Hoe voorkomt u dat een asbestbrand uitmondt in een emotioneel en financieel drama? Hoe beheerst u de noodsituatie? Voorbereiding, zorgvuldige communicatie over asbest en feitenkennis leiden de situatie in goede banen en voorkomen een heftig mediacircus. Deze presentatie bespreekt de essentiële aspecten om kalmte, beheersing en vertrouwen te verkrijgen in de eigen organisatie en naar derden en het publiek toe.
Voor nadere informatie, neem vrijblijvend contact op met de auteur: mr.dr. Yvonne Waterman, waterman@watermanlegal.nl of bel 06-819.189.43
2. Een korte blik op de volgende
onderwerpen
1. Het belang van kennis
tijdens het incident: meten is
weten.
2. Het belang van goede
communicatie in de nasleep
3. Welke maatregelen?
4. Goede voorbereiding is het
halve werk.
5. Het schadeverhaal
3. De eerste indruk van een
asbestbrand
Herinneringen aan Kanaleneiland en
Roermond
Gillende sirenes
Rookwolken en hoge vlammen
Stank
Hulpdiensten
Commotie
Paniek
Wat is er aan de hand?
Wat nu?
De emoties worden vooral gevoed door de
zintuigen, niet door het verstand.
Overigens: wat is er mis aan de term
‘asbestbrand’?
4. Wat is het belangrijkste, helemaal in
het begin?
METEN IS WETEN
Dit is belangrijk voor:
de hulpdiensten
de omwonenden
de Gemeente
de GGD
de verzekeraar en OM (denk
aan reconstructie,
schadeclaims, etc.)
Better safe than sorry!
Pas als je weet wat de feiten
zijn, kun je doelgericht en
efficiënt handelen.
5. 1. Waarom is ‘meten is weten’ zo
belangrijk?
De gezondheid van de hulpdiensten is óók
belangrijk! Amerikaans onderzoek: verhoogde
kans op asbestkanker voor brandweer. Meten
leidt tot beter inzicht en betere preventie.
Hoe zit het met de arborisico’s van
bijvoorbeeld politie en
ambulancemedewerkers? En puinruimers?
Vermijden van de herhaling op de ‘slechte
kans’. Voortvarend handelen is van belang
voor de gezondheid; maar overhaast,
ondoordacht en ongeïnformeerd handelen is
ongewenst.
Waar zijn deze foto’s genomen?
6. Waarom is ‘meten is weten’ zo
belangrijk?
Is de gezondheid van de omwonenden in
gevaar gebracht? Volstaat ‘Ramen en
deuren dicht’? Of ontruimen? Wat zijn de
consequenties voor de toekomst?
Nog weinig epidemiologische kennis
beschikbaar over dit soort blootstelling.
Preventieve maatregel nr. 1 bij ernstige of
frequente blootstelling(-en): stop met
roken.
7. Waarom is ‘meten is weten’ zo
belangrijk?
Wat is de rol van de Gemeente? Welke
bevoegdheden? Enkele voorbeelden:
Art. 21 Grondwet: De zorg van de overheid voor
bewoonbaarheid van het land en de
bescherming en verbetering van het leefmilieu.
Art. 22 Grondwet: De overheid treft maatregelen
ter bevordering van de volksgezondheid.
Art. 1 onder c van de Wet publieke
gezondheidszorg (Wpg): de overheid voorkomt
ziektes.
Wet Milieubeheer: eenieder draagt zorg voor
het milieu, de gemeente daarbij inbegrepen.
Woningwet: een zorgplicht voor veiligheid en
gezondheid voor open terrein.
8. Waarom is ‘meten is weten’ zo
belangrijk?
Wat is de rol van de Gemeente? Welke
bevoegdheden? Enkele voorbeelden:
Vrom-inspectie, ‘Plan van aanpak asbestbrand’
(2006): gemeente heeft saneringstaak.
Wateringen: Gemeente maakt budget vrij voor
sanering om haar publieke verantwoordelijkheid
te nemen, die betrekking heeft op de openbare
ruimte.
Extra gezag en coördineren van openbare taken
tijdens een noodtoestand.
Wenselijk: een méér coördinerende rol. Hoe?
Met veel meer voorbereiding.
Kostenbesparing door efficiënt optreden en
contracteren ten behoeve van de burgers.
9. Waarom is ‘meten is weten’ zo
belangrijk?
Leidt de verplichting tot het
verwijderen van asbestdaken
tot verhoogde brandstichting?
De ‘winst’ voor de enkeling is
verwaarloosbaar gering versus
de maatschappelijke kosten.
Sterke ontmoediging gewenst.
Rol voor OM en verzekeraars.
10. Waarom is ‘meten is weten’ zo
belangrijk?
Zonder feitelijke informatie kan de GGD geen
uitspraken doen over de gezondheidsrisico’s, zijn
afgewogen maatregelen niet mogelijk, kan geen
goed beleid worden geformuleerd, etc.
Epidemiologisch relevante data voor de toekomst.
Is het meten van blootstellingswaarden nodig of
zinvol om meteen te kunnen weten of je ziek gaat
worden of niet? NEEN.
Is het zinvol om na een ernstige blootstelling
meteen naar de dokter te gaan voor (preventieve)
behandeling? NEEN.
11. 2. Het belang van goede
communicatie in de nasleep
Asbest = emotie, vooral onzekerheid leidt tot angst.
Angst leidt tot onrust; onrust tot media,
schadeclaims, etc. Een calamiteit beheersen begint
bij het beheersen van de emoties.
Beheersen begint door de onzekerheid zo vroeg
mogelijk weg te nemen. Begin daar onmiddellijk
mee (‘wat is asbest’), maar wees voorzichtig voor
juridisch voorbarige consequenties.
Bied frequent begrijpelijke informatie aan,
afgestemd op de ontvanger. Bereid de typische
vragen en antwoorden goed voor. ‘Wat gaat er nu
gebeuren?’
Kies de terminologie zorgvuldig en consistent.
Gebruik bijvoorbeeld niet ‘incident’ en ‘calamiteit’
door elkaar heen.
12. Het belang van goede communicatie
in de nasleep
Train de woordvoerder en diens back-up: óók wat
juridische aspecten betreft. Vermijd bijvoorbeeld
termen als ‘verantwoordelijkheid’ en
‘aansprakelijkheid’ totdat de jurist daar een oordeel
over heeft gegeven.
Leg uit waarom voor de saneerders een wit pak
dragen en de bewoners niet.
Probeer onafhankelijke, neutrale bronnen van
informatie te benutten, zoals de GGD.
Wees (redelijk) transparant: informatie achterhouden
wekt achterdocht.
Geloofwaardigheid en vertrouwen komen te voet en
gaan te paard. Geef consistente informatie: liefst
één woordvoerder. Communiceren is een vak.
13. Het belang van goede communicatie
in de nasleep
Communicatie verbetert het vertrouwen en de
efficiëntie van samenwerking tussen alle betrokken
partijen.
Communiceren gaat twee kanten op: luisteren hoort er
ook bij. Dan ontstaat vertrouwen. Vertrouwen geeft een
krachtige samenwerking.
Doe geen uitspraken buiten het eigen
vakgebied/functie. Laat met name uitspraken over
gezondheidskwesties aan artsen over!
Benut alle media. Houd rekening dat niet alle
leeftijdsgroepen dezelfde media benutten. Denk ook
aan opties als persoonlijk bezoek, een
wijkbijeenkomst, een infoloket, spreekuur, affiches,
14. Het belang van goede communicatie
in de nasleep
Het contact met de pers; enkel tips.
• Pas na overleg met de jurist.
• Bereid de boodschap zorgvuldig voor en houdt deze
kernachtig. Oefen soundbites en citaten.
• Oefen ook wat je níet gaat zeggen (dat is veel moeilijker).
• Geef het interview aan het begin van de dag en spreek
een inzage- en correctierecht af.
• Bereid persberichten voor.
• Geef bewoners inzage in voor hen relevante
asbestinventarisatierapporten, maar geef die bij voorkeur
niet uit handen. Herhaal zo vaak als nodig.
• Goedkoop is duurkoop! Dit is geen post om op te
besparen.
15. 3. Welke onmiddellijke
maatregelen?
Nogmaals: eerst meten en weten
Voor de bewoners: denk aan ramen en deuren sluiten; ruim
afstand houden; beperking verkeer; tot evacuatie.
Voor de overheid: variërend van lokale radiozender tot
straten afzetten; noodverordening, etc. Houd de maatregelen
proportioneel tot het risico. Evacuatie geeft bijzonder veel
onrust, emotionele impact en kosten – is dat het waard ten
opzichte van de grootte van de kans op asbestkanker?
De overheid heeft de bevoegdheid om asbest te saneren in
de openbare ruimte. Ook kan sanering in privéwoningen en -
tuinen met bestuursdwang worden afgedwongen. Vgl. art. 1a
Woningwet, art. 7b lid 2 onder c van de Woningwet of via art.
125 Gemeentewet jo. art. 5:21 en volgenden van de ABW
(vgl. ABRvS 18 juli 2000, AB 2001, 30) en wellicht zelfs art.
173 Gemeentewet.
Consulteer en betrek de GGD om gezondheidsrisico’s in te
schatten en met de bewoners te communiceren.
Wees praktisch: ga eerst
voortvarend saneren en
spaar het gekissebis voor
later. Gezondheid komt
eerst.
16. Welke onmiddellijke
maatregelen?
Probeer de sanering overkoepelend op te lossen.
Een gezamenlijke of gecoördineerde aanpak is veel
effectiever dan ieder voor zich. Denk ook aan
afstemming met Arbodienst en ISZW, indien nodig.
Bezint eer gij begint. Afspraken zijn er om na te
komen.
Informeer verzekeraars.
Evalueer vroegtijdig.
Houd helder wie waarvoor bestuurlijk
verantwoordelijk is en wat aanstuurt; verwar
brandbestrijding niet met sanering.
Aanbeveling: financiële regeling voor bewoners die
door asbestbrand getroffen zijn.
17. 4. Goede voorbereiding
Alle stakeholders kunnen met elkaar
samenwerken en taken verdelen. Idem
communicatie, preventie, bewustwording,
etc. Dit kan nog veel beter!
Maak protocollen, evalueer en actualiseer
die frequent.
Behoefte aan landelijke modellen. Het is
niet nodig voor iedere gemeente,
woningcorporatie, brandweerteam etc. om
het wiel uit te vinden.
18. 5. Het schadeverhaal
Asbestkankers duren circa 15-65 jaar om
te ontwikkelen; gemiddeld circa 37 jaar.
Daarvoor weet niemand of hij een
asbestkanker krijgt of niet. Jongeren meer
kans dan volwassenen.
Typische asbestkankers betreffen
mesothelioom, longkanker, keelkanker,
strottenhoofd, maag- en darmkanker.
Steeds meer medische verbanden.
Niet roken beperkt de kans op ziekte
(longkanker) aanmerkelijk.
Kan schade verhaald worden op de
brandstichter? In principe wel, maar is hij
voldoende verzekerd? Ook hier is een
overkoepelende aanpak aan te bevelen.
Een landelijke asbestcalamiteitenpot?
19. Het schadeverhaal
Smartengeld voor
asbestblootstelling is nog
onbekend. ‘Angstschade’.
‘Ik heb sinds de asbestbrand van
gisteren een nare hoest. Mijn hond
ook. Kan ik meteen claimen?’
Neen.
‘De saneringskosten zijn
onbetaalbaar en het is mijn schuld
toch niet. Waar kan ik terecht?’ De
dader? De overheid?
‘Wat kan ik doen om mijn rechten
te beschermen?’ Feiten
20. Het schadeverhaal
Zijn er asbestslachtoffers van
asbestbranden in Nederland
bekend?
In Manhattan wel (WTC/Twin
Towers). In Nederland nog niet
(statistisch).
Kan het ook hier? Ja, afhankelijk
van factoren als frequentie, ernst
en duur van blootstelling, leeftijd,
roken, etc.
21. In Europa is honderd miljoen ton asbest verwerkt: de helft van de
wereldproductie.
Hoeveel asbest zit er eigenlijk in onze Nederlandse torenflats en
kantoorgebouwen?
Tot slot: stof om over na te denken…
Marcy Borders, de ‘Dust Lady’, overleden op 42-jarige leeftijd aan diverse kankers als gevolg van blootstelling aan vele stoffen tijdens de 9/11 brand.
