1. 1
გაკვეთილი N17
საშინაო დავალების შემოწმება
1. 2Fe2O3 + 3C→ 4Fe + 3CO2
ან Fe2O3 + 3CO → 2Fe + 3CO2
ან Fe2O3 + 3H2 → 2Fe + 3H2O
ან Fe2O3 + 2Al → 2Fe + Al2O3
2ZnO + C → 2Zn + CO2
ან ZnO + CO → Zn + CO2
ან 3ZnO + 2Al → 3Zn + Al2O3
ჯერ 2PbS + 3O2 → 2PbO + 2SO2
შემდეგ PbO + H2 → Pb + H2O
ან PbO + CO → Pb + CO2
ჯერ Cu2(OH)2CO3 → 2CuO + H2O + CO2
შემდეგ CuO + CO → Cu + CO2
ან CuO+ H2→ Cu + H2O
2. 2Li + Cl2 → 2LiCl Ba + Cl2 → BaCl2
4Li + O2 → 2Li2O 2Ba + O2 → 2BaO
2Li + S → Li2S Ba + S → BaS
6Li + N2 → 2Li3N 3Ba + N2 → Ba3N2
3Li + P → Li3P 3Ba + 2P → Ba3P2
2Li + 2C → Li2C2 (Li-C≡C-Li) Ba + 2C → BaC2
C
Ba
C
4Li + Si → Li4Si 2Ba + Si → Ba2Si
2Li + H2 → 2LiH Ba + H2 → BaH2
3. ნაშთია Cu. m(Fe)=5,6გ m(Cu)=4,4გ
4. ω(CuO) = 70,4% ω(Cu) = 29,6%
5.
Zn + 2NaOH Na2ZnO 2 + H2
Na2ZnO 2 + 2HCl 2NaCl + Zn(OH)2
Zn + 2HCl ZnCl2 + H2
ZnCl2 + H2SO4 ZnSO4 + 2HCl
ZnSO4 + 2NaOH Na2SO 4 + Zn(OH) 2
t0
Zn(OH)2 ZnO + H2O
ZnO + H2 Zn + H2O

2. 2
X ტესტის პასუხები:
1. 4 2. 2 3. 4 4. 2 5. 4
6. 1 7. 4 8. 2 9. 1 10. 3
ტუტე მეტალები
ელემენტთა პერიოდული სისტემის I ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის ელემენტებია:
ლითიუმი (Li), ნატრიუმი (Na), კალიუმი (K), რუბიდიუმი (Rb), ცეზიუმი (Cs) და
ფრანციუმი (Fr). ეს ელემენტები ერთვალენტიანი, ძალიან აქტიური მეტალებია. მათ
ატომებს გარე შრეზე 1 ელექტრონი აქვთ (ns1). მათი ოქსიდების ფორმულაა Me2O,
შესაბამისი ჰიდროქსიდები (MeOH) მწვავე ტუტეებია. ამიტომ ამ ელემენტებს ტუტე
მეტალები ქვიათ. მათგან ბუნებაში ყველაზე ხშირად ნატრიუმი და კალიუმი
გვხვდება. ტუტე მეტალების თვისებებს გავეცნობით ნატრიუმის მაგალითზე.
ნატრიუმი
ელემენტი ნატრიუმი მოთავსებულია ელემენტთა პერიოდული სისტემის III
პერიოდის I ჯგუფში. რიგობრივი ნომერია 11. M(Na)=23გ/მოლი. ატომის აღნაგობა
შეიძლება ასე გამოვსახოთ:
K L M
+
+11 2 8 1 1s2 2s2 2p6 3s1 Na - e Na
Na-ის მაღალი აქტიურობის გამო იგი ბუნებაში მხოლოდ ნაერთების სახით
გვხვდება:
NaCl – სუფრის მარილი (ქვამარილი),
NaCl ⋅ KCl – სილვინიტი,
Na2SO4 ⋅ 10H2O – გლაუბერის მარილი – მირაბილიტი და სხვა.

3. 3
მიღება და თვისებები
მეტალური ნატრიუმი მიიღება ნატრიუმის ქლორიდის ან ნატრიუმის
ჰიდროქსიდის ნალღობის ელექტროლიზით:
2NaCl 2Na + Cl2
(kaT o d z e) (ano d z e)
4NaOH 4Na + 2H2O + O2
(kaT o d z e)
(ano d z e)
ნატრიუმი მოვერცხლისფრო თეთრი ფერის მსუბუქი მეტალია. ჰაერზე რეაქციაში
შედის ჟანგბადთან და წყლის ორთქლთან. ამიტომ ინახავენ ნავთში: ნატრიუმი
ნავთზე მძიმეა და მასში იძირება. არ რეაგირებს ნავთის შემადგენელ
ნივთიერებებთან, ამასთანავე იზოლირებულია ჰაერისგან. ნატრიუმი რბილი
მეტალია. ადვილად იჭრება მაკრატლით.
ქიმიური თვისებები
1. ნატრიუმი რეაგირებს არამეტალებთან:
2Na + Cl2 → 2NaCl
2Na + O2 → Na2O2 ნატრიუმის პეროქსიდი (Na-O-O-Na)
2Na + S → Na2S
6Na + N2 → 2Na3N
2Na + H2 → 2NaH
2. ნატრიუმი აქტიურად შედის რეაქციაში წყალთან და მჟავებთან:
2Na + 2HOH → 2NaOH + H2
2Na + 2CH3COOH 2CH3COONa + H2
Zm m
ar Java
ნატრიუმის ოქსიდი Na2O. ეს ნივთიერება შეიძლება მივიღოთ შემდეგი გზით
2Na + Na2O2 → 2Na2O
ან 2Na+ O2 → 2Na2O (დაბალ ტემპერატურაზე)
Na2O ფუძე ოქსიდია. რეაგირებს წყალთან, მჟავურ ოქსიდებთან და მჟავებთან
Na2O + H2O → 2NaOH
Na2O + CO2 → Na2CO3
Na2O + 2HCl → 2NaCl + H2O
Na2O2 – ნატრიუმის პეროქსიდი. წყალთან და ნახშირორჟანგთან ურთიერთქმედე-
ბისას გამოყოფს ჟანგბადს
2Na2O2 + 2H2O → 4NaOH + O2
2Na2O2 + 2CO2 → 2Na2CO3 + O2
(ეს რეაქცია გამოიყენება ჟანგბადის რეგენერაციისთვის წყალქვეშა ნავებში,
აგრეთვე მაიზოლირებელ აირწინაღებში)

4. 4
ნატრიუმის ტუტე _ თეთრი ფერის მყარი ნივთიერებაა. წყალში კარგად იხსნება.
კანზე მოხვედრისას იწვევს დამწვრობას. შეიძლება მივიღოთ შემდეგი გზებით:
1. Na2CO3 + Ca(OH)2 → CaCO3↓ + 2NaOH
2. NaCl-ის წყალხსნარის ელექტროლიზით:
wyal Si gaxsni sas NaCl Na+ + Cl-
0
kaT o d z e (2Na )+ 2H2O +2e H2 + 2OH- + (2Na+)
ano d z e 2Cl- - 2e Cl2
xsnar Si m i Reba
i NaOH
2NaCl + 2H2O H2 + Cl2 + 2NaOH
NaOH მწვავე ტუტეა. რეაგირებს მჟავებთან, მჟავურ ოქსიდებთან, მეტალებთან და
არამეტალებთან
1. ურთიერთქმედებს ყველა მჟავასთან:
NaOH + HCl → NaCl + H2O
2NaOH + H2SO4 → Na2SO4 + 2H2O
2. რეაგირებს ყველა მჟავურ და ამფოტერულ ოქსიდთან:
CO2 + NaOH → NaHCO3
CO2 + 2NaOH → Na2CO3 + H2O
ZnO + 2NaOH → Na2ZnO2 + H2O
3. მოქმედებს ისეთ მარილებთან, რომელთა შესაბამისი მეტალები
უხსნად ჰიდროქსიდებს წარმოქმნიან:
2NaOH + CuSO4 → Na2SO4 + Cu(OH)2↓
3NaOH + Fe(NO3)3 → 3NaNO3 + Fe(OH)3↓
4. მეტალებიდან Be, Al, Ga, Zn, Sn, Pb რეაგირებენ NaOH–თან:
2NaOH + Be → Na2BeO2 + H2
2NaOH + Pb → Na2PbO2 + H2
2NaOH + 2H2O + 2Al → 2NaAlO2 + 3H2
5. რეაგირებს არამეტალებთან :
ქლორთან NaOH-ის ცივი ხსნარის მოქმედებისას მიიღება ნატრიუმის ქლორიდი
და ჰიპოქლორიტი, ხოლო ცხელი ხსნარის შემთხვევაში – ნატრიუმის ქლორიდი
და ქლორატი:
2NaOH + Cl2 → NaCl + NaClO + H2O
t0
6NaOH + 3Cl2 5NaCl + NaClO3 + 3H2O

5. 5
ტუტის ხსნარისა და გოგირდის ფხვნილის დუღილისას წარმოიქმნება
ნატრიუმის სულფიდი და სულფიტი:
0 -2 +4
3S + 6NaOH 2Na2S + Na2SO3 + 3H2O
NaOH-ის ხსნარი რეგირებს სილიციუმთან ნატრიუმის სილიკატისა და
წყალბადის გამოყოფით
Si + H2O + 2NaOH → Na2SiO3 + 2H2
ნატრიუმის მარილებიდან უმნიშვნელოვანესია NaCl. გამოიყენება კვების
მრეწველობაში. აგრეთვე ნატრიუმის ტუტის, ქლორის, ნატრიუმის მარილების
მისაღებად. (ყოველი ადამიანი 1 დღის განმავლობაში დაახლოებით 2გ NaCl-ს
იღებს).
ნატრიუმის ჰიდროკარბონატი, NaHCO3, “სასმელი სოდა” გამოიყენება
ყოფაცხოვრებასა და კვების მრეწველობაში.
ნატრიუმის კარბონატი, Na2CO3 – “სარეცხი სოდა” გამოიყენება ყოფაცხოვრებასა
და ტექნიკაში კერძოდ საპნისა და მინის წარმოებაში.
ნატრიუმისა და კალიუმის ყველა მარილი წყალში ხსნადია. ამ ორი მეტალის
ნაერთები რომ გავარჩიოთ ერთმანეთისგან დავიმახსოვროთ, რომ ნატრიუმის
ნაერთები ალს აძლევენ ყვითელ შეფერილობას, ხოლო კალიუმისა ლურჯ
შეფერილობას.
საშინაო დავალება
1. დაწერეთ NaOH-ის ურთიერთქმედება შემდეგ ნაერთებთან
a) H3PO4 (სამი შესაძლო რეაქცია)
b) HNO3 გ) HBr დ) SO2ე) SO3 ვ) Pb(NO3)2 ზ) HgCl2
თ) Sn ი) Ga
2. 100გ წყალში გახსნეს 40გ Na2O2. რამდენი ლიტრი ჟანგბადი (ნ.პ.) გამოიყოფა და
როგორი იქნება მიღებულ ხსნარში NaOH-ის მასური წილი?
3. რამდენი გრამი NaOH უნდა დაემატოს 50მლ 25%-იან ფოსფორმჟავას ხსნარს
(ρ=1,12) რომ რეაქციის შედეგად მივიღოთ Na2HPO4-ის ხსნარი?
4. რამდენი გრამი Zn შეიძლება გაიხსნას 300მლ 20%-იან (ρ=1,18) ხსნარში და
რამდენი ლიტრი H2 (ნ.პ.) გამოიყოფა ამ დროს?
5. 10გ შენადნობი, რომელშიც ω(Na)=40% ω(K)=60%, გახსნეს წყალში. რამდენი
გრამი NaOH და KOH და რამდენი ლიტრი H2 (ნ.პ.) გამოიყოფა ამ დროს?

6. 6