version longue et version courte en tahitien du théâtre des oiseaux de Paradis, avec des photos d'interprétations par l'Eden Duo en France et en Inde, l'atelier 3ème millénaire du Lycée La Mennais au théâtre de la maison de la culture de Papeete, et Nim&Dom au Cameroun, plage de Kribi. Des vidéos de ces interpretes sont téléchargeables gratuitement sur < tronoriatadominique.over-blog.com > et <www> Consulter aussi sur <www> la clé 17 pour un plan de régie Lumieres , une conduite de scène et une fiche par rôle. Des versions en anglais , espagnol et tamil sont également disponibles.
2010-01-01 TAVIRI 51 tahitian version of TRON theater of Paradise Birds
1. Edition du 31 Décembre 2009 .Suite à un blocage incompréhensible de ma boîte courriel
yahoo depuis mi-décembre 2009, on peut seulement me contacter par
<tron.dominique@gmail.com>. A l'avenir tout nouveau changement sera d'abord indiqué sur
mon site central<tronoriatadominique.over-blog.com> où il est possible de corriger
rapidement une adresse, alors que sur le site<www.slideshare.net/TronOriataDominique> je
dois effacer et republier entierement tout fichier que je souhaite corriger .Où que je me
trouve,même si c'est plus lent, on me transmettra le courrier expédié à cette adresse postale :
A/C 410 Sant Francesc - 07860 Formentera - Baleares . Espagne. J'autorise le téléchargement
légalement gratuit de mes publications internet, espérant seulement que les usagers
mentionneront mon nom, et, s'ils font des bénéfices commerciaux, qu'ils m'enverront un
pourcentage.On peut acheter mes peintures à Huahine dans la galerie Puvaivai et à Moorea
dans le magasin Bambou à Maharepa et TikiNet à Haapiti, ou directement à Tila à Maatea, PK
13,5.On peut trouver sur internet des libraires vendant mes livres imprimés avec d'autres
textes et photos que ceux de mes blogs. La photo ci-dessus a été prise lors d'une répétition sur
l'ancien plateau du pamplemoussier au Lycée La Mennais de Papeete, avec Namata en oiseau de
Paradis, et je tiens une flûte que j'ai confectionnée avec des bambous coupés sur la montagne
de Maharepa, à Moorea. La plupart des photos ont été prises pendant des interprétations du
Théâtre des oiseaux de Paradis par l'Eden Duo en France et en Inde,par Nim & Dom en
Afrique ,ou par l'atelier Théâtre "3ème millénaire" en Polynésie .Sur
<tronoriatadominique.over-blog.com> on trouvera des documents vidéos avec ces
interprètes, notamment les clés 2,4,5,7,37,41 et 29 en solo .Sur
<www.slideshare.net/TronOriataDominique> on pourra consulter la clé 17 , où les mêmes
photographies sont accompagnés des prénoms des acteurs. On trouvera d'abord ici le texte de
la version longue en tahitien, réalisé avec Riro, qui correspond au texte français de la clé 17 et
au texte anglais de la clé 53. Apres cette version longue, on trouvera aussi ici une autre
version plus courte en reo maohi , réalisée avec Tila, et qui correspond aux textes anglais et
tamil de la clé 50. Dans la clé 17 on trouvera aussi les plans détaillés utilisés en 1995 et 1996
à Tahiti pour la mise en scène, les entrées et les déplacements des acteurs, la régie des
lumières, ainsi qu'une fiche pour chaque rôle. Le texte et la mise en scène peuvent être adaptés
aux possibilités des acteurs et des lieux. . Dominique Oriata TRON.
2. *
TE PUPURA'A
O TE MAU MEHO NUI
POHE ORE HA'ATUPUA
*
(Littéralement : "l'offrande des oiseaux exorciseurs immortels" .En tahitien le u se prononce comme le
français ou, le e comme le é, le au se dit aw ou aou, le h s'entend ,le ' est un coup de glotte, le ^ allonge la
voyelle - en principe ce devrait être une barre sur la voyelle, mais celle-ci est absente de mon clavier . Au fil
des vérifications ou des trouvailles que nous y avons faites, nous avons mentionné des significations en
français fournies par le dictionnaire et la grammaire du Fare Vana'a . Nous accueillerons avec plaisir
toute suggestion d'amélioration et de coopération, même à distance.
Abréviations pour désigner les personnages :
M= te meho-nui
O= Oriata
N =Nanihi
A ='apa-o-te-aho :Hamsadea
O= 'Oteoteo -Tui'â'au-Hevaheva ("orgueilleux,guerrier qui cherche sa proie partout,qui a
perdu le contrôle de soi sous l'influence d'une passion violente")
H= Hurio :Potet
F= Fa'aheipo ("accuser quelqu'un avec mauvaise foi ") : Lasem
V= Vavi ("inepte") : Demang
T= Tau'ataipito ("personne qui professe l'amitié pour poursuivre ses propres fins")
Fa = Fa'aeva ("vaniteux de ses vêtements")-Atutoa ("vantard, étourdi")-Papavaha ("vaine
pompe") : Maltor
Mi'imi'i ("envieux, jaloux") : Morjine
Tuma ("glouton") : Tchoupak
Ot : Oteania
Am : Amerita
At :Atatita
Ati : Atia
E:Eropa
Af : Afrita
3. *
CLE 51-1
VERSION LONGUE EN REO MAOHI DES EPISODES DU
THEATRE DES OISEAUX DE PARADIS
créé par Dominique Oriata TRON
.*
Te ruamano (le conteur ambulant): I teie nei e fa'atia ia 'oe te
'â'ai o te manurere pohe 'ore, te meho nui ha'atupua ...
I - TE PARANETA 'AETOERAU E TE FâNAURA'A O NANIHI
I te hô'ê taime, i nia te paraneta 'OA'OA, 'ua vai nei te hô'ê
fenua moua ha'atihia na te moana. Teie fenua pi'ihia
:'Aetoe'rau !
4.
5. E i ni'a i taua fenua ra, te hô'ê aru rahiroa , i reira 'ua riro te
mau ohi 'ei tumu ra'au rahi..
6.
7. Mâiha o teie aru, te horo nei te hô'ê 'ânâvai iti
10. I te atea ra, te haere maira te hô'ê erefani no te ha'amâhâ
(étancher) i tôna po'iha, e 'ua hoi oia i roto ite ururâ'au...
11. Te meho ha'atupua : " Hô !...hô !"
Te ruamano : fa'aro'o anei 'oe ?
...Ua poumai (descendre) te manurere o te parataito mai nia mai
i te ra'i.
12.
13. E 'ua tutui (allume) 'oia i te hô'ê auahi i nia te hô'ê 'ôfai i ropu
i te tahora pape ! Te ite nei oia i te hô'ê rana, o tei 'ôuau'a. Ua
moemoea oia ia riro ei vahine. Tona ra mata rari (mouillés). E
'imi 'oia i te auahi e fa'ahuru'ê (transformer) iana.
I reira iho (soudain) tutei (frôle) tona rima i te auâhi. 'ua
hitimahuta (sursaute) te rana ma te hôriri (crainte) i te ura
(brûler ,pa'apa'a)
14.
15.
16. Parau atura te manurere :
"-Turuhe to 'oe upo'o,'a ueue iana.'a 'ata (oaoa) i rotopû te
matie!
'A here teie auahi,'a hopu atu.E fanau atu 'oe i roto te tino o
te hô'ê vahine !"
'Ua 'ôu'a te rana i roto te auahi, e riro atura ei vahine Nânihi.
17.
18.
19.
20. Te meho :
"-hô !hô!hô! To 'oe i'oa o o Nânihi !"
'Ua fânau 'oia i nia iho te 'ôfai mo'a. Tona aho 'u o te aru.
Himene atura Nânihi :
"E te manu nehenehe, haere mai i nia iho to'u rima,
ia hi'o pâpû (clairement) atu vau ia 'oe !"
Tê rere nei te manu na nia (au-dessus) i te tahora pape
tei horo i te hôpuna (petit lac) o te here. Parau atura te manu :
"O fânau 'âpî;
'a 'âpe'e (suis) teie 'ôpape (courant). A muri a'e (plus tard) e
fârerei te tane o tau (que je) e hâmani ia 'oe.
21.
22.
23.
24. 'Ua âpe'e atura Nânihi te tahora pape haumârû (fraîche), e tae
atura i te hôpuna i te vahi (où) te 'âueue (agité, instable,
tremblant)nei te hope i te hô'ê riri vai tutia rahi roa. Na te hiti
(tout autour) tê fa'a'ohu (tournoyer) nei te mau i'a i roto te
pape teatea. Te rave nei te hô'ê manu meri i te monamona o te
tiare, e ma'ue (s'envoler) atura 'oia.Te pa'i'uma nei Nânihi i nia
te tiare rahi roa no te huti te no'ano'a maita'i ae. I reira iho
hopu atura Nânihi e 'au e ori mâmâ (légère) iroto te pape. Te
moemoea nei Nânihi i te mata o te hâ'ê tane tei imi tona here i
roto te urura'au.
26. " -Hô!". Te himene nei te manu o te here i nia iho (au dessus) te
'ôfa'i ha'amâramahia na te auahi mo'a. Ha'afâtata (
s'approche) mai ra te hô'ê 'airi tei po'iha (soif).Te inu nei oia.
I reira iho te horo nei atura ,ha'amatauhia na te hau'a o te
hô'ê nemera.
27.
28.
29. Te fâtino atura (marche du chat qui chasse) te nemera i nia te
hiti 'ânavai. E hia'ai oia (il désire fortement) te hô'ê
tâmâ'ara'a i'o. 'ua fa'aro'o 'oia te reo o te manu.
Tê tâmoemoe (guette) nei 'oia.
Tê tûrama (éclaire) nei tona hi'ora'a i te ururâ'au e (avec) te
hô'ê hihi o te mahana ...
"- Hô !" 'Ua parau atura te meho-nui-ha'atupua ia na : "- 'A
fa'aro'o te himene ite manu o te parataito. 'A hi'o tona auahi
mo'a ! E, animara nehenehe, 'a ha'apau to 'oe mau niho, to 'oe
mau mai'u'u i roto teie auahi, no te fânau api i roto te
mâramarama o te wahana, i roto i te pehe o te tahora pape !
Fa'anavenavehia te numera (charmé)
Tê nu'u (faire un pa et attendre) nei 'oia. Teê tîa'i (attend) nei
'oia ia mareva (paser rapidement)t e meho nui namua ia na !
(devant lui)
30. Hina'aro 'oia e haru (s'emparer de force) itonai'o, i tona mau
huruhuru (plumes) e tona himene, no te fa'aite tona hanahana
(majesté royale).
Te fa'aro'o nei 'oia te mau 'ahehe (bruissements) o te mau
rao'ere (feuilles). I reire iho, tê fa'aea (s'arrête) nai 'oia e
parau atura : "E te manuhere, no to 'oe nehenehe, e'ita vau e
ha'amâuiui ia 'oe ! E ahiri (si) hina'aro 'oe ia pâruru vau ia 'oe,
'a fa'a'ite mai 'oe iau to'oe 'ite huna o to'oe ora pohe ore !"
Te meho: "Hô ! 'a 'ite ! 'a 'ôua na nia iho (par dessus) teie pape,
no te ha'apau (détruire) ia 'oe i roto i teie auahi i reira (où) e
fânau fa'ahou vau i te meu mahana atoa !'A ha'apau i to 'oe
mau niho, i to 'oe mau mai'u'u (griffes) i roto teie auahi , no
fânau 'api i roto i te tino o te hô'ê tane no te hô'ê fârereira'a
'oa'oa nehenehe. E namua (et d'abord) 'a hôreo (prêt serment)
aore'oe (de ne plus) taparahi te mau manu hara ore
(innocents)!"
31.
32. I reira iho fâ (apparait) maira te hô'ê 'ûrîta'ata mâfatu 'oa'oa
!
'Ua topa 'oia, te pêpê 'oia (est blessé) no te mea (parceque)
'ua tâmata (essayait) 'oia i te hopu i roto i te râ mai nia mai (à
partir) te 'orepe(cime) o te hô'ê tumu râ'au. 'Ua topa 'oia i
mua (en face) i te auahi. Tê arata'i (guide)nei te auahi iana.
'Aita 'oia i 'ite (il n'a pas vu) te nemera i te parau o te
manurere. Tê fa'atano (viser) nei te nemera i te 'urita'ata !tê
'ôu'a nei 'oia no te haru i te 'ûrîta'ata. Te 'ôua nei 'oia no te
haru i te 'ûrîta'ata tei 'ape ! (esquive)Tê fa'ateni (supplie) nei
te 'ûrîta'ata : " e te meho nehenehe i te hihi 'oa'oa ! I hea (où)
'ite au 'oi'oi (rapide) i te hô'ê ha'apûra'a ?"(se réfugier)
E 'ôu'a (il va sauter) te nemera no te ha'apa (saisir) te
'ûrîta'ata tei tâpuni (prendre la fuite, se cacher) i roto t auahi
! I roto teie auahi 'ua riro (est transformé) te 'ûrîta'ata ei
tane !
Te meho : "Hô !Hô!" To 'oe i'oa Oriata !"
'Ua tâpuni viti atu te nemera horuhoru (troublé) e ro'ohia
37. 'Ua fanau te hô'ê tane i nia i te 'ôfai. Te 'ara'ara nei (très
ouverts) 'oia tôna na arumata(paupières). Tê hi'o nei 'oia te
38. maramarama o te auahi tei (qui)purara (se disperse) i roto te
ururâ'au. I reira iho,'ua 'ite Oriata te hî'ê pepe (papillon)
tâpeahia no te mata'i i roto i te hô'ê pû'âverevere.'Ua fa'aora
atura Oriata i te pepe. I teie nei te ma'urere râ te pepe e te
'âpee nei oriata iana. Tê ha'amâhorahore (ouvre de manière
répétée) nei te pepe tôna mau pererau (ailes) pêni (couleurs)
huru rau (varié, de toutes sortes).Tê 'ori nei 'oia na te hiti
(autour) o te mau tiare. I teie nei tê tau (se perche) nei te
pepe i nia i te tiare e te tâmâ'a nei 'oia i te monamona. Te
puihauhau (souffle)tê mata'i, 'ua tûra'i (a poussé) 'oia i te pepe
i pihai iho (jusqu'à) te hô'ê 'âma'a (branche). I reira taua pepe
tau atu i nia i te hô'ê 'ûmoa(bourgeon), e huti 'oia i te aho
(respire) no tôna no'ano'a.Tê arata'i nei maîte noa (lentement,
continuation) te pêpê ia 'oriata i pîhai iho (jusqu'à) i te pû i te
vahi tîa'i noa ai Nânihi. Tê himene nei Nânihi : "Tê fa'aro'o nei
au te ta'i ri'i au (petit son, Mâniania c'et du bruit) o te mata'i i
roto te ururâ'au, e paha atoa (peut-être aussi) te fa'ainera'a
(l'approche) o te tane tau (que) i moemmeâ !haere mai !
Haeremai ! Tê tûpa'ipa'i (frapper de façon répétée) nei 'oa'oa
to'u mâfatu".
39. Tê tâpiri (s'approche) nei Oriata mâ te ori atu. Na te atea (de
loin)te 'ite 'oia ia Nanihi.'Ua hopu Nânihi i roto i te pape marû
(douce)ateatea (claire). 'Ua reve 'Ori'ata te hô'ê 'âm'a 'ofe
(branche bambou). Tê pûhipuhi nei 'oia (il souffle) i roto. I muri
(puis) iho tê tâora (lancer) nei 'oia te 'ofe i (vers) te râ. Tê
'ôu'a viti 'oia no te 'apo (attrapper) iana. I tera râ taime (à
cemoment là), tê 'ite nei Nânihi ia 'Ori'ata. Tê parau nei 'o
Nanihi : "O 'oe (es tu) te tane o ta'u (que) i moemoea ? 'Ua
here au ia 'oe !" Tê parau nei 'o Oriata : 'Ua here au ia 'oe !"
41. "-Hô ! Hô!"
I teie nei tê pîna'i (retentit) te pi'i o te manu o te pârataito.
Tê fa'aro'o nei Oriata e Nanihi iana.Tê hina'aro nei râua i te
autaritari (suivre encore et encore) tâna rerera'a. Haere râua
mâ (avec) te pa'ari (prudence) i te hiti o te 'ânâva'i. Tê horo
nei te 'ânâvai i raro (au fond) te hô'ê peho (partie supérieure
de la vallée) hôhonu (profonde). I nia i to râua upo'o (au dessus
de leurs têtes) tê hûanane (se mélangent, se roisent) nei te
tahi taime (de temps en temps) te mau 'âmo'a (fougères). I
reira iho, Te hô'ê 'aueue fenua (tremblement de terre).Tê 'aue
(tumulte, agitation, désordre)nei te 'a'aihere (broussailles),ê
42. te ma'iri (tombr) nei t mau 'ôfa'i i raro te peho. Tê 'ôra'i
(reculer) nei râua. Tê 'ôua nei te 'ânâvai i nia i te mau hîtâpere
(de cascade en cascade) ha'amauhia (accrochés, suspendus)
râua i te mau pôhue e te mau 'âma'a (branches) rahi, no te
tâhiti (franchir) ato'a i te mau 'ôhîteitei (cascades d'un grande
hauteur). Eiaha roa (jamais) tê môina nei (être oublié) ia râua
te manu o te pârataito ! 'ârea râ (mais) tei raro (en aval) tê
'û'uru (rugit) nei te hô'ê 'ôfî rahi roa. Fa'ane'one'o
(empoisonne)'oia i te vahi ma ahitûtû (puanteur enfumée) o
tona aho. E ati tia 'ae (autour), tê pohe nei te mau i'a e te mau
ra'uere (feuilles). Parau atura 'o Nânihi : " 'ê'ê (s'il te plait),
hina'aro mâua e haere i te tahi pae atu (au delà) o to 'oe
nohora'a (gîte)" .Pâhono atura te 'ofi : "Tê 'ite ânei outou teie
'iri pohe fa'aru'ehia (abandonnée) i nia te hiti pape... 'A 'ahu
(couvrez vous) i teie 'iri, no te fa'atura iau !"(honorer,
respecter). Tê rave nei (prendre) râua te 'iri fa'aru'ehia.Tê
tâmata (essayent) nei râua te 'ahu i teie 'iri pohe? 'âre'a
(mais) rahi roa (trop grande) te 'iri pohe no râua. 'Aita ta râua
e ravea (moyen) no te fa'atano (ajuster) iana. Tê tâhopu
(supplie) nei 'o Oriata :
"ê'ê , e ha'amana (autorise nous) e haere i te tahi pae atu (au-
delà) o to 'oe nohora'a !"
Pâhono te 'ôfi : "'Oe, tane, ia tâpuni (prendre la fuite, se
cacher) atu mai te hô'ê 'ûrita'ata na roto te mau 'âma'a ra'au !
'âre'a râ 'oe, vahine, te hia'ai (désirer fortement) nei vau is
'oe. E riro 'oe ei na'u tama'ara'a i teie pô !"
43.
44. "Hô!"
Tê fa'aro'o nei râua : "- Hô!".
'Ua himene te manu o te pârataito i nia iho (au-dessus) o te
mau tumu râ'au. Te 'ana'ana nei te manu here ma tona hihi
mure ore tei ha'amoe (fait oublier) te pohe. Tê hopu nei 'oia i
roto te râ. I reira tê hâmani nei te hôê hi'omata (miroir).
'Ua tâora( lancer) 'oia te mea. 'Ua noa'a (être attrapé 'oia e
nânihi.Tê hi'o nei 'oia ia na iho (se mire).Tê 'ite nei 'oia i te
hô'ê auahi i tona rae (front).I reira iho, 'ua manao 'o Oriata i
te hô'ê râve'a (projet) patatoa (rusé).'Ua rave 'oia te
hi'omata. 'Ua huri (tourne) 'oia iana i nia iho (dans la direction)
te 'ôfî tei mata'u ia hi'o iana. "-Hô ! O 'Oriata, O Nânihi, 'a
45. tâpapa (poursuivre quelqu'un, empiler) teie 'ôfi. 'A haru i tona
'îtere (queue serpents et poissons sauf raie).
I'a 'ori i nia tona upo'o ! 'E 'âau mêhara (reconnaissant) tona
mau fêti'i noa atu (même).Ani (sollicite) ia arohahia (gracié) te
'ôfî ha'amata'uhia. Fa'ateni 'oia (supplie) i te manu o te
pârataito.
46.
47.
48.
49.
50. " Hô ! Mai te peu (si) ê hinaaro 'oe ia fânau fa'ahou, 'a ura na
roto te hihi o tau (que je) e taora i nia te hi'omata tapeahia
(tenu) e (par)Oriata !" E inaha, Haere te 'ôfi i te vâhi e ura te
hihi no te 'ôu'araa (par ricochet). Tê riro nei tona 'î tere ei
hô'ê mo'o iti. Tê vera (brûle dan le feu) nei tona upo'o tei riro
ei hô'ê pu'atoro ufa (vache) e piti tara rahi (cornes). Tê momi
(avale) nei te auahi, 'ua fânau te hô'ê 'aiu.Tê ta'i nei te 'aiu.Te
fa'a'amu nei 'o 'Oriata e Nânihi iana.
"Hô! O 'apa-o-te-aho to 'oe i'oa"...
51.
52. "hô !"
'Ua pi'i te manu ia râua no te arata'i (guider) ia ratou tae
ro'a'atu (jusqu'à) i te moana. Tê haere nei ratou i nia te hiti o
te 'ânâvai? 'Umehia (être attiré par persuasion, être
remorqué) râua na te manuhere e tana himene. I teie nei, tê
rere te manu o te pârataito na nia te tairoto (lagon) i reira e
tahe (coule) te 'ânâvai.
53. Tê tâpapa (poursuivre) nei te hô'ê mo'o taehae (crocodile) i te
hô'ê i'a. 'Amina (avoir un désir insatisfait) 'oia te i'a i te 'ori.
Tê 'ôu'a nei te mo'o taehae. Te orompi (être perdu de vue) nei
te i'a i roto te miti... 'A hio te mau 'are tei parere (se
répandre) i nia te one (sable) i tahatai (rivage).Tê 'ôu'a te i'a
rapae te pape. Hina'aro 'oia e tâpe'a (toucher) te râ. âteatea
te mahana.
'A hi'o te mau tupa o tei haere râpae to ratou mau 'âpo'o
(trou).Tê tâ'ao'ao (marchent sur le côté) nei ratou. Te tahi
taime (parfois) tîfifi (s'emmêlent) to ratou 'âvae fa'ahôhoni
(pinces). I muri (puis) 'ua rohirohi ratou i te tapitô (lutter).
Parau o Oriata ia Nanihi ; "'A hi'o te 'are tei hetuhetu (rouler
comme les vagues) te hô'ê pû!" Te puhipuhi nei Nânihi (elle
54. souffle) i roto i te pûoraraha (conque façonnée pour être
utilisée comme une conque)
55. E i nia teie tahatai 'ua ueue (semer) mâu'a i te mau huero 'î'îta.
'Ua hâmani mâu'a te hô'ê fare ma te mau 'âma'a e te nî'au. E
'ua mahemo (passèrent) te mau 'ava'e, tae roatu (jusqu'au) te
tau hotu.
V
Te fârereira'a o 'âpa-o-te-aho e te meho ha'atupua
56.
57.
58. I teie nei, tê ara te tamari'i i nia te paraneta 'aeto'erau,
rotopu (parmi) te matie ruperupe (verdoyant). Tê fa'aro'o nei
'oia te vavâ (bruit de la mer sur le rivage) o te miti ma te mau
'u mahanahana (qui tient légèrement chaud). Ti'a 'oia i nia (il se
lève), e pîha'i iho iana (tout près de lui), tê fârerei nei 'oia tona
taea'e (frère) Moo-iti tei 'ôu'au'a i nia te mau 'ôfai (de pierre
en pierre). I muri, tê fa'aea (s'arrête) nei 'oia. Tê mâhanahana
(se réchauffe) 'oia iana i te mau hihi o te râ. Parau 'âpa-o-te-
aho ia Mo'o-iti : " No te mea 'oe e 'ôu'a ai i nia roa ae ?"
Pâhono o Mo'o-iti : "Te hina'aro nei vau ia riro ei manurere, mai
te manu o te parataito. Te ha'amana'o(se souvient) anai 'oe i
teie manu, i to 'oe mahana fânaura'a ?"
59. Parau atura 'âpâ-o-te-aho : "'A fa'a'ite mai iau tei hea teie
manu ! Hina'aro vau ia fa'a'ite mai 'ôna te'u e'a... Hina'aro vau
ia fa'a'ita mai 'ôna... E aha teie feti'a o tei fa'a'amu to'u ora!"
60.
61. I reira iho pâhono atura te meho-nui :
"'A fa'aro'o te himene o te manu o te Pârataito ! 'Ua hâmani
vau to'u 'ôfa'ara'a (nid) i roto i teie tumu râ'au , e 'aita 'oe i
ha'apa'o ! (prêter attention)"
Parau o 'âpa-o-te-aho :
"E te manu o te here, tê fânau faahou nei vau no te mea e
fa'aro'o vau ia 'oe ! 'A fa'ahuru'e iau mai ia 'oe !"
Pâhono te manu :
" i teie nei, e reva atu vau i nia te huhuâ (sommet) o te mou'a.
I'ô (là-bas) e fârerei vau i te mau matahiti ato'a (chaque
année) te mau ta'ata o te fenua"
Himene o 'âpa-o-te-aho :
"'Ua oti te tau 'auhune (récolte, moisson)... E manu nehenehe,
hina'arovau pai'uma i nia iho to 'oe tua ... Ia (quand) pa'i'uma
62. vau, 'e tere anae (partons tout de suite) no te râ ! E aha tona
'ohipa huna ? 'E hopoi atu iau (emporte moi) i'ô !(là-bas)
E aha (qu'est-ce qu'il ya ) to roto te ninamu ateate ? 'Oia!
Hina'aro vau e 'ori e himene i roto i te ra'i ! Hina'aro vau e hi'o
na nia mai (de là-haut) te mau 'âivi (crêtes des premières
hauteurs), te mau mou'a, te mau fa'a'apu, i reira (où) e riro ai
te tahi i te tahi (chacun) i te manu o te pârataito !
'Ua fa'a'aite vau i te pu'aatoro (vache) i hea (où)'oia e 'amu,
tê au (j'apprecie)nei au ia fa'atupu te ua i te matie. E mea
atamai (sage, intelligent), teie tû'ai'ao (s'entraîner à un sport)
i te 'ôu'a , mai te mo'o iti ? hina'aro vau e fânau i piha'i atu
(au-delà) te paera'i (horizon) e te pohe. Ia haere 'oe i nia te
hô'ê motu, ia haere 'oe i piha'i atu te aru, ia haere 'oe i roto te
hiona (neuge), ia haere 'oe i raro i te mau ooo (rayons brûlants
du soleil) o te râ, e autaritari (suivre sans relâche)vau ia'oe !"
63.
64. 'Ua ma'urere (s'envoler) te manu mai tona 'ôfa'ara'a(nid). Tê
marere (voltiger) nei 'oia na nia te mau ata (nuages).
"Hô !" Te 'ôu'a'a nei 'âpa-o-te-aho no te tâpapa (poursuite)
iana, mai te hô'ê 'ûrîta'ata. Te ahe'e nei iho i te mau 'aivi
(crêtes des collines). Tê horo nei 'âpâ-o-te-aho e te hi'o nei te
ra'i, e pinepine 'oia (souvent il) i te he'e (déraper, glisser) i
65. roto te aihere? Tê pa'uma nei 'oia (souvent il) i te 'âivi. I teie
tê ta'oto iuiu (sommeil profond) atura 'oia. E tê tapae
(accoster, arriver) nei atura i nia iho te hô'ê ata o tona rae
(front)
Ananahi poipoi, tê ara nei o 'âpâ-o-te-aho, e tuô (crier fort)
'oia : " O te manu nehenehe, tei hea 'oe ? No te aha i ta'oto ai
âu ? I teie nei o vau ana'e (seul) e te ta'i (pleurer) nei vau... E
hâpapa (attendre) mai iau ! Haere mai ! E arata'i (guider) iau !
'Ua mo'e (perdu vau i roto te aru... Na hea e 'ite ia pâ'imi
(chercher en se déplaçant) ia 'oe ?
Tê farara (se mettre à souffler, pour le vent) nei te mata'i i
te ata 'ôtuhituhi (gris). E tê pûô nei (apparait au loin) te huhuâ
66. (sommet). 'Ua Ha'amana'o (se souvenir) o '^pâ-o-te -aho e
haere te manu i'ô ! Tê haere nei te tamari'i na te 'ê'a ma te
'ori te tahi taime (quelquefois). I reira iho, 'ua tae 'oia râpae
te uru ra'au, tê 'ite nei 'oia te hô'ê 'oire iti e'ita e taata. Tê
inu nei 'o 'âpâ-o-te-aho.
67. Tê hio nei oia te haerera'a (venue) i te mau 'eia (brigands) :
"- E mâuruuru te manu o te parataito! 'ua râmâ (a piegé) 'oia i
te huira'atira i nia te huhu'â !"
'Ua tatari (attendre) te tamari'i ia ô (entrent) te mau 'eiâ i
roto te hô'ê fare 'aa.
'Ua tatari 'oia no te horo i roto te aru.
68. I teie nei tê horo 'oia i roto te aru, no te fa'a'ite i te
huira'atira'a e te manu. Tê horo nei 'oia mai te hô'ê te'a
(flèche) i te huhuâ. I'ô a'e (là haut) tê pure nei e te 'ori nei te
huira'atira'a e (pendant) toru mahana i piha'i iho (près) te
manu here. I nia a'e te huhuâ, tê rêre nei te manu o te
pârataito i roto i te ho'e maramarama ninamu. I muta'a (jadis,
auparavant) iho, ua hôro'a (donner) te manu i te mau hi'omata i
te mau ta'ata o teie fenua ato'a. Teie nei râ i teie mahana
(mais aujourd'hui) tê haere te ta'ata ma te mau hi'omata
oomahere (quelque chose qui donne du bonheur) (o te pôpônu).
69.
70. Tê titia nei (allumer un feu, un lampe) te huira'atira'a te hô'ê
auahi rahi i nia i te ra'i ma teie mau hi'omata, no te ha'amate
(tuer, provoquer la maladie) (no te fa'atâtauro, cruxifier) Te
meho nui 'ua 'aromo'e (oublier) te mau ta'ata te tumu o te
pôpôunu. Tê taora (lancer) ei te feiâ i te mau hihi atoa ma te
mau hi'omata i nia te manurere. 'Ua fa'aueue (ordonner) te mau
ari'i e te mau tahu'a ia fa'atano(viser) te manu. E no'a'a (sont
71. obtenues, ou huihuihia) mai ia ratou te mau pupura'a o te feiâ
no te mehonui.
Tênânâ (maintenant) i parau atura te manu here : "Manao anei
outou ia auraro (obéir) teie mau hihi ia ratou ? No te mea
(parceque) hina'aro outou i te ha'amou (détruire), e haere atu
vau i nia te tahi (autre)paraneta. Terâ râ, nô te hôro'a ia outou
i te hô'ê atamai (sagesse, intelligence) 'api, teie to'u parau
faaau (promesse, contrat) :
Ia teie nei ta'ata e hina'aro ei riro ei manu o te parataito, ia
teie ta'ata e 'ôu'a teitei (très haut) rahi i nia te ra'i, i roto
teie auahi tahuhia (Tahu : jeter du bois dans un feu, allumer,
faire de la sorcellerie) no te ha'amou iau !"
72. 'Ua meho (chercher un refuge dans les broussailles comme un
fugitif, se cacher) te tamari'i 'âpâ-o-te-aho i roto te hô'ê
pû'aihere (buisson). 'Ua fa'aro'o 'oia te parau fa'a'ite
(explicatif).
73.
74. E inaha tê 'ôu'a nei teitei rahi i nia te ra'i. Tê ôu'aua nei ma te
pûai o te ha'amo'ara'a (consécration) i roto i te auahi rahi. E
riro teie tamari'i te vetahi piti (un autre, deuxième) manurere
o te pârataito. Tê marere 'oia ma tona pererau mâramarama ! E
pe'e 'oia i te manu matamua (ancien, premier).
75.
76. Parau te manu matamua i te manu 'api : 'A ho'i pih'i iho te mo'o
iti to 'oe taea'e (frère)" Pâhono atura te 'âpâ-o-te-aho : "E,
to'u tahu'a rahi, e 'ao (enseigne) iau e fa'aû (affronter) te 'ati
77. (malheur) o te mau 'uputara (maléfice). E pûpû mai iau te mana
o te hio-ore-hia.
Tê hina'aro vau ei riro ei to 'oe tarepau (quelqu'un qui a acquis
toutes les connaissances de son maître) pa'anâ ! (vigoureux, en
bonne santé).
Pûpûhia teie mana iana, e teie nei tê pou (descendre) 'o 'âpâ-o-
te-aho i te fenua e te mau fa'a'apu.
78. E i te mau vahi ato'a (partout), i roto i te mau aora'i, i roto i te
mau fare pê, te 'ite nei 'o âpâ-o-te-aho i te mau taata e
taparahi (s'entreegorger) nei te tahi i te tahi i teie i'oa o te
manu o te pârataito. E i te mau vahi ato'a, i roto i te mau
aora'i, i roto i te mau fare pê, tê 'ite nei 'o 'âpa-o-te-aho i te
mau ta'ata e here te tahi i te tahi, e 'ori nei i teie i'oa o te
meho-nui-pohe-ore-ha'atupu'a, manurere o te parataito !
VI
Na hea (comment) O Nânihi e 'Oriata i tâpae i nia te
paraneta Teâhitûtai
79.
80.
81. Matahiti ae matahiti ae (année après année), 'ua mâtau (avoir
l'habitude) te uihi (petite brise légère, souffler doucement
comme la brise) i te horomiri (caresser de la main) i te fenua 'o
te pârataito. E inaha, 'ua 'ite 'o 'Oriata e Nanihi te hô'ê nana
ma'o i te tua piru. Parau atura Nânihi : " 'Ua moe ta mâua tama
'âpâ-o-te-aho, e mea pinepine ore hia te manu o te pârataito.
Nehenehe anei (peux-tu) ta 'oe e haere e haru i te hô'ê ma'o"
Pâhono Oriata : "E haere vau, no to 'oe 'upehepehe
(divertissement)".
82. E ia (pendant) haere e 'atu 'o 'Oriata i te a'ua'ura'a (chasse),
'Ua tae mai te hô'ê vero (tempête) tahi roa. 'Ua hôpoi
(emporta, transporta) atu te hô'ê pûâhiohio(tourbillon de vent)
ia Nanihi na roto (à travers) te ra'i. 'Aita 'Oriata nehenehe ei
haru te ma'o. 'Ua viti 'oia te ho'i mai (revint). Tera râ (mais)
'aita noa'a (retrouvée) fa'ahou Nânihi iana. 'Ua pa'imi 'o
'Oriata ia Nânihi i roto i te ururâ'au. 'Ua 'oto (gémissait) 'o
'Oriata ma tona mau roimata (larmes) : "E te atua o te hau
mure ore, ahea (quand) e no'a'a fa'ahou 'o Nânihi iau ?I hea e
haere vau?"
83.
84. 'Ua ite te manu o te parataito i hea (où) 'o Nanihi i teie nei, no
te mea 'ua 'ite teie mau manurere ra (ces oiseaux-là) i te tau i
mairi (temps passé)aenei, te anotau a muri ae (les temps
futurs), te vahi atea (les lieux lointains), 'ua fa'apurero
(apparaître de manière inattendue) te 'âpâ o te pârataito e
parau atura :
"Eiaha e faarohirohi (s'épuiser) ia 'oe ma teie mau roimata. Te
tîa'i ra o Nânihi. 'A ha'amau (établir, fonder) te hô'ê hau pâpû
(sûre).'Ua haruhia (kidnappée) 'o Nânihi e (par) te nânati'aha
(le magicien) fa'aheipô (calomnie), te fa'aterehau (1er
ministre) mâtâmua o te ari'i Ôte'ote'o-Tui'âau-Hevaheva
(orgueilleux qui cherche partout sa proie et perd le contrôle
sous l'emprise de ses passions) i nia te paraneta Teâhitutai
(insatisfaction et cuisine permanente).Te 'ite ra 'oia (il voyait)
i roto tona moemoeâ ia Nânihi. Na (c'est) fa'ahepô i (qui)
hâmani teie pûâhiohio (tourbillon de vent) ma tona pâfaora'a
(avec sa sorcellerie) no te moeapahia (kidnapping) o Nânihi.
Inanahi (hier) ra 'ua haere au e fârerei ia Nânihi. 'Ua 'ite te
85. hô'ê pairati (pilote) faehau (soldat) o te paraneta Teâhitûtai
iau. 'Ua tapapa 'oia iau (il m'a poursuivi). 'A haere na 'ô ! (par
là)
E 'ite 'oe i'ô te hô'ê manureva. E arata'i teie pairati ia 'oe i te
paraneta Teâhitûtai. 'A ha'apa'o (fais attention) maita'i, 'eiaha
e fa'a'ite te fâ (but) o to'oe tere !"
'Ua haere 'o 'Oriata i roto i te urura'au, e i reira iho 'ua
fârerai 'oia te pairati, mairi hia (appelé) Fa'aeva-Atutoa-
Papavaha (frimeur de ses vêtements, vantard étourdi, vaine
pompe).
Parau atura Fa'aeva : "'Ae ! (eh) 'oe ! te 'imi nei au te hô'ê
manu varavara (rare). Tona huruhuru (plumage) rau
86. (nombreuses)Te mau 'u ! 'Ua 'ite ânei 'oe iana ?"
Pâhono 'o Oriata : "E manu 'imi 'atâ teie (c'est un oiseau
difficile à trouver). Raverahi (nombreux, beaucoup) te mau
manu fa'ahiahia (merveilleux) i roto teie aru ! Teie ra
...Nehenehe(beau) atoe (aussi) to 'oe manureva. Fâna'o 'oe ! (tu
as de la chance). E hina'aro vau e ori (promener) i nia te ra'i i
roto to 'oe manureva ! 'E'E"
e manao te pairati :
E ho'o (prix, echange) atu vau teie 'ûrita'ta ia te h^'ê tia'i o
te aora'i o to tâtou arii rahi !"
E hepetoma ae hapetoma ae (semaine après semaine), te tere
nei râua na te ra'i. E 'ua tae atu râva i te paraneta Teahitûtai.
87. I teie nei, Fa'atîtîhia (mis en esclavage) 'Oriata i roto te aora'i
o te ari'i rahi, ôte'ote'o-Tui'âau-Hevaheva !
'ârea (mais) ha'amûruuru 'oia te atua no te mea tei pîha'i iho ia
Nânihi. 'Ua 'imi tu'utu'u ore (sans relâche) Oriata, tîtîvahaora
(captif insensible à ses malheurs), na Nânihi. Te tapuni nei 'oia i
muri i te hô'ê urupâ (fourré, buisson) o te 'âua (parc) o te
aora'i ia (lorsque) 'ua 'ite 'oia te haerera'a mai o faahepo e
tona mau fa'aterehau Vavi -Tupatupa-Ahotoru (inepte crabe
lèche-botte) fa'aterehau o te ha'api'ira'a, ma te hô'ê reohe
(voix) iti, e tau'a taipito-Otefa-Hitahita (ami par calcul, avide,
et qui s'admire), fa'aterehau o te tama'i (guerre), ma te hô'ê
reohe rahi !
VII
Te mau tûno'o (les imprécations) o te tama'i (guerre)
88.
89.
90. R1 = Roru 1 (refrain1 ):
V=Vavi :" ia mâtou (à nous) te mau paraneta âtea!"
T=Tau'ataipito: - 'Ua tâpo'ipo'i te ra'i !" (le ciel est couvert)
Vavi :"'E ua hia !
Roru 2 :
T: 'A fa'aruru (braver le danger, affronter) anae tâtou te
pâtiri !
V: ' riro tâtou te mau atua o te ao !
T: Maoro roa ! (trop tard)
91. Roru 3:
V: :Haere atu fa'ahou !
T: 'A fa'arahi tâtou te manatahi (monopole) o Teâhitûtai !
V: No ta mâtou mau tamari'i !
T: To'u hoa! to'u ho'a !
V: To'u taea'e ! To'u taea'e
T: Maitai anei'oe i piha'i iho iau ?
V: Mea fâtata vau ia 'oe (proche dans le temps et l'espace)
'Eiaha e matau !
+R1, e :
T: 'Ua hôreo ânei 'oe (as tu prêté serment?)
V: No to mâtou arii rahi, tâtahi (chaque) po'ipo'i (matin)
T: E no Mi'imi'i-'Ahuava-Aua Târoto (envieuse qui ne tient pas
ses promesses et s'enfonce dans de mauvaises habitudes) ta
mâtou tahu'a rahi vahine ?
V : No Mi'imi'i, 'ua horoa vau te hô'ê tapena ! (victime offerte
en sacrifice)
+R2, e :
T+V: 'âeaea ! (cri des arioïs)
T: Parau mau ! (vérité)
V : Atatia'a !
F= Fa'aheipô : Maitai ! 'A rohi ! (soyez vigilants) 'Afa'aitoito!
Te tâpuni nei (prennent la fuite) te mau tohe pâparu (égoïstes)
o te paraneta 'Aeto'erau i mua ta mâtou 'ofao pairiti (1er rang
des guerriers pilotes).
Tê tapuni nei râtou i roto i to râtou rotara'a (ils s'enfuient
dans leurs espaces intérieurs)
92. +R3,e :
T:Ia fa'arahi (que se multiple) to mâtou huâhai (descendance)!
V:E fa'ariro to 'oe mau hina'aro (que se réalisent, se
concrétisent tes désirs)
+R1,e :
T:E,e haere vau ato'a e fârerei te nuna'a
V: E aha ta 'oe parau ?
T: Mea mo'a (sacrées) ta mâtou peu (coutumes) vaifauhia
(conscrées par l'usage)
V: No Mi'imi'i te ao ato'a !
V+T : 'Aeaea!
T: 'âtira ! (assez)
V: Fa'ahou! (encore)
T: Hô'ê 'ahu (vêtement) no te ta'ata tataitahi (chacun)
V:E tura! E tura! (C'est le respect, c'est digne)
E râ'au o te ea (remède du Salut!)!
E fa'aora ! (c'est guérir)
Na raro ae te vevera'a (à bas la pauvreté)
V+T: 'Aeaea !
+ R2,e :
V: 'atirâ !
T: Fa'ahou !
V: Paoti ! (patron)
V: Maitai
T : Maitai ânei te mârei (piege)?
Fa'aheipo= F :
Itehia to 'outou mau mâhutahutara'a rahi (excitation), to
'outou mau 'ôrarera'a (provocation au mal). Ia hina'aro 'outou
e pûpû (donnent) to mâtou fao (esclaves) i to râtou ora no to
93. mâtou 'arora'a (combet, bataille).
'A ara te mana'o tâho'o! (vengeance)
'A tara (détacher, envoûter) te 'aravihira'a (ingéniosité) ! I
teie nei, tê 'ite nei au te meu tîa'i e pûtô (amener) nei ia Nanihi
te vahine nehenehe... Ehaere atu râtou ...
+ R3 "
Te mau tîa'i (gardes) e pûto ia Nanihi.
VIII
Tê tâparuparu nei (supplier, persuasion douce), tê
arapae nei (courtiser) i te nânati'aha (sorcier)
Iôtea-Fa'aheipo ia Nânihi.
94. Fa'aheipo = F: "e Nanihi, ua here nei au ia 'oe. No te aha
(pourquoi) pâtoi ai (résister) ?
Nânihi +N: Ahiri (si, condition irréalisable)'oe I here iau, 'A
fa'ati'a (permets) e fa'aru"e (quitter) I teie nei paraneta
pe'ape'a !
'A fa'ati'a iau e fârerei faahou 'o 'Ori'ata...
F: Tê 'ite nei 'oe. 'Aita e tia ia rave (pas possible cet acte) .Tê
hina'aro nei te nuna'a e pûpû ia 'oe i te tuti (sacrifice) i nia te
marae o Mi'imi'i a (afin de) Ha'amoa (bénir) te mau 'arora'a
ananahi atu. E fa'ati'a (permettre) te ari'i rahi , ôte'ote'o, ia
mâua ei tamati arii (prince) e tamahine ari'i o te paraneta
aeto'erau (euphorie calme). E 'aratai mâua to 'oe nuna'a !
95. N:No te aha (pourquoi) e ha'avî (conquérir) ai i te paraneta
aeto'erau a (pour) fa'atere iana ma te mau ture (lois) o te
paraneta Teahitûtai ?
F: Aoa (peuplée ) roa te paraneta Teâhitûtai, teie ra mama
'ôroâro'a (presqu'inhabitée) te paraneta aeto'erau ! Puna roa
(très fécondes) te pa'u (la femme prolifique) o te paraneta
Teâhitûtai !Mea maitai te vavahira'a ! (partage)
N: 'A here te hô'ê vahine tei hina'aro ia 'oe! 'A fa'ati'a
(permets) iau e fa'aru'e to 'oe aora'i, ta 'oe fare 'âuri (prison)
F : Râhui ! (prohibition!) 'Aita e tia e rave ( c'est impossible)
'Aita vau hina'aro, e parihia (être accusé)vau ei papavaha
(tromperie)
N: 'Eiaha 'oe e mata'u ! E mana'o te ta'ata pâ'âtoa e (que)
manaroa ta 'oe tahutahuhia ! (ou tohutohuhia,magie) e fa'aro'o
te manao te here atamai (sage). E riro 'oe ei fa'apa'ari (celui
qui rend sage) !"
Fa'aro'o 'o Fa'aheipô, e 'ori Nânihi.
F: "E, Nânihi, mea nehenehe roa 'oe ... (tu es très belle). E te
mau tîa'i (gardes)! 'A ru'uru'u (atachez) i teie matau'iu'i (belle
perle) itera mea (chose : selon la mise en scène c'est un arbre,
un poteau, etc...).Tê mataroa (anxieux) nei au, e (et) paha
(probablement) i 'ite teie vahine i te 'ori rahupeu (sortilège
dansé)? 'Aita vau e hina'aro e ma'ue i roto i te ra'i !"
Ru'uru'u atura te mau tîa'i ia Nânihi.
F: "E Nânihi ! Tê hina'aro nei au e pâruru ia 'oe ! I teie nei e
Haere to tatou arii rahi... 'A fa'aro'o ! 'A feafea ! (réflechis)"
IX
Te âoaoa (délire, hurlement de chien, folie) o te
ari'i rahi 'Oteote'o-Tui'âau-Hevaheva
96.
97. 'Ote'ote'o =O : Herete (exclamation d'entrain) ! Hurô !
(exclamation de joie)
Hie!Hie! (exclamation de dégoût
Hon ! (exclamation de dérision)
...'ae ! (exclamation d'appel) Fa'aheipo !
F: Tei o nei vau (je suis ici), e ari'i rahi, e upo'oti'a (conquérant
) o te ao !
O: 'A fa'aa'o iau ! (conseille mo)
F : Maitai ta 'oe ohipa pâ'âto'a !
O: Herete ! Hie ! Hurio-Tima-Hahi ! (marionette-taloche-égaré)
'Eiaha 'oe ha'amaoro (être en retard) atu... Mai tei mâtauhia
98. (comme d'habitude)!
Hurio = H: E, ari'i rahi, tei onei vau (je suis là).Hôro'a vau to'u
ora no te tama'i ti'a (juste)!
O: 'A parahi ! (assis)
'A ti'a ! (debout)
I raro ! I nia! I te pae ! (à gauche)
'Atau! (à droite) 'Aui ! (gauche)
Hurio !... i teie nei te 'atau, i tera te 'aui ! 'A feafea ! ' A feruri
!"(réfléchis)
Tê fa'a'ite nei 'ôte'ote'o iana tona 'atau. Hô'ê (c'est) a huru
(identique) te 'aui o hurio.
99. H: 'ê'ê (s'il te plait), ie fa'a'ore mai ta'u hara (pardonne moi
ma faute)
O : Herete ! Hie ... Fa'aheipo ! Tê ti'aturi (a confiance) anei te
nuna'a iana iho ?
F: I muri ta 'oe taru (discours), 'ua riro e maha ahuru mirioni
ta'ata ei faehau (soldat) i roto ta matou nu'u (armée).
O : 'A faa'ite iau to'u mau hape ! (erreur)
F: O'oe to mâtou 'orometua rahi.
Tê hôroa nei 'oe i te tîa'îturu (esperance)
O: Herete ! Hie.... Fa'aheipo (accuser quelqu'un avec mauvaise
foi- fa'ahepo : tyranniser. J'ai pu utliser par erreur les deux
orthographes) 'Ua 'ite 'oe i ta'u 'imira'a o te Nânihira'a
(perfection) o to'u varua... 'Ua fâri'i (accepter) mai vau te
poro'i (la charge) o te fa'atera'a rahi no te maita'i o te nuna'a
! Hurio ! Hurio !
H: Tei o nei vau, e ari'i rahi ! Te hôro'a nei vau to'u ora no te
tama'i ti'a !
O: 'A parahi ! 'Ati'a ! I raro! I nia! 'Atau! 'Aui ! I mua ! I muri !
(en arrière)
Hurio ! Mea maitai !
... Tênana (maintenant), 'a haere i raro te one !(ou te mâmû,
argile, ou te repo, sol, selon la mise en scène)
'A fa'atîpapa ! (à plat ventre)"
Tê heru nei (gratter comme une poule) o Hurio, e tê hahâ nei
(gros rire) 'o Ote'ote'o.
O: "Moahahâhahâhahâhahâhahâ ! Hurio ! Fa'ahiahia
(admirable) nei to o'e ha'eha'ara'a ! (humilité)
H : 'ê'ê ! E faaore mai tau hara ! (faute)
O: Herete ! Hie ... E aravihi teie manao e tânu'u (former une
armée) te mau paraiti ineine i te fa'a'âa'u ! fa'ahiahia
(admirable, merveilleux) to tâtou nuna'a tei ore mata'u te pohe
! Têmira (diamant) te 'ô'oma (coeur humain) o to mâtou fa'ahau
ihotae (engagés volontaires) ! Fa'aheipô ! 'Ua tâtara ânei 'oe i
100. te mau humu (complots) o te mau tatoino ? (rebelles)
F: Taparahiahia (massacrés) to 'oe mau haoriri (ennemis) e to
râtou mau feti'i, i nia te praneta Teâhitutai !
O : Herete ! Hie ! Tê 'ite anei te mau ari'i o te tahi mau
(autres) paraneta i to mâtou 'ôpuara'a ? (projets)
F : 'Ua haere vau i mua ia râtou ma te mau 'ata a mâ te mau
fa'atura'a (honorer, exlter, respecter). 'Ua pe'e te mau nai
vahine (danseuses) o te mau mâtou ti'aporo ia
ratou.ha'amâerehia (émerveillés) te ari'i ê'e (étranger) e ta
mâtou peu tahito (coutumes anciennes).
'Ua tu'u (donné) mâtou te mau râ'au, e 'ua ho'o atu (vendre.
ho'o mai : acheter) mâtou te mau pupuhi (fusils, armes à feu) ia
101. ratou!
O : Moahahahahahahahâhahâ ! 'A pâpâhia (écraser avec un
pilon, réduire en poudre) te taata ri'iri'i, e 'a vahvai (flate) te
ta'ata tuha'a (l'héritier). Inaha, e fa'atura (confiance) te mau
ari'i 'e'ê ia mâtou ('e'ê : orthographe correcte, duel et pluriel
de 'ê , étranger) rahi roatu e (encore plus que) ta râtou ihotupu
(indigène). Tê âhuihui (aperçois) nei au e fa'ahaere 'oe i'ô nei
(ici) te vahine nehenehe o 'Aeto'erau. Pûpûhia 'oia no te
paniarua (sacrifice humain) , te mâuifa'atere (sacrifice affert
aux dieux avant un long voyage), mai te mea (parce que) e ore
'oia e rave'amui (opération unie, ensemble)
O : Herete ! Hurô ! Hie ! Hie ! Hôno ! Hurio ! Hurio-Tima-Hahi !
H: Tei o nei vau, e ari'i rahi . Hôro'a vau to'u ora no te tama'i
102. ti'a (guerre juste)
O : 'Atau ! 'Aui ! 'A parahi ! 'A ti'a ! I raro ! I nia ! I mua ! I
muri ! 'A fa'atânînîto ! (faire un mouvement tournant) !
Tâviriviri ( tournoyer) ! Fa'a'ohu ! (fais tourner) 'ômino (tourne
en rond) ! 'Ohu ore ! (pas comme une roue) Pôiri ! (ignorant)
Nevaneva ! (instable) Haatâere ! (ralentis) Ha'aviti ! tâere ! Viti
! Tâere ! Viti ! 'A tihauhau ! (en rythme)"
H: 'ê'ê (s'il te plait) paoti (patron) ! E fa'aore mai ta'u hara
(faute) ! 'ê'ê, e hâro'a mai 'oe hô'ê noa (ou anae, seulement)
fa'auera'a (commandement) i te taime !
O: 'A ma'iri au (appelle moi) tua'ana ! (frère ou cousin aîné)
H: Fa'a hina'arohia (séduites) te mau vahine o te mau paraneta
ato'a na roto i to 'oe paari e to 'oe mana !
O: Herete ! Hurô ! Hie ! Hie ! Hûno ! Moahahâhahâhahâ ! Hurio !
Hurio-Tima-Hahi ! Fa'a'oa 'oe iau ! A apee iau ! 'outou ato'a, e
te mau tîa'i ! Moahahâhahâhahâhahâ !"
Te haere nei ratou rapae.
X
Te 'arora'a (combat), te ri'a (le cauchemar) et te
tâtarahapa (repentir) o fa'aheipô
103. 'Ua toe noa mai (sont restés seuls) o Na nihi e fa'aheipô. Parau
'o fa'aheipô :
"I teie nei, o vau anae (moi seul) tê nehenehe (pouvoir) e pâruru
(bovlier, défendre) ia 'oe. 'A tauturu (aider, assister, soutenir)
ia matou !
N: 'Aita ! Te âhuihui nei u (j'aperçois) te manurere o te
pârataito e (qui) haere mai nei no te fa'ati'ama iau !
F: Tei hea manu ? 'Aita e manu i roto te ra'i o Teâhitûtai !"
104. I reira iho, tê riro nei fa'aheipô mai (comme) te hê'ê ti'i.
Te tâpuni nei 'Ori'ata i roto te hâ'ê urupâ. 'Ua ite 'oia e ore e
oti ia na (rien possible par lui) ia fa'aruru (affronter) ia
fa'aheipô e tana mau fa'ehau . 'Ua manavanava (réfléchir
profondément) , e pure 'oia ma te rotahi (concentration) rahi.
'Ua tavevo (résonnent) te himene e te mau 'u o te manu o te
parataito i roto te ha'amana'ora'a o 'Ori'ata mû'ôfai (personne
patiente qui peut supporter les insultes) ma te hô'ê 'ana'ana
(éclat) ha'atupua. E te rere nei tana pure i roto te Atua o te
ao, mai te hô'ê noanoa i pîha'i atu e te taime e te reva teitei
(espace sidéral). Te ha'uti'uti (bouger) nei fa'ahou te tino o
Fa'aheipo.
F: "'Aita vau i âhu'ihu'i (examiner, voir) e manu i roto t ra'i o
teâhitutai !"
ârea râ (cependant) tê fa'apurero (apparait soudainement) nei
te 'apa o te parataito e ta'iri (heurte) ia fa'aheipô e tito iana
(donner coups de bec). Ta'i (crie) o Fa'aheipo :
"Hâ'ê ! (exclamation d'étonnement) o vai 'oe (qui es tu ?)
te manu = M :Te manurere o te parataito, te meho-nui-pohe-
ore-ha'atupu'a !
F: Te manu o te pârataito e parau 'â'ai ! (légende)
'Aita e manu fa'ahou (il n'y a plus) i muri mai (depuis ) ahuru
tauatini matahiti (dix mille ans) i nia te paraneta Teâhitûtai !
M : O vau te hô'ê taipê (symbole) te (qui) ha'amana'ora'a
(mémoire) o te mau ta'ata mai te mai 'ui (de génération en
génération) ato'a.
105. F: 'ûvavi 'oe ! (imposteur)
Mûta'a a'enei (jadis) 'ua pûpû te manu hope'a (dernier, final) o
te pârataito i tona ora na mi'imi'i, tona tahu'a vahine rahi, ia
fa'ariro iana ei arata'i (guider) pohe ore no mâtou ! Tê fa'ahua
(simules) nei 'oe !
M: O vau te hô'ê tuapô (rêve, faveur inespérées) tei nehenehe
e fa'arata (apprivoiser) to 'oe 'i'o !"
E hotumata (attaque brusquement) te manu i te nânati'aha
(magicien)
F : "Ahiri o 'oe te manu o te parataito, te 'orometua rahi o
106. Mi'imi'i, no te aha 'oe e titau (chercher) 'o teie 'arora'a ?
M: â'ê (oui), mûta'a aenei (jadis) 'ua riro ana (continuation,
habitude) o mi'imi'i ei to'u tamarii ha'api'i noa. I teie nei,
ha'apûai (renforce) Mi'imi'i i tona mau hape (erreurs, illusions)
ma tearavihi (techniques) i pûpûhia (reçues) mai e au (e moi)
F: 'Ahiri e mea mau (si c'était vrai), e naumaihia (répète) teie
fa'a'itera'a (témoignage) i nia te mau paraneta ato'a
M : Tê fa'aro'o nei te mau ta'ata ta ratou e hina'aro e fa'aro'o
(ce qu'ils veulent entendre). Tuiau'ôrero (interprètent de
travers) pinepine (souvent) te ta'ata.'Ua hâro'aroa
(comprennent) ratou i te tumu o te mau parau mai (comme)
hina'aro ratou. No reira (c'est pourquoi) rave rahi (rave rahi :
nombreuses) to'u mau hôhoa (formes)
F: 'A oromi (disparaître soudainemnt), e tûpâpa'u ! "
Te hotumata nei (ataque soudainement) Fa'aheipô i te manu .
Fa'ahi'a (fait tomber) te manu ia fa'aheipô
107. F: "'Ua parau 'oe o matou te mau tâvini (serviteurs) o te 'ino...
no te aha (pourquoi) fa'a'oromai (tolère) te Atua i to matou
mana ? (puissance)
M : 'Ua tâpo'ipo'i (cache) te mana o te 'ino i te mata'u (peur) o
to'oe mâfatu here ore. 'Ua tâpo'ipo'i (cacher, couvrir plusieurs
fois) 'oia te âhoruhorura'a (inquiétude) o te manava ha'ava
(manava ha'ava : conscience) maramarama ore.
108. F: Tê fa'ahua (simuler) 'oe i te manu o te pârataito. No te aha
tê he'epu'e ra (fuient, en débâcle) te feia o 'A'eto'erau i mua
to mau matou pairati matamua ? No te aha i fariu (se convertir)
teie mau mata'uhia (craintifs, itoitoore : lâches) i te
ha'apa'ora'a (culte, religion) o Mi'imi'i (envieux, jaloux)?
M: 'Itehia te Pârataito mai te mai te mâramarama i roto te
manava ha'ava ! Na hea (comment) e noa'a (être obtenu) teie
pârataito i te tui'â'au (donner un coup de cornes, corps astral)
tei vahavaha (méprise) teie 'ori na roto ? Na hea e noa'a teie
pârataito i te 'a'auma'irohe (qui désire trop les biens et
jouissances matérielles) tei fa'aharama'au (sème la dispute par
convoitise) atu i te mau ta'ata fa'arourou (calme, qui attend en
silence)
F : Tê fa'a'oru nei 'oe (tu te gonfles de vanité), tê fa'atiho nei
109. 'oe (tu parles de façon méprisante du bien d'autrui) i to'u
here. Ahiri 'oe te manu o te pârataito, e fa'aita 'oe (prends la
défense) i to'u here !
M : A muru atu e ti'amâra'a 'oe tona mau mamae (douleur du
corps et de l'esprit) anae (seulement). Inaha, 'a mâ'iti e'a
hâmani i te hô'ê 'ê'a mâramarama, te mau 'ôpura'a (des
projets) fa'arahia (sanctifiés=
F: E varua fa'ahema (esprit trompeur), 'a pohe ! (meurs)
M: 'A fa'aineine (prépare toi) e taui ia 'oe (à te changer) ! 'A
paipai !" (expulse ton mauvais esprit)
110. Tê hitumata nei (attaque) Fa'aheipô i te manu.Tê fa'atûrai
(renverse au sol) nei te manu o Fa'aheipo. Te tâtara (delie) nei
'Oriata ia Nanihi.
F: "'Ua fa'atûra'i 'oe iau ! (pousser, jeter par terre en
poussant) E mau (vrai) to 'oe mana ! "
E tê ha'amâ nei oia (être humilié, décontenancé), e tûoro oia
(crier, appeler), e ani oia(demander, requête) te tauturu (aide,
assistance
F: "E ha'apohe au ia 'oe !"
111. Te hotumata nei Fa'aheipô, e fa'atûrai te manu iana,
fa'a'îravarava (blessant) te tua (dos) i Fa'aheipô.
Hi'a (tombe) o Fa'aheipô . Tûoro 'oia : "'A tauturu iau ! (à
l'aide!) 'A tururû ! (à l'aide, d'urgence) Tê pohe nei au ! E
hina'aro vau e 'ite (je veux comprendre) !"
'Ua matapôuri (s'évanouir) o Fa'aheipô.
112. M: E 'Oriata,
e Nânihi, 'A fa'atoro (étendre la main) i to 'ôrua rima i teie
ta'ata tei pohe, no te fa'aara (réveiller, ranimer) iana
N: A'era (mais) , e manu o te pârataito, ha'apunihia (encerclé)
te aora'i e (par) te mau fa'ehau...Na hea e mau'e ? (fuir)
M: 'Eiaha e mata'u ! 'Eiaha e âhoruhoru (inquiets).
Te paruru (protéger) nei to 'ôrua here ia 'ôrua i roto i te ora
teie nei e a muri ae. Tê tâ'oto 'iu'iu (dorment profondément)
nei te mau ta'ata pâ'âto'a i roto i teie aora'i"
Inaha fa'atoro 'Ori'ata e Nânihi i to râua rima i nia iho (vers)
te tino o Fa'aheipô. Tê tâora (lancent) nei raûa te mau hihi o te
mâramarama i nia Fa'aheipô tei ara (qui se réveille) i te hope'a
113. (à la fin)
F: "'A tururû ! (au secours!) 'âtiê ! 'Atira ! (ça suffit)
I hea vau ? (où suis-je ?) O vai vau ? (qui suis-je?)
Atae ho'i (ouf) e oti te ri'a ! (cauchemar)
A'e (oui), 'Ua fa'aihuhia (être égaré, étouffé) vau i roto te
hô'ê rereioa (rêve qui alarme).
114. 'Ua ora vau i roto te hô'ê aru rahi i piha'i iho (près) i te hô'ê
varua 'ari'ari (transparent). 'Ua nohotaha'a (vivait nu) 'oia. O
Anoanomarie (sage qui peut résoudre les difficultés) tona i'oa.
'Ua a'o (enseignait) 'oia iau te ihi (science) o te fa'atera'a
(maîtrise ) o te ora manava (vie interieure).
E (et) 'ua parau pinepine 'oia iau :
"Eiaha 'oe rave teie ihi ia 'oe e (à) tâmâ (purifier) to 'oe a'au ,
to 'oe tino, to 'oe mâfatu no te fa'ara'a (sanctifier) to 'oe ora
i roto te mau mahana o te here. 'A tâmâ i te ta'i hô'e (chacun) i
to 'oe aho. 'A hamani ia 'oe i roto ia 'oe. 'A riro ei tarepau
(celui qui apprend tout ce que sait son maître)
115.
116. F: Teie ra (cependant) 'ua fa'aoroma'i ore (impatient) au. E i te
hô'ê po'ipo'i , 'ua ite au o 'Urataetae (deesse de la danse et de
la musique), te varua o te 'ori o te ra'i. 'Ua ite au iana i roto te
hiti (berge) o te hô'ê pû. E 'ua hina'aro vau e haru iana e to'u
tahura'a (magie). 'Ua ore vau fa'aineine (préparé) i te a'ia'ira'a
(beauté sans tache) o teie varua. 'Ua tâora vau 'atitia'a (tout
autour) a'e ia na te auahi o to'u popore (convoitise), arapo'anui
(gourmandise). 'Ua hihira (jeter un regard torve) vau. 'Ua
hina'aro vau e fa'ahina'aro (courtiser) ia na e te rahu
(sortilège) o te hipara'a (vanité) o to'u ihi . 'Ua âoaoa (délirer,
hurlement de chien) vau te hô'ê parau huna. 'Ua hitima'ue
(sursaute) o 'Urataetae, 'ua oti tona 'ori. E fa'aro'o 'oia to'u
117. pahô (éclat de rire) ma'ama'a e ahaaha (stupide et arrogant). E
'ite 'oia iau.
Inaha, 'ua riro vau ei hô'ê popoti.... 'Ua mâreihia (attrappé au
piège) vau i roto teie tino 'api. E 'ua tuo (crier) vau : 'A tururû !
'Atie ! 'Atira !
118. E inaha 'ua ite vau Anoanomarie, te anoparau (celui qui est
expert en hommes et en choses). 'ârea tu'u (mettre) 'oia tona
mani'ao (pied) i nia to'u tua no te ha'apereu (écraser ) iau, e
'ua pehapeha au (supplier):
"'A fa'ati'ama ! (libérer) 'a fa'aora (sauve moi) iau ! 'Aita e
ha'amou (détruire) iau ! Hina'aro vau e ora !"
Inaha, 'ua ho'i (reculer) 'oia i muri, e 'ua parau atura iau :
"Tê hina'aro 'oe e ora una (donc) i roto teie tino, i roto te pa'a
(carapace) o to 'oe mau pâhahi ? (se tromper)E vaiiho (laisse)
to 'oe varua e ma'ue... E riro ei te hô'ê aiû 'api.
F : E 'ua pi'i vau : "'A tururû ! 'Atie ! 'Atira !" E inaha, 'ua ara
vau. 'Ua ite vau ia 'outou . O vai vau ? I hea vau ? "
119. M: I vai (tu étais) na 'oe te hô'ê nanati'aha i nia te paraneta
Teâhitûtai..... 'Ua 'upo'oti'a (être vainqueur) mâtou ia 'oe. Tê
hôro'a nei (donner généreusement) mâtou ia 'oe te hô'ê tuapô
(faveur inespérée) 'api no to 'oe tatarahapa (repentir). Ia riro
'oe ei to matou hoa !
F: 'â'ê , tê ha'amanao (souviens) nei vau... O 'oe (tu es) te manu
o te pârataito...O 'orua o 'Ori'ata e Nânihi.... ê (ah) ...to'u
hina'aro ia fânau fa'ahou vau mai ta 'ôrua tamarii. Tê hina'aro
nei au e ha'api'i te aurarora'a (obéissance) i te mau ture ti'a
(juste) i raro te hi'ora'a o te Atua. Inanahi (hier), to'u mana te
mana o to'u tûno'o (maléfice, envoûtement) ia. 'Ua fa'a'amu
vau i to'u mana ma te mau hara (fautes) o te nuna'a. Tê
120. hina'aro nei vau e riro i te hô'ê rereatua (pacificateur). E manu
o te pârataito, e uru (entre) i roto to'u ora. E ha'amoa (bénis
moi, conscre moi) iau. Inanahi ra 'ua hahi (fauter par ignorance)
vau. I teie nei e ha'amou (anéantir) te ino i roto to'u ora, no
ta'u ra'ehara (que mes péchés soient expiés) na roto te
ha'api'ira'a (l'étude) e te tâvinira'a (service) ia 'oe. Tê pûpû
nei au to'u ora i te Atua, no tana mau 'ôpuara'a (pour ses
projets)
M: E 'Ori'ata, e Nânihi, 'a ueue i nia teie ta'ata te mau hihi o
tau (que) i hôro'a ia 'ôrua i mûta'a (jadis) a'e nei. "
121. Inaha, tê fa'atoro nei (étendre la main, le pied, la langue) râua i
to râua rima, e ueue atura râua te mau hihi o te ora mure ore,
mâ rôtahi (avec concentration)
M: "........... I teie nei, 'ua fa'arue (quitte) te varua
fa'ahuru'ehia (transformée) o Fa'aheipo i râpae teie tino.
N: E manurere o te pârataito, na hea tâtou e ma'ue atu ?
M : E mau'e na roto te ra'i ! E fa'ahuru'ê vau ia 'ôrua ei na
(deux) tori'iri'i (petit comme des gouttes de bruine). E
fa'atâpuni vau ia 'ôrua i roto to'u na 'ôri'o (prunelle ou pupille
de l'oiel) mata. E maurere vau e 'ôrua i te paraneta rôtahira'a
.I'ô e fa'aho'i (faire revenir, rendre) to 'ôrua tino ta'ata. E
122. fa'aineine 'ôrua e fa'arata i te mau riona. E hâro'a vau ia 'ôrua
te ha'apira'a o te hô'ê tamarii , fânau e te varua fa'ahuru'êhia
no Fa'aheipô.Hôani (concilier) o tona ia i'oa 'api. E tupu
(grandira) 'oia i pîha'i iho i te mau riona. I muri ae , e tono vau
(enverrai) ia Hôani i nia te paraneta Hurieara'a (délibérer,
débattre le pour et le contre dans une assemblée où on
décidede la paix et de la guerre). E tono vau iana i te 'imira'a o
te Taraal, te 'âua o te temeio (miracle) o te aroha (amour
désinteressé, pitié Divine). 'A haere tâtou i nia teie pare
(tour).'A moti i reira (commençons de là) e maurere tatou ! Hô !
"
'Ua ite te tia'i (gardes) i te tino o Fa'aheipô o tei (qui) mirihia
(embaumé)
123. *
XI
Te taera'a mai (arrivée) o Hôani i nia te paraneta
hurieara'a
124.
125.
126.
127.
128.
129.
130.
131.
132. E tau maoro tei mairi (lohgtemps après) , i nia te paraneta
Hurieara'a , i reira 'ua fârerei te mau raumaire (délégués) o te
mau nuna'a ia râtou. Tê pârahi nei teie raumaire i nia iho i te
one o te hô'ê motu. O Oteania, O Eropa, O Amerita, O Atatita,
O Afrita, O Atia te mau i'oa mairihia i te mau raumaire taehia i
teie mâmûra'a (retraite spirutuelle) no te hau. Te imi nei ratou
na hea e hâmani i te hau e te rahira'a (abondance), e te
parauti'a (justice), o te ôperera'a (distribution, partage). Te
mâ'itira'a (choix) o te mau râvea 'api (projets nouveaux). E
inaha, tê tae nei te manureva o Hôani i nia teie motu. Parau
atura o Hôani : "Mea maoro, mea maoro roa i teie nei, i te
'ômuara'a o te tenetere piti âhuru mâ hô'ê, 'ua fa'arue au i te
133. paraneta ra o Tôtahira'a e itehia i roto i te reva. I nia i taua
paraneta râ, 'Ua fa'atere na vau i te mau riona, teie taû ohipa i
te mau mahana ato'a : E fa'arata i te mau riona, e arata'i ia
râtou i te pape atatia (vive, courante, qui ne tarit jamais) ra.
Teie te i'oa i mairihia i nia iau : 'O Hôani, i te hei nînamu. E
inaha, i te hô'ê pô, 'ua fa'aheita'oto ( +hia = avoir un songe, une
vision) . 'Ua 'ite au i te manu o te pârataito, tei vehihia
(enveloppé) mai e tona mau hihi...
134.
135.
136.
137. E i to'u arâra'a mai, 'ua 'ite au i te hô'ê manureva iti, mea
nînamu oia. 'Ua haere iho na (ici même) vau i roto...Fa'atere atu
ra vau iana, e huti (tirais) a'e ra vau i te fa'a'aoi'oira'a
(accélérateur), e 'ua fano (partir) atura vau i roto i te
manureva iti na roto i te reva teitei (espace sidéral) mure ore.
Matahiti i muri iho, 'ua 'a'e atura vau i te taime i te pae i nia i
te mau u'i. E 'ua tae atura vau i nia te ao o te râ no 'outou e
tona mau paraneta ra. 'Ua tâmau (persévérer) noa ânei au i te
parau ia outou ? Hina'aro anei 'outou haere e atu vau ?" 'Ua
ti'a a'era (proximité oblique) o Oteania e parau atura : " O
Oteania to'u i'oa. E te topahia "tiare o te tiaturi". E aha te
tumu o to 'oe tere ?" Pâhono atura hoani : "'Ua fiu vau i te
138. ma'ama'a (insensé) o te mau riona. 'Ua 'ôpua (projetais) vau e
haere e fârerei i te mau vahine e te mau tane paha (peut-être)
ei hoa no'u , e tâmau noa e mâtou i te tere" Parau atura o Eropa
: " O Eropa to'u i'oa, e te topahia "tiare ha'amahura'a"
(patience) E haere 'oe i hea ?" Parau o Hôani : "te fâ o tau
tere, te pû o te râ ! Mai i'ô nei (d'ici) 'ite vau teie râ e tamaha
(quatre) iti fâtata (plus petit) ia hio atu vau iana, te ta'oto vau
ra. E tei i roto i te pû o te râ, tê ori noa ra te manu o te
parataito e 'ati noa ae (autour)te hô'ê 'âu'a mo'a rahiroa. E 'ua
parau mai te manu ia'u : "Nô ! Teie 'âu'a o te aroha. Teie 'âu'a
te 'âu'a o te ha'api'ira'a o te oa'oa mure ore. Teie 'âu'a te
âa'a o te ora!" H: 'Ua umere vau, e 'uatâhopu atura vau, e 'ua
ani onoono (supplier) atura vau : "E teie manu nehenehe, 'ua
mama (léger) roa vau i roto i ta 'oe mau hihi, aore e mea e
tâ'amu (attacher) ia'u nei i te to'u mairi ae nei...Hina'aro vau e
inu i te 'âu'a o te ora mure ore..." 'Ua parau mai a'era yeie
manu i'au : "'A hi'o i teie paraneta nînamu e 'ori nei i roto te
ra'i. O Hurieara'a tona i'oa. 'Ua fa'a'ahuhia (vêtue) 'oia i te
moana e te mau motu iti e i te mau mou'a rahi. Ananahi, 'a
haere atu'oe i nia i taua paraneta ra. E i to 'oe arara'a , e 'ite
atu 'oe hô'ê manureva iti o tei 'amu ra i te mau mata'i o te mau
feti'a. E arata'i teie manureva ia 'oe i nia te paraneta
hurieara'a. E tîpa'e 'oia ia 'oe i nia te one o te hô'ê motu (ou,
selon la mise en scène : i roto i te hô'ê fa'a'apu râ'au hotu). E
ite atu 'oe i te tahi (quelques) mau tamari'i . E haere mai ratou
ia 'oe ra . 'A mairi 'oe ia ratou te i'oa : "tamari'i o te
ânuanua" .'A fa'a'ite'ite (fais connaître) atu ia râtou i to 'oe
'a'amu, 'a parau atu ia ratou e haere atu 'oe no te 'imi o te
'âu'a mo'a, 'a fa'ati'a (permettre) ta ratou 'ape'era'a (suivre)
ia 'oe e tae noa'tu (jusqu'à) i te pu o te râ !" Prau o Hoani : 'Ua
fa'aro'o ânei 'outou ?" Parau o Oteania : I to'u fa'aro'ora'a i
to 'oe 'a'amu,t ha'amähorahora (ouvrir, pour le coeur) nei to'u
mâfatu. E hina'aro ato'a vau e inu i roto i te piha'a o te ora
mure ore !" Parau 'o Atia : "Tê ite nei au e atua piha'a o te
aroha.E hina'aro vau e ha'api'i i te here. 'Ua 'ite au e raverahi
139. (tant) te mau ta'ata moimoi (agé, qui tient debout. Mâuaua :
âgé qui ne marche plus, Rûhia : âge) e ta'i (pleurer) ra. 'Ua
fa'aro'o vau e raverahi te mau pi'i (cris) ririroa (d'une colère
implacable), e ta râtou mau tuhi (malédictions) ha'apohe i te
mau 'aiû fanau 'api. 'Ua tupu (croître, ou 'ateuteu pour plante)
râtou mai i roto i te mau pe'ape'a. 'Ua uru (entrer, comme par
une possession) te mau nounou (convoitises) i roto to ratou
mâfatu.E hina'aro vau e ha'api'i i te here !" Parau atura o
Atatita : " 'Ua fa'aro'o vau i te parau no Ietu Kirito. 'Ua 'ite
vau e 'ua fa'atâtaurohia (cruxifié) 'oia mea maoro i teie nei i
teie paraneta. E hina'aro vau e 'ite te fa'aitera'a mau
(témoignage vrai) Am : O matou ho'i te mau here o te 'â'ahiata
(aube) E: Mâtou ato'a e hina'aro ato'a nei e hinu i te 'âu'a o te
tâhuti (périssable) ore ! Af: E hi'o i teie 'âu'a o tei fâri'i
(reçoit) te toto o Ietu
H: E 'oa'oa rahi vau i te farereira'a ia 'outou. Teie ra 'a
fa'a'ite mai na ia'u o vai 'outou !
140. Af : O vau o afrita ia. O vau te pôti'i (fillette) ari'i o te fenua o
te mau zabi. Te vai nei tau (sont à moi) herura'a (mines) têmira
(diamant, ou ieroma) e te 'ofai piru (or, dico Jaussen) ato'a.
'Ua 'ite ato'a vau te mau ti'ara'a o te mau 'ofai rahi (pour
"pyramides") teraihia (taillées) e te ta'ata.
141. At: O vau
Atia, tei iau nei te 'ite o te ha'amana'ora'a o te poietera'a
(création) e tê pâruru (protéger) nei au ia na. 'Ua 'ite atoa vau
nafea (comment) te pohera'a o te mau feti'a. Te fa'aro'o nei
te mau mônahi (moines) o tei fa'arata (dompteur) i te mau
nemera na te hi'ora'a. Teie ra mea rahi o râtou o tei 'amuhia e
te mau nemera. Fa'arepohia (sali) vau e te mau tûpâpa'u e te
mau rûmâ'a (chiens envieux, rapaces)
142. Ot : O vau,
Oteania, tei iau nei te vâve'a (houle) mure ore. Tei iau nei te
mau fa'a'apu vevehia i te mau huero o te mau fenua pâ'âtoa.
Tei iau nei te to'a (pierre de corail) e te mau i'a hururau (i'a
hururau : de toutes sortes) to ratou mau û. Tê fa'aro'o nei ia'u
te mau ta'ata moemoeâ o te 'iriâtai (horizon) o te âtea e .
143. Am : O vau,
Amerita, tei ia'u nei te mau pe'eutari (satellites) e te mau nana
(troupeaux) pua'atoro taehae (sauvages) e te mau fare teitei
(gratte-ciels) rahi roa.
144. Ata: O vau
atatita, tei ia'u nei te hô'ê fenua pu'era'a (grand stock) hiona
(glace). I reira te pûpuhi nei te mau mata'i hitahita
(impetueux). I ropu (au milieu) tei mau mata'', te pure nei au i
nia i te mau huhûa, mai te tau e te tau (depuis des temps et des
temps)
145. E : O vau
Eropa, tei ia'u nei te mau 'ite (connaissances) 'aravahi (habile,
astucieux) o te mau ture e o te mau papa ture ( tables de la loi,
constitition, statut) rereatua (pacificateur). Te mau ta'ata
pêpê (blessés) ato'a o te mau tama'i (guerres) i roto i te ao nei,
o tei pâtôtô (frapper à la porte) i ta'u 'ôpani. Aita ho'i (pas
assez) e rava'i te mau rima no te utuutu (soigner) ia ratou. Teie
nei (alors) mea pinepine (souvent) te tairoiro (haine) e puhâ
(souffle) mai e te tapineva (désespoir). 'Ua rohirohi (fatigué)
roa to'u mata.
146.
147. H: Tê 'ite nei au e , e rave rahi te mau faufa'a (richesses) ta
'oe e tâpe'a nei (toucher, retenir, attacher). Teie ra (mais), 'ua
parau mai te manu o te pârataito iau : M: "E ore roa, hô'ê ae
(pas un) e tae ia inu i te 'âu'a o te ora mure ore, ia ore 'oia ia
pûpû (s'offrir) tâ'âto'a (entièrement) iana. Maori ra (sinon)
teie pûpûra'a, na hea (comment) e itehia (être vue) ai te
mâramarama e (qui)tê topa (tombe) nei i nia i te tapono (épaule)
?" H: 'Ua fa'aro'o anei 'outou e ? Te mau ta'ata tei hina'aro e
ineine (être prêts) i te pûpû tâ'âtoa, e ti'a (pouvoir, être
capable) ia râtou e fa'arue i te 'âpe'e mai ia'u !"
148.
149.
150. 'Ua hôreo (jurent) tâ'âto'a te mau tamari'i o te ânuanua i te
'ahuehue (désordre) : "I mua te Atua e, tê hôreo nei mâtou ! Te
pûpû nei matou no te ora pohe ore ! Te hôreo nei matou!" H: I
teie nei tê haere nei au e fa'aineine (se préparer) au i nia te
metepara. Tê po'ihâ (soif) nei au i te hô'ê mamura'a (silence)
rahi ! Tê po'ihâ nei au i te hau... I roto ho'i te vairo'iro'i (paix
profonde, eau calme sans vent) e hâmani au te mana no te haere
i mua. O vai te hina'aro e 'âpe'e mai ia'u i roto i to'u nei
manureva 'e tae noa âtu (jusqu') te metepara ?" Tê tuô (crier
fort) nei râtou pâ'âto'a . Tê nane nei (dans le désordre) to
râtou parau : " I muri ae ! (après!) 'Aita mâtou e ineine ! I muri
ae !" H: Penei a'e (peut-être) tei o nei noa 'outou (vous serez
151. là) i to'u ho'ira'a mai. 'A pâruru (protéger) te ti'aturira'a
(espérance, confiance) ia riro to 'outou mau feruri ei
ha'aporahau (promoteurs de paix). 'Afa'a'ihi (agissez
sagement) !"
XII
Tê fârerei nei te mau 'auaha o te mau nuna'a e
MI'IMI'I (envieux)
'Ua haere atu 'o Hoani, parau atura Atatita :
152. "E, to'u mau hoa e, no te aha 'aita tatou e 'âpe'e atu ia Hôani ?
'A matau (craignons) te mau fa'ahuahua (simulation) o te mau
ti'aporo e 'imi nei no te haru (s'emparer de force) i to tatou
hina'aro.
Er: Tê fa'atupu (susciter) nei au i te mana'o ia vai hô'ê
tâ'âtoa tâtou (soyons ensemble)
e tae noa atu (jusqu'à) te ho'ira'a (retour) o Hoani. Tê fa'aturu
nei au i te mana'o ia 'âpee atu tâtou iana na roto i ta tâtou mau
pure.
Ati :'A tâmâhanahana (réconforter) ana'e te mau mâuiui o te
aonei. E ha'amarûhia (adoucies) ra to tatou mau mâuiui !"
153. E fa'aro'ohia atura te hô'ê 'oto (plainte) : "âââââââââââââ !"
Ot: 'Ua fa'aro'o ra te hô'ê tamari'i e ta'i (pleurs) ra i te atea.
'A haere anae e tauturu iana , tênânâ (maintenant). 'Eiaha e
ha'amaoro (tarder)
Mi: âââââââââââââ !
Ata: Tê 'ite nei au 'âvae 'u i te toto. Tâfifihia 'oia i nia hô'ê
'ôfa'i rahi, o ta teie tamari'i e pôtô (tirer) nei ma tona
'û'urura'a"(gémissement)
Horuhoru (être troublé) te mâfatu o ta'ihô'ê (chacun, un par
un). Nu'u (se déplace un peu) mai ra o Atatita : "O mâtou, te
mau 'auaha (ou 'auvaha : délégués) o te mau nuna'a o teie
paraneta, tê hina'aro nei mâtou e tauturu ia 'oe. E aha te mea e
rave ?
154.
155. Mi:E to'u mau hoa ! Tê 'oa'oa nei au i to tatou fârereira'a. Te
ha'amaita'i (bénir) nei au ia 'outou, no teie mau mana'o maita'i.
Er: Na vai 'oe (qui t'a) i tâfifi ma teie taehaerera'a
(sauvagerie) ?
Mi: Hôani tona i'oa e ha'avare (hypocrite) teie hûoi (vagabond)
ê (étranger), te hô'ê pa'ahuinoa (étranger) i nia to tatou
pâraneta.
Af: Tê mâere nei (être étonnés) nei matou. 'Ua fârerei ato'a
mâtou ia Hôani, e 'ua fa'aitoito (encourager) 'oia ia matou i te
'imira'a o te 'âu'a o te ora pohe ore. 'Aita ra 'oia i ha'avî
(contraindre) ia mâtou i te 'âpe'e ati ia na !
156. Mi: Mea maoro roa i teie nei (il y a longtemps maintenant) 'ua
'ite te 'âu'a a te Atua na roto i te pape mo'a ! 'Ua huna atura
vau iana i te mau mata fa'aino (blasphémateurs) ati ai noa atu ai
(en attendant) ia outou.
157. At: E, te mau hoa, eita tâtou e ti'aturi (croire) teie nei parau i
penei ae (peut-être) 'ua ha'avarehia (tromper) teie vahine veve
(démunie) e . Te hô'ê têmoni tei rave atu te hôho'a ô Hôani ?
A'era ta 'outou 'ohipa rû (urgent) e rave o te tâmâhanahana te
mâuiui o te aonei. E fa'ati'ama ana'e (de suite) i teie tamari'i o
tei ani (solliciter) nei ia tâtou !
Mi: E fâriu (me tournerai) vau i nia i teie 'ofa'i ! E tâora to
'outou rima te mau hihi auahi i nia to'u tua ! E toro (tendre les
mains) 'outou , e rôtahi (concentration de l'énergie sur un seul
but) 'outou i (vers) to'u i'o (chair). I reira (alors) tâtarahia te
pîfao !"
158. I teie nei tea'a (tendre les bras pour bénir), tê fa'atoro nei te
mau tamari'i o te ânuanua to ratou mau rima. Tê tâora nei to
ratou 'apu rima (paumes) i te mau hihi auahi. Te himene nei te
mau auvaha.
159.
160.
161. I reira iho i te hô'ê tuoro (crier) rahi roa : "Haeeeeeeeee !Hae
! "(exclamation pour action)
Tê fa'a'ite nei atu ra o mi'imi'i tona hôho'a mau, mai te hô'ê
ti'aporo rahi taeahae (cruel, ogre) roa e tona mau niho rahi roa,
e tona mata 'ino.
At : "'Ua ha'avarehia matou ! 'A taparahi teie tuputupua ! "
(monstre)
Tê tâora nei atura Mi'imi'i i tona mau hihi na roto i tona mau
maiuû (ongles) roroa (allongés), i nia i te mau tamari'i , o tei
hina'aro e ha'apohe iana. Tarerei (trébuchent) te mau auvaha !
I muri (puis) ti'a (se lèvent) râtou e puafao (attaquent
vigoureusement). Teie ra fa'a'oûnu (faire reculer) Mi'i'mi'i i te
mau auvaha. E a'a (tendre bras pour maudire ou bénir) 'oia, e
fa'atura'i (jettent par terre en poussant) te mau hihi 'ino o
Mi'imi'i i te mau tamari'i o te ânuanua, umene'û (étourdis par
un coup violent), tê taputô (se battre) nei te auvaha i te hô'ê
arotâpupu (combat ordre dispersé). Tê rohirohi nei râtou. Tê
162. topa nei fa'ahou purarahia(précipités en désordre).
Toutuô o Mi'imi'i :
"Mâmû ! Mâmû ! (silence) Mâniana ! (trop de bruit!)
Hîtaimaramara (cri de mépris)! Hûho ! Hûho ! (cri cochon)
'Aitoa ! (satisfaction de la chute de l'autre)
Aaaaaaaaaaaahahâhahâ ! Mâmû ! O vau to 'outou metua vahine
pa'ari ! Hina'aro ai vau e tûmiro (s'exercer aux armes) ! E 'ite
vau te hohonura'a o to 'outou aroha , na roto i to'u huru
(aspect) rû'au. E oti anei ia outou te here mai iau, mai
(grammaire 51,9) teie huru 'oroua ?" (décrépit par l'âge). I teie
nei mâpuhi (reprennent leur souffle) te mau auvaha mâheuheu
163. (ébouriffés).
Am :E Mi'imi'i ! Ineine mâtou no te 'âpe'e atu ia 'oe ! E aha te
ohipa e rave ?
Mi: Iti rii noa ! (trèe simple) Iti rii noa ! E 'ata, e inu, e tama'a !
Ata, inu, 'ori ! 'Ata ma te mana'o ore ! Te piti parau huna :
Eiaha roatu (jamais) e mata'u i te pohe ! 'A 'ite te parau mo'e
(secret) a te manu o nte parataito, o vau nei 'oia te pipi
matamua : tê fa'a'amu nei te ri'ari'a (peur, dégoût) i te pohe !
Ata : Te 'it' nei vau e parau mau ta 'oe. Na hea ha'avi
(subjuguer) i te pohe ?
Mi : Iti rii noa ! Iti rii noa ! E fa'anahonaho (organisons) ana'e i
te mau arora'a ! E nehenehe (pourra) te pa'aora (vainqueur) e
inu i te 'âu'a o te ora pohe ore !
Er : 'Oia mau ! (C'est vrai !) Mâtou te tâhuti ore (impérissable)
mai te Atua ana'e roa ! (lui-même) O vai te hina'aro (qui veut) e
fatau (combattre) ia'u
Af : O vau ! Ia haru (voler, confisquer) to'u nuna'a matapuna
(prolifique) ta 'oe mau vahi ruperupe !"
164.
165. Motomoto (querelle, boxe deux personnes) afrita e Eropa, e
parau o Mi'imi'i :
" 'Ua ite ânei 'outou ? Ia ha'amani'i (verser) i te tahi ma'a toto
iti (un peude sang) to 'outou i reira 'outou e tâhuti ore ai !
(impérissables) E tûma ! Tuma-Faaita-Urâêva ! (glouton-faire
des grimaces avec la bouche-personne ne tenant pas en place,
ne pas confondre avec 'Uraeva : fier, hautain) 'A hôpoi mai te
'âu'a a te Atua !"
ânivaniva (marche en zigzag) 'o tuma, te hô'ê tiaporo iti o te au
(ressembler) i te tama rahi, o te viti i te 'ori pûto'i (se
déplacer accroupi)
T: uuuuuuu... Teie te 'âu'a , e te tahu'a rahi e ! O teie ânei o ta
'oe e hina'aro ?
166. Mi: Tuma ! Fa'atata (est proche) te hora no te ta'oto ! 'A
tâhirihiri (évente) 'oe iau ia ta'oto vau ... E, ta'u (mes) mau
tamari'i, 'A fa'aineine ia 'outou ! "
167.
168. Inaha, tê ha'amata (commence) nei te tama'i. Tê 'îriti (ouvrir)
nei 'o tuma te 'ofai rahi pûtôhia (tirée) e Mi'imi'i. Teie 'ofa'i
ha'avare, te hô'ê afata mau, fa'aapihia (remplie) ma te mau
tao'a (objets) o ta tuma e 'ôpere (distribuer) i te mau auvaha.
Na mua roa 'ôperehia te mau pere'o'o na'ina'i roa (miniatures)
o ta ratou e ha'uti (jouer) nei. Teie ra tê vai nei te hô'ê mana
ite-ore-hia (invisible) o tê tutetute (pousse l'un contre l'autre)
'û'ana (vilemment ia râtou. Tê ta'i te mau tamari'i , tê 'â'a'a
nei (s'insultent) ratou t tahi e tahi (l'un l'autre), tê tâ'iri
(batent) te tahi e tahi. Na mua (d'abord) tê taputô (se
battent) nei na te mau moto (coups de poings). I muri ae te ta'i
ratou. E tê tâmau (continuer) noa nei te tama'i e ti'i (vont
chercher) râtou i te mau to'oto'o (bâtons) me'u (gros) i roto te
'âfata, e taputô. Fa'ahuru'ehia te mau maimoa (jouet) iti o te
'âfata ei pere'o'o rahi tutetutehia te tahi et te tahi. I muri tê
taputô nei 'ou'a'ua 'o Mi'imi'i , e hahâ (gros rire fort) e tuotuo
(hurler) i rotopu i teie taparahira'a (carnage). Tê huti nei 'oia
te mana o te te'ote'o (orgueil) e te riri (cloère) rahi. I muri iho
marua (s'écrouler) 'ôna ta'eroroa (très ivre). I muri, hutuhutu
169. (enfle , pour la colère) te riri(hôvanavana : montée de la colère
dans la tête). Tê taputô nei te auvaha ma te mau paura
(bombes)! Marua (s'écroulent) atura râtou tâta'itahi (un par
un) i raro ae te mau pa'a'ina (explosions) o te mau paura. Tê
tâhirihiri nei 'o Tuma ia Mi'imi'i tei 'ô'oro (ronfler)
ha'ape'ape'aore (sans souci). I te hopea o te tama'i, vai noa
(subsiste) Atatita ti'a noa 'oia.
Ata: Te piha'a o te mâramarama tei iau 'oia ! 'Oia mau ia (c'est
évident) ! No te mea tê tûmiro nei (s'exercer aux armes ) vau i
te feafeara'a (de la réflexion) vai iho tâmau (perpétuelle) mai
(depuis) te tau e te tau (des siècles et des siècles) i roto te
mau metepara o te to'eto'e. 'Ua fa'a'aite vau o vau te mea
maita'i"
170.
171. Fa'afâtata (s'approche) 'o Tuma e (avec) te piha'a ha'avare o
te mâramarama, e tuô 'oia :
" O Atatita te 'aito rahi upo'oti'a (vainqueur) o te piha'a mo'a
mau ! Ia manuia (réussir) to 'oe mau hina'aro pâ'âtoa !"
Tê inu nei Atatita i roto te 'âua ha'avare o te maramarama. I
muri a'e 'ua marua 'oia ta'eroroa i roto te mau rima o Mi'imi'i
tei ta'oto. I roto tana moemoea, tê 'ata nei 'o Mi'imi'i, e te
fa'a'âueue (agiter, secouer) tona mero tau'upu (reins, lombes)
Mi :"Hahâhahahaha! Aue !" E 'ô'opa 'oia. E te tu'i (se répand)
nei te pôiri pâ'âtoa.
XIII
172. Te feti'a aue (comète) o te ha'avara'a (jugement) e
te 'ite o te ânuanua.
Ia (lorsque) tê ho'i mai nei 'o Hoani, tê ite nei 'oia tona mau
hoa i roto te ta'oto.
H: " E te mau tamari'i o te ânuanua, tê fa'aro'o ^nei 'outou ?"
I teie nei tê fâ (apparaître) mai nei 'o Tuma. parau atura 'o
Hoani : "O vai 'oe ?"
173. T : "Te hô'ê ti'aporo veve. E fa'aore mai ta'u hara, e te ari'i
vahine nehenehe, teie te fa'a'itera'a (démonstration) o to'u
ha'apa'ora'a (obéissance) : e tâfifi au ia Mi'imi'i, teie ti'aporo
rahi !
174. H: E te mau tamari'i o te ânuanua, tê fa'aro'o mai ânai 'outou ?
E te mau tamari'i o te ânuanua, 'a ara !
T: 'Ua 'oti vau e tâfifi ia Mi'imi'i ! E te mau auvaha, 'a ti'a !
Haere rave te ohipa !" Te tu'e atura nei 'o Tuma i te tohe (cul)
o te mau tamari'i .
175. H: E te mau tamari'i o te ânuanua, tê tae mai nei te hô'ê fetia
ave rahi roa fâtata (proche) to 'outou paraneta. E ha'amou
(anéantir) paha oia to 'outou fenua. 'a pûpû mai to 'outou mana
ia te Atua. 'A a'a (tendre bras) , 'a fa'atoro to 'outou mau
rima i te feti'a ave. 'A ha'amana'o i ta 'outou mau hara!"
I teie nei, tê himene te mau tamari'i, to ratou rima fa'atorohia
(tendues) i te feti'a ave.
176. E parau atura 'o Hoani :
"E te feti'a ave o te ha'avâra'a, 'a horoa (donner) mai te hô'ê
fana'o 'api i teie mau nuna'a ta'ata !"
177. Tê himene nei ratou pâ'âto'a i te hopea , te rorirori (remuer
son postérieur en dansant les pieds à plat) 'o Hoani , e parau
atura 'oia :
"Te 'oa'oa tei to'u mâfatu : 'ua fa'ahuru'e te feti'a ave tona
'avei'a ! (son cap) E hâê !(surprise)E hâê ! 'Aria ! (surprise) 'A
hi'o ! Tê fâ atu nei te hô'ê anuanua .... 'A hi'o ! 'A haere mai , e
Oteania ! Haere mai ! 'A 'ori i roto te ra'i .... 'A hi'o i'ô ae (là
haut) :tê ti'a nei 'o Anoanomarie (personne sage qui peut
résoudre les difficultés) , te ta'ata ateate. 'Ua fâ (apparaître)
'oia i roto tona aira'i mâramarama nînamu ! 'A fa'aro'o biana !
Ano: 'A rave i teie umete fa'a'îhia (rempli) i te ma'a hotu
mâramarama ! Ua pûpûhia mai teie ma'a na te tahi noa mau
178. ta'ata (ceux qui parmi les humains) o tei ha'amana'o mai iau no
to'u tauatini pae (ou rima : 5) 'ôra'a matahiti (anniversaire) ! 'A
rave i teie ma'a, 'A 'ôpere na te mau ta'ata i po'ia
(faim)....'Eiaha e 'amu e mea rahi (beaucoup), 'a nehenehe 'oe e
'ori mâmâ i roto i te ra'i !"
E tê 'ori nei 'o Oteania , ê tê 'ôpere nei 'oia te ma'a 'ite-ore-
hia pûpûhia mai i roto i tona mâfatu.
179. H: "Na 'oe teie nei, Amerita.'A toro to 'oe 'apu rima i te ra'i.
'E fa'ari'i teie mâramarama vareau o tei pupuhia mai e te ora
mure ore ! 'A nu'u (se déplacer, glisser légèrement) ! 'A tâmâ
to 'oe haere'a (conduite) e to 'oe aho.
180. Ata : O vau, Atatita, tê ite nei au teie tiare oai (indigotier) i
(grammaire, p175) fânau iho nei i mua iau, mai te h^'ê vevo o te
anuanua ! E tiare, ne roto ia 'oe, 'ua ite au te fânau fa'ahou,
'Ua ite au te mana mau ateate (pur), no te mea e ite to 'oe mau
huero i te ora pohe ore. E, tiare, tê fa'a'oa'oa nei to 'oe
no'ano'a i te mau pepe nehenehe.
H: Na 'oe teie nei, 'O Eropa. 'A hi'o teie pî'ao (libellule) rearea
tei tae mai (à partir) tona û (couleur) i roto te ânuanua. 'A
fa'aro'o iana.
Te pî'ao : 'A ha'amâhorahora (ouvre) to 'oe 'oûma (poitrine), e
haere vau e himene. Ia (hyp pot ,grammaire p315) ha'amo'e 'oe
181. iau, e 'ore 'oe e ite iau. 'Ia (si) hina'aro 'oe te 'oa'oa a te
itoito, 'a hopu i roto to'u î ! 'A hîmene ! 'A 'ori ! Eiaha e riaria
(avoir peur, être choqué) i te mau mata ino. E 'oa'oa te ta'ata i
rave te taime no te hauti (jouer) iau
Af : O vau, tê ite nei au teie hihi ura te pou (descendre) mai te
ânuanua. Tê tîhauhau nei marû to'u toto i roto to'u mau uaua
(veines, tendons, muscles,nerfs, méridiens) ! E ueue te mau
huero temeio i roto te metepara no te fa'ahuru'e iana mai te
hô'ê fa'a'apu hotu !
182. Ati: O vau, 'o Atia, i teie nei ha'apunihia (entouré) vau i
(grammaire 29, p120) matie ruperupe (luxuriant). E teie
ruperupe e tâpare (signe) na te maita'i ra'a o te Atua. 'Ua
rohirohi mâtou i te mau mâniania o to tatou hape (erreurs).E
'ua farerei i mâtou te hô'ê fa'anâ (pacificateur) taehia (venu)
mai te tahi (autre) paraneta . E parau maira 'oia ia mâtou :
H: I teie nei, 'a tâpiri (joindre ensemble) i to tâtou mau 'aru
mata (paupières) no te mea ua mata'u tâtou matapôhia
(aveuglés) . I nia to tâtou mau 'arumata, tê 'ite nei tâtou te 'u
anani ! E, te ferêra râ, ôpere 'oe te mau hihi navenave
(délicieux) i nia to mâtou pêpê (blessures). E, te ferêra râ
(frère soleil), ha'amaramarama 'oe ia mâtou i roto i te pôiri i
183. te vahi (grammaire 41-1-2)tâna mâuiui te mau varua mau'a
(ignorant, maladroit) e ufâêva (qui ne tiennent pas en place) e t
ferêra râ, e ore mâtou e huti i te aho (respirer), eita 'oe (sans
toi). Hina'aro matou e rave ia 'oe ei taipe(symbole)"
Tê tapiri nei pâ'ato'â te mau arumata. Tê tâpe'a nei pâ'âto'a te
rima te tahi e te tahi. Tê himene nei pâ'âto'a i mua o te râ.
H: I teie nei, 'a hi'o i'ô nei (ici) :'A fa'ari'i matou ia ietu . Tê
fa'aara (averis) nei ia 'outou : e mea 'ôhie (facile à réaliser)
ore e ite i te taraal. Mea rahi (nombreux) o râtou tei tâmata
(essayer). Mea rahi o râtou tei 'ore i manuia (réussi). 'A
fa'aineine ia mâtou i (grammaire, p316) matomato (peureux) , 'a
riro ei itoito.
184. Ot: I 'arapo'a nui (glouton, 'a'amu) mâtou, 'a riro ei iti au noa
(juste, convenable)
Am:I 'ote'ote'o (orgueilleux) mâtou, 'a riro ei ha'eha'a
(humble).
Ata: I to mâtou mafatu 'eta'eta (raide, dur), 'a here te tahi e
te tahi (les uns les autres)
Er : I pâno'ono'o (anxieux) mâtou, ia 'ana'anatae
(enthousiaste) mâtou.
Af: I fa'atau (paresseux) mâtou, 'a ha'api'i !
H: E i hina'aro 'outou e inu i te 'âu'a o te Taraal, 'A haamana'o
'outou...Mâtou pâ'âto'a, te mau i'a, te mau tumu ra'au, te mau
manu, mâtou pâ'âtoa, ia riro mâtou hô'ê nuna'a, fa'a'amuhia e
te here mo'a o te Atua !"
185. 'Ua fa'aro'o Mi'imi'i te reira (cela), e 'ara a'era e tuô (crie): "
E, tuputupua (monstre) teata hurio (de guignol), e 'aitama'i
(inciter à la guerre) vau i te mau nuna'a , e fa'atupu i te
tatinuna'a (racisme) e, e fa'atupu vau i te 'âmahamaha
(discorde). E huti vau te mâhura'a (émanations) o te toto
mâni'ihia (versé) no te 'amu to'u mana. E 'ôfati (briser un
objet) vau tei mau fifi'âuri (chaînes d'acier). I muri, e arrata'i
vau nâ ta'ata e tae atu te Taraal mau !"
Tuô nâ Mi'imi'i . Hiripo'i (s'évanouir) 'ona.
Ot: E ha'amana'o mâtou ! Hô'ê nuna'a mâtou !
Am: Te nuna'a o te mau urura'au
186. Ata : Te nuna'a o te hiona (neige)
Er: Te nuna'a o te 'ofa'i !
Ot: E Hôani, hina'aro mâtou e inu i te 'âu'a o te Taraal, i te
'âu'a o te ora pohe ore !
XIV
Te ueue huero nei o te manurere o te pârataito i te
pî'apâ (alphabet) o te hamanira'a o te ora
ti'amara'a
187. Te parau atu nei o Hôani :
" 'A hi'o i roto te ra'i ! Tê 'ori nei te manu o te pârataito 'ati
tia ae (autour) te mahana !"
I teie nei tê hopu 'oia i roto te pû o te râ ! E te ti'a nei te manu
o te pârataito i nia te ra'i. E tê ha'apurara (éparpille) nei oia i
tona mau 'u i te mau vahi pâ'âto'a. E te himene nei te mau
tamari'i o te ânuanua i mua te manurere o te pârataito :
"'A ha'api'i ia matou te 'ori mo'a. Te pehepehe tei mana'ohia e
tei 'orihia, te 'ohipa huna (secret) o te ateatera'a
(transparence) tei 'iriti te mau 'ûputa (porte, entrée)o te
mahana o te mau mahana....
'A f'a'a'ite ia mâtou te 'âu'a i te Taraal, t piha'a o te ora pohe
ore !"
roru = E t^hopu nei te manu o te pârataito i roto i te râ ! E tê
ti'a nei te manu o te pârataito i nia te ra'i... E te hônei oia ... e
tê ueue nei t Meho-nui-pohe-'ore-ha'atupua i te mau huero....
188. .... ninamu ateate (1-bleu clair, A/A, sol) :
Na mua, 'a tâmâ i 'oe i roto te ra'i e te mata'i....
'A ite te fâito o te maitira'a ! Te hau o te mau feti'a ! 'A
fa'a'amu to 'oe ha'amana'ora'a i roto te mâmâra'a (légèreté) o
te mâramarama. 'Ia marû noa 'oe, 'ârea 'ia ore 'oe ia vî (sans
être subjugué) i te h'avare (par l mensonge), i te parauti'a ore
(injustice)! 'A aroha i te mau paraneta tei pâinu (dérivent) i
roto i te tiruvi ! (déluge)E, ta'ata 'uri haere (vagabon) no te
ra'i, ia hi'o te mau ivi (os) o to 'oe ora o te tau i mairi ae nei
(des temps passés). 'A fa'a'amu ia 'oe i te nînamu o te ra'i, aua
nînamu tei tîrâ'o ! (pacifie)
'Ua mâtau 'oia (il a l'habitude) i te ha'amaninora'a (calmer,pour
tempêtes et esprit) te vero (mauvais temps). Mea varavara
(rarement) 'oia e fa'atupura'a (susciter) i te vero, no te mea
(parceque) 'ua 'ite 'oia i te ora i nia i te mau paraneta pâ'âto'a
!'A fa'a'i (emplis) to 'oe mau mâhâhâ (poumons) i te mata'i
vivi'i ore o te taitua (lerge)! 'A fa'a'ore (efface) i te mau
mamae (blesures) o te mâfatu ! 'A ori i te âtea (distance) i
pihai atu to 'oe tino ! 'A fa'a'ore ia 'oe i roto te nînamu tumu o
te Atua !
Roru +
...Vare'au mâramarama (2, violet clair, e/T, la) :
Te piti 'a riro te pape hôhonu (profonde) 'âfa'i (porter,
conduire) i teie pape i to 'o mata atau no te tâmâ ! E 'Ua riro
'oe ei 'ôfa'i i roto te ana'ana (lumineux), tâtauhia (tatoué) ma
te auahi e te ata (ombre, nuage). E te 'ana'ana hau ae te
mâramarama fa'ahou ma t tau 'ara'ara (s'ouvrent) te meu
'arumata ! Toiaha (lourde) mai te to'eto'e ... I reira 'anapanapa
(scintille) te râ !
'âpâ o te here i nanea (se multiplient), tei fa'aora to 'oe ora,
tane o te auahi, vahine o te to'eto'e, tane o te to'eto'e, vahine
o te auahi, tane o te auahi !
189. Roru +
....Uteut fa'a'i'o (3, vermillon, F/F+A, fa) :
'A 'ori i nia te huhuâ o te mou'a ! I roto to 'oe upo'o, e ti'a te
vai piha'a o te mâramarama o te toto o te Atua ! Ma te 'ahu iri
nemera uteute, 'a fanau fa'ahou, tî'ia (broyés), horomi'ihia
(avalés), fa'ahuru'ehia (digéré)! Tê mâmâ nei te mata'i i roto ta
'oe hiora'a ! Tê huti nei vau te aho o te Atua ! Te tâmâ nei te
vai hî (eau qui jaillit) e te mau oe (cloches) ia 'oe i to mata'u
(peur), i to mau pû'o (plaie, ulcère), i to mau hape (faute)... 'A
ori i nia te huhuâ o te mou'a ! Ia horomi'i (avale) to 'oe
moemoeâ i te âoaoa (folie), i te teimahara'a ! E ia fa'ahotu
(féconder) te râ i to 'oe i'o, e te 'ôfa'i ato'a ! E 'outou, 'a uiui
(interroge) i teie Atua tei pohe ore roa ! 'A 'ori e ati noa ae
(autour) teie pû, teie râ ! 'A 'ori, e t tiare ato'a, ha'uti ore
(sans bouger), ia fanau fa'ahou i roto te mâfatu o te Atua !
Roru +
...Ninamu pa'o (4, bleu foncé, T/F,do):
Ia fa'aro'o i t ti'a'i i te 'iri nînamu pa'o ! 'A fa'ari'i i tona here
i te mau vahi pâ'âto'a, a tae noatu i te rahi roa e te hu'a
(minuscule) ! Te mau 'âvae nînamu pa'o. Te taria atau tatauhia i
te ninamu hôhonu . 'A fa'arata (apprivoiser, habituer à un lieu)
to'oe manao ! 'A ha'amaramarama te mau varua ! E , tîa'i, pû o
te ao, 'atihauhau te here e (par) to 'oe hiora'a ! Tê fa'arau
(multiplier) nei e tê fa'a'ore nei, no te rahira'a e te 'oa'oa. 'E
'ua tatarahia te mau pîfao i nia te mau paraneta pâ'âto'a !
Roru +
...Vare'au 'ârehurehu (5,violet rès sombre, F/Ak,ré):
I roto i te mau hihi o te mau feti'a na roto (du dedans),
nini'ihia (répandu) te ata vare'au i roto te ao ! 'âtâtara
(dénoue) te nounou (convoitise) i roto te 'aetorau (état
d'esprit calme et agréable). 'A vata (sois libéré) i te vahi e t
taime. 'A fa'aro'o te himene i'ônei (présent) ra. Te tâhô'e nei
te mau varua pâ'âto'a namua i te fânaura'a. Tê ti'afa'ahou
190. (ressuscite) nei te i'o (la chair)? Tê marua (s'écrouler, tomber)
nei te mau pau (mur) ! A huti te aho vare'au arehurehu ! 'A 'imi
to 'oe hîro'a (identité, spécificité) ! Nini'ihia te ata vare'au i
te ao e te mau upo'o pâ'âto'a ! E tê 'ori nei te pou (pilier
central) oraora o te nao (temple). Te ao e te mau mirioni feti'a.
Tei te mau ahi ato'a (présent partout) vau ! E'ita e titira'a no
te tau mairi, no te tau a muri, no te âtea (distance), no te fâta
tara'a (proximimité ans le temps et l'espace). Tê himene nei te
mau haû o te natura i roto i te vare'au arehurehu (foncé). Tê
rûru (tremblotent) nei t mau rao'ere i roto te hupe. 'O 'oe (tu
es) te tavevo o te 'ofa ! (écume)O 'oe te one hâpoihia (apporté)
mai na te moana .... Tê tavevo (résonne) nei te 'ori o te na 'âvae
tei tûpa'i (frappent) te tahua (le sol) ! Ia tupu te ôpuara'a mâ
(propre, vi'ivi'i ore) ! Ia tupu te mâerera'a ! 'Ua tâtarahia
(projet) te mau tâ'amu (noeuds) o te 'ôfa'i ! Tê 'ori nei te
'ana'ana (rayonnement) ite-ore-hia ! 'A pû'o'oi (apparais
soudainement) i te mata 'i'o, ia (quand) mâramarama (clair) to
'oe hina'aro, ia parau mau to 'oe hiora'a !
Roru +
...Matie (7,vert herbe,T/E,fa):
'A 'ite te vahi matie o te aroha o te Atua, no te animara
fa'afaitehia (réconcilié) i te ta'ata o te hau. Mea mâmû hôhonu
(calme profond) te fa'a'apu o te tâura ! (prophète, voyant,
inspiré) Ia ha'amo'ahia (béni) to 'oe 'oa'oa ia (quand) fârerei
te mau pape e te mau hihi o te râ ! Ia manuia (que prospère) to
'oe 'oa'oa ! 'A horo i roto te vahi matie ! 'A 'ôu'a ! 'A 'ori
hitahita 'ore ! (patient, maître de soi) 'A pârahi i nia te hiti
(rivage) matie ! 'A hi'o te rahira'a o te mau hotu pûpuhia mai e
(par) te ânuanua.Tê tupu nei ratou i rapae te mau 'ôfa'i .
Roru +
....Vare'au 'ario (8, violet argenté,E/F,la) :
'Ana'ana 'ârio o te 'ânâvai vare'au ... Maru (ombrage) mâmâ
(léger) o te mau ata purara (éparpillés). 'A tia te rima 'atau no
191. te fa'atere to 'oe ora ! Ia parere (se répandre) te aho ve'ave'a
(chaud)! Ia hôhia (parlé du point de vue Divin) te pî'apa o te
hâmanira'a ! E, te mau are o te auahi, 'a 'ori auraro (obéissent)
i to'u hi'ora' ! Tê horoa mai nei t Atua anae i te fana'o, 'âtirâ
noa atu (malgré) te atati'a ore e tona hei o te mau hara. E
rapa'auhia (soignées) te mau pêpê (blessures) e te Taraal ! E,
te mau taipe (symboles) 'ôfa'i , e , te mau taipe 'i'o, 'a fa'a'ite
ia 'outou ! 'A hi'o ! 'A hi'o i muri i te mau patu (murs), i muri i
te mau pâruru (rideaux) ! E ia rave (agir) te pure mâ (pure) o te
tâhô'eraa (union) i te ora i roto te mau hau pâ'âto'a o te natura
! E, te meu merahi, 'a noho i roto ta matou 'ori !
Roru +
...Vare'au âtea (9, ak/E,ré diese)
Ia tavevo (quand résonne) to 'oe âtea mau (clarté vraie) e tae
no'atu (jusqu'à) te reva teitei (espace sidéral) 'ôtia 'ore (sans
limites). 'A nu'u i mua to 'oe mani'ao (pied) 'atau i te pae (du
côté) o te 'âva'e (lune) !Tê hîtapere nei (descendre, pour eau
de cascade) te pape vare'au âtea i nia to 'oe mau tino, no te
tâma is oe ! Mea âteatea (claire) te hupe ! (rosée) 'A hâro'aroa
(comprendre, percevoir) i te meu reo pâ'âto'a o te ao peata !
'A tihauhau ma te numera iva, ei fânau marie (doucment,
lentement) fa'ahou te mau manu ahoaho (en détresse) ! Ia
monomono (que cesse de couler chaque fois) te ua no te 'ôro'a
ha'atupua i nia te matie... Ia 'ori te tifatifa (pirogue royale) o
te anoanomarie (la personne sage qui peut résoudre les
difficultés) i roto i te ra'i ! 'Ei hau to teie nei ao ! (paix à cette
terre)
Roru +
... 'Uo'uo âtea fa'aioio (10,T/T,sol, blanc clair irisé):
Tê nehenehe (capable) nei to 'oe mana'o, e ta 'oe 'ohipa i tâfifi
(enchaîner) ia 'oe, aore ra (ou bien) tâtara (délier) ia 'oe, e
tarai (sculpter) to 'oe hîro'a (identité). 'A ha'amana'o i te pure
o te mata'i i nia te one. Tê tûrama nei (éclaire) 'oia to 'oe