2. Plan de la présentation
1. Introduction: qu‟est-ce que l‟activation
sociale?
2. Questions de recherche
3. Résultats de l‟enquête
4. Études de cas
5. Recommandations au niveau local (CPAS)
6. Recommandations au niveau fédéral
3-9-2012 2
3. 1. Introduction: “activation sociale”?
“L'augmentation de la participation sociale et la
rupture de l'isolement par le biais d'activités
socialement utiles, 1) soit comme but en soi, 2)
soit comme premier pas dans un trajet
d‟insertion socioprofessionnelle, 3) soit comme
premier pas vers une remise (ultérieure) au
travail rémunéré.”
3-9-2012 3
4. 2. Questions de recherche
1. Comment les CPAS belges mettent-ils en
œuvre l‟activation sociale?
2. Quelles sont les « bonnes pratiques » que
l‟on peut détecter et décrire?
3. Quelles règlementations politiques sont
nécessaires pour développer plus avant et
optimaliser une politique en matière
d‟activation sociale?
3-9-2012 4
6. Quels sont les objectifs poursuivis par l‟”activation sociale”?
Les buts concrets de l’activation sociale* % (N=224)
que les bénéficiaires soient sortis de leur isolement social 92,0
que les bénéficiaires aient le sentiment de faire à nouveau partie de la société 90,2
que les bénéficiaires deviennent plus autonomes 75,9
que les bénéficiaires soient préparés à un trajet d‟insertion socioprofessionnelle,
73,7
un travail dans l‟économie sociale ou une mise au travail sur le marché du travail
régulier
que les bénéficiaires se développent personnellement 70,5
que les bénéficiaires se sentent mieux 63,8
que nous améliorions notre offre de services du CPAS en fonction des besoins 51,8
des bénéficiaires
* Les répondants pouvaient indiquer plusieurs objectifs
3-9-2012 6
7. Quelle conception (vision politique et philosophique) de
l‟activation sociale ?
Vision politique générale basée sur 2 dimensions:
1) Conception „large‟ du concept de réciprocité
2) Conception „étroite‟ du concept de réciprocité
(obligation)
“La disposition à s'engager dans un Total BR FL WL
projet d’activation sociale est-elle pour % % % %
l'instant un critère entrant en ligne de (N=224 (N=8) (N=135 (N=81)
compte pour conserver l'allocation du ) )
CPAS?”
Oui 42,4 37,5 57,0 18,5
3-9-2012 7
8. Types d‟activités organisées en matière d‟activation sociale
Types d’activités organisées en matière d’activation sociale % (N=234)
Activités récréatives et socioculturelles 79,5
Allocations loisirs 52,1*
Bénévolat 45,7
Formation, sans but d‟insertion professionnelle 43,6
Prise de contacts avec des clubs de sport/des mouvements de jeunesse 42,7*
Ateliers divers 35,0
Groupes de parole pour briser l'isolement social 25,6
Groupes de consommateurs 17,5
Travail en groupe par quartiers 9,8
Mise au travail (dans le cadre de l’art. 60§7, stage, activités sociales) 7,3*
Accompagnement de trajectoire 2,1
Autres 13,3
Aucune activité 4,3
* Avec des différences marquantes entre Régions
3-9-2012 8
9. L‟activation sociale est-elle destinée à des groupes-cibles
spécifiques? Si oui, lesquels?
Les groupes-cibles % (N=225)
Tout le monde 56,0
Des catégories bien déterminées, en l‟occurrence: 44,4
- Tous les usagers du CPAS 12,9
- Les bénéficiaires du RIS et les usagers en médiation de 8,0
dettes/gestion de budget/avec faible revenu
- Les usagers du service social du CPAS 6,7
- Les personnes défavorisées 6,7
- Les personnes aux faibles revenus 3,1
- Les bénéficiaires du RIS 3,1
- Autres 3,6
3-9-2012 9
10. Combien de personnes sont concernées par les activités
d‟”activation sociale”?
Total Nombre BR VL WL
moyen
N CPAS ayant répondu 113 2 66 45
dans le questionnaire
(1) N bénéficiaires du RIS 72 127 638,3 11 035 33 952 27 140
(et équivalents) en 2010
(2) N personnes activées 25 756 227,9 7245 13 156 5 355
socialement en 2010
(3) personnes mises au 8043 71,2 1182 4846 2015
travail dans le cadre de
l‟art. 60§7 en 2010
% (2)/(1) 35,7 65,7 38,8 19,7
% (3)/(1) 11,2 10,7 14,3 7,4
De tous les bénéficiaires du RIS (ou ASE) en 2010, 11,2% a participé à un trajet art.60
De tous les bénéficiaires du RIS (ou ASE) en 2010, 35,7% a participé à un trajet activation sociale
3-9-2012 10
11. Quels sont les principaux obstacles à l‟activation sociale
rencontrés par les CPAS?
Les obstacles % (N=234)
56,8
Carences en personnel (pas assez de temps)
Les participants aux activités d‟activation sociale décrochent 48,7
facilement
44,0
Carences en moyens financiers
Le CPAS est trop petit pour prendre des initiatives en matière 40,2
d‟activation sociale
3-9-2012 11
12. 5. Etudes de cas
CPAS Projet Groupe-cible Thème / but
Asse Vrouwengroep Femmes CPAS & autres Languel, intégration sociale
PARLEEke
Dessel Buurtgerichte Jeunes du CPAS & habitants de Formation, temps libre
jongerenwerking logements sociaux
Gent Extra Time (ESF) Jeunes du CPAS & VDAB Competences bien-
groepswerking être/formation /travail
Bièvre Espace détente Aînés CPAS & autres Isolement social
Braine- Atelier de cuisine CPAS & autres Isolement social
l‟Alleud
Charleroi Créa d‟âmes CPAS & autres Isolement social
Bruxelles Comité des spectateurs CPAS & autres habitants Isolement social
Uccle Pré-trajet d‟ISP (FSE) Usagers du CPAS Intégration socio-
professionnelle
3-9-2012 12
13. Etude de cas: “Extra time” – CPAS Gand
• Groupe cible: jeunes difficilement activables (18-25 ans) qui reçoivent un
RIS ou accompagnés par le VDAB
• Approche „outreaching‟ et „harcèlement‟ (visite à domicile, sms, appels,
facebook)
• Activités de groupe: organiser circuit vélo/tournoi de foot, participation au
Belgian Homeless Cup, assister aux matchs de foot avec pensionnaires de
maison de repos, formation assistant moniteur pour devenir animateur
d‟ateliers de vacances,…
• Suivi individuel intensif: évaluation à l‟aide d‟un système de notations avec
des indicateurs de comportement => la progression devient visible, points à
développer sont définis
3-9-2012 13
14. Etude de cas: “Atelier de cuisine” – CPAS
Braine-l‟Alleud
• 1x/mois “Atelier de cuisine”
• 1 des participants compose le menu pour ensuite préparer et
déguster ensembles
• Tâches sont divisées: cuisiner, dresser les tables, débarasser,
vaisselle,…
• Attention sur le thème alimentation saine
• “Cet atelier me permet de voir d’autres choses que mes quatre
murs, que mes problèmes financiers, familiaux,…je sors un peu
de là” (Participante, 56 ans, mutuelle)
3-9-2012 14
15. Etude de cas: “Comité des spectateurs” –
CPAS Brussel
• Partenariat CPAS avec “Théâtre des
Tanneurs” aux Marolles:
– Assister au spectacle
– Rencontre avec l‟équipe artistique autour
d‟un repas
– Après le spectacle, un atelier
3-9-2012 15
16. 6. Recommandations au niveau local (CPAS)
(1): structuration de l‟offre, groupe-cible et
contenu
Nécessité de projets qui s‟inscrivent dans la durée
Nécessité d‟articuler des finalités à long terme et des objectifs
et actions à court terme
Nécessaire flexibilité et adaptation locale (groupes-cibles,
contenu, partenaires,...)
Intérêt des partenariats et du travail en réseau
Nécessité d‟une évaluation non standardisante et excluante
Richesse d‟une participation mixte (usagers de CPAS ou non)
Adaptation au public, travail en fonction des demandes et
besoins
3-9-2012 16
17. 6. Recommandations au niveau local
(CPAS)(2):
Diversification des canaux et outils de commuication et
d‟information
Nécessité d‟un accès à bas seuil
Assurer la continuité et régularité des activités
Un facteur clef : l‟enthousiasme, la motivation et l‟engagement
professionnel et personnel des travailleurs sociaux
Nécessité du travail en équipe
Intérêt que les travailleurs sociaux soient également par
ailleurs en contact avec le groupe cible
3-9-2012 17
18. 7. Recommandations au niveau fédéral
Renforcer la légitimité politique et sociale de
l‟activation sociale
Ancrer légalement et structurellement l‟activation
sociale
Prévoir un financement permanent pour l‟activation
sociale
Stimuler les collaborations (entre CPAS) et l‟échange
d‟expériences et d‟expertises
3-9-2012 18
Notes de l'éditeur
Activation sociale, entre citoyenneté active et mise à l’emploi. Une recherche exploratoire sur les pratiques en matière d’activation sociale au sein des CPAS belgesChercheuses : Greet Van Dooren, Julie Druetz & Janne KuppensPromoteurs du projet : Ludo Struyven & Abraham FranssenRecherche commanditée par le SPP Intégration socialeCahier spécial des charges MIIS 2011-01
In dit onderzoek hebben we, geïnspireerd op de omschrijving in Nederland, dit begrip gedefinieerd als volgt: … Aldus gedefinieerd, blijkt een overgrote meerderheid van de OCMW’s zich erin te herkennen. Toch bleek uit de focusgroepen dat ondanks deze genuanceerde omschrijving de term sociale activering eerder geduld wordt dan dat hij omarmd wordt door de betrokken OCMW-medewerkers. Onder meer het gebrek aan eenduidigheid en de connotatie met arbeidsactivering verklaren de reserve voor de term sociale activering.
We constateren dat sociale activering een veelheid aan doelen dient, waarbij sociale activering zowel een alternatief voor, als een opstap naar tewerkstelling kan vormen. We stellen vast dat OCMW’s sociale activering vaker als een opstap naar tewerkstelling zien naarmate de grootte van de gemeente stijgt. (ZK: 64,7%; K: 75,3%; MG:76,6%; G: 84,2%; ZG:100,0%)
conception « étroite » du concept de réciprocité (« donnant-donnant ») et d’une conception « large » du concept de réciprocité.‘universele wederkerigheid’ : een visie gebaseerd op dit wederkerigheidsprincipe gaat niet zozeer uit van een koppeling tussen rechten en plichten, maar is ruimhartig en stelt weinig voorwaarden. Activeringsmaatregelen gaan in dit geval uit van een hoge mate van solidariteit en collectieve verantwoordelijkheid en zijn erop gericht de integratie van begunstigden te ondersteunen. (items: realisering sociale grondrechten, sociaal weefsel versterken, empowerment, ontplooien kennis, vaardigheden en attitudes,…)‘verplichtende wederkerigheid’. Een beleidvisie gebaseerd op verplichtende wederkerigheid houdt een sterke koppeling tussen rechten en plichten in. In de context van sociale activering wordt tegenover het recht op sociale activering de plicht tot bereidheid om deel te nemen aan sociale activering geplaatst. Meer extreem houdt dit wederkerigheidsprincipe in dat de uitkering aan bijstandsgerechtigden conditioneel is en dat men er streng op zal toezien dat de voorwaarden gehandhaafd worden. (items: cliënten die de capaciteiten hebben om te werken hebben niet alleen het recht, maar ook de plicht om mee te werken aan hun arbeidsintegratie,…)We stellen dus vast dat de algemeen heersende beleidsvisie met betrekking tot sociale activering gebaseerd is op twee dimensies, bestaande uit een ‘strak’ begrip van wederkerigheid (‘voor wat hoor wat’) en een ‘breed’ begrip van wederkerigheid. Deze bevinding illustreert de bipolariteit eigen aan het concept sociale activering.
- Sociale activering wordt ingevuld door een brede waaier van activiteiten, die zowel van recreatieve als van vormende aard kunnen zijn. In dit veelzijdige aanbod hebben socio-culturele en recreatieve activiteiten de bovenhand.Tewerkstelling en trajectbegeleiding spelen slechts een zeer beperkte rol in het aanbod inzake sociale activering. Wanneer een OCMW dergelijke activiteiten inzet voor sociale activering, is dit vooral in Vlaanderen (11,4% versus 1,2% in WL en 0% in BR)Opvallende regionale verschillen:Vrijetijdstoelagen: 32,6% van de Waalse OCMW’s werken met vrijetijdstoelagen, tegenover 62,9% van de Vlaamse OCMW’s en 75,0% van de Brusselse OCMW’s. (Onder een vrijetijdstoelage kunnen verschillende tegemoetkomingen vallen, o.a.toelagen voor deelname aan sportieve en culturele activiteiten of speelpleinen, een vrijetijdspas waarmee men bijvoorbeeld gratis lidmaatschap bij de bibliotheek krijgt en/of korting op inschrijvingsgelden bij allerlei verenigingen (muziek- en kunstacademie, sport,…), een “cheque artikel 27" die toegang verschaft tot musea, toneel of concerten, etc.)Kennismaking met sport(clubs)/jeugdbeweging: BR 75,0%; VL 48,6%; WL 30,2%
8 case studies (3 in Vl, 3 Wal, 2 Brussel) waarbij we op zoek gaan naar goede praktijken en knelpunten d.m.v. interviews (53) met medewerkers op managementniveau, uitvoerende medewerkers en deelnemers.Keuze als volgt gemaakt: elk OCMW kon een goede praktijk opgeven in de enquête – daaruit een keuze gemaakt waarbij we diversiteit nagestreefd hebben: kleine, middelgrote en grote gemeenten, doelgroepen, en thema/doelstelling. In rapport overzicht terug te vinden van alle goede praktijken die de OCMW’s in de enquête hebben opgegeven en van elk van de case studies een uitgebreide beschrijving van het initiatief + goede praktijken en knelpunten. Op basis daarvan gemeenschappelijke goede praktijken en knelpunten gevonden. In het rapport is hier een hoofdstuk aan gewijd waar we illustreren met concrete voorbeelden uit al deze initiatieven .
8 case studies (3 in Vl, 3 Wal, 2 Brussel) waarbij we op zoek gaan naar goede praktijken en knelpunten d.m.v. interviews (53) met medewerkers op managementniveau, uitvoerende medewerkers en deelnemers.Keuze als volgt gemaakt: elk OCMW kon een goede praktijk opgeven in de enquête – daaruit een keuze gemaakt waarbij we diversiteit nagestreefd hebben: kleine, middelgrote en grote gemeenten, doelgroepen, en thema/doelstelling. In rapport overzicht terug te vinden van alle goede praktijken die de OCMW’s in de enquête hebben opgegeven en van elk van de case studies een uitgebreide beschrijving van het initiatief + goede praktijken en knelpunten. Op basis daarvan gemeenschappelijke goede praktijken en knelpunten gevonden. In het rapport is hier een hoofdstuk aan gewijd waar we illustreren met concrete voorbeelden uit al deze initiatieven .
Op basis van de case studies en de goede praktijken en knelpunten die we daarin identificeerde hebben we een aantal aanbevelingen opgesteld om als OCMW een eigen sociale activeringsinitiatief op te zetten. Uitleg zie Hoofdstuk 8 aanbevelingen. Hieronder enkele voorbeelden uit de cases.LT projecten: voor alle projecten vaak trage opstart, mond-tot-mond reclame belangrijk, tijd voor nodig.flexibiliteit: vb. uit buurtgerichte jongerenwerking Dessel, als er een jongere net te oud is voor een bepaalde groep maar zich hier beter thuis voelt dan bij de oudere leeftijdsgroep dan wordt toegelaten dat die jongere in de jongere groep blijft.Samenwerking: hoeft niet altijd zeer groots te zijn kan ook gwn voor toeleiding of voor een lokaal.Afstemming op doelgroep: Vooraf, bij opstarten van het project. Vb. Bièvre espace détente enquête afin d’évaluer les besoins de personnes de la communesTijdens het project soms moeilijk, weinig input van de doelgroep. Vb. groepswerking jongeren in Gent Hier had men vooropgesteld om de jongeren de thema’s waarrond men zou werken en de activiteiten bijna volledig te laten bepalen. Maar er kwamen met weinig constructieve ideeën (bv. benjee-jumpen of naar een pretpark gaan)=> vertrokken van een lijst van voorstellen waaruit ze konden kiezen => daardoor hadden ze een kader om van te vertrekken en kwamen er wel meer constructieve ideeën
Toeleiding:vb. Asse Vrouwengroep PARLEEke aan de schoolpoort anderstalige vrouwen aanspreken en flyers uitdelen voor de vrouwengroep, vb. Dessel buurtgerichte jongerenwerking: een leuke startactiviteit georganiseerd om de jongerenwerking bekend te maken in de wijk: in het midden van de wijk een tent opgezet waar een DJ een workshop gaf. Voordien uitnodigingen aan de deur gaan uitdelen.Drempel laag houden: vb. Braine-l’Alleud atelier de cuisine : sommige ouders vonden geen kinderopvang => kinderen mogen nu meekomen. Incentief: gratis maaltijd: samen koken en nadien samen eten, Vb. Bièvre espace détente: landelijke gemeente + vooral gepensioneerden => carpool systeem georganiseerd.Outreachende en aanklampende aanpak: vb. Gent Extra Time groepswerking voor jongeren: smsjes sturen als herinnering, vb. Asse PARLEEke wanneer vrouwen lange tijd niet meer opdaagden werd een huisbezoek gedaanTaken combineren: vb. Dessel buurtgerichte jongerenwerking 1 medewerker deeltijds opvoedingsondersteuning en buurtwerking + 1 medewerker sociale dienst en buurtwerking => kunnen de ouders ondersteunen + toeleiden van buurtwerking naar andere diensten en omgekeerd.