Presentaties / sheets tijdens 'Innoveren is kansen zien' van Rabobank Horst Venray op 11 februari 2014: * Introductie door Michiel van Megen, manager Private Banking Rabobank Horst Venray * Presentatie 'Visie 2014' door Hans Stegeman, hoofd Internationaal Onderzoek Rabobank * Presentatie 'Innovatiekracht' door Prof. dr. Jeff Gaspersz is samengevat in een aantal sheets (hoofdstuk uit zijn boek) * Brainwrite met alle ideeën is gerubriceerd en weergegeven in een aantal sheets * Afsluiting door Cris van Arkelen, directeur Bedrijven Rabobank Horst Venray

1. ‘Innoveren is kansen zien’
Kennis moet je delen
Venray – 11 februari 2014

2. Kennis app
Beleggen app
Mobiel Bankieren app

3. Inschrijven: www.rabobank.nl/innovatieprijs

4. Visie 2014
Samen sterker
Hans Stegeman – 11 februari 2014

5. Visie 2014
Wankel perspectief
Hans Stegeman – 11 februari 2014

6. The worldwide wobble

7. Inhoud
Nederland
Van recessie naar herstel
Blik op de wereld
Groei ontwikkelde wereld biedt meer steun
Risico
Euro, tapering, deflatie
Na 2014
Innovatie, groei en irrelevantie ervan

8. Nederland
Van recessie naar herstel

9. Nederlandse economie
Een van de rijkste landen ter wereld!
1000 $PPP
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
%
Qatar
Luxemburg
Singapore
Noorwegen
VS
Zwitserland
Frankrijk
Spanje en Italië
BBP per capita PPP
@raboeconomie
Rusland
Brazilië
China
% wereldbevolking
India
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
% mondiaal BBP

10. Nederlandse economie
Een historische crisis
125
index
120
Index waarbij t=0 is hoogtepunt reële
economische activiteit voor recessie
115
index
recessie jaren tachtig
125
120
115
110
110
105
105
100
100
95
Grote Depressie
90
Lange stagnatie
95
90
85
85
-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1930=100
@raboeconomie
2008=100
1980=100

11. Nederland
Optimisme

12. Nederland
De context
114
112
110
108
106
104
102
100
98
96
94
92
90
Grote
Recessie
index
Lange
Recessie
Nederlands BBP-volume, seizoensgecorrigeerd,
werkelijke ontwikkeling en Rabobank voorspelling
04
Bron: CBS, Rabobank
05 06 07
BBP k-o-k
08
09
10 11 12 13 14
BBP index 04K1=100
9.5
8.5
7.5
6.5
5.5
4.5
3.5
%
2.5
1.5
0.5
-0.5
-1.5
-2.5

13. Nederland
Balansrecessie
3,500
Vermogen vast in huizen
en pensioenfondsen
Zeer hoog netto
vermogen
Overig
3,000
2,500
2,000
Beleggingen
Contanten en
bankrekeningen
Pensioenreserves
Netto
vermogen
1,500
1,000
500
Woningwaarde
Hypotheekleningen
0
Bezittingen
Bron: CBS
Schulden

14. Nederland
Schuldafbouw?
%-BBP
%-BBP
140
140
NL
130
120
130
120
Kredietverlening aan huishoudens
als percentage van het BBP
110
VK
100
110
100
90
90
80
VS
70
80
70
60
60
50
50
40
40
91
93
95
VS
Bron: Reuters EcoWin
97
99
01
VK
03
05
07
09
Nederland
11

15. Nederland
Hoe gaan we groeien?
Bron: Reuters EcoWin

16. Nederland
Lichtpuntjes (1)
Sentiment verbetert
70
Bezettingsgraad neemt toe
index
index
PMI maakindustrie, 3-maands gemiddelde
70
65
65
60
60
55
55
50
45
40
40
35
30
%
Bezettingsgraad Nederlandse maakindustrie,
totaal en naar type product
90
35
30
%
50
45
90
03
04
05
Duitsland
06
VK
Bron: Reuters EcoWin
07
08
VS
09
10
11
Frankrijk
12
13
Nederland
85
85
80
80
75
75
70
70
65
65
99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13
Totaal
Consumentengoederen
Intermediaire goederen
Kapitaalgoederen

17. Nederland
Lichtpuntjes (2)
Stabilisatie woningmarkt
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
-2
x 1000
Aantal verkochte bestaande woningen,
eigen seizoenscorrectie, 3-maands gemiddelde
Prijsindex bestaande koopwoningen,
mutatie 3-maands gemiddelde t.o.v de voorgaande drie maanden
03
04
05 06 07 08
Prijsontwikkeling
Bron: Reuters EcoWin
09
10
11 12 13
Overdrachten
Werkloosheid maakt pas op de plaats
18
16
14
12
10
8
%
6
4
2
0
-2
-4

18. Nederland
Lichtpuntjes (3)
Betere dekkingsgraad
pensioenfondsen
Bron: Reuters EcoWin
Einde van aanvullende bezuinigingen?

19. Nederlands
Voor échte groei naar het buitenland
En dat kunnen we goed…
…alleen niet te ver
@raboeconomie

20. Nederland
De 25 grootste economieën
Bron: Reuters EcoWin

21. Nederland
De 25 grootste NL exportmarkten
Bron: Reuters EcoWin

22. Internationale omgeving
Aarzelend herstel

23. Blik op de wereld
Hogere groei wereldeconomie
6
%
%
Opkomende
markten
5
6
5
4
4
3
3
2
2
1
1
0
0
-1
Ontwikkelde
wereld
-2
-1
-2
95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14
Bron: IMF, Rabobank

24. Blik op de wereld
Eindelijk blijvend optimisme?
Bron: IMF, Rabobank

25. Blik op de wereld
Wereldgroei uit opkomende wereld
22
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
%
%
gemiddelde 2004-2013
groei mondiaal reëel BBP: 3,8%
% van de wereldeconomie (l)
Bron: Reuters EcoWin
1.2
1.0
0.8
0.6
0.4
0.2
0.0
Bijdrage aan mondiale BBP-groei (r)

26. Internationale omgeving
…of terugkeer naar normaal?
@raboeconomie

27. Blik op de wereld
CIURB
12
%
%
1.2
gemiddelde 2004-2013
10
1.0
8
0.8
6
0.6
4
0.4
2
0.2
0
0.0
Reële BBP-groei (l)
Bron: Reuters EcoWin
Bijdrage aan mondiale BBP-groei (r)

28. Internationale omgeving
Op wie moeten we letten?
@raboeconomie

29. Risico’s
Euro, financiële markten, deflatie

30. Risico’s
Waarom alles toch anders kan uitpakken…
• Risico’s
1.
Eurozone
2.
Financiële markten
3. Schuld-deflatie scenario
@raboeconomie

31. Risico’s
Eurozone
• Positief: een begin van een
aarzelend herstel.
• Risico’s:
• Uiteindelijke oplossing: Eurozone als
som der delen
 Werkloosheid
 Nieuwe ronde bezuinigingen
 Lukt het om de bankenunie
van de grond te krijgen
 Combinatie van financiële
marktenonrust en Europese
besluiteloosheid
@raboeconomie

32. Risico’s
De financiële terugtocht
@raboeconomie

33. Risico’s: Financiële markten
Tapering
Vermindering liquiditeit kan
blijvend effect hebben op
emerging markets.
Tapering en opkomende markten
Effecten op eurozone
vooralsnog ongewis:
Op dit moment nog vooral safe haven
Kan, gaat en moet ECB uiteindelijk
tegenwicht bieden om rente in eurozone
laag te houden
Wat wordt het effect op wisselkoers en
inflatie van EM-stress: deflatie?
@raboeconomie

34. Risico’s: Schulddeflatie
Japanachtig scenario nog niet uitgesloten
Ongekend lage beleidsrentes… …bij hoge schulden.
Een risicovol scenario als effectieve vraag en inflatie laag blijft
@raboeconomie

35. Conclusies
Mondiale economie
•
•
De wereld verandert: hogere groei ontwikkelde wereld, lagere groei opkomende economieën
Beleidsonzekerheden zijn een groot risico
Eurozone
•
•
(Voorzichtige) groei lijkt zich door te zetten
Nog een lange weg te gaan om gevolgen van de crisis op te lossen
Nederland
•
•
Van recessie naar stagnatie
Binnenlandse problemen verhinderen een snel herstel van de Nederlandse economie
Kansen & risico’s
•
•
Altijd risico’s, maar kleiner dan in afgelopen jaren
Positieve verrassingen ook mogelijk: vertrouwen, technologie

36. Na 2014
Innovatie, groei en de irrelevantie ervan
Doormodderen of doorpakken?

37. Na 2014
Groeiperspectieven voor VS en Eurozone
VS: nagenoeg ‘back to normal’
Bron: EC, Rabobank
Eurozone: Blijft achter
Bron: EC, Rabobank
@raboeconomie

38. Na 2014
….maar dat hoeft niet slecht te zijn
Bron: Kurzweil AI
@raboeconomie

39. Na 2014
Banen verdwijnen
Bron: The Economist
@raboeconomie

40. Na 2014
Welke banen verdwijnen?
Kans verdwijnen baan als gevolg van ICT
Welzijnswerkers
Tandartsen
Psychologen
Atletiektrainers
Kinderopvangmedewerkers
Geestelijken
Mode ontwerpers
Fotografen
Redacteuren
Brandweermannen
Privé detective
Acteurs
Economen
Piloten
Machinisten
Typisten
Makelaars
Winkelbedienden
Accountants
Telemarketeers
Bron: The Economist
@raboeconomie
0.0003
0.0004
0.0004
0.0007
0.007
0.008
0.021
0.021
0.06
0.17
0.31
0.37
0.43
0.55
0.65
0.81
0.86
0.92
0.94
0.99

41. Na 2014
Economische groei beperkt begrip
Maar wellicht minder
belangrijk
Een vrij recent begrip
%
%
0,00025
0,00025
0,0002
0,0002
0,00015
0,00015
0,0001
0,0001
0,00005
0,00005
0
1680 1730 1780 1830 1880 1930 1980
0
index, 2008=100
index, 2008=100
105
103
101
99
97
95
93
91
89
87
85
105
103
101
99
97
95
93
91
89
87
85
00
02
04
06
08
10
12
kwaliteit van leven nu
prosperity
growth
Bron: The Economist
economic growth
happiness
kwaliteit van leven later
duurzame ontwikkeling
BBP per capita
@raboeconomie

42. Na 2014
Economie is meer dan economische groei
% mutatie
4
Verandering BBP per capita en kwaliteit
van leven, inclusief bijdragen
% mutatie
4
2
2
0
0
-2
-2
-4
-4
00 01 02 03 04 Ec. Risico's 07 08 09 10 11 12
05 06
Gezondheid
Levensstandaard
Scholing
Persoonlijke activiteiten
Kwaliteit bestuur
Participatie
Milieu en leefomgeving
Persoonlijke risico's
kwaliteit van leven nu
BBP per capita
@raboeconomie

43. Na 2014
De komende vijf tot tien jaar: groeidilemma
• Lagere economische groei:
• Schuldafbouw
• Demografie
• Natuurlijke hulpbronnen
• Veel innovatie en vooruitgang, maar minder
economische groei
• Is dat erg?
• Economische groei is beperkt begrip
• Het gaat om veel meer: ecologische en sociale
aspecten
• Dynamiek in economisch systeem
• Maar
• Betekent wel grote uitdaging voor
gezinnen, bedrijven, overheden en politiek
systeem in een model dat op groei gebaseerd is
@raboeconomie

44. Conclusies
Internationaal
•
•
•
•
Aarzelend mondiaal herstel
Structurele groei uit het Oosten
Stabilisatie Westerse economieën
Nog steeds risico’s  wankel perspectief
Nederlandse economie
•
•
•
Groeiperspectief voor volgen jaar wat beter: aarzelend herstel
Schuldafbouw kost tijd
Voor groei naar buitenland kijken
Vooruitzichten
•
•
•
Uitgaan van een langere periode van lagere groei
Waarbij het groeibegrip aanpassing behoeft
En welzijn en welvaart nog steeds toeneemt

45. Bedankt voor uw aandacht
economie.rabobank.com
@hanswstegeman / @raboeconomie
45

46. Dit artikel is een hoofdstuk uit het boek:
Jeff Gaspersz: Dagelijks
Innoveren, praktische adviezen voor een
kansgerichte organisatie, uitgeverij Idea
Seeding Books, september 2013 (te koop
als boek of eBook via
www.boekenbestellen.nl)
Innovatiekracht
Samen sterker
Prof. dr. Jeff Gaspersz – 11 februari 2014

47. Versterk het kansgericht denken
Prof. dr. Jeff Gaspersz
Van Winston Churchill is de fameuze uitspraak: De pessimist ziet problemen in elke
kans. De optimist ziet kansen in elk probleem. Welke directeur zou niet willen dat
medewerkers niet denken in problemen maar in kansen. Die wijze van denken is niet
alleen vruchtbaar in ons werk maar in het gehele leven. Organisaties waar mensen
kansgericht kunnen denken verzekeren zich van dagelijkse innovatiekracht. Echter, hoe
stimuleer je kansgerichtheid?
De kunst van het kijken
Paul Cézanne was een bijzonder mens. Hij was een invloedrijke Franse postimpressionistische schilder. Cézanne had een geliefd thema voor zijn schilderijen: de SaintVictoireberg, dicht bij zijn huis in Aix-en-Provence. Hij heeft deze berg wel zestig
keer geschilderd. Iemand vroeg hem eens of het niet saai was om maar steeds
hetzelfde object te schilderen. Cézanne gaf aan dat het helemaal niet saai was: ‘‘Als
ik het doek maar wat verplaats, levert dat al een geheel nieuw landschap op.”
Cézanne slaagde er dus in steeds op een andere manier naar het vertrouwde te
kijken. Daarmee ontdekte hij steeds weer nieuwe kansen voor een unieke creatie.

48. Versterk het kansgericht denken
Prof. dr. Jeff Gaspersz
Als professionals kunnen we veel leren van kunstenaars als Cézanne of Monet, die
meesters waren in het vinden van nieuwe kansrijke perspectieven. Zij wisten te
ontsnappen aan een eenzijdige blik op de wereld. Die kijkverstarring treedt meestal
op, doordat we, door ervaring, het idee hebben die wereld wel te kennen.
Het risico van ervaring
Ervaring is een van de meest begeerde eigenschappen voor een professional.
Ervaring staat voor: “Ik heb dit al zo vaak meegemaakt. Laat het maar aan mij over.
Ik beheers mijn vak. Ik weet hoe je hiernaar moet kijken.” Met de ervaring komt voor
de professional waardering, beloning en vertrouwen.
Wat we vaak niet beseffen is dat ervaring ook een gevaarlijke keerzijde kan hebben.
Door onze ervaring kunnen we op een eenzijdige manier gaan kijken. We hebben
een situatie snel door, kunnen het probleem identificeren en hebben de vertrouwde
oplossing al klaarliggen. Daar is niets op tegen. Maar kunnen we effectievere
oplossingen bedenken als we meer onbevangen door ervaring leren kijken? Beperkt
een eenzijdige kijk het zien van nieuwe kansen?

49. Versterk het kansgericht denken
Prof. dr. Jeff Gaspersz
De Zwitserse horlogemakers worden er niet graag aan herinnerd dat zij eind jaren
zestig de innovatiekans van de nota bene Zwitserse vinding van het elektronisch
aangedreven uurwerk niet zagen. Een onderzoeksinstituut uit Neuchâtel toonde vol
trots deze vinding op het World Watch Congres. Geen van de Zwitserse horlogefabrikanten ontdekte hierin de kans, omdat het niet paste in hun wijze van kijken
naar een horloge. Een horloge was voor hen een staaltje van mechanische
aangedreven precisie. Daar heeft de klant immers behoefte aan, anders hadden de
Zwitsers niet zo’n groot marktaandeel.
De onbekende Japanse fabrikant Seiko had nog weinig last van deze eenzijdige kijk
en men zag meteen de kans. De Zwitserse horloge-industrie werd in de jaren
daaropvolgend een zware slag toegebracht, wat leidde tot een drastische vermindering van het marktaandeel en tot het ontslag van 50.000 van de 62.000 horlogemakers. De directe oorzaak lag in wat we ervaringsverblinding kunnen noemen. De
ervaring verstart je kijken en de kansen gaan aan je voorbij. Ervaring en vernieuwing
kunnen daarom op gespannen voet staan.

50. Versterk het kansgericht denken
Prof. dr. Jeff Gaspersz
Kan het zijn dat ook sommige professionals door een eenzijdige wijze van kijken
naar hun taken vernieuwingskansen missen? Kunnen ook zij door hun eigen ervaring
blind zijn voor de nieuwe kansen?
Anders kijken
De Franse schrijver Marcel Proust heeft ooit gezegd dat het werkelijke reizen niet
bestaat uit het zien van nieuwe landschappen, maar uit het krijgen van nieuwe ogen.
Het zoeken naar “nieuwe ogen” is een van de boeiendste en meest opwindende
zoektochten voor een professional. Het zoeken is dus naar kansrijke nieuwe
perspectieven die een “kijkdoorbraak” kunnen opleveren. Hier volgen een aantal tips
die uzelf kunt uitvoeren of aan anderen kunt aanbevelen.

51. Versterk het kansgericht denken
Prof. dr. Jeff Gaspersz
1. Kijk naar uw kijken
Het loont om regelmatig uw eigen specifieke manier van kijken te onderzoeken.
Hierdoor wordt u zich meer bewust van de kansen of beperkingen van uw zienswijze.
Mogelijke vragen zijn:
• Wie heeft mijn wijze van kijken sterk beïnvloed?
• Heeft hoe ik momenteel naar mijn taak kijk, te maken met de cultuur in de
organisatie, mijn vooropleiding, mijn loopbaanfase, mijn leeftijd, mijn sekse?
• Kan ik ook anders kijken naar mijn organisatie, de werkprocessen, de waarde die ik
lever aan de organisatie, de waarde die we leveren aan klanten?
• Hoe wordt de wijze waarop ik naar dit probleem kijk, beïnvloed door de informatie
die ik hierover heb?
• Wat zijn mijn aannames over deze verandering en hoe beïnvloedt dat mijn beeld
van het veranderingsproces? Heeft hoe ik er momenteel naar kijk te maken met mijn
waarden?
• Zou ik drie jaar geleden hier ook zo naar hebben gekeken? Hoe ben ik eigenlijk
veranderd in hoe ik de dingen zie in deze organisatie?

52. Versterk het kansgericht denken
Prof. dr. Jeff Gaspersz
• Ben ik op dit terrein het perspectief van anderen aan het overnemen? Wat is
eigenlijk mijn eigen unieke kijk op de problematiek?
• Maakt mijn invalshoek dit probleem groter of kleiner dan het in werkelijkheid is?
• Waar kan ik heen of met wie kan ik praten om een andere blik hierop te krijgen?
• Zou het mij moeite kosten om een andere blik hierop te krijgen? Durf ik in deze
organisatie voor mijn andere wijze van kijken uit te komen?
• Wat zou een geheel nieuwe wijze van kijken mij opleveren? Wat is het risico? Wat
zou er gebeuren als ik op dezelfde wijze naar de situatie blijf kijken?
Een vitale, productieve en ideeënrijke collega van mij, die al in de tachtig is, schrijft al gedurende
lange tijd aan het einde van elke dag een kort antwoord op, op twee vragen: wat heb ik vandaag
geleerd? Wat ga ik morgen beter doen? Die twee vragen houden hem scherp en kansgericht.
Wanneer we elke dag steeds opnieuw de vraag beantwoorden wat we geleerd hebben, gaat
immers onze dag er anders uitzien. Onbewust zijn we dan voortdurend op zoek naar leerkansen. Bij
de lunch met een nieuwe collega, bij het volgen van een workshop of in het gesprek met een klant.
Omdat leren onze focus is, gaan we ook meer leerkansen ontdekken. Het fenomeen treedt dan op
dat we kennen van zwangere vrouwen. Ineens zien ze overal zwangere vrouwen. Koop je een auto
van een bepaald merk, dan zie je ze overal rijden.

53. Versterk het kansgericht denken
Prof. dr. Jeff Gaspersz
2. Leen de ogen van de ander
Kijken door de ogen van de ander heeft het grote voordeel dat men zich bewust
wordt van de eigen starre blik. Let u vooral op de mensen die net in dienst zijn. Zij
hebben nog geen ervaring met de organisatie en hebben nog een frisse blik op wat
beter kan. “Leen hun ogen” door hun in de eerste weken geregeld te vragen wat hun
opvalt en wat de markante verschillen zijn met eerdere werkgevers. U kunt dat ook
doen met medewerkers die intern zijn verschoven. U kunt ook de ogen van de klant
lenen door hun te vragen een dag mee te lopen. Wat merken ze op? Wat vinden ze
merkwaardig, wat voor uw organisatie volstrekt vanzelfsprekend is? Naast klanten
kunt u ook de “ogen lenen” van kinderen, partners van medewerkers of kunstenaars.
Elke groep kan een andere kansrijke wijze van kijken binnenbrengen.

54. Versterk het kansgericht denken
Prof. dr. Jeff Gaspersz
3. Kom in (kijk)beweging
Het zou in veel organisaties goed zijn wanneer mensen veelvuldig van functie en
standplaats veranderen. Dat is goed voor hun employability. Het is echter ook
ergens anders goed voor: ze vergroten hun kijkbeweeglijkheid. Vanuit een andere
functie met andere verantwoordelijkheden, andere collega’s en klanten, ziet de
organisatie er anders uit. Een organisatie met “kijkbeweeglijke” mensen is een
organisatie die leeft, vernieuwt en waarin veranderingen gemakkelijker verlopen.
Men zit immers niet vast in één vastgeroest venster dat de blik bepaalt op
veranderen en op de toekomst.

55. Tips
1. De befaamde econoom John Maynard Keynes heeft eens opgemerkt:
“The real difficulty in changing any enterprise lies not in developing new ideas, but in
escaping from the old ones.”
Wat zijn de oude, belemmerende ideeën en perspectieven in uw organisatie, op uw
afdeling, in uw professie, in uw eigen denken? Dit zijn geen vragen om even bij de
koffie te beantwoorden. U zult er met anderen tijd voor moeten nemen om andere
perspectieven te openen. Die investering kan echter een groot rendement
opleveren. Het kan u gemotiveerd, alert en kansrijk houden.
2. Een andere fascinerende uitspraak over het ontdekken van kansen komt van de
befaamde chemicus Louis Pasteur: kansen bevoordelen het denken dat daarop is
voorbereid. Vraagt u zich af: Hoe bereid ik mij in mijn denken voor op het ontdekken
van nieuwe kansen? Een van de belangrijke manieren om steeds nieuwe kansen te
ontdekken is de verwondering. Dat kan leiden tot een vraag als: We doen dit al jaren
zo, maar waarom eigenlijk? Kan het ook anders?

56. Over de auteur
Prof. dr. Jeff Gaspersz is als hoogleraar innovatie verbonden aan Nyenrode Business
Universiteit. Daarnaast is hij spreker en adviseur op het gebied van innovatiemanagement en business creativiteit. Hij ondersteunde ruim 300 organisaties met
het vinden en benutten van innovatiekansen.
Hij schreef 28 boeken over innoveren. Maandelijks stuurt hij aan een grote groep
managers en professionals nieuwe ideeën voor innovatie en creativiteit. Aanmelden
hiervoor kan via: www.kansdenken.nl (+gratis te downloaden ebook met praktische
tips voor een creatiever team).
Website: www.jeffgaspersz.nl
E-mail: gaspersz.jeff@gmail.com
Telefoon: 0346‐266062

57. Brainwrite
Samen sterker
Prof. dr. Jeff Gaspersz – 11 februari 2014

58. Acties richting de medewerkers
• Efficiënt vergaderen, stimuleer je team om ideeën aan te dragen. Luister naar elkaar!
• Collega’s feedback kunnen geven. Ga met ze in gesprek, maak alles bespreekbaar.
• Houdt en/of maak je medewerkers nieuwsgierig, daag ze uit.
• Welke vakliteratuur, studie of cursus zou ons als organisatie kunnen helpen?
• Zorg voor informele momenten met medewerkers en collega’s, teambuilding.
•
•
•
•
•
•
•
•
Bijvoorbeeld door iedere vrijdag: ‘benen op de tafel – sessies’ te houden.
Betrek de gehele organisatie bij een proces, zorg voor bottom up feedback
mogelijkheden. Hoe zet je deze feedback om in actie(s)?
Hoe maak je van al je medewerkers ondernemers?
Creëer en stimuleer betrokkenheid in je organisatie.
Sta open voor iedereen en alle vragen, domme vragen bestaan niet.
Beperk de e-mail cultuur. Zorg voor openheid en transparantie.
Vraag medewerkers naar klachten van klanten, zet dit om in kansen.
Laat je strategie door je medewerkers bepalen.
Neem alle angsten van je personeel (bijvoorbeeld over veranderingen)
weg, bijvoorbeeld m.b.v. functioneringsgesprekken.

59. Acties richting de klanten
• Vraag klanten naar wensen.
• Welke oplossing zoekt de klant nu nog niet, maar morgen wel?
• Nodig klanten uit en ga praten over jou product en/of dienst, hoe kan iets beter?
• Bespreek irritaties van de klant en zet deze om in versterk acties.
• Verbind klanten met elkaar.
• Ga de markt op, en durf de dialoog aan te gaan met klanten.
• Ga iedere dag na: van welke klant heb ik nou energie gekregen? En waarom?
• Laat klanten meedenken over lange termijn strategie. Bijvoorbeeld tijdens een
event.
• Verplaats jezelf in de klant: Wat zou jij het liefst willen zien?

60. Acties richting de omgeving
• Gebruik ervaringen ook in een andere omgeving.
• Breng werelden bij elkaar.
• Ga bij jezelf na: hoe kan de wereld duurzaam groeien?
• Praat met veel wijze mensen.
• Ga telkens op zoek naar ‘de achterkant van de medaille’.
• Daag mensen in al je omgevingen uit.
• Sta eens stil, kijk omhoog en doe wat je ingeving is.
• Investeer tijd in je medemens.
• Heb oog voor je omgeving.
• Luister naar alle mensen om je heen: en denk over vragen persoonlijk na.

61. Acties richting de concurrentie
• Kijk eens in de keuken van een ander, bij de concurrent of in een andere sector.
• Ga op zoek en herken trends uit andere bedrijfstakken.
• Doe aan bedrijfsspionage.
• Spreek eens met een concurrent over ontwikkelingen.
• Stel vragen: dit zal de markt beïnvloeden.
• Analyseer het werk van de concurrent: en welke dingen doe jij anders? En
waarom?
• Kijk eens af bij de buren.
• Ga op zoek naar innovaties in andere gebieden, en gebruik deze op eigen
werkterrein.
• Maak kennis met partners, en wissel eens van positie.

62. Acties richting product of dienst
• Leg de focus op nieuwe ontwerpen, ga hiermee aan de slag.
• Laat een buitenstaander meedenken in het innovatieproces.
• Vraag jezelf af of je product kleiner, sneller, en/of beter kunt maken dan het
huidige model.

63. Acties richting jezelf
• Denk voor jezelf na: Waar ben ik goed in? Wat is mijn kracht?
• Vraag jezelf: wat kan ik morgen anders en/of beter doen?
• Neem de tijd, stel vraag, communiceer en leg de focus op problemen die er toe doen.
• Leg de lat hoog, je presteert nooit meer dan je ambitie. Denk positief en simpel:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
elimineer ‘ja, maar’.
Las voor jezelf gouden momenten in.
Hoe, wanneer en waar kan ik geld besparen?
Roep eens een keer op vrijdag: het lijkt wel of het nooit maandag wordt!
Combineer gezonde voedingsmiddelen tot een gezond product.
Luister eens naar kinderen.
Vraag jezelf af: waar krijg ik nou energie van?
Verwezenlijk je toekomst dromen.
Gun een ander jouw kennis en ervaring.
Waar een wil is, is géén weg terug.
Probeer geduldig te zijn.
Geef complimenten.

64. Einde
Samen sterker
Venray – 11 februari 2014