងសខនក  ំ ់ ៧ យងែដលេហថ៉ សលបះចបងិ គឺ ៖ ១∼ ខងសូរសេមលង (ចេរមៀង-េភងល – Chants-musique); ២∼ ខងកយវករិ (េលនខ -រប ំ – Théâtre-Danse); ៣∼ ខងពកយសំដី (កពយេឃល ង – Poésie); ៤∼ ខងពណ៌ សមបរុ (គនរំ ូ ផតពណ់ ៌ – Peinture); ៥∼ ខងភពទំហំ (សនតយកមថ ម – Architecture) ៦∼ ខងរងេរ (របបនូ ៉ ់-រូបចមកល ់ – Modelage-Sculture); ៧∼ ខងរូបភពឬឆយវចរតិ ិ (របថតូ – ភពយនត) – Photographie-Cinématographie អកសកសបនបញន ជិ កេទៀតថ់ សលបះទងិ ំ ៧ សខេនះេកតេចញមកអពមេនសេញ ីំ ច- តនរបសមនសស់ ុ អរសយេដយេវទនរមណទង័ ៍ ំម ៥ គឺ បញរនយច ទិ ិ (Les cinq sens) កល ណមនសសមនរបរងេហយុ ូ  មនសសែតងេសយអរមណុ ម ៍ េហយខកបេញញនវអរមណ ជ ច ូ ម់ ៍ េនះវញិ បេងតេទជសលបះេផសងក ិ ៗ ។ សលបះសខនិ ំ ់របមកេនះេហថ់ សលបះចបងិ (Arts majeurs) ។ សពៃថេនះវ ង េគបេងតបនជសលបះបនបបនស ំក ទិ ់ (Arts mineurs) េរចនេទៀត ដចជករែតងកយូ ករលអផះំ ទ ករបកជល៉ ់ ុ ។ល។ កងបណសលបះទងន ដុ ិ ំ ៦ ខងេដម ែដលរបខងេល់  ែខរេយងមនមកតងពបរមម ុ ីំ បរណមកេហយុ  េហយមនឥទ ិធពលខងកផសយេពញភមភគសវណភមេយងល ល ូ ុ ណ ូំ ិ ិ  េនះផង ដចជមនជតជតខងខះបនចមងយកលនតមេយងូ ល លិ ិ ំ ំ េទេធជសលបះេគជេដមវ ិ  េរកពី េនះមនភសតងេនកងមជឈដនអកសកសរសវរជវេនទបអរបត ន ឋ ន វ ុុ ុ ិ ី ឺ ៉ ែដលេគសលសលបះគ ់ ិ េយងចបសជងេគេនចងបពេនះ ់ ៌ុ ូ ។ មនែតបេណះិ ៉ុ ណ េសត េយងេឃញជនជតេយងភគ  ិ  េរចនណស ់ ែដលរបកបអជវកមកងរបរែដលជសលបះី ម នុ ិ ដចេយងរបសខមកខងេលូ  ់ មនជងឆកល ់ - ជងទង - ជងគនរំ ូ - ជងសណងំ ់ - កវ ី - អកេរចៀងរន ំ ។ល។ រពមទងំ មនេនសលេករដែណលពបរណកលេរចនែបប់ ិ៍ត ុំ ី  -យង៉ ទករហតដលេយងសពៃថេនះុ ូ វ ង់  ផង ។ ឯសលបះទិ ី ៧ េយងេទបែតចមងែបបពេគមកតកែតងេនេពលថ  ីល ម់ ី ៗ េនះ ។ ‡ ‡ ‡
  • 24. លទធរពហមណ៍ ឬ រពហមណលទធ អរយធមទងឡយែតងេកតែបកេចញមកពលទនងសសន៌ ំ  ី ិ ិធ ។ េហតេនះបនជពពកុ ួ បសមរបេទសខតខពយយមចមងលទសសនអពពកអសយកេទេធជមលដនៃនអរយធមច ល ធ ួ ុ វ ូ ឋិ ិ ិ ី ី ំ ំ ៌ ខលួន ។ អរយធមែខរកែបកេចញពលទសសនេរចនែដរ៌ ៏ម ធី ិ  ដេចះូ ន េយងេលកយកលទ  ិធ រពហណែដលចសបរមបរណម ុ ុ៍ ់ ជងេគ េហយែដលបនចលមកពសេពញកងអរយធម ូ នុ ៌ េយង មកសកសិ ។ របវតតេដមៃនលទធរពហមណ៍របវតតេដមៃនលទធរពហមណ៍របវតតេដមៃនលទធរពហមណ៍របវតតេដមៃនលទធរពហមណ៍ិ ិិ ិិ ិិ ិីីីី ែដលេហថ «លទរពហណធ មិ ៍ » ពែមនគនតេកតពជនមកៗេឡយុ នំ ំ ់ិ  ី  គរបជៃនកបឺ ុំ ួនខតន គមរេផសងពី ៗ នងករមងមតជេនឿេរចនែបបេរចនយងិ ិ  ំ ៉ ែដលអករសកនយមបេងតតៗគេឡងន ុ ក និ  េនកងសងមឥណន គ ឌុ សទែតជេគលគនតុ ធ ំ ិ របគលជេនឿរបសខនេទេលអងេទវះជ់ ់ំ ល គួ  អទេទពិ ។ លទេនះផចេផមេឡងេដយមនសសបរណឆយធ ដ ដ ុ ុ ងិ ួ  រកកណតេពលពបនំ ់ ំុ េដយករេគរពបជេទពតូ មយអងៗួ គ េដយែឡកៗ ពគី ន តមនគមរកុមពកិ ួ កងបណន ដុ អករសកេនរដចរេដចៗន ុ ់ ចបតងពេរចនពនឆមនរគសសករជ់ ំ ់ ំី  ិន ុ ដ ។ េគកតសគលបន់ ំ ់ ថ មនសសមយពកុ ួ ួ មយរកុមកលេនះួ េចះបេងតបទសរតរបកសបងសងអទេទពក ូ ួ ួ ិ េហថ «សតលុ ី» ។ រីឯអទេទពែដលេគរបអនិ ់ ទងេនះំ មនេរចនណស ់ េគេនសលគ ់ នមដលសពៃថេនះខះ់ វ ង ល េហយខះេទៀតកបតបងសបសនយេទកមន ល ូ៏ ់ ៏់ ។ អទេទពកនងលទធរពហមណ៍អទេទពកនងលទធរពហមណ៍អទេទពកនងលទធរពហមណ៍អទេទពកនងលទធរពហមណ៍ិ ិិ ិិ ិិ ិុុុុ អទេទពិ ែដលេគសមលេឈះបនេនះគ ម់ មននទហរែហគតមជេនឿី ូ ន ំ របសពក់ ួ រពហណ៍ េរពះតមពតិ អទេទពទងេនះរគនែតជសវភធមិ ំ ់ ៌ (មនែតនម ) ពែមនជុំ របធមូ ៌ (មនរបពតូ ិ ) េទ ។ ដបងេឡងអករសកនគេគរពបជេទវះេផសងំ ូ ន ុ ន ូ ំ ៗ មន ៖ នមថររទុ វរណអគវយុ ន ុិ ... ែដលជេទពតតណងធមជតំ ម ិ គកឺ ដី - ទកឹ - េភងល - ខយល់ .... ។ ករេគរពេទពតទងំ េនះរគនែតមនជពកយសត់ លុ ី គបទសរតបងសងនងសរេសរឺ ិ ូ ួ ួ គណែតបេណះុ ុ ណ៉ ។ លះមកុ ដលសមយមនគមរេវទ់ ័ ពី េទបេគរបតបតតមេវទេនះរពមទងពធេយជ ិ ិ ិ ីត ំ ៌ ឬ យញបជញ ូ ករ លះបង់ (Sacrifice) កេកតេឡងែដរ៏   ។ ពករពហណបេងតេទពតធមយអងួ ម ក ួ គ៍ ំ ឲយនមថ
  • 25. - 22 - «ឥរនទ ឬ េទយស៌» ែដលមនេទពតតចទងពងខងេលជបរវរូ ួំ  ិ េហយេគន ំគេជឿថន គជឺ ឥរនេនះេហយជអកកសងេលកទ ន េហយរបទនកបនចបបមកដលពក ួ ់ ់ ួ ឫសី ៗ ឲយតមកពកួ រពហណទកជេគលេគរពរបតបតម ុ ត៍ ិ ិ ។ េហតេនះកងេវទរបសពករពហណមនបទសរតុ ន ួ ម ូុ ់ ៍ បងសងលងេលមរពះឥរនះួ ួ ួ ទ នងថយទកេសមដលរពះឥរនះិ ឹវ ទ់ ។ ជដណមករពហណែលងេគរពឥរនះំ ម ទ៍ េដយនគយលថំ ់ន ឥរនះមនរបពនេរចនទ ធ  េចះេសពទកេសមឹ ពគតចបំងបរងបពកអសរុ ក ួ ុំ ិ បេណយឲយអសរយយេសចកសខរបសដ ុ ដ ុី ី ់ មនសសុ ។ េគកនគបេងតេទពតធមយថេទៀតនមថ៏ ំ ំន ក ួ មី «រពហម» េហយឲយរពហរបកបេដយ ម រពហចរយធមម ិ ៌ គមនមនរបពនឺ ិ ធ មនេសពសរិ ុ ។ល។ លះេគុ នគេគរពរបតបតតមំ ន តិ ិ រពហេទម កបនសខសន៏ ុ ត េទបនគ ំ ន េជឿថ រពហសកសទជងឥរនះម ដ ធ ទិ ិ ិ ។ េវលែដលជនជតឥណិ ឌ រតូវែបកបកគជពរពក់ ន ួី េដយសរពកអរយ ័នួ មកតងទំ ី លេនខងដខសំ ់ី ព េហយពករទវដរតេទេនតមដទនបេនះ ួ ិ ់ ំី េគកបែបកឲយមនអទេទព៏ ំ ិ ពរអី ងេទៀតគ គឺ ៖ – រពះឥសូរ ឬ រពះសវះិ សតេនេលភៃកឡសថ និ  ំ ជះេគសននិ ុ ទិ សរមបពកអរយ ័ន់ ួ េគរពបជូ ។ – រពះនរយណ៍ ឬ រពះវសណិ ុ សតេនកណលសមរទថ ដ ុិ ជះនគវសរកិ ុ ិ សរមបពក់ ួ រទវដេគរពិ ។ អទេទពពរអងេរកយេនះិ ី គ ជអេណយផលរបសរពះរពហែបងែចកឲ្ំ ់ ់ទ ម យ គេគនឺ ិ- យយថ ៖ កលេនះរពះរពហចះមកេធតបះម ុ វ ដលេកែបកេញសខង់ ំដ ល កយកេឈទត៏ ់ េភងមកេកៀរេញសល  ។ េឈេនះកតដចសច ូ ់ ់រពះរពហមនរសកឈមពរដណកម ់ ់ី ំ កបេងត៏ ក បនជអងរពះសវះគ ិ នងិ រពះវសិ ណុ េនះេឡង ។ តមេសចកដីសេងតជសរបក ុ អករបជបនសនដន ញ ន ឋិ នថ ជេនឿេនកងលទេនះទងមលំ ន ធ ូុ ិ ំ េកតេឡងពករសនតរបសពករពហណ  ី ម ួ ម់ ៍ គសនតឲយមនេវទឺ ម មនអទេទពិ ឲយមនទណឌ កមម ឲយមនជកបនចបបទកជតណមកួ ់ ំុ េហយែដលកនែតែកែរបបនចមង ិ់ ត ដ ៗ ឲយបនេទ ជអរយធមឥណ៌ ឌ ។ េគលវជជ ៃនលទធរពហមណ៍េគលវជជ ៃនលទធរពហមណ៍េគលវជជ ៃនលទធរពហមណ៍េគលវជជ ៃនលទធរពហមណ៍ិិិិ ិិិិ ករមងចេណះៃនលទរពំ ធិ ហណម ៍ ដបងេឡងេកតពបទំ ូ   ី «សតលុ ី» ែដលពកអកេគរពអួ ន
  • 26. - 23 - ទេទពតចិ ូ ៗ បនតកែតងេឡងជពកយចនៗ់  ួ ។ តមកពករពហណនគរបមលករមងសតួ ម ន ូ ល៍ ំ ុ ី េនះ មកចងរកងតមពកួ នងែតងបែនមជពកយេឃងេហថឹ ថ ល «កវយះ» ឲយមនេឡងជ គមរេហថពី «េវទ» សខនគៃរតេវទំ ់ ឺ ែដលមន ៖ ១∼ ឫេគទ៌វ ឬ ឫកស ំហតិ ជបទសរតេធយញូ វ ញ ។ ២∼ យជេវទ៌ុ ឬ យជសហត៌ ំុ ិ ជរបមនសរមបេរៀបរណបេធយញូ ត ដ វ ញ់ ់  ។ ៣∼ សមេវទ ឬ សមសហតំ ិ ជបទឆនសរតថយទកេសមទ ូ វ ឹ ។ េរកយមកេហថ «ចតេវទុ » គមនេវទទងបេនះនងែថមេវទមយេទៀតេហថឺ ី ិំ ួ «អថរ ៌ េវទ ឬ អថរសហត៌ ំ ិ » ែដលជមនបេណញេខចបសចត ដ ម ី ។ េនសមយចងេរកយៃនលទន័ ុ ធិ ិ- យមេវទ កេកតមនគមរករមងវជមយេឈះ៏  ីព ជ ួ មិ «វទងះគ » ែដលអធបបយពនយលពេវទេដមិ ី់  ទងអសេនះំ ់ បនរគបសព់ វ ។ 9 9 9
  • 27. រពះពុទធសសន កងេពលែដលលទរពហណកពងេចញជជេនឿេរចនែបបន ធ ម ុុ ិ ៍ ំ ំ រហតដលូ ់មនអកខះធញន ល ុ រទនេនះ់ ពទសសនកេកតេឡងេដយសរកររតះរះរបសមនសសេរចននកុ ធ ុ៏ ់ ់  ិ ិ  បនេសចកដី ថពទសសនពែមនេកតេឡងកណលមតអកេឆតលងេទុ ធ ុ ដ ន ងំ   ិ ់ គរគេនះមនអករះគតពចរឺ ិ ិ ិន - ណជេរចនគណស ន ់ បែនរពះពទបនរកេឃញ៉ុ ត ុ ធ  េហថ «រតសដង់ ឹ » ដចជេឃញូ  «អដឋងិកមគគ គ» គផវលឺ ល អូ ៨យងេទកនកររលតទក៉ ់ ំ ់ ុ ខ រតសដង់ ឹ បននយថ័ «រកេឃញ Découverte» នវសភពបរសទូ ុ ធិ កងពទទងឡយន ុ ធុ ិ ំ (Connaissances) ។ គនតរកេឃញំ ិ  េកត ពមនសសី ុ ពែមនជអទេទពបេងតេទុ កំ ិ ។ មននងរតសដងុ ឹ ់ ឹ រពះពទមនមតបតុ ធ ិ មនវងសរតកលដចមនសសធមតូ ូ ុ ម េហយរះរក ិ «កររតសដងសពញតញណ់ ឹ វ ញុ » េនះ ក៏ សរមបជរបេយជនមនសសផងគ់ ៍ ុ ន ។ របវតតពុទធសសនរបវតតពុទធសសនរបវតតពុទធសសនរបវតតពុទធសសនិិិិ រពះពទមននងបនរតសុ ធ ុ ឹ ់ រទងនមថ់ «សទតិ ធ ថ» ជរជបរតៃនរពះបទសេទទនុ ុ ធ នងិ រពះនងសរមហមយិ ិ សតេនកងរតកលសកយះថ ន ូិ ុ នែដនកបលពិ ័សដុ ។ កងកណតរពះនុ ំ ់ ជនយម ុ ២៩ ឆន ំ រពះអងបនេចញសងផសែសងរកសមសេមធញណគ ន វ ម ពួ ិ អសរយះ់ ៦ ឆន ំ េទបបនរតសដង ់ ឹ ។ បនបពរតសេហយទ ់ ់ី  រពះអងបនេទសនេរបៀនរបេដអករសកពទគ ន ុ ី ី មយេទទមយួ ួី អសរយះ់ ៤៥ ឆន ំ បករមជកណតូ ួ ំ ់ ៨០ ឆគតន ំ ់ រពះអងចគ ូលរពះបរនពនិ ិ វ ។ េរកយពទនពនុ ធ វិ ៤ែខេដយមនករេកតមនលកងពទ ិទ ន ុ ធុ ឱវទ សវកទងឡយកេបក័ ំ ៏  េពលរបជពភកសធមវនយេហថុំ ិ ៌ ័ិ «បឋមសងយនគ » េដមបេរៀបចតរមមតរមងឲយមនែផក ី ំ ឹ ់ ន ជកលកគ់ ់ ឺ រពះវនយិ ័ រពះសរតូ នងរពះអភធមិ ិ ម ។ លះចេណរមកុ ំ ១០០ ឆន ំ េដយខចល េគលរបតបតកងពទសសនកនែតរវតេទិ ិត ន ុ ធុ ់ រពះសងឃទងអសជននេនះំ ់ ់ំ កបនរបជគ៏ ុ នំ េធសងយនទវ គ ី ២ េទៀត ។ បនបមកេរកយពទនពនទ ុ ធ វ់ ិ ២៣៤ ឆន ំ មនកររបជសងយនុ គំ ជេលកទ ី ៣ េដមបេផៀងផតធមវនយេនះ ី ទ ទ ់ ៌ ័ិ រពមទងចតមេធយបយផសយរពះពទសសនំ ់ ុ ធ េទរគបទសទផង់ ិ ី ។ លះបនុ ២ ឆបនបមកន ទំ ់ ពទសសនកបនផសយេទដលរសកលងុ ធ ុ ក៏ ់ កមនេធសងយនជេលកទ៏ វ គ  ី ៤ ។ តមក េរកយពទនពនុ ធ វិ ៤៣៣ ឆន ំ េទបមនសងយ គ នជេលកទ ី ៥ ចបេធករកតរតជលយលកណអកសរបនជគមរេឡង់ ់ ៍វ ខ ព ី  េដយេរបអកសរ -
  • 28. - 25 - ភសសហឡះី ។ លះដលពទសសនុ ុ ធ់ ៩៥៦ េទបរពះពទេឃសែរបគមរ ីុ ធ ព ជ មគធភ ស ។ អរសយករេកតមនវបតខះ័  ិិ ត ល កងនុ ឱវទរពះពទយងេនះេហយុ ធ ៉  បនជអករបតបតន តិ ិ មនជេនឿែបកគេទជនកយពរំ ន ិ ី គឺ ៖ ១∼ េថរវទ ឬ ទកខ ណនកយិ ិ ែដលសពៃថេហថវ ង ហនយនី គករេគរពចេពះឺ ំ េគលែដលនិយមតមកររបជរពះេថរះទងឡយចងចុំ ំ ំ េហយចងរកងទកមក ុ ។ ២∼ អចរ ិយវទ ឬ ឧតតរនកយិ សពៃថេហថវ ង មហយន គករនយមេគរពឺ ិ តមពកអចរយួ បនែកសរមួលបែនមបនយខះថ ថ ល ។ ទសសនះៃនទសសនះៃនទសសនះៃនទសសនះៃនពុទធសសនពុទធសសនពុទធសសនពុទធសសន េដមបនងរតសដងជរពះពទនមយ ឹី ឹ ី់ ុ ធ ួ ៗ េពធសតរតូវមនេពធសមរិ ិវ ភ ែដលេកតេឡង  ពករសងបរមទងី ី ំ ១០ េហ «ទសបរមី» ។ កររកេឃញជេដមបផតគបញ ឺ ំ ុ ហ «សខុ » នងិ «ទកុ ខ» របសមនសស់ ុ ែដលមនេឡងេដយសរែត «ជតិ - ជរ - ពយធិ - មរណះ» ។ េដមប ី េចៀសពី «ទកុ ខ» េនះ មនែតអដងិកមគឋ គ គ ែដលមន «សមទដម ឋិ ិ» គឺ ករយលេឃញរតូវ់  េហថ ៖ «ផល» ែដលមនសសបនទទលគុ ួ ឺ េកតមកព ី «កមម» របសខនបនេធ់ ល វួ  ។ បន េសចកថដី កមម: ជអេពំ  (Action) ែដលមនសសរបរពតរគបេពលេវលុ តឹ ់ េហយនឲយេកតជ ំ បចយច័ ជផល (Résultat) ផលមកឲយអករបរពតេនះវញដ ន ត់ ឹ ិ ពែដលខនេនះជេដមុំ  ។ នងិ េនទបផតី ំ ុ មន «សមសម មធី» គករតងចតឲយនងននឺ ិ ឹំ ត ួ ឬ សរងួមចតេដយហតចតិ ត ម ់ ់ ។ អដងិកមគេនះបននយថឋ គ គ ័ ផវដរបេសរែដលមនលូ ៏  ៨ យង៉ សរមបេឆះេទរកករ់ ព សខុ សបង ់ ផតរលតនវទកុ ូ ុ ខ់ គសខបរសទែដលេយងសពៃថឺ ិ ុ ុ ធ វ ង មនងយនងបនយលបនិ ឹ ់ េហថ «នពនិ វ » ។ េគលសកសៃនេគលសកសៃនេគលសកសៃនេគលសកសៃនិិិិ ពុទធសសពុទធសសពុទធសសពុទធសសនននន េគលវជៃនពទសសនិ ជ ុ ធ អរសយេលករសកសពរែបប័  ិ ី គឺ ៖ ១∼ គនថធុរះ គឺជករែសងសកសែបបរទសវ តិ ឹ ី េរៀនអតបទគមរដកថ ពី ី ។ រេបៀបសកសែបបិ េនះសរមបអកមនវយេនេកង់ ន ម័ េទបអនវតបន ុ ត េរពះកបនខតមនអតរជលេរជេហថួ ន ថ «រពះរតយបដក័ ិ » មន ៖ – សុតតនបដកត ិ ឬ រពះសរតូ ជេរឿងរវនទនឬជគតេផសង៉ ិ ិ ៗ ែដលសរមបែណនពទ់ ំ ុ ធ
  • 29. - 26 - បរសទឲយរជះថិ ័ ល មនសទនងដងគណេទសតមគនងធ ុ លិ ឹ ឱវទរពះពទុ ធ ។ វនយបដកិ ័ ិ ឬ រពះវនយិ ័ (Disciplines) ែដលជចបបបញត់ ញ តិ ឬជលកខណសរមបខ ឌ័ ់ កណតតរមមតរមងពទបរសទំ ់ ័ឹ ិ់ ុ ធ ឲយមនរកិតយរកមលអ ។ – អភធមបដកិ ិម ឬ រពះអភធមិ ម (Métaphysique) ជបទពចរណយងលតលនិ ិ៉ ់អ អ ឬវធិ ី រតះរះរកករេដះរសយបញិ ិ ហ ឬពនតយពរបធតដសខមណមយិ ិ ី ូ ុ ុ ុ ួ៏ មនបញេកតសបជហ ល ់ េដម ។ ២∼ វបសសនិ ធុរះ គជករែសងសកសែបបរបតបតចតគករហតទមបចតឺ ិ ិ ិ ិ ឺ ិវ ត ត ល ត់ ់ េហថ េធវ «កមដនម ឋ » មន ៖ – សមថកមដនម ឋ សរមបរងបចតឲយសប់ ំ ់ ់ិ ត ង ។ – វបសសនកមដនិ ម ឋ សរមបេធចតឲយេចះរតះរះ់ វ ត ិ ិ ិ ។ ដេចះពកយេរបៀនរបេដរបសរពះពទូ ន ុ ធ់ សងរសបេទតមឹ េគលវធវទយសរសិ ិី ត (Procédé scientifique) គយកសតបញឺ ិ ញ េធជរបដបឆះវ ល ់ ុ េមលនវធតេផសង ូ ុ ៗ មនរបកនូ ខ ធ ((((១១១១)))) េវទន ខនធ សញខនញ ធ សងរខនជេដមខ ធ  ។ ដេចះនងសគលរទសរបសរពះពទថជូ ន ត ុ ធឹ ឹ ីំ ់ ់ «លទធី» េនះ ពសវសមេសះុ ូំ គរគបបែតទកដកថជួ ុី ់ ទសសនវជិ ជ (Philosophie) ឬ «ពទសសនុ ធ » ែដលបននយថពកយេរបៀនរបេដរបសរពះព័ ់ ុទធ (Doctrine Buddhique) េរពះេហថលទធិ េនះ គមននយថឺ ័ ជេនឿទលទលយណសំ ូ ូំ ់ ដចជលទរពហណូ ធ មិ ៍ ឯេនះ ។ ~ ~ ~ ((((១១១១)))) រូបកខនធរូបកខនធរូបកខនធរូបកខនធ – អនថ រូបុ័ក-ខ័ន មនន័យថ៖ កងរូប, របជុរូបំ ។